Folder Stroobossertrekweg

De herinrichting van de
Stroobossertrekweg
Resultaten en geleerde lessen
De Stroobossertrekweg is in de periode
2007-2009 opnieuw ingericht volgens de
principes van Shared Space. Een groot
deel van de direct aanwonenden vindt
dat de herinrichting hun woonomgeving
mooier heeft gemaakt. Maar een aantal
andere beoogde effecten is niet gerealiseerd. Er zit nog steeds veel sluipverkeer op de route, auto’s zijn nog steeds
dominant en rijden - zeker op de rechte
delen- nog te hard.
Dat blijkt uit de evaluatie die het
kenniscentrum Shared Space van
NHL Hogeschool in samenwerking met
Grontmij in 2013 op verzoek van de
provincie Fryslân heeft uitgevoerd. Het
planproces en de meningen over de uiteindelijke resultaten zijn in dit onderzoek
uitgebreid onder de loep genomen.
En niet voor niets. ‘Stroobossertrekweg‘
is het eerste project waarbij het inrichtingsconcept Shared Space is toegepast
op een lang traject buiten de bebouwde
kom.
Deze folder vat de belangrijkste
resultaten en lessen van de ‘Trekwei’,
zoals de Stroobossertrekweg door direct
betrokkenen meestal genoemd wordt,
voor u samen.
2
De herinrichting van de Stroobossertrekweg
Historisch jaagpad langs de trekvaart
De Stroobossertrekweg dankt haar bestaan aan de
gelijknamige trekvaart tussen Dokkum en Kollum, die
in de jaren 1654 – 1656 in opdracht van het Dokkumer
stadsbestuur is gegraven. De Stroobossertrekvaart en
-weg vormen één van Nederlands best bewaard gebleven
combinaties van een trekvaart en een trekweg. De vaart
loopt achter Kollum in zuidelijke richting door naar Gerkesklooster en Stroobos en sluit daar aan op het Prinses
Margrietkanaal en het Van Starkenborghkanaal.
In de zeventiende eeuw slibde de open verbinding van
Dokkum met de zee, het Dokkumer Grootdiep, langzaam
dicht. Het stadsbestuur van Dokkum dacht door een nieuwe
verbinding over het water met Groningen alsnog scheepvaartverkeer aan te trekken. Naast de trekvaart werd een
jaagpad aangelegd voor de paarden die de trekschuiten
vooruit moesten trekken.
Door de hoge kosten van de aanleg ging de stad Dokkum
failliet. Het eigendom van de vaart kwam zo in handen van
een groep schuldeisers. Zij vestigden tolhuizen aan de vaart
om zo hun investering terug te verdienen: bij Wouterswoude,
twee bij Eastwâld en één ten oosten van Buitenpost. Het laatste tolhuis heette, heel toepasselijk, de Lêste Stúver, oftewel:
de laatste stuiver die betaald moest worden vanaf Dokkum.
Langs de trekvaart ontstonden in de loop van de eeuwen
buurtschappen als Eastwâld, Bûnte Hûn, Kalkhúsbrêge en
Hústernoard.
Met de komst van het spoor halverwege de 19e eeuw verloor
de Stroobossertrekvaart haar transportfunctie. Het jaagpad
werd vooral nog gebruikt door lokaal verkeer. Dat veranderde
met de sterke groei van het autoverkeer in de jaren ’60. De
aanliggende Trekweg kreeg een belangrijke functie als verbindingsweg voor autoverkeer tussen Buitenpost/Kollum en
Dokkum. De Trekweg is zelfs een tijdje een Rijksweg geweest.
De herinrichting van de Stroobossertrekweg
3
Leefbaarheid onder druk
Sinds de jaren ‘70 is het autoverkeer op de Stroobossertrekweg tussen Kollum en Dokkum sterk toegenomen.
Om het gebruik door auto’s te vergemakkelijken, werd
de Trekweg geasfalteerd en verbreed, kwamen er enkele
nieuwe bruggen en zijn sommige kruispunten verlegd.
Maar dat had ook negatieve gevolgen.
De Trekweg trok veel (sluip)verkeer aan en de lange rechte
weggedeeltes nodigden uit om hard te rijden. Dit leidde tot
relatief veel ongevallen, vooral op de kruisingen. Aanwonenden vonden het lastig en gevaarlijk om de weg op te rijden
en fietsers en voetgangers voelden zich niet meer veilig op
de route. Kortom: de leefbaarheid en de verkeersveiligheid
stonden onder druk.
Midden jaren ’90 werd na opnieuw een ernstig verkeersongeval duidelijk dat er iets moet gebeuren. Allerlei (verkeerskundige) oplossingen passeerden de revue. De oplossing
werd eerst vooral gezocht in een bredere Trekweg met aparte
fietspaden. Om de nodige ruimte te creëren, moesten dan
wel woningen worden gesloopt.
Rond de eeuwwisseling veranderde dit idee door twee
belangrijke ontwikkelingen. Allereerst koos de provincie
Doelen herinrichting Stroobossertrekweg:
• verbeteren van de verkeersveiligheid, met name
voor fietsers, door het verlagen van rijsnelheden
en het terugdringen van sluipverkeer op de route
Dokkum-Buitenpost richting Groningen.
• verbeteren van de verblijfskwaliteit van de weg
en het leefbaarder maken van de omgeving van
de weg voor omwonenden
4
De herinrichting van de Stroobossertrekweg
ervoor een nieuwe weg aan te leggen tussen Drachten en
Leeuwarden en de regio Noordoost-Fryslân te ontsluiten door
de aanleg van een Centrale As tussen Dokkum en de N31.
