Downloaden - Gezondheid en Milieu

VEEL GESTELDE VRAGEN
OVER GEZONDHEID EN VERKEER
INHOUD
Veel gestelde vragen over gezondheid en verkeer voor burgers ........................................................................... 3
Wat is fijn stof? ................................................................................................................................................... 3
Veroorzaakt luchtverontreiniging (door verkeer) gezondheidsklachten? .......................................................... 3
Is luchtverontreiniging (van verkeer) schadelijk voor iedereen? ........................................................................ 3
Kan ik ziek worden van of sterven aan luchtverontreiniging (door verkeer)? .................................................... 5
Kan ik ziek worden van of sterven aan lawaaioverlast (door verkeer)? ............................................................. 5
Is fietsen langs een drukke weg nu gezond of niet? ........................................................................................... 5
Is sporten in open lucht nu gezond of niet? ........................................................................................................ 7
Wat kan ik zelf doen om blootstelling aan vervuilende stoffen in de lucht te verminderen? ............................ 7
Is een benzinewagen beter dan een dieselwagen? ............................................................................................ 8
Kan je nog steeds een subsidie aanvragen voor roetfilters op dieselwagens? ................................................... 8
Is het een goed idee om de ramen zoveel mogelijk gesloten te houden als ik langs een drukke weg woon? ... 8
Er komt veel vervuiling van het buitenland, heeft het dan wel zin om daar lokaal iets aan te doen? ............... 9
Kan ik als particulier de luchtkwaliteit meten? ................................................................................................... 9
Ik woon langs de autostrade, zou ik niet beter verhuizen? ................................................................................ 9
Is de luchtkwaliteit achter een geluidsscherm beter of slechter? .................................................................... 10
Veelgestelde vragen over gezondheid en verkeer voor beleidsmakers ............................................................... 11
Wat kan je als lokaal bestuur doen? ................................................................................................................. 11
© 2014, VIGeZ en de Vlaamse Logo’s
Is het zinvol om lokale maatregelen uit te voeren die gericht zijn op het verminderen van
gezondheidsklachten door verkeer als de luchtkwaliteitsnormen nergens in de gemeente overschreden
worden? ............................................................................................................................................................ 11
Wat is het verschil tussen roet, zwarte rook, Black Carbon (BC) en elementair koolstof (EC)? ....................... 11
Wat is de diameter van roet? ............................................................................................................................ 12
Waarom zijn er meer meetposten voor PM 10 en PM2,5 dan voor roet? ............................................................ 12
Hoe kan je lokale luchtkwaliteit in kaart brengen? ........................................................................................... 12
Veroorzaakt NO2 gezondheidseffecten? ........................................................................................................... 12
Hoe moet je de Vlaamse geluidsbelastingskaarten interpreteren? .................................................................. 13
Waarom baseren we ons op NO2 om aan te geven dat je lokaal wat kan doen aan verkeer en niet fijn stof? 13
Zal technologische verbetering op zich niet tot een oplossing leiden voor het probleem van luchtvervuiling en
geluidsoverlast? ................................................................................................................................................ 14
Stoten auto’s niet meer vervuilende stoffen uit bij 30 km/u dan bij hogere snelheid? ................................... 14
Welke afstandsregels zijn geldig? ..................................................................................................................... 14
Er staan veel meetposten ver van drukke straten en wegen. Meten die dan wel de luchtverontreiniging door
verkeer? ............................................................................................................................................................ 15
Waar kunnen burgers terecht voor meer informatie over luchtverontreiniging? ............................................ 15
Is de luchtkwaliteit achter een geluidsscherm beter of slechter? .................................................................... 15
Kan je als gemeentebestuur luchtkwaliteitsmetingen laten uitvoeren? .......................................................... 15
© 2014, VIGeZ en de Vlaamse Logo’s
VEEL GESTELDE VRAGEN OVER GEZONDHEID EN VERKEER VOOR BURGERS
WAT IS FIJN STOF?
Fijn stof is een verzamelnaam voor kleine, met het blote oog onzichtbare, deeltjes die in de
lucht zweven zoals bijvoorbeeld roetdeeltjes of zeezout. Deze deeltjes verschillen in
oorsprong, grootte en samenstelling. Fijn stof is het deel van luchtverontreiniging dat voor
de meeste gezondheidseffecten zorgt. Hoe kleiner de deeltjes zijn, hoe dieper ze in de
longen terecht komen. Fijn stof kan gedefinieerd worden als:
PM10: ‘grof’ fijn stof. Dit zijn deeltjes met een diameter kleiner dan 10 micrometer (1 µm =
0,001 mm). Een haar is 5x zo dik.
PM2,5: ‘fijn’ fijn stof met een diameter kleiner dan 2,5 µm. PM2,5 bestaat vooral uit deeltjes
die ontstaan bij verbrandingsprocessen, zoals roetdeeltjes bij dieselmotoren.
Ultrafijn stof. Dit zijn deeltjes met een diameter kleiner dan 0,1 µm. Deeltjes die zo klein zijn
wegen bijna niks meer, de concentratie wordt daarom uitgedrukt in aantal deeltjes per
hoeveelheid lucht, terwijl de andere fijn-stof-maten worden uitgedrukt in massa (gewicht)
per hoeveelheid lucht.
