Klik hier voor de 33e digitale Op de Kop

1
Steenrode Heidelibel (door: T. Jongsma)
Najaarsnummer Op de Kop negentiende jaargang, oktober 2014
Mededelingenblad van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische
Vereniging (KNNV), afdeling Den Helder en omstreken
Secretariaat: Noordzeestraat 52, 1784 BS Den Helder.
www.knnv.nl/denhelder
Drukwerk: Rieuwert Sanderse
Op de Kop, oktober 2014
negentiende jaargang, nummer 4
2
KNNV: Natuurstudie, natuurbeleving, natuurbescherming
Afdelingsbestuur afdeling Den Helder e.o.
Voorzitter
Betty Elkerbout
Penningmeester
Nico van Riessen
Secretaris
Els Sanderse (tijdelijk)
Ledenadministratie &
Notulist
Johan Scholten
Webmaster
Tineke Jongsma (tijdelijk)
Website Den Helder e.o.
Redactie
Tineke Jongsma
Natuurhistorisch archivaris
Klaas Kaag
Bibliothecaris &
Verkooppunt KNNV/IVN
Els Sanderse
Werkgroepen
Vlinderwerkgroep
Plantenwerkgroep
Vlindertuinwerkgroep
Wielingenstraat 6
1784 JE Den Helder
[email protected]
0223-630636
Stadhouder Willem V straat 4
1785 JA Den Helder
[email protected]
0223-636158
Noordzeestraat 52
1784 BS Den Helder
[email protected]
0223-612548
Vogelzand 2218
1788 GA Julianadorp
[email protected]
0223-643077
P. Bergmanstraat 18
1764GX Breezand --
0223-631137
[email protected]
www.knnv.nl/denhelder/
P. Bergmanstraat 18
1764GX Breezand
[email protected]
0223-631137
Kofstraat 14
1784 RP Den Helder
[email protected]
0223-630144
Noordzeestraat 52
1784 BS Den Helder
[email protected]
0223-612548
Klaas Kaag
Gerrit Welgraven
Betty Elkerbout
0223-630144
0223-632999
0223-630636
Contributie
De contributie voor onze afdeling bedraagt voor 2014: € 30,00 per jaar. U ontvangt dan
4x per jaar het landelijke blad ‘Natura’ en 4x per jaar ons afdelingsblad ‘Op de Kop’.
Leden met een computer krijgen de ‘Op de Kop’ digitaal toegezonden.
Huisgenootleden betalen in 2014 € 9,00 (zonder tijdschriften). U kunt lid worden van de
KNNV door overmaking van het contributiebedrag op betaalrekening
NL21INGB0007547115 t.n.v. Penningmeester KNNV Den Helder e.o. te Den Helder.
De Landelijke Jongeren
De afdeling Landelijke Jongeren is opgehouden met bestaan. Onze
Landelijke Jongeren houden nog contact met elkaar via facebook.
Op de Kop, oktober 2014
negentiende jaargang, nummer 4
3
Inhoud
Inhoud --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 3
Afdelingsnieuws --------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 4
Activiteiten agenda ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 5
Nieuwe leden ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 6
Verslag Plantenwerkgroep ------------------------------------------------------------------------------------------------- 7
Mangrovebossen zijn van wereldbelang -------------------------------------------------------------------------------- 7
Vlinders en Libellen ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- 9
Verrassing--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 10
Klavertje vier ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 11
Natuur bij Eendenkooi ‘t Zand ------------------------------------------------------------------------------------------- 12
Een dagje wandelen in Duin- en Kruidberg--------------------------------------------------------------------------- 14
Wat gebeurt er in uw gemeente? -------------------------------------------------------------------------------------- 15
Paddenstoelencursus door Klaas Kaag -------------------------------------------------------------------------------- 16
Plant en naam: Scherpe boterbloem – Ranúnculus ácris --------------------------------------------------------- 18
Boekennieuws --------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 19
Op de Kop, oktober 2014
negentiende jaargang, nummer 4
4
Afdelingsnieuws
Het gaat goed met onze afdeling van de KNNV. Alles verloopt naar wens,
maar.....er rusten te veel taken op te weinig schouders. We hadden
gehoopt wat respons te krijgen op onze oproep om assistentie in het
bestuur na het nogal abrupte vertrek van onze secretaris en webmaster.
Echter, er viel een diepe stilte.
Nogmaals willen een beroep op u allen doen om er eens goed over na te
denken of u niet iets voor ons kunt betekenen. Het is niet zo dat u
onmiddellijk een complete functie op uw nek krijgt, u mag gerust een
tijdje meelopen om te kijken of het iets voor u is. U zult de tijd krijgen om
ingewerkt te worden en langzamerhand wat kleine taken over te nemen.
We hebben nodig op termijn: een secretaris, een notulist, een webmaster
en een assistent, die af en toe wat deeltaken op zich kan nemen als
anderen het te druk hebben. Ik denk dan bijvoorbeeld aan het beheer van
de Vlindertuin, de verzorging van persberichten, e.d.
