geen liefdadigheid, wel business- met-een-missie

Fairtradebananen
Geen liefdadigheid, wel businessmet-een-missie
Het aandeel van Fairtrade in de stabiele bananenmarkt is 10% en groeiend. Fairtradebananen zijn al lang geen vruchten
van minderwaardige kwaliteit meer maar kunnen de vergelijking – ook in prijs – met de bananen van de gevestigde merken
ruimschoots doorstaan.
“Bananen vormen de basis van het groenten- en
fruitrayon”, weet Christophe Vandenbroeck van
bananenrijperij Van Damme in Ternat. Bananen
zijn er altijd, het hele jaar door. “Er zijn immers
geen seizoenen in de bananenteelt. Het is de
enige fruitsoort die het hele jaar door beschikbaar is. Als het seizoen van fruit tegenvalt of
als het seizoen wat later begint, dan zijn er altijd nog bananen. Dat voelen we dan ook: als
het weer goed wordt en er veel ander fruit beschikbaar is, dan zakt de verkoop van bananen.”
Dat is niet langer spectaculair minder (tien jaar
geleden kon dat tot -40% gaan), vandaar dat
Vandenbroeck stelt dat de bananenmarkt vandaag redelijk stabiel is.
Het aandeel van bananen in de totale fruitmarkt
groeit niet. Dat van rood fruit en van mandarijnen daarentegen wel. Gemiddeld eet de consument volgens cijfers van de VLAM (het Vlaams
Centrum voor Agro- en Visserijmarketing) op
jaarbasis 9 kilo bananen. Daarmee scoort ons
land laag. In de Nordic-landen bijvoorbeeld
is dat 14 kilo per jaar per persoon. “In Nordiclanden is er een ander consumptiepatroon omdat er minder soorten fruit beschikbaar zijn.
België heeft een groot en verscheiden aanbod
in fruit en groenten”, stipt Gaëlle Devos, verantwoordelijke fruit en groenten Delhaize, aan.
Fairtrade groeit
In die stabiele bananenmarkt is er wel sprake
van een evolutie richting steeds meer Fairtrade.
Bananen komen uit Zuid- en Centraal Amerika
(de zogenaamde dollarbananen) en uit Afrika
(vooral voor de Franse markt). Het gaat in beide
gevallen om de zogenaamde Cavendish-banaan,
de grote gele banaan. De bekende merken
(Fyffes, Chiquita, Dole, Del Monte, Bonita) halen
hun producten vooral uit de ‘dollar’-gebieden.
Daar zijn ook vooral de Fairtradeplanters actief.
Het aandeel van Fairtradebananen in België is
10%, maar bij Delhaize gaat dat al naar meer
dan 25%. Delhaize is een pionier onder de retailers in België als het om het aanbieden van
Fairtradeproducten gaat. Als Fairtrade het alleen
van de geëngageerde consumenten zou moeten
12
JUNI
2014
©
Marcel Koppen
De vruchten en de productiemethoden (oogsten, handling) bij de Fairtradeboeren zijn de laatste jaren sterk
verbeterd.
hebben, is de groei beperkt, weet Gaëlle Devos.
“Het is heel belangrijk dat de Fairtradebananen
in ons aanbod aanwezig zijn. Dan kopen de consumenten. Retailers zijn belangrijk om Fairtrade
te ontwikkelen. In ons land is het aandeel van
Fairtrade 10% in bananen en groeiend, maar in
Zwitserland is dat al 54%. Daar is één op de twee
bananen Fairtrade. Dit heeft te maken met het
feit dat de supermarkten er Fairtradebananen
prominent aanbieden én erover communiceren.
Of ze bieden enkel nog Fairtradebananen aan.”
De prijs van Fairtradebananen aan de consument is niet sterk verschillend van die van
‘conventionele’ bananen. De vruchten en de
productiemethoden (oogsten, handling) bij de
Fairtradeboeren zijn de laatste jaren sterk verbeterd. De Fairtradebananen zijn nu ook doorgedrongen tot de premiumselectie die bij
ons in de supermarkten terechtkomt. De BIO
Fairtradebanaan pakt bij Delhaize vooral aandeel af van het eigen 365-label en van de grote
merken als Chiquita. “De BIO Fairtadebanaan
is immers een mooie banaan”, zegt Devos.
“Bananen zijn echter een commodityproduct.