(bron: www.properelucht.be)
VEROORZAAKT LUCHTVERONTREINIGING (DOOR VERKEER) GEZONDHEIDSKLACHTEN?
Onderzoek wijst uit dat luchtverontreiniging een grote invloed heeft op onze gezondheid.
Een levenslange blootstelling aan de huidige hoeveelheden fijn stof in de lucht zorgt ervoor
dat onze gemiddelde levensverwachting met een jaar wordt verminderd.
Luchtverontreiniging heeft vooral effecten op de luchtwegen (hoesten, piepen,
kortademigheid, irritatie, …) en het hart- en vaatstelsel (verstoorde hartslag, vernauwing van
de bloedvaten, …). Het effect van luchtverontreiniging op het verlies van gezonde
levensjaren of de kwaliteit van leven van de totale bevolking is:
• vergelijkbaar met de gevolgen van overgewicht en weinig bewegen;
• groter dan bij verkeersongevallen en infectieziekten;
• kleiner dan dat van roken, groter dan dat van meeroken.
Let wel: het betreft hier het effect voor de totale bevolking en niet voor een individu.
Kinderen, ouderen of mensen die reeds een longaandoening of hart- en vaatziekte hebben
zijn extra kwetsbaar.
(bron: www.properelucht.be)
IS LUCHTVERONTREINIGING (VAN VERKEER) SCHADELIJK VOOR IEDEREEN?
© 2014, VIGeZ en de Vlaamse Logo’s
Hoe langer de blootstelling aan luchtverontreinigende stoffen en hoe hoger de
hoeveelheden, hoe schadelijker voor de gezondheid. Dit geldt voor iedereen. Toch zal niet
iedereen even snel gezondheidsklachten krijgen. Dat komt doordat mensen verschillend
reageren op luchtverontreiniging en sommige mensen gevoeliger zijn. Zo maken we een
onderscheid tussen ‘gezonde’ personen en risicogroepen. Tot de risicogroepen behoren
kleine kinderen, ouderen, personen met chronische ziekten van de luchtwegen en/of hart- en
vaatziekten.
(bron: www.properelucht.be)
© 2014, VIGeZ en de Vlaamse Logo’s
KAN IK ZIEK WORDEN VAN OF STERVEN AAN LUCHTVERONTREINIGING (DOOR
VERKEER)?
Langdurig inademen van verontreinigde lucht (o.a. fijn stof, roet en stikstofoxiden) kan de
longfunctie blijvend doen afnemen en luchtwegaandoeningen zoals hoesten en astma
veroorzaken of verergeren. Ook hart- en vaatziekten zoals vaatvernauwing, verhoogde
bloedstolling, verhoogde hartslag, hartinfarct of beroerte kunnen toenemen. Deze effecten
kunnen uiteindelijk leiden tot ziekenhuisopnames en zelfs vroegtijdige sterfte. Ook
kortdurende blootstellingen aan zeer hoge concentraties fijn stof (denk aan smog-alarm)
kunnen leiden tot ernstige luchtweg- en/of hartaandoeningen.- EN/OF
HARTAANDOENINGEN.
(bron: www.properelucht.be)
KAN IK ZIEK WORDEN VAN OF STERVEN AAN LAWAAIOVERLAST (DOOR VERKEER)?
Verkeer is één van de belangrijkste bronnen van omgevingslawaai. De blootstelling aan
omgevingslawaai heeft een belangrijke invloed op de gezondheid. Dat blijkt direct uit de
mate waarin mensen hinder en slaapverstoring melden. Zo wordt ongeveer 1 op 3
Vlamingen soms of regelmatig wakker door geluid van verkeer.
Leren en werken kan bemoeilijkt worden door geluidsblootstelling vanwege het afnemen van
de aandacht en het interfereren met spraakcommunicatie (belangrijk in bedrijven, in verband
met de veiligheid en bij de kennisoverdracht in scholen) en sociale relaties. In een Europees
onderzoek werd onder meer het verband onderzocht tussen cognitieve vaardigheden bij
kinderen en blootstelling aan verkeersgeluid. Hieruit bleek dat hoge geluidsniveaus tijdens
het leren vooral negatieve gevolgen hebben wanneer de moeilijkheidsgraad hoog is. Dit
strookt met eerdere gegevens van een negatieve invloed van lawaai op bijvoorbeeld de
leesontwikkeling en de ontwikkeling van het korte- en langetermijngeheugen. Het is
plausibel dat vooral groepen die spraak toch al moeilijk kunnen verstaan of taalproblemen
hebben last zullen hebben van verhoogde niveaus van omgevingsgeluid. Een voorbeeld zijn
kinderen met een gehoorhandicap.
Daarnaast kan geluidshinder een negatief effect hebben op het psychologisch herstel en zo
depressies in de hand werken.
Wat klinische effecten betreft kan verhoogde bloeddruk optreden en moet in het bijzonder
worden gevreesd voor een nadelige invloed op het optreden van hart- en vaatziekten.
IS FIETSEN LANGS EEN DRUKKE WEG NU GEZOND OF NIET?