Draagt u onze vereniging een goed hart toe, strijk dan eens over dat hart
en meldt u aan. Denk niet te vlug: dat kan ik toch niet of daar heb ik geen
tijd voor. Een mens kan meer dan hij denkt. Bovendien wordt u door de
andere bestuursleden ondersteund. Vrees ook niet voor eindeloze
vergaderingen. Deze zijn er eens per maand en duren nog geen twee uur.
We rekenen op u. Aanmelden kan bij een van de bestuursleden.
Uw voorzitter,
Betty Elkerbout
Op de Kop, oktober 2014
negentiende jaargang, nummer 4
5
Activiteiten agenda
Zaterdag 4 oktober 2014 om 9.00 uur
 Werkdag ‘Op de Tuintjes’
In het natuurterrein ‘de Tuintjes’ te Huisduinen wordt deels
handmatig gemaaid en het maaisel wordt verzameld en afgevoerd.
Kosten: gratis / Locatie: De Tuintjes (Huisduinen)
Vrijdag 10 Oktober 2014 om 20.00 uur
 Lezing: Het klimaat in voor-en achtertuin
Hein van Bohemen legt uit hoe je het klimaat in een kleine of grote
tuin kan verbeteren met bloemen en planten.
Kosten: €3,00 p.p / VWG €1,00 / KNNV gratis / ‘De Helderse Vallei’
Vrijdag 24 Oktober 2014 vanaf 20.00 uur
 Lezing: Argusvlinder
De Argusvlinder gaat sterk achteruit. Anthonie Stip heeft onderzoek
gedaan naar de reden hiervan en vertelt over zijn herstelplan.
Kosten: €3,00 p.p / VWG €1,00 / KNNV gratis / ‘De Helderse Vallei’
Zaterdag 25 Oktober 2014 vanaf 19.30 uur
 Nacht van de Nacht
Landschap NH, Zenith en de KNNV organiseren samen een
afwisselende avond, met o.a. sterren en nachtvlinders.
Kosten: geen / ‘Sterrenwacht Zenith’ (Noorderhaven) ’t Laar
Zaterdag 1 november 2014 om 10.00 uur
 Natuurwerkdag
Landschap Noord-Holland organiseert jaarlijks de Natuurwerkdag.
Dit jaar gaan we aan de slag in de Kruiszwin te Anna Paulowna.
Kosten: Gratis // Locatie: Kruiszwin (Anna Paulowna)
Vrijdag 7 november 2014 om 20.00 uur
 Lezing: Grafelijkheidsduinen
Reimer Bekius vertelt over de aanleg van de Grafelijkheidsduinen
en de ontwikkeling tot een bijzonder natuurgebied.
Kosten: €3,00 p.p / VWG €1,00 / KNNV gratis / ‘De Helderse Vallei’
Zaterdag 22 november 2014 om 10.00 uur
 Noord Hollandse Natuurdag
LNH organiseert ook dit jaar weer een enerverende bijeenkomst
met interessante sprekers . Het thema van dit jaar is Biodiversiteit.
Kosten: gratis /Locatie: Amsterdam - Sloterdijk
Op de Kop, oktober 2014
negentiende jaargang, nummer 4
6
Nieuwe leden
Dit kwartaal hebben zich geen nieuwe leden aangemeld.
Wij hebben momenteel ca. 80 leden in onze KNNV afdeling
Aanmeld formulier.
Achternaam: *
Voorletters: *
Straatnaam: *
Postcode: *
Woonplaats: *
Telefoonnummer: *
E-mailadres: *
Geboortedatum: *
geïnteresseerd in: *
Op sturen naar:
Ledenadministratie KNNV afd. Den Helder e.o.
p/a Vogelzand 2218
1788GA Julianadorp
Bij aanmelding krijgt u van ons een leuk cadeautje !
Op de Kop, oktober 2014
negentiende jaargang, nummer 4
7
Verslag Plantenwerkgroep
Bijeenkomst 25 juni 2014
Op het afgesproken verzamelpunt, de parkeerplaats bij de Helderse Vallei,
kwamen we om 19.00 uur bijeen. Gerrit, onze leermeester, Tjeerd, Wim,
Akke, Betty en later ook Renée. Een tamelijk kleine groep.
Deze plek hadden we gekozen omdat we van hieruit allerlei kanten uit
konden: het bos, het Refugium of een deel van Mariëndal. Deze keer
bleven we dichtbij het startpunt; we staken door de begroeiϊng langs de
uitkijktoren en via het openluchttheater
naar de eerste de beste slootkant en
hebben zo ons rondje, langs sloten en de
perken van het pannenkoekenhuis en weer
terug langs de parkeerplaats, voltooid.