De consument is bereid 10 cent meer te betalen
per kilo, maar niet veel meer. Het blijft tenslotte
een banaan. De productie van een biobanaan
is wel duurder, want de telers moeten correct
werken. Het rendement bij biobananen ligt 30%
lager. Er worden geen – dure – pesticiden gebruikt, maar er moet heel nauwgezet gewerkt
worden. De plagen worden met natuurlijke middelen bestrijd door bepaalde plantengroei in de
plantages te bevorderen en ander groenafval
bewust weg te doen. Niet alle regio’s zijn trouwens geschikt om biologische bananen te telen.
Als het te veel regent, is het veel vochtiger op de
plantages en verhoogt de kans op ongedierte en
schimmel. Dan moet er meer gesproeid worden
en is een bioteelt onmogelijk.”
Fairtrade is kwaliteit
Gaëlle Devos geeft aan dat de kwaliteit van bio
en Fairtrade vroeger lager was, maar vandaag
is de kwaliteit uitstekend en conform de marktstandaard. De consument kocht en koopt bananen vooral op zicht. De Wereldwinkels hebben
Fairtradebananen voor het eerst geïntroduceerd in de jaren 90. Nu bijna alle reguliere su-
people
“Bananen zijn de
enige fruitsoort die
het hele jaar door
beschikbaar is”
“Via de banaan kunnen we het verhaal
van Fairtrade vertellen”
“Coöperaties bieden meer kansen
voor boeren om te
exporteren”
“Wij controleren
de volledige keten
van boer tot consument”
Christophe Vandenbroeck,
bananenrijperij Van Damme
Bernard Buntinx,
Fairtrade Max Havelaar
Gaëlle Devos, Delhaize
Lily Deforce,
Fairtrade Max Havelaar
permarktketens Fairtradebananen aanbieden,
hebben de Wereldwinkels de banaan weerom
losgelaten. De Wereldwinkels zijn immers niet
het geëigende kanaal voor een succesvolle verkoop van de ‘eerlijke’ banaan. “Bananen zijn
een moeilijk product. Voor bananen heb je een
goed georganiseerde aanvoerketen nodig. Ook
in het Zuiden. Het transport na het oogsten is
hierbij superbelangrijk. Manuele handelingen
kunnen de bananen beschadigen. Transport ter
plaatse van de trossen van 25 tot 35 kilo verloopt vandaag vaak via een transportbaan en
een railsysteem”, vertelt Lily Deforce, directeur
van Max Havelaar België. “Vroeger droegen de
mensen de trossen op hun rug. Bij de Peruaanse
Fairtradecoöperatie APPBOSA (Asociación de
Pequeños Productores de Banano Orgánico
Samán y Anexos) was een van de eerste wensen van de boeren een transportsysteem. Dat
betekende minder ruglast voor hen en, omdat
er minder manuele handelingen waren, werd de
kwaliteit ook beter. We hebben met vertegenwoordigers van Delhaize die coöperatie bezocht
en we hoorden van lokale artsen dat er, na de
opstart van Fairtrade, ook effectief minder rugletsels vastgesteld werden in de regio.”
Bernard Buntinx, market manager retail van Max Havelaar België, geeft aan dat
Fairtradebananen een mooi product zijn voor
‘storytelling’: “Via de banaan kunnen we het
verhaal van Fairtrade vertellen én klanten aanmoedigen om Fairtradeproducten te kopen.” Lily
Deforce: “Onderzoek in 14 landen (waaronder
Zweden, Engeland, Frankrijk, Nederland) toont
ons hoe je een markt voor Fairtradeproducten
ontwikkelt. We hebben daaruit geleerd dat ba-
nanen belangrijk zijn om consumenten warm
te maken voor het Fairtradeconcept.” Een banaan is namelijk een simpel product. Er zijn in
het rayon geen twintig opties zoals met koffie.
Bananen zijn dan ook vaak het eerste product
dat nieuwe Fairtradeklanten uitproberen. En dan
kan men gaan ‘cross-sellen’ naar andere productcategorieën. Daarom legt Max Havelaar
vandaag de focus op bananen.
Strenge eisen
Het vraagt van de telers die het Fairtradelabel
willen voeren, wel een engagement. Ze moeten aan de strenge ecologische en sociale eisen
van Fairtrade voldoen. Lily Deforce vergelijkt de
banaan voor de planters uit het Zuiden met een
melkkoe voor boeren hier. “Bananen kan je elke
dag van het jaar oogsten. Er is dus continu inkomen. Bij koffie heb je maar twee keer per jaar
een oogstseizoen en inkomen. Een basisoppervlakte van 1 tot 2 hectare bananen kan voor een
familie al een goed basisinkomen garanderen.”