De gezondheidswinst van bewegen is groter dan de mogelijke gezondheidsrisico’s t.g.v.
blootstelling aan vervuilde lucht. Je kan dus beter fietsen dan met de auto gaan. Maar
© 2014, VIGeZ en de Vlaamse Logo’s
tijdens het fietsen is het wel belangrijk om luchtvervuiling te vermijden. Het komt er vooral
op aan de meest geschikte route uit te zoeken en de drukke spits te mijden. Kies liever een
rustige weg of houd afstand van de drukke weg. Hoe groter de afstand tot de weg, hoe
minder luchtvervuiling door verkeer.
© 2014, VIGeZ en de Vlaamse Logo’s
IS SPORTEN IN OPEN LUCHT NU GEZOND OF NIET?
Sporten is gezond, laat je niet afschrikken om in openlucht te bewegen omwille van slechte
luchtkwaliteit. Sporters ademen meer lucht in, en daarmee ook meer luchtverontreiniging.
Daarom is het voor gevoelige groepen niet aan te raden om te sporten op dagen met zeer
slechte luchtkwaliteit. Dit kan acute gezondheidsklachten veroorzaken. De
gezondheidsvoordelen van sporten wegen echter ruimschoots op tegenover de negatieve
effecten van het inademen van luchtverontreiniging. Er is dus geen enkele reden om het
buiten sporten af te raden. Wel raden we aan als je de keuze hebt wegen met veel verkeer
te vermijden.
(bron: www.properelucht.be)
WAT KAN IK ZELF DOEN OM BLOOTSTELLING AAN VERVUILENDE STOFFEN IN DE LUCHT
TE VERMINDEREN?
Blootstelling aan verontreinigde lucht is moeilijk te voorkomen maar je kan in bepaalde
situaties je eigen blootstelling wel beperken. Hier vind je enkele tips die al heel wat
verandering teweeg kunnen brengen.
Stop met roken. De hoeveelheid fijn stof die je via sigarettenrook inademt, is vele malen
hoger dan de hoeveelheid fijn stof die je door luchtverontreiniging inademt.
Ventileer. De lucht in huis is meestal van slechtere kwaliteit dan de lucht buitenshuis omdat
er verschillende bronnen zijn die de binnenlucht verontreinigen. Dit komt bij de eventuele
verontreiniging die al in de (buiten)lucht aanwezig was. Daarom is het goed te zorgen voor
een continue ventilatie (voortdurend afvoeren van vuile lucht en aanvoeren van verse lucht)
en de woning goed te verluchten (kortstondig een grote, maar frisse luchtstroom creëren
door bijvoorbeeld het wijd openzetten van ramen en/of deuren die in contact staan met de
buitenlucht). Als je de mogelijkheid hebt, kan je best ventileren en verluchten aan de zijde
van je woning waar weinig verkeer langskomt. Kan dit niet, laat dan voor en na de piekuren
de frisse lucht binnen. Houd nooit alle ramen de hele dag gesloten.
Verplaats je slim. Ook binnen dezelfde stad kunnen grote verschillen in luchtkwaliteit
aangetroffen worden. In een drukke straat blijven vervuilende stoffen die door het verkeer
worden uitgestoten vaak hangen en is de luchtkwaliteit zeer slecht, terwijl aan de achterkant
van gebouwen die langs drukke straten liggen de luchtkwaliteit reeds veel beter zal zijn.
Vooral de concentraties van verkeergerelateerde luchtverontreiniging kunnen binnen een
stad zeer sterk variëren van zeer hoog vlakbij een weg met veel verkeer naar 10 keer lager
op 100 m van die weg; Daarom kan je best fiets- of wandelroutes uitstippelen langs wegen
met minder verkeer. Zo mag je er vanuit gaan dat je veel minder luchtvervuilende stoffen zal
inademen.
(bron: www.properelucht.be)
© 2014, VIGeZ en de Vlaamse Logo’s
IS EEN BENZINEWAGEN BETER DAN EEN DIESEL WAGEN?
Dieselwagens hebben een lagere CO2-uitstoot dan benzinewagens. CO2 zorgt voor het
broeikaseffect en zorgt op die manier voor klimaatproblemen, die uiteraard op termijn voor
gezondheidsproblemen kunnen zorgen. CO2 en het daar aan gekoppeld broeikaseffect kan
ook nu al een bijdrage kan leveren aan hittepieken tijdens de zomer. Dergelijke hittepieken
zorgen ook voor gezondheidseffecten bij gevoelige groepen zoals jonge kinderen, ouderen
en zieken. CO2 heeft echter geen rechtstreekse gezondheidseffecten in de concentraties die
we in de buitenlucht aantreffen. Benzine-wagens hebben een lagere uitstoot van fijn stof en
roet dan dieselwagens. Dit maakt de uitstoot van dieselwagens voor de mens ongezonder.
Voor chauffeurs die meer dan 20.000 km per jaar rijden en regelmatig lange ritten doen
(langer dan 20 km) kan de kostprijs van een diesel gunstiger zijn dan die van een
benzinewagen, maar zelfs dan blijft de benzinewagen een gezondere keuze. Wagens op
aardgas, LPG of CNG scoren natuurlijk nog beter. Een elektrische auto heeft al helemaal
geen uitlaatpijp.
KAN JE NOG STEEDS EEN SUBSIDIE AANVRAGEN VOOR ROETFILTERS OP DIESELWAGENS?