We vonden er van alles: nagelkruid,
waterweegbree, maar ook rode water
ereprijs, sophiekruid, verschillende wikkes,
knopherik, een vermoedelijke cultuurvorm
van ijzerhard, de op droge grond niet
bloeiende veenwortel en greppelrus (een
zeer fijne grassoort).
Er stonden natuurlijk nog veel meer
bekende planten die we niet
gedetermineerd hebben. Al met al een
leerzame en steeds weer verrassende
bezigheid, bovendien zeer nuttig om onze
kennis een beetje op peil te houden.
Tekst: Betty Elkerbout
Foto: Tineke Jongsma
Mangrovebossen zijn van wereldbelang
Curaçao, juni 2014
In genoemde maand was ik met mijn dochter op Curaçao en daar
ontmoetten we bij toeval Ryan de Jongh, een lange-afstands kajakker, die
een kajakverhuurbedrijf heeft op het eiland, maar vooral een gedreven
natuurliefhebber, die zich zorgen maakt over het weghalen van de
mangrovebossen op zijn eiland. Deze bossen moeten plaats maken voor
hotels of luxe woningen aan de rand van een baai. Terwijl deze bossen
van levensbelang zijn, vooral de rode mangrove is een kampioen in het
opruimen van CO2. Deze Ryan nodigde ons uit om de volgende ochtend
met hem in Piscaderabaai te gaan kajakken. En die uitnodiging namen we
graag aan.
Op de Kop, oktober 2014
negentiende jaargang, nummer 4
8
Op het afgesproken tijdstip waren we bij die baai, waar tevens een bedrijf
Carmabi gevestigd was. Tot onze verrassing vonden we op het terrein een
gebouw waar men oceaanwater onderzocht (een soort Nioz op Texel in het
klein) en waar zelfs buitenlandse stagiaires werkzaam waren. Ryan nam
ons in zijn kajaks mee de baai in, waar nog volop rode mangroves
groeiden. Hij nam ons mee naar een plek waar we alles van dichtbij
konden zien. Hij vertelde van de bloei van deze boom, de bloem vormde
een vrucht en uit deze vrucht groeide een pijlvormige wortel van zo'n 20
cm, die wanneer de vrucht rijp was met vrucht en al van de mangrove viel
en zich in het slib boorde om daar verder te groeien als een nieuwe
mangrove. Hij vertelde dat de boom behalve als luchtzuiveraar van heel
veel belang was voor vissen die tussen de wortels hun eitjes leggen en
waar de jonge vissen veilig groot kunnen worden. Haalt men de mangrove
weg, dan verdwijnen de vissen en met hen de visvangende vogels, zoals
bijvoorbeeld de
fregatvogels en ook
de vissers vangen
minder vis. Dit
terwijl de visvangst
nog steeds een
belangrijke bron
van inkomsten is.
De
toeristenindustrie is
verreweg de
grootste bron van
inkomsten en nog
steeds laat de overheid mangrovebossen kappen om nieuwe vakantie
resorten en appartementencomplexen te kunnen bouwen. En we weten
allemaal dat menselijk ingrijpen in de natuur voor heel veel zaken fataal
kan zijn.
Wat doet Ryan daar aan. Spreekt hij zijn regering daar op aan? Nee, want
dat wekt alleen maar aversie op. Hij verzet zich op een andere manier. Al
enkele jaren geeft hij schoolklassen voorlichting. Hij maakt de
toekomstige stemmers milieubewust. En op zijn kajaktochtjes vertelt hij
zijn gasten over dit project. En ook dat is merkbaar, want Curaçao is al
stukken schoner dan enkele jaren geleden. Bovendien, omdat er al zoveel
oevers zijn kaal gehaald, heeft Ryan van zwerfvuil uit zee (pallets,
piepschuim, e.d.) in de baai een eiland gebouwd en daar op mangrove
geplant. En het is verbazingwekkend: het groeit. U ziet: deze man is goed
bezig.
Wilt u meer weten over deze zaken, zoek dan op internet
www.Carmabi.org of de naam Ryan de Jongh. Er is zelfs een filmpje van
zo'n kajaktochtje te bekijken.
Tekst & foto: Betty Elkerbout
Op de Kop, oktober 2014
negentiende jaargang, nummer 4
9
Vlinders en Libellen
Excursie door Mariëndal op 20 juli 2014
Na een enigszins verregende ochtend verzamelden de eerste deelnemers
zich om 13.30 uur bij de Helderse Vallei waar Jan Witte, die de excursie
zou leiden, al op ons zat te wachten. Af en toe keken we wat somber naar
de lucht, maar om ons als het ware
moed in te blazen liet het eerste
zwartsprietdikkopje zich al zien.
Om 14.00 uur startten we met een
groepje van acht mensen.