Gaëlle Devos wijst erop dat de markt vragende partij is voor meer coöperatieve samenwerkingsverbanden. “Die bieden meer kansen voor
boeren om te exporteren en wekelijks een minimumvolume aan te bieden. Voor retailers is het
onmogelijk om met kleine boeren individueel te
werken. Almaar meer Fairtradeboeren werken
nu samen in coöperaties, zoals de coöperatieve
organisaties in Peru, waarmee Delhaize werkt.
Op die manier verkrijgen ze schaalvoordelen.
De boeren zijn dan ook allemaal aandeelhouder,
hebben hun eigendom en kunnen beslissingen
nemen voor hun eigen persoon en voor de or-
Fairtrade: een sterk
verhaal
Fairtrade staat voor eerlijke handel met boeren uit
het Zuiden. Zij produceren 70% van alle voedselgrondstoffen. Het concept is ontstaan in de jaren
zestig toen ontwikkelingswerkers in Mexico zich
het lot aantrokken van de koffieboeren. Ze ijverden
voor betere arbeids- en levensomstandigheden én
voor een betere prijs voor de producten. Intussen
gaat het om veel meer dan koffie. Momenteel is
Fairtrade actief in 70 ontwikkelingslanden en worden er wereldwijd meer dan 30.000 verschillende
producten onder het Fairtradelogo verhandeld.
In 1988 werd in Nederland Max Havelaar opgericht. Een jaar later volgde Max Havelaar België
(Fairtrade België). Het doel was om Fairtrade naar
de reguliere supermarkt te brengen om zo veel
meer boeren te kunnen ondersteunen.
In ons land is de penetratie van Fairtradeproducten de laatste jaren sterk toegenomen. In
2008 was de penetratie 24%: bijna een kwart van
de gezinnen had minstens één Fairtradeproduct in
huis op jaarbasis. Nu is dit verdubbeld tot 48%. De
bekendheid van het Fairtradelogo is ook toegenomen. In 2011 kende 67% het, eind 2013 was 78% op
de hoogte ervan. Van de mensen die het kennen,
vindt 93% het logo en het achterliggende verhaal
geloofwaardig.
>> www.maxhavelaar.be
ganisatie.”
APPBOSA uit Noord-Peru is een mooi voorbeeld. Lily Deforce: “We werken sedert 2003 samen. Voordien waren ze individuele boeren met
2 tot 3 hectare grond. Die boeren onderhielden
JUNI
2014
13
Fairtrade in alle
supermarkten!
©
Marcel Koppen
Momenteel is Fairtrade actief in 70 ontwikkelingslanden en worden er wereldwijd meer dan 30.000 verschillende producten onder het Fairtradelogo verhandeld.
De weg van plantage
naar winkel
Bananen die in onze contreien in de winkel belanden, zijn bij de pluk nog niet rijp. Alle stappen tot in de winkel zijn van belang. De bananen worden verscheept onder gecontroleerde
atmosfeer en zijn twee tot drie weken onderweg. Vruchten uit Afrika zijn een week sneller
in België dan die uit Zuid- en Midden-Amerika.
Het rijpingsproces wordt bij rijperijen als Van
Damme in Ternat gestart. “We schatten de tijd
in die nodig is om te leveren bij de klant. We
verhogen de temperatuur en gebruiken ook
ethyleengas”, zet Christophe Vandenbroeck
van Van Damme uiteen. “Het rijpingsproces
neemt dan nog vijf tot zeven dagen in beslag.”
En als dat proces eenmaal start dan is het onomkeerbaar.
Bananen zijn ook temperatuurgevoelig. Hoe
hoger de temperatuur, hoe de sneller de evolutie. In een supermarkt als die van Delhaize is
de temperatuur zo’n 20 °C. Gaëlle Devos, verantwoordelijke fruit en groenten Delhaize, zegt
dat men mikt op een stock van één dag. Bij Van
Damme werkt men op basis van dagelijkse leveringen. Devos: “Van Damme zit tien minuten
van ons vandaag en de doorlooptijd om de bananen in de winkels te krijgen is 8 tot 12 uur.
Dat is kort.” Een te lage temperatuur is nefast
voor een banaan. Onder 12 graden is een banaan niet meer te rijpen en ook niet meer te
verkopen.