Dieselauto's stoten schadelijke fijn-stofdeeltjes uit, veel meer dan benzineauto’s of lpgwagens. Door de steeds strengere Europese eisen voor nieuwe voertuigen neemt de
luchtverontreiniging door verkeer af. Dat is een gunstige ontwikkeling. Maar het wegverkeer
levert nog steeds een grote bijdrage tot de uitstoot van fijn stof, vooral door het gebruik van
oudere dieselwagens en door het nog steeds groeiende wagenpark. Roetfilters zorgen voor
een afname van de schadelijke uitstoot. Door het plaatsen van een roetfilter op een
dieselauto draagt u bij tot minder fijn stof en levert u een belangrijke bijdrage aan uw eigen
gezondheid en die van uw omgeving. Lees meer over fijn stof.
De Vlaamse overheid geeft een premie voor de installatie van een half-open roetfilter op
oudere wagens op oudere dieselwagens met milieuklasse Euro3 of Euro 4. Nieuwe wagens
komen niet in aanmerking voor de premie. Op nieuwe wagens worden immers beter affabriek gesloten roetfilters geplaatst.
U krijgt tot € 600 van de totale kosten terugbetaald. Meer info over de subsidie vindt u hier:
http://www.lne.be/campagnes/roetfilter/roetfilter/eigenaars/subsidie.
IS HET EEN GOED IDEE OM DE RAMEN ZOVEEL MOGELIJK GESLOTEN TE HOUDEN ALS IK
LANGS EEN DRUKKE WEG WOON?
De lucht in huis is meestal van slechtere kwaliteit dan de lucht buitenshuis omdat er
verschillende bronnen zijn die de binnenlucht verontreinigen. Dit komt bij de eventuele
verontreiniging die al in de (buiten)lucht aanwezig was. Daarom is het goed te zorgen voor
een continue ventilatie (voortdurend afvoeren van vuile lucht en aanvoeren van verse lucht)
en de woning goed te luchten (kortstondig een grote, maar frisse luchtstroom creëren door
© 2014, VIGeZ en de Vlaamse Logo’s
bijvoorbeeld het wijd openzetten van ramen en/of deuren die in contact staan met de
buitenlucht). Als je de mogelijkheid hebt, kan je het best ventileren en luchten aan de zijde
van je woning waar weinig of minder verkeer langskomt. Kan dit niet, laat dan voor en na de
piekuren de frisse lucht binnen. Houd nooit alle ramen de hele dag gesloten.
ER KOMT VEEL VERVUILING VAN HET BUITENLAND, HEEFT HET DAN WEL ZIN OM DAAR
LOKAAL IETS AAN TE DOEN?
Enerzijds komt veel fijn stof uit het buitenland naar België en naar Vlaanderen. Anderzijds
voeren wij ook veel fijn stof uit naar de ons omringde landen. Enkel als er gezamenlijke
inspanningen geleverd worden door verschillende landen, kan de hoeveelheid fijn stof die inen uitgevoerd wordt teruggedrongen worden. Om die reden is het belangrijk dat er Europese
maatregelen getroffen worden. Als we enkel naar roet kijken, de schadelijkste fractie fijn stof
die afkomstig is van verkeer, dan blijkt dat het aandeel dat afkomstig is van het buitenland
veel kleiner is. 50% van de concentraties zijn toe te wijzen aan het lokale verkeer.
Omgekeerd wil dat zeggen dat als er lokaal gewerkt wordt aan het verkleinen van de impact
van het verkeer op de lokale luchtkwaliteit, er een verbetering van de roetconcentratie met
50% kan bereikt worden. Reden genoeg dus om lokaal aan de slag te gaan.
KAN IK ALS PARTICULIER DE LUCHTKWALITEIT METEN?
De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) is verantwoordelijk voor het meten van de
luchtkwaliteit in Vlaanderen. Wegens beperkte meetapparatuur, financiële en personele
middelen kunnen zij niet ingaan op individuele vragen van particulieren. Als je een analyse
wenst te laten uitvoeren, kan je je wenden tot één van de erkende laboratoria: op
http://www.lne.be/themas/erkenningen/labo. De prijs van een analyse varieert afhankelijk
van het gekozen laboratorium en het aantal parameters dat je wenst te laten analyseren.
Om een goed beeld te krijgen van de luchtkwaliteit zou de meting wel gedurende een
langere periode moeten plaatsvinden.
IK WOON LANGS DE AUTOSTRADE, ZOU IK NIET BETER VERHUIZEN?
De kwaliteit van ons leven en onze gezondheid wordt door heel wat factoren bepaald:
genetische factoren, nabijheid van groen en natuur, kwaliteit van het binnen- en
buitenmilieu (aanwezigheid van groen, veiligheid, lawaai, luchtvervuiling, afval, …), roken,
sport en beweging, voeding, …. Bij deze factoren valt de grootste gezondheidswinst te
boeken door niet te roken (maar dat doe je niet meer) en voldoende te bewegen. Er wordt
zelfs gesteld dat de gezondheidswinst van fietsen (bewegen) groter is dan de mogelijke
nadelen ervan door het inademen van verontreinigende lucht.