Het eerste water dat we
tegenkwamen was bedekt met
roodbruin kroos. Geen
eendenkroos, maar een exoot die
zo welig groeit dat al het leven
onder het wateroppervlak vrijwel
onmogelijk wordt. Bij het eerste
grote ven zagen we enkele libellen
en juffers. O.a. oeverlibellen, het lantaarntje met zijn lichtende stipje op
het achterlijf en een pantserjuffer. Daarna liepen we een stukje door het
bos en opeens klaarde het weer op en zagen we volop bruine zandoogjes,
bonte zandoogjes en
zwartsprietdikkopjes. Op de
grens van Mariëndal en
Mariëndal-Zuid troffen we
eindelijk een heldere sloot met
volop leven. Hier vloog de
keizerlibel, de pantserjuffer en
zagen we drie paartjes grote
roodoogjuffers en een enkele
heidelibel. Aan het einde van de
tocht ontdekten we een
sabelsprinkhaan die plotseling
wegvloog: het leek wel een
vogeltje. Bijzonder om te zien.
Ondanks de bange vermoedens van slecht weer hadden we het niet beter
kunnen treffen dan deze middag. Het was een zeer geslaagde excursie,
fantastisch ondersteund door de uitstekende uitleg van Jan Witte. Die
stapte hierna weer op zijn fiets om terug te keren naar Texel.
Tekst: Betty Elkerbout
Foto’s: Tineke Jongsma
Op de Kop, oktober 2014
negentiende jaargang, nummer 4
10
Verrassing
28 juli bracht de post een verrassing: een prachtig boek van de
Libellenwerkgroep Drenthe. De titel is Libellen in Drenthe.
Als redactie worden de namen van 5 personen genoemd, waarvan René
Manger voor de Helderse KNNV leden een bekende is. Ongeveer 14 jaar
geleden deed hij samen met ons lid Jan Beukema onderzoek naar het
voorkomen van libellen in de Grafelijkheidsduinen. Ik las dat Jan Beukema
achter in het boek genoemd wordt en bedankt wordt als redactioneel
meelezer.
Het boek is te koop voor €26,00
inclusief de verzendkosten en is te
bestellen via de website van de
libellenwerkgroep: [email protected] maar ook bij bol.com
voor dezelfde prijs.
Het boek beschrijft de stand van
de Drentsche libellenfauna in twee
perioden, namelijk die van 1900
tot 2000 en van 2000 tot en met
2013. Van alle soorten wordt de
levenswijze, biotoop en
verspreiding beschreven. Het is
prachtig geïllustreerd met veel
foto`s zowel van de libellen als de
omgeving waarin ze zich
ophouden.
Ongelofelijk mooi is een foto van
het Weidebeekjuffer vrouwtje dat
haar eieren onder water afzet in
het stromende water van de
Drentsche Aa. Zo ook de foto van
de larve van de Noordse Witsnuitlibel in het waterveenmos.
De libellenwerkgroep Drenthe is in 2003 opgericht door een drietal zeer
enthousiaste libellenliefhebbers. Met niet meer dan 50 leden heeft men
zich enorm ingespannen om de libellenfauna van Drenthe in kaart te
brengen. Hierdoor is niet alleen de kennis over libellen toegenomen maar
is ook ervaren dat libellen belangrijke indicatoren zijn wat betreft de
kwaliteit van het zoetwatermilieu.
Wilt u dit boek eens inzien, vraagt u het mij per telefoon of e-mail. Het zal
tijdens lezingen ter inzage liggen en een plekje krijgen in de
bibliotheekkast.
Tekst en foto: Els Sanderse
Op de Kop, oktober 2014
negentiende jaargang, nummer 4
11
Klavertje vier
Afgelopen zomer liep ik uit mijn werk
naar mijn auto. Mijn oog viel op een
kleurrijk bermpje, waar vier
verschillende klaversoorten bij elkaar
stonden. Rode klaver, witte klaver,
honingklaver en kleine klaver. Even
dacht ik iets heel bijzonders te zien…..
maar na een paar dagen opletten bleek
dit helemaal niet bijzonder, ik had het
gewoon nooit opgemerkt dat er zoveel
klaver langs de kant van de weg staat.
Het wekte wel mijn interesse. Wat wist
ik eigenlijk van dit plantje? En waarom
groeit hij zo veelvuldig in deze regio?
Hoeveel soorten klaver komen er in
Nederland eigenlijk voor? Ik ging op onderzoek uit……
In mijn zoektocht kwam ik bijzondere ontdekkingen tegen, maar ook
dingen die ik eigenlijk wel wist, maar een beetje was vergeten. Ik neem u
mee in mijn zoektocht naar mijn klavertje vier. In mijn zoektocht heb ik
mij moeten beperken tot één geslacht, om zodoende mijn zoektocht
overzichtelijk te houden en niet te verdwalen in de informatie. De familie
van klaver is namelijk veel groter gebleken dan ik had verwacht.