14
JUNI
2014
hun perceel en de afnemers, de grote merken,
kwamen oogsten. De boeren realiseerden zich
toen dat ze zo nooit uit de armoede zouden raken. Ze wilden op een Fairtrademanier werken
en we zijn een samenwerking gestart. De eerste stap hield in dat er een coöperatie opgezet
werd. Samen staan boeren sterker. Daarnaast
leerden we de boeren om te werken met het
Fairtradelastenboek dat bepaalt hoe de arbeid
op de bananenplantage ecologisch en sociaal
vlak georganiseerd wordt. Voorts ondersteunden we hen met de ontwikkeling van hun business.”
“Vandaag is APPBOSA een stevige organisatie.
In 2006 leverden ze voor het eerst in België en
in 2009 verkreeg APPBOSA zelf een exportlicentie. Momenteel is 90% van hun oogst geschikt
voor export en exporteren doen ze vandaag helemaal zelf. Dat is de kracht van Fairtrade”, aldus Deforce.
Samen met Fairtrade stelt de coöperatieve investerings- en ontwikkelingsplannen op en die
bepalen hoe men extra inkomsten gaat spenderen. APPBOSA investeert bijvoorbeeld momenteel in een irrigatieproject. Twee megapompen
en een computergestuurd irrigatiesysteem zorgen ervoor dat 400 boeren van water voorzien
worden. “Met ondersteuning van een ingenieur
werd een experiment uitgevoerd waaruit bleek
dat het rendement van de plantages met 15%
steeg als de irrigatie verbeterde. Er werd een
businessplan gemaakt dat via een lening gefinancierd wordt. Via Fairtrade hebben ze een
startkapitaal bijeen verdiend en de lening betaalt men nu terug”, legt Deforce uit.
Economische component
“De essentie van Fairtrade is een minimumprijs
die de kosten van een ecologische en sociaal
verantwoorde productie dekt. De boeren houden zich aan de ecologische en sociale bepa-
“Iedereen kan een steentje bijdragen aan
een betere wereld. Wereldwinkels blijven belangrijk maar, willen we alle Belgen
bereiken, dan moeten we ‘mainstream’
gaan”, zegt Lily Deforce, directeur van
Max Havelaar België. Winkeliers kunnen
daarbij helpen. Nog niet alle supermarkten hebben Fairtradeproducten, vooral
niet de kleinere zelfstandige winkeliers en
franchisenemers. Lily Deforce: “We willen zelfstandige winkeliers aanmoedigen
om Fairtradebananen in hun assortiment
op te nemen.” Fairtradebananen zijn een
volwaardig alternatief voor de gevestigde
merken én de winkeliers kunnen er ook aan
verdienen. Om winkeliers te ondersteunen,
werd een actie opgezet en een toolkit ontwikkeld.
lingen van het lastenboek en Fairtrade stelt er
een gegarandeerd inkomen tegenover” aldus
Deforce. Dit laat hen toe om zelf uit de armoede
te raken.
“Wij controleren de volledige keten van boer tot
consument en als er iets niet klopt, grijpen we
in. Uit de controlerapporten die we wekelijks
krijgen, kan blijken dat er major of minor problemen zijn. Minor heeft meestal te maken met
administratieve onvolkomenheden, papieren die
niet in orde zijn en dergelijke. Bij major problemen is er iets mis in de keten. Dat kan zelfs leiden tot decertificering. Voor een organisatie uit
het Zuiden betekent dat dat ze in ‘suspension’
wordt geplaatst voor de duur van zes maanden.
Dat betekent dat die de lopende contracten mag
afhandelen maar geen nieuwe mag aangaan.
Dat kan bijvoorbeeld gebeuren als blijkt dat er
minderjarigen te werk worden gesteld tijdens de
schooluren of als de volumes voor de instroom
naar Fairtrade niet kloppen (en er dus niet-Fairtradegoederen mee aangeleverd worden).”
En heeft Fairtrade ter plaatse effect? De essentie is dat de mensen in de producerende landen
de controle over hun eigen leven kunnen nemen.
Gaëlle Devos heeft bij bezoeken aan die landen
gezien dat dankzij Fairtrade de levensstandaard
is verhoogd. Ook die van de mensen die voor de
traditionele merken werken. “De mastodonten
hebben zich moeten aanpassen om nog werkkrachten te houden. We hebben de levensomstandigheden en de arbeidsvoorwaarden voor
iedereen naar omhoog zien gaan”, zegt ze. Lily
Deforce stelt dat er inderdaad een aanzuigeffect
van Fairtrade kan uitgaan naar een hele regio.
Maar uiteindelijk is het business en moet de
kwaliteit goed zitten. Deforce: “Mensen kopen
Fairtrade niet uit liefdadigheid alleen, maar kiezen voor een product van topkwaliteit.”
Ad van Poppel

Download Report