De keuze om ergens te wonen is een compromis waarbij heel wat criteria meespelen
(nabijheid bij familie, nabijheid bij het werk, nabijheid verkeersaders of openbaar vervoer,
kost- of huurprijs van de woning, kenmerken en kwaliteit van de woning, …). De kwaliteit
© 2014, VIGeZ en de Vlaamse Logo’s
van de buitenomgeving is slechts één aspect en bovendien eentje met vele facetten. In
Vlaanderen is de kans om een ‘risicoloze’ woonplaats te hebben vrijwel nihil. Als er geen
drukke verkeersaders zijn, zijn er misschien wel verhoogde concentraties zware metalen in
de bodem of de nabijheid van industrie en landbouw, …
Op de vraag of je moet verhuizen ten gevolge van fijn stof en de verkeersomgeving is geen
kant-en-klaar antwoord mogelijk. Jij zal zelf een afweging moeten maken op basis van de
criteria die je belangrijk vindt, de risico’s die je aanvaardbaar acht en de alternatieve
mogelijkheden die al dan niet voor handen zijn.
IS DE LUCHTKWALITEIT ACHTER EEN GELUIDSSCHERM BETER OF SLECHTER?
Studies tonen aan dat geluidsschermen en groenbuffers effectief leiden tot minder lawaai
(en dus minder gezondheidseffecten t.g.v. geluidshinder) en een hogere esthetische impact.
Over de impact van geluidsschermen op luchtverontreiniging is onenigheid. Sommige
onderzoeken melden een positief effect omdat het scherm de vervuilde lucht opstuwt
waardoor het kan mengen met meer zuivere lucht uit de hogere luchtlagen. Sommige
studies wijzen daarentegen op een negatief effect, waarbij de zone vlakbij het geluidsscherm
(30 à 50 meter) een betere luchtkwaliteit zou hebben in vergelijking met het scenario zonder
geluidsscherm, maar er op ongeveer 100 meter afstand wind afwaarts wel meer vervuiling
zou zijn. Dit laatste geldt voor een situatie waar de wind loodrecht op de weg waait, en dit is
ook afhankelijk van de hoogte van de geluidsschermen en de windsnelheid. De
luchtvervuiling zou bovendien twee keer zo ver reiken dan in de situatie zonder
geluidsscherm. Het departement Leefmilieu, Natuur en Energie van de Vlaamse overheid
vermoedt bijgevolg een beperkt positief effect, maar verder onderzoek is noodzakelijk om
hierover meer duidelijkheid te krijgen.
© 2014, VIGeZ en de Vlaamse Logo’s
VEELGESTELDE VRAGEN OVER GEZONDHEID EN VERKEER VOOR BELEIDSMAKERS
WAT KAN JE ALS LOKAAL BESTUUR DOEN?
Er zijn vele maatregelen mogelijk die de impact van lokaal verkeer op de gezondheid van de
omwonenden kunnen verminderen. Welke maatregel het meest geschikt is, is sterk
afhankelijk van de lokale verkeerssituatie. Om de keuze van de meest geschikte maatregelen
te maken, kan een lokaal bestuur gebruik maken van de Handleiding ‘Integratie
milieuaspecten in het gemeentelijk mobiliteitsplan’ die ontwikkeld werd door het
departement Leefmilieu, Natuur en Energie. De handleiding is enkel digitaal te raadplegen
via www.lne.be/milieuaspecten-mobiliteitsplan p12: oplossingsrichtingen nagaan). Als een
lokaal bestuur aan de slag gaat met verkeer en gezondheid, is het in ieder geval aan te
raden om oog te hebben voor zowel het beleid als het actieniveau. Gemeenten die niet aan
de slag gaan met de handleiding ‘Integratie milieuaspecten in het gemeentelijk
mobiliteitsplan’, kunnen met de mobilometer, een instrument dat ontwikkeld werd door
Mobiel 21, werken aan een lagere impact van verkeer op de gezondheid van hun inwoners.
IS HET ZINVOL OM LOKALE MAATREGELEN UIT TE VOEREN DIE GERICHT ZIJN OP HET
VERMINDEREN VAN GEZONDHEIDSKLACHTEN DOOR VERKEER ALS DE
LUCHTKWALITEITSNORMEN NERGENS IN DE GEMEENTE OVERSCHREDEN WORDEN?
Ja. De normen zijn geen “gezondheidskundige normen”. Er bestaat geen ondergrens voor
vervuilende stoffen die afkomstig zijn van verkeer, waaronder er geen gezondheidseffecten
meer te verwachten zijn. De normen zijn een compromis tussen wat goed is voor onze
gezondheid en wat economisch en maatschappelijk aanvaardbaar is. Elke daling van de
hoeveelheid vervuilende stoffen afkomstig van verkeer kan dus gezondheidswinst opleveren.
Daarnaast zijn er wellicht veel inwoners van de gemeente die een bijdrage leveren aan het
verkeer en de uitstoot daarvan, ook buiten de gemeentegrenzen. Dit heeft op 2 vlakken
gevolgen. Ten eerste krijgt een persoon die zich verplaatst, door de manier waarop hij zich
verplaatst een bepaalde hoeveelheid luchtverontreiniging te verwerken. Afhankelijk van hoe
en waar hij zich verplaatst, zal de hoeveelheid luchtverontreiniging variëren. Een
geïnformeerde burger kan dus een bewuste keuze maken. Ten tweede zullen de
achtergrondwaarden van luchtverontreinigende stoffen, afkomstig van verkeer, overal dalen
als vele gemeenten hun burgers aanzetten tot een duurzamere transportkeuze. Om op deze
twee vlakken winst te boeken, kan een gemeente inzetten op het STOP-principe (Stappen,
Trappen, Openbaar Vervoer, Personenwagen).