De grootste groep van de klavers heeft als
geslachtsnaam Trifolium, wat duidt op de
driedelige bladeren (tri = drie, folium =
blad). In Nederland komen zo’n 19
verschillende klaversoorten van het geslacht
Trifolium voor. Daarnaast zijn er nog enkele
soorten, welke we wel klaver noemen maar
niet tot het geslacht Trifolium behoren,
zoals rolkalver (Lotus), honingklaver
(Melilotus), rupsklavers (Medicago), enz. In
Den Helder komen van de 19 soorten er
slechts 7 voor, daarentegen zijn er op Texel
wel 11 van de 19 soorten te vinden.
In Den Helder komen voor: Aardbeiklaver, Basterdklaver, Hazenpootje,
Kleine klaver, Liggende klaver, Rode klaver & Witte klaver.
Op Texel komen naast deze soorten ook nog voor: Draadklaver,
Gestreepte klaver, Inkarnaatklaver, Vogelpootklaver.
Op de Kop, oktober 2014
negentiende jaargang, nummer 4
12
Het klavertje vier is wordt meestal gezien als een geluksbrenger. In mijn
zoektocht ben ik daar toch wel ernstig aan gaan twijfelen. Het klavertje
vier is namelijk een genetische afwijking, welke wordt toegeschreven aan
vervuiling in de bodem. Naast het klavertje vier zijn ook de afwijkingen
klavertje één, twee, vijf, zes en
zeven gevonden. Deze zijn
(gelukkig) erg zeldzaam.
Klaver behoort tot de
vlinderbloemigen en heeft de
bijzondere eigenschap dat zij met
hun wortelknolletjes, waarin
Rhizobium bacteriën een symbiose
aan kunnen gaan met de stikstof uit
de lucht. Deze stikstof kan hierdoor
gebonden worden aan de bodem.
Klaver wordt vanwege deze
eigenschap veelal gebruikt als
groenbemester. Ook in veevoer is de plant erg wenselijk, klaver zit vol
eiwitten, fosfor en kalium. Ook voor de mens is de klaver een gezonde
toevoeging aan de maaltijd. Met name de rode en witte klaver kunnen
prima verwerkt worden in salades (ze schijnen lekkerder te zijn als je het
blad plukt voor de bloei), er kan thee van gezet worden of tot sap
vermalen worden. Zowel het blad als de bloem hebben een positieve
werking op de luchtwegen.
Met andere woorden; geconcludeerd kan worden dat niet het klavertje
vier geluk brengt, maar juist het klavertje met de drie blaadjes ons, met
zijn geneeskrachtige werking, voorspoed en geluk zal brengen.
Tekst & foto’s: Tineke Jongsma
Natuur bij Eendenkooi ‘t Zand
Actie voor aankoop
Landschap Noord-Holland start een grote actie om een
belangrijk natuurgebied te kunnen
kopen. Naast de Eendenkooi ’t Zand is
15 ha bloemrijk grasland te koop. Het
Landschap wil deze weilanden vol met
weidevogels en orchideeën kopen om
ze voor eeuwig te beschermen.
Landschap Noord-Holland wil het geld
door crowdfunding en door een actie
onder de donateurs verzamelen.
Op de Kop, oktober 2014
negentiende jaargang, nummer 4
13
De weilanden waren van een vorig jaar overleden boer én groot
natuurliefhebber. In het grasland broeden veel weidevogels als grutto,
kievit en tureluur. In het voorjaar zien ze geel van de ratelaars en roze
van de echte koekoeksbloemen en de rietorchissen. Het zou zonde zijn als
deze 15 hectare (vergelijkbaar met 22 voetbalvelden) natuur verloren
gaat. Het is de grootste aankoop voor Landschap Noord-Holland sinds
lange tijd.
Grond is in deze tijd erg gewild voor
industrie en landbouw. De aan te
kopen percelen liggen tussen een
industrieterrein en de eendenkooi
die al door het Landschap wordt
beheerd. Landschap Noord-Holland
heeft voorrang bij de verkoop. Er is
dus een unieke kans om het gebied
voor altijd veilig te stellen.
Samen investeren in méér natuur
De actie voor dit terrein is hard nodig, want de pot waaruit Landschap
Noord-Holland grond koopt, moet hoog nodig aangevuld worden. Voor
deze aankoop is geen subsidie beschikbaar. Draag daarom alstublieft gul
bij aan ons Fonds Aankoop Natuurgebieden! Mensen die doneren, krijgen
in 2015 een gratis excursie door dit prachtige gebied aangeboden zodat ze
zelf de rijkdom kunnen ervaren. De actiepagina staat hier:
http://www.landschapnoordholland.nl/actie
Foto’s: Koos Leek
Op de Kop, oktober 2014
negentiende jaargang, nummer 4
14
Een dagje wandelen in Duin- en Kruidberg
Uitstapje 9 augustus 2014
Met de trein van 9.07 uur vanaf Den Helder-Zuid zouden de meesten van
ons vertrekken naar Santpoort-Noord. Tot mijn verbazing trof ik alleen
Jeanet Punselie daar aan. De rest was ingestapt in Den Helder-Centraal.
We troffen elkaar in de laatste coupé. We waren met zeven vrouwen, en
vormden een gezellig groepje, die elkaar van alles te vertellen hadden.
(Nee, geen roddeltjes). Na twee overstappunten in Alkmaar en Uitgeest
kwamen we in Santpoort aan waar onze penningmeester Nico van
Riessen, die daar in de buurt op vakantie was, al op ons stond te wachten.
Het dichtstbijzijnde restaurant was nog gesloten en zodoende zochten we
de gezellige uitspanning van manege Kennemergaarde op. Daarna gingen
we aan de wandel door de bossen van het landgoed Duin- en Kruidberg.
Oorspronkelijk waren het twee
landgoederen: Duinenberg en
Kruidberg; in 1895 zijn deze
samengevoegd evenals de namen.
We liepen door een schitterend bos
met veel beuken. De bomen zijn
majestueus. Veel hoge dikke bomen
en vaak ook veelstammige
exemplaren, die soms grillig vertakt
zijn. Een lust voor het oog. De
bodem onder de bomen is
opmerkelijk vaak bedekt met klein springzaad, een plant met kleine gele
bloempjes. Het weer was geweldig, behoorlijk zonnig, maar niet te warm.
Even na het middaguur vonden we een plekje waar we ons lunchpakketje
soldaat konden maken. Er waren daar heel wat libellen, vermoedelijk
paardenbijters, die op het prikkeldraad zaten. Het grappige was dat ze
allemaal met de kop naar de uitstekende pinnen van het draad zaten en
dat met hun voorpootjes vasthielden.
Na de inwendige mens versterkt te
hebben gingen we verder op weg
naar de befaamde ijskelder. Een
koele ingegraven opslagplaats voor
etenswaren e.d. uit de tijd dat er nog
geen koelkasten bestonden. Nu is er
boven in de deur een spleet zodat
vleermuizen er een veilig
onderkomen in kunnen vinden. Het
bouwsel had ook nog wel een zekere
allure, passend bij het mooie kasteel
even verderop. Het was wel even
klimmen om er te komen, maar dat
Op de Kop, oktober 2014
negentiende jaargang, nummer 4
15
was dan ook wel weer een uitdaging. Onderweg zagen we nog wat vaag
bekende planten; achteraf ging het om gewone hennepnetel met de kleine
witte lipbloemen. Een vergelijkbare plant met lila lipbloemen bleek klein
glidkruid te zijn.
Tot slot gingen we richting Duin en Kruidberg, het kasteel, wat nu een
hotel/restaurant is. Eerst was er nog even de ergernis over de ronduit
lelijke muur, die aan de buitenzijde rond het gebouw is verrezen, maar
toen we uiteindelijk op het terras van het restaurant zaten en we die muur
van de andere kant zagen, of eigenlijk niet meer zagen vanwege alle
groen was de ergernis snel verdwenen. Het restaurant heette DenK en het
vergde even wat DenK-werk om er achter te komen waar die naam op
gebaseerd was. Dit bleek uiteindelijk heel logisch D(uin)enK(ruidberg). We
hebben genoten van de hele entourage, want dat had toch wel wat. Het
terras lag aan een grote vijver waarvan de oevers werden opgesierd door
moderne sculpturen. En zo kwam er een eind aan een fijne dag.
Tekst: Betty Elkerbout
Foto: Tineke Jongsma
Wat gebeurt er in uw gemeente?
Afgelopen jaar heeft er een kleine metamorfose aan de rand van het
duingebied plaats gevonden. Misschien heeft u het gemist, het was klein,
maar het is in mijn ogen wel een grote verbetering! Ik doel op de
strandopgang bij Duinoord. Hier lag nog altijd een doodlopend deel van
de oude Zanddijk, een brede plaat
asfalt, waar je prima met de auto kon
komen om je oude koelkast of andere
rommel te dumpen. Het was tijd om
dit eens grondig aan te pakken.
Gemeente Den Helder en Landschap
Noord-Holland hebben de handen
ineen geslagen en hebben samen deze
totaal overbodige plaat asfalt
verwijderd, de rommel opgeruimd en
het ‘nieuwe natuurgebiedje’ ingeplant
met helm Eind augustus ben ik
nogmaals gaan kijken, uiteraard valt
het de nieuwe, net aangelegde
bestrating de meeste mensen wel op.
Maar wat mij vooral op viel was dat de
nieuwe natuur juist niet opvalt, het
gebiedje is op een natuurlijke wijze
opgenomen in zijn omgeving.
Tekst & foto’s: Tineke Jongsma
Op de Kop, oktober 2014
negentiende jaargang, nummer 4
16
Paddenstoelencursus door Klaas Kaag
Op vrijdag, 12 september startte de cursus paddenstoelen determineren.