WAT IS HET VERSCHIL TUSSEN ROET, ZWARTE ROOK, BLACK CARBON (BC) EN
ELEMENTAIR KOOLSTOF (EC)?
© 2014, VIGeZ en de Vlaamse Logo’s
Roet is een verzamelnaam voor deeltjes die ontstaan bij een onvolledige verbranding van
koolstofhoudende brandstoffen. Roet bestaat voornamelijk uit zeer fijn verdeelde vormeloze
koolstofdeeltjes. Aan deze koolstofdeeltjes kunnen ook andere stoffen gehecht zijn zoals
metalen, polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK) en dioxinen.
Black carbon (BC), elementaire koolstof (EC) en zwarte rook zijn allemaal een soort van
maat voor de roetconcentratie. Wanneer roet gemeten wordt op een optische manier,
spreekt men over BC. Wanneer roet op een andere manier gemeten wordt (doorgaans
thermisch), spreekt men van EC. Momenteel werkt men in Europa aan een
referentiemethode voor het meten van roet. Dit zal gebeuren via een EC-meting.
Zwarte rook is een oude methode uit de jaren 60 voor het meten van roetdeeltjes via
reflectie van licht. De meeste landen schakelen ondertussen over naar EC- of BC-metingen.
WAT IS DE DIAMETER VAN ROET?
Roetdeeltjes hebben typisch een grootte van ongeveer 300 nm of 0,3 µm.
WAAROM ZIJN ER MEER MEETPOSTEN VOOR PM 10 EN PM 2 ,5 DAN VOOR ROET?
Europa heeft normen opgesteld voor PM10 en PM2,5. Dit is (nog) niet het geval voor roet.
Daarom zijn er meer meetposten voor.
HOE KAN JE LOKALE LU CHTKWALITEIT IN KAART BRENGEN?
Als een gemeentebestuur de lokale luchtkwaliteit in kaart wil brengen, kan je beroep doen
op een studiebureau. Het departement Leefmilieu, Natuur en Energie van de Vlaamse
overheid heeft echter twee rekeninstrumenten ontwikkeld, waarmee een lokaal bestuur de
luchtkwaliteit kan modelleren op zelf gekozen plekken, waardoor metingen vaak niet nodig
zijn: CAR-Vlaanderen en IFDM-Traffic. Welk model wordt toegepast, is afhankelijk van de
lokale situatie: komt er bebouwing voor langs de weg of ligt de weg eerder in een relatief
open omgeving? Gebouwen hebben een belangrijke impact op de luchtkwaliteit. Ze
verhinderen de aanvoer van verse lucht door de wind. Hierdoor blijven de vervuilende
emissies langer hangen. De concentraties aan luchtvervuiling op een bepaalde locatie zullen
bij eenzelfde verkeersintensiteit dus hoger zijn in bebouwde omgevingen dan in relatief open
omgevingen. Voor modelleringen in bebouwde omgevingen is CAR Vlaanderen het meest
geschikt. Grotere steden kunnen naast de knelpuntanalyse via CAR Vlaanderen best ook een
globaal stedelijke analyse uitvoeren. In de beschikbare modellen voor een dergelijke analyse
kunnen ook andere bronnen dan verkeer, bv. gebouwenverwarming mee in rekening
gebracht worden en de invloed van straten op elkaar. Verschillende studiebureaus
beschikken over dergelijke modellen.
VEROORZAAKT NO 2 GEZONDHEIDSEFFECTEN?
© 2014, VIGeZ en de Vlaamse Logo’s
Stikstofdioxide (NO2) is een reactieve stof die doordringt tot in de kleinste vertakkingen van
de luchtwegen. Verhoogde concentraties van kunnen irritaties van de ogen, keel en neus
veroorzaken, doen het aantal astma-aanvallen en ziekenhuisopnames toenemen en kunnen
leiden tot een verhoogde gevoeligheid voor infecties. Langetermijnblootstelling aan NO2 kan
een milde ontsteking van de luchtwegen tot gevolg hebben, wat weer leidt tot ergere
symptomen bij astmapatiënten.
HOE MOET JE DE VLAAMSE GELUIDSBELASTINGSKAARTEN INTERPRETEREN?
De Vlaamse geluidsbelastingskaarten geven weer aan hoeveel geluid de omgeving van de
belangrijkste verkeersaders in Vlaanderen wordt blootgesteld. Om deze kaarten correct te
interpreteren is het belangrijk om het volgende in het achterhoofd te houden:
1. Op de geluidskaarten wordt de geluidsbelasting met kleurcodes aangegeven. De
geluidsbelasting wordt daarbij uitgedrukt in twee door Europa voorgeschreven indicatoren:
de Lden en de Lnight. De Lden geeft een gemiddelde van de geluidsniveaus over een volledige
dag, avond en nacht, waarbij men de avond- en nachtniveaus zwaarder laat doorwegen.