Een veelomvattend onderwerp. Dit alleen al omdat er zoveel verschillende
soorten zijn, waarvan velen ook nog erg op elkaar lijken. Het
determineren van paddenstoelen is dan ook niet eenvoudig. Hiervoor zijn
twee methodes; de klassieke taxonomie en de genetische classificatie. In
het veld kan je het beste determineren op basis van de klassieke
taxonomie, aangezien hierbij de indeling wordt gemaakt op uiterlijke
kenmerken.
Macromyceten
Paddenstoelen worden ook wel
macromyceten genoemd. In Nederland
zijn zo'n 5000 soorten paddenstoelen,
welke in het ‘schimmelrijk’ onder te
verdelen zijn in een viertal groepen;
steeltjeszwammen, zakjeszwammen,
jukzwammen, fungi imperfectie en
slijmzwammen. De eerste twee zijn wat
we in de volksmond veelal de
paddenstoelen noemen, de laatste twee
benoemen we als schimmel. De slijmzwammen vormen een aparte groep.
Het zijn geen paddenstoelen of schimmels, maar een eencellig organisme
welke zich kan voortbewegen. Deze amoebe maakt net als paddenstoelen
en schimmels sporen aan en wordt veelal door de mycologen onderzocht.
Paddenstoel of schimmel
De paddenstoel is een vruchtlichaam, daarentegen is schimmel is een
samenstelling van draden, vlokken, e.d. Kenmerkend is dat beide soorten
op het mycelium of zwamvlok groeien. Dit zijn de schimmeldraden waarop
zich de sporenvormende organen van paddenstoelen en schimmels
kunnen vormen (vergelijkbaar met de wortels bij de vaatplanten). Zowel
de paddenstoel als de schimmels leven op een substraat, een onderlaag of
voedingsbodem. De substraten waarop geleefd wordt kunnen divers zijn
en dan worden de paddenstoelen op een andere manier benoemd:
 Een saprofiet leeft van dood afbreekbaar materiaal (champignon)
 Een parasiet leeft op levend materiaal (honingzwam)
 Een symbiont consumeert het substraat ten dele, maar levert ook
stoffen terug. Samenwerking dus. (vliegenzwam)
 Heksenbezem is een schimmel in de takken van bomen
 Rupsendoder is een schimmel die poppen van insecten verorbert.
 Mycorrhiza is een vorm van symbiose tussen zwammen en hogere
planten, waarbij het mycelium zich vestigt in de wortels van planten
of bomen. De wortels worden verdikt en krijgen fijne draden aan de
uiteinden, die in feite de wortels verlengen. Dit is goed voor de
boom; die kan meer water en voedingssoorten opnemen.
Op de Kop, oktober 2014
negentiende jaargang, nummer 4
17
Determineren
Als we kijken naar de ‘hoedpaddenstoelen’
kunnen we die verdelen in steeltjeszwammen
en zakjeszwammen. Hieronder een overzicht
van de vormkenmerken.
Steeltjeszwammen
aardsterren
plaatjeszwammen (boleten)
houtzwammen
gaatjeszwammen
knots- en koraalzwammen
nestzwammen
stekelzwammen
stinkzwammen
stuifzwammen
trilzwammen (gelatineachtig)
Zakjeszwammen
bekerzwammen
buikzwammen
kernzwammen
truffels
Hoedpaddenstoelen kan je aan verschillende kenmerken van elkaar
onderscheiden. Belangrijk bij het determineren zijn de vorm van de hoed
(vezelkop, inktzwam, wasplaat), de steel en steelvoet (knol, wortel, beurs,
afgeronde steel) en de wijze waarop de plaatjes aan de hoed vast zitten
(korte lamel, doorlopende lamel etc.). Soms hebben ze een of meer
ringen om de steel, soms zit er een vlies om de hoed (het velum) of zijn
de resten van het velum als stippen op de hoed aanwezig, zoals bij de
vliegenzwam.
Als je de paddenstoel plukt, kan je ook de
kleur van de sporen bepalen. Dit is een
kenmerk waaraan je de paddenstoelen
goed kan onderscheiden. De hoed van de
paddenstoel leg je op een wit (of zwart)
papier neer en laat je liggen totdat de
sporen eruit vallen, zodat de kleur bekend
wordt. Je kan de paddenstoel ruiken en
proeven, ook de smaak en geur zijn
belangrijke kenmerken. Ook de zeer giftige
paddenstoelen kunnen we proeven, mits
we deze wel uitspugen en eventueel de mond met water naspoelen.
Naslagwerken
Klaas had diverse boekwerken bij zich, die aangeschaft konden worden
om goed te determineren. Er zijn soortenlijsten beschikbaar, die je hier
kan downloaden en kan gebruiken in het veld. Om één en ander na te
lezen kan je informatie vinden op www.verspreidingsatlas.nl en
www.mycologen.nl. In de volgende editie meer over dit onderwerp en de
praktijkmiddag van 27 september.