Deze indicator is representatief voor mogelijke hinder. De Lnight stelt enkel het geluidsniveau
tijdens de nachtperiode voor en is dus een maat voor mogelijke slaapverstoring.
2. De geluidskaarten zijn gebaseerd op berekeningen en niet op metingen.
3. De geluidskaarten hebben enkel een globaal strategisch nut. Ze zijn niet bijzonder
geschikt voor het geven van specifieke informatie over een lokale situatie.
4. Enkel de belangrijkste verkeersaders zijn in kaart gebracht. Er zijn dus veel witte zones te
zien op de kaart, maar die betekenen zeker niet dat er geen geluidsbelasting aanwezig is in
deze zones.
WAAROM BASEREN WE ONS OP NO 2 OM AAN TE GEVEN DAT JE LOKAAL WAT KAN DOEN
AAN VERKEER EN NIET FIJN STOF?
NO2 is een betere indicator dan fijn stof voor de lokale bijdrage van verkeer aan de
luchtverontreiniging die lokaal aanwezig is. Dit kan je zien door de concentratie van NO2 en
fijn stof op een kaart uit te tekenen. Op een kaart die de NO2-concentraties weergeeft, kan
je duidelijk ons wegennet herkennen, afgetekend door de NO2-concentraties. Bij een fijnstof-kaart komt het wegennet er amper uit. Dit komt omdat NO2 afkomstig van lokaal
verkeer verantwoordelijk is voor ongeveer 30% van de totale concentratie. Bij fijn stof is het
aandeel veel kleiner. Bij roet, de schadelijkste fractie fijn stof afkomstig van verkeer, is het
lokaal verkeer verantwoordelijk voor ongeveer 50% van de lokale concentraties. In theorie
zou dit dus ook een goede indicator voor luchtverontreiniging door verkeer zijn, maar roet
moet van de Europese overheid niet gemeten worden, waardoor we hierover minder
meetgegevens ter beschikking hebben.
Hoewel NO2 niet voor de grootste gezondheidsproblemen zorgt, geeft deze stof ons wel een
duidelijk beeld van de lokale belasting van de luchtkwaliteit door lokaal verkeer. Deze stof
maakt dus duidelijk waar zich probleempunten situeren en waar dus werk aan de winkel is.
© 2014, VIGeZ en de Vlaamse Logo’s
ZAL TECHNOLOGISCHE VERBETERING OP ZICH NIET TOT EEN OPLOSSING LEIDEN VOOR
HET PROBLEEM VAN LUCHTVERVUILING EN GELUIDSOVERLAST?
We kunnen er niet vanuit gaan dat technologische verbetering aan het wagenpark de
oplossing zal brengen voor luchtverontreiniging en geluidsoverlast. Zoals het er nu uit ziet,
breidt het wagenpark steeds verder uit. Alleen al om te zorgen dat er geen achteruitgang
van de luchtverontreiniging en geluidsoverlast is, is er al een ernstige technologische
vooruitgang nodig. De technologie van elektrische voertuigen zal bovendien nog een hele tijd
niet geschikt zijn om het volledige wagenpark mee uit te rusten. Zelfs al moest dit wel het
geval zijn, dan moet er ook nagedacht worden over de verwekking van de nodige stroom en
de eventuele luchtverontreiniging en gezondheidseffecten die hiermee gepaard gaan. We
moeten alleszins inzetten op verschillende pistes om de gezondheidsproblemen op te lossen
die het verkeer veroorzaken.
STOTEN AUTO’S NIET MEER VERVUILENDE STOFFEN UIT BIJ 30 KM/U DAN BIJ HOGERE
SNELHEID?
De 30 km/u-regel zorgt enerzijds voor minder verkeer en voor minder geluidsoverlast.
Anderzijds zal het personenvervoer dat door een zone 30 rijdt gemiddeld trager rijden,
waardoor de doorstroming bevorderd wordt. Auto’s moeten dus minder remmen en
optrekken waardoor hun uitstoot lager is en de luchtkwaliteit er op vooruit gaat. Het is wel
belangrijk dat deze maatregel gepaard gaat met een goede communicatiestrategie, met het
garanderen van de randvoorwaarden om verkeer met de fiets of te voet vlot te laten
verlopen en met een handhavingsbeleid.
WELKE AFSTANDSREGELS ZIJN GELDIG?
In Vlaanderen zijn er geen officiële/wettelijk vastgelegde afstandsregels om te bewaken dat
de inplanting van nieuwe gebouwen niet te dicht bij snelwegen of drukke wegen gebeurt. De
afdeling Toezicht Volksgezondheid van het agentschap Zorg en Gezondheid en de medische
milieukundigen bij de Logo’s adviseren de lokale besturen wel om de afstandsregels die
gehanteerd worden in de Nederlandse GGD-richtlijn “Luchtkwaliteit en gezondheid” te
hanteren. Dit betekent concreet dat er geadviseerd wordt om geen nieuwe voorzieningen
voor gevoelige groepen te bouwen binnen 300m van een snelweg. Het realiseren van
gevoelige bestemmingen op minder dan 100m van de snelweg wordt sterk afgeraden.