Tekst: B. Elkerbout & T. Jongsma
Foto’s: Tineke Jongsma
Op de Kop, oktober 2014
negentiende jaargang, nummer 4
18
Plant en naam: Scherpe boterbloem – Ranúnculus ácris
De boterbloem verschaft ons geen boter, zoals de naam lijkt te duiden en
smaakt er ook niet naar, maar heeft die naam gekregen door de botergele
bloemblaadjes. Het is helemaal geen eetbare plant,
die door het vee wordt gemeden vanwege enigszins
giftige eigenschappen. In een weiland blijven de
boterbloemen dan ook prachtig staan. De Latijnse
naam ranúnculus is het verkleinwoord van rana,
wat kikker betekent. De plant heeft dan ook een
voorkeur voor vochtige weiden en slootkanten.
Andere namen zijn hanevoet, hanepoot,
kraaienpoot, e.d. Dit komt omdat men de bladvorm
veel vond lijken op vogelpoten. Er zijn zelfs streken
waar men de boterbloem Pinksterbloem noemt
omdat hij rond die tijd volop bloeit.
Een zusje van de scherpe boterbloem is de:
Blaartrekkende boterbloem – Ranúnculus scelerátus
Deze boterbloem is giftiger dan de eerstgenoemde. Het tweede deel van
de Latijnse benaming wijst daar op: scelerátus betekent noodlottig,
vervloekt, misdadig. Het sap van deze plant veroorzaakt een jeukerig
gevoel. Op Walcheren wordt het Jeukkruid genoemd. In de Achterhoek
kreeg hij de naam Jichtkruid, men meende dat het sap jicht kon genezen.
De blaartrekkende eigenschap werd vroeger dankbaar door bedelaars
gebruikt. Zij smeerden zich met de sappen in
om er flink toegetakeld en zielig uit te zien
en zij hoopten dat de mensen hun meer geld
zouden geven. Hun huid zag dan helemaal
rood en zat vol met blaren. Hieraan is te
dankt de plant ook de naam Schalckcruyt.
Wat verwijst naar schalk of boef. In Zuid
Holland had de plant de naam: Duvelbit
ofwel duivelsbeet. De wortelstok leek te zijn
afgebeten, misschien wel door de duivel.
Verder vinden we nog waterhanepoot,
kikkerbloempje, ook door de voorkeur voor moerasgebieden.
De plant verschilt duidelijk van de andere boterbloemsoorten. De bloemen
zijn kleiner, de stengels en het blad zijn vleziger. Het blad heeft wat weg
van een selderijblad. Op Beierland geeft men de blaartrekkende
boterbloem de naam nieskruid. Een oud geschrift vermeldt: De gedroogde
wortels deden niesen en genazen tandzweer, hoofdschurft en laten
wratten en eksterogen verdwijnen. Waar zo’n simpele boterbloem al niet
goed voor kan zijn.
Tekst: Betty Elkerbout
Foto’s: Tineke Jongsma
Op de Kop, oktober 2014
negentiende jaargang, nummer 4
19
Boekennieuws
KNNV leden ontvangen 10% korting bij de aanschaf van boeken van de KNNV-uitgeverij.
Je kan de boeken bestellen via Els Sanderse 0223-612548 of [email protected],
je hoeft dan geen portokosten te betalen, bovendien sponsor je ook nog onze afdeling.
Boeken kan je na circa één week afhalen bij Els.
Veldgids Nederlandse Flora
Auteur: Henk Eggelte
Prijs: € 39,95
Planten determineren? Met deze geïllustreerde flora
van Nederland breng je alle plantensoorten snel en
makkelijk op naam met een nieuwe methode. De
focus ligt op waarneembare veldkenmerken wat
ideaal is voor beginners. Gevorderden vinden de
verschillen tussen soorten in één oogopslag terug.
Dat is vooral handig in het veld!
Zeeboek
flora & fauna van de zee
Auteur: Jeugdbondsuitgeverij
Prijs: € 19,95
Dertig jaar geleden verscheen het Zeeboek en het
werd een ongekend succes! Nu is er een geheel
herziene versie. Een praktische veldgids voor de flora
en fauna van de Noord- en Waddenzee. Beschrijft
algemene soorten zoals slakken, schelpen, zeewieren
en -grassen, krabben, kreeften, kwallen, zeesterren,
vissen en zeezoogdieren.
Stadstuinieren
Groen geluk op postzegelformaat
Auteur: Tialda Hoogeveen en Maureen Kemperink
Prijs: € 14,95
Een kleine tuin, balkon of terras? Geen nood, want
ook hier kun je veel plezier aan beleven en een weelde
aan planten en dieren verwelkomen. De creatieve
ideeën uit ‘Stadstuinieren’ helpen je op weg. Vier
seizoenen lang plezier in je stadstuin.
Op de Kop, oktober 2014
negentiende jaargang, nummer 4