Daarnaast wordt geadviseerd om niet in de eerstelijnsbebouwing direct langs drukke wegen
gevoelige bestemmingen te voorzien, waarbij “druk” gedefinieerd wordt als een
verkeersintensiteit van meer dan 10.000 voertuigen per dag. Onder gevoelige bestemmingen
wordt begrepen: nieuwe scholen, kinderdagverblijven, bejaarden-, verzorgings- en
verpleegtehuizen en particuliere woningen.
© 2014, VIGeZ en de Vlaamse Logo’s
ER STAAN VEEL MEETPOSTEN VER VAN DRUKKE STRATEN EN WEGEN. METEN DIE DAN
WEL DE LUCHTVERONTREINIGING DOOR VERKEER?
De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) meet de verontreiniging in de omgevingslucht. Op
basis van die metingen wordt de algemene luchtkwaliteit in Vlaanderen vastgesteld.
Daarnaast inventariseert de VMM de specifieke lozingen in de lucht van de industrie, de
gebouwenverwarming, het verkeer, de land- en tuinbouw, de natuur en het landgebruik.
Niet alle meetposten van de VMM leveren dus informatie over de bijdrage van verkeer aan
de luchtverontreiniging. Er zijn echter wel meetposten die specifiek met dat doel
geïnstalleerd zijn.
WAAR KUNNEN BURGERS TERECHT VOOR MEER INFORMATIE OVER
LUCHTVERONTREINIGING?
Op www.gezondheidenmilieu.be vind je heel wat informatie over de gezondheidseffecten van
verkeer.
Op www.properelucht.be zijn veel vragen en antwoorden te vinden over
luchtverontreiniging. De website werd gelanceerd in het kader van het Europese JOAQUINproject, een project dat onder meer het bewustzijn over luchtkwaliteit wil verhogen.
IS DE LUCHTKWALITEIT ACHTER EEN GELUIDSSCHERM BETER OF SLECHTER?
Studies tonen aan dat geluidsschermen en groenbuffers effectief leiden tot minder lawaai
(en dus minder gezondheidseffecten t.g.v. geluidshinder) en een hogere esthetische impact.
Over de impact van geluidsschermen op luchtverontreiniging is onenigheid. Sommige
onderzoeken melden een positief effect omdat het scherm de vervuilde lucht opstuwt
waardoor het kan mengen met meer zuivere lucht uit de hogere luchtlagen. Sommige
studies wijzen daarentegen op een negatief effect, waarbij de zone vlakbij het geluidsscherm
(30 à 50 meter) een betere luchtkwaliteit zou hebben in vergelijking met het scenario zonder
geluidsscherm, maar er op ongeveer 100 meter afstand wind afwaarts wel meer vervuiling
zou zijn. Dit laatste geldt voor een situatie waar de wind loodrecht op de weg waait, en dit is
ook afhankelijk van de hoogte van de geluidsschermen en de windsnelheid. De
luchtvervuiling zou bovendien twee keer zo ver reiken dan in de situatie zonder
geluidsscherm. Het departement Leefmilieu, Natuur en Energie van de Vlaamse overheid
vermoedt bijgevolg een beperkt positief effect, maar verder onderzoek is noodzakelijk om
hierover meer duidelijkheid te krijgen.
KAN JE ALS GEMEENTEBESTUUR LUCHTKWALITEITSMETINGEN LATEN UITVOEREN?
De Vlaamse Milieumaatschappij is verantwoordelijk voor het meten van de luchtkwaliteit.
Momenteel heeft de VMM in Vlaanderen een 35-tal meetplaatsen voor PM10 en 12
meetplaatsen voor PM2,5, welke gekozen werden onder meer op basis van de voorschriften
© 2014, VIGeZ en de Vlaamse Logo’s
uit de EU-richtlijn 2008/50/EG. Met dit aantal metingen voldoen we aan de EU-voorschriften
qua minimum aantal meetstations. De actuele meetgegevens staan op:
www.vmm.be/lucht/luchtkwaliteit/meetresultaten. In de huidige context van besparingen is
het niet vanzelfsprekend om extra meetstations op te starten op vraag van een gemeente.
Op basis van de metingen wordt m.b.v. modellering en interpolatie een schatting gemaakt
van de fijn stof (PM10) en de O3, NO2, SO2 concentraties op plaatsen waar niet gemeten
wordt. De gegevens van het meetnet worden ingevoerd in computermodellen, die toelaten
om de luchtkwaliteit tot op een gebied van 4x4km in te schatten. Luchtkwaliteitsmetingen tot
op straatniveau zijn niet mogelijk.
Lokale besturen en andere overheden kunnen eventueel een samenwerkingsovereenkomst
aangaan met de VMM, waarbij de gemeente zorgt voor de budgetten en de VMM in staat
voor het beheer van de meettoestellen (onderhoud, kalibratie, …) en de verwerking van de
data. Het alternatief is dat je beroep doet op een erkend laboratorium:
http://www.lne.be/themas/erkenningen/labo. De prijs van een analyse varieert afhankelijk
van het gekozen laboratorium en het aantal parameters dat je wenst te laten analyseren.
Om een goed beeld te krijgen van de luchtkwaliteit zou de meting wel gedurende een
langere periode moeten plaatsvinden.
© 2014, VIGeZ en de Vlaamse Logo’s

Download Report