De Trekweg zou daarmee op termijn slechts dienst hoeven te
doen als lokale ontsluitingsweg. Daarnaast begon bij de provincie Fryslân steeds meer het besef te komen dat er andere,
duurzamere manieren zijn om veilig (sociaal) verkeersgedrag
te stimuleren, namelijk door een weg niet in te richten als
verkeersruimte, maar als mensruimte. De verkeersbenadering
maakt daarbij plaats voor een integrale benadering, gericht
op ruimtelijke kwaliteit. Dit gedachtengoed is later breder
bekend geworden als ‘Shared Space’ (zie pagina 5).
Toen in 2002 rond dit gedachtengoed het Europese project
Shared Space van start ging, was dit een uitgelezen kans om
deze benadering toe te passen op de herinrichting van de
Stroobossertrekweg.
Bij de start van de herinrichting had de provincie Fryslân
inmiddels ervaring met toepassing van het concept Shared Space in kernen, maar nog niet in landelijk gebied. De
herinrichting van de Stroobossertrekweg is het eerste project
waarin ‘Shared Space’ buiten de bebouwde kom is toegepast
en was daarmee voor de provincie Fryslân een pilotproject.
‘liever ongeordend en veilig,
dan geordend en
schijnveilig’
Het concept Shared Space
De Stroobossertrekweg is ingericht volgens de uitgangspunten van Shared Space, in het Frysk: ‘Dielde Romte’.
Wat houdt dit in?
Andere inrichting
Bij Shared Space vormt de openbare ruimte het hart van de
samenleving. Hier verblijf je, ontmoet je anderen, onderneem
je activiteiten, ontspan je je én verplaats je je. De openbare
ruimte heeft dus heel veel verschillende functies en betekenissen voor mensen.
Shared Space maakt een onderscheid tussen verkeersruimte
en mensruimte. Openbare ruimte die vooral bedoeld is om
je snel te kunnen verplaatsen is verkeersruimte. Hier zijn
verkeersregels erg belangrijk. Het gedrag van mensen wordt
gestuurd met (verkeers)instrumenten als verkeersborden,
drempels en wegbelijning. Om snelle doorstroming mogelijk
te maken en botsingen te voorkomen, worden verschillende
verkeersstromen van elkaar gescheiden.
Openbare ruimte die veel verschillende functies vervult,
wordt gezien als mensruimte. Shared Space benadert deze
(verblijfs)ruimte als mensruimte. De verschillende functies
van de ruimte worden benadrukt door de inrichting van de
weg en de wegomgeving. Karakteristieke gebouwen en
cultuurhistorische elementen in de omgeving worden geaccentueerd. De inrichting moedigt sociaal gedrag aan en doet
een beroep op de eigen verantwoordelijkheid van mensen.
Verkeersborden en andere verkeersinstrumenten blijven
daarbij zoveel mogelijk achterwege. Een verblijfsruimte wordt
een ‘mensruimte’ door de verschillende gebruikers samen, op
gelijke basis, gebruik maken van de ruimte (Shared Space).
Dit gebeurt onder het motto ‘liever ongeordend en veilig,
dan geordend en schijnveilig’.
Ander proces
De verantwoordelijkheid gaat bij Shared Space voor een
groot deel terug naar de gebruikers van de openbare ruimte.
Niet alleen op straat, maar ook tijdens het proces van herinrichting: plannen maken, uitvoeren en beheren. Samen met
bewoners, ondernemers en professionals worden problemen
geïnventariseerd, doelen bepaald en oplossingen benoemd.
Dus minder regeldrift vanuit de overheid en meer eigen verantwoordelijkheid voor burgers.
De overheid sluit aan bij de wensen en behoeften van de
‘eindgebruiker’ en maakt actief gebruik van diens kennis
en ervaring. Shared Space vraagt dus om een intensieve
samenwerking met de eindgebruikers. En om kennis op meer
vlakken dan alleen verkeer. Verkeersruimten zijn weliswaar
vooral het terrein van verkeerskundigen, de inrichting van
mensruimte vraagt om deskundigheid op allerlei terreinen:
landschap, cultuurhistorie, welzijn, stedenbouw, recreatie en
toerisme én verkeer.
De herinrichting van de Stroobossertrekweg
5
‘90
Medio jaren ’90
Na opnieuw een ernstig
verkeersongeval op de Trekweg
voert de provincie Fryslân een
ongevallenanalyse uit, die de
verkeersonveiligheid van de
Trekweg inzichtelijk maakt. Dat
er iets moet gebeuren om de
verkeersveiligheid te verbeteren,
daarover is iedereen het eens.
Alleen verschillen de betrokken
overheden onderling wel van
mening over de manier waarop:
moet de verkeersfunctie versterkt
of juist beperkt worden?
1999
1999
Besluit aanleg Centrale As en
afwaardering wegen op de
westelijke en oostelijke flank:
Trynwâlden (N361) en Trekweg
(N910).
2001
2001
Tracéstudie voor een fietspad
langs de Trekweg. Uitkomst:
ingrijpende maatregelen nodig
(waaronder sloop woningen) om
fietspad te kunnen aanleggen.
2002
2002 Bij provincie Fryslân groeit de
overtuiging dat een andere
aanpak nodig is.
2003
2003 De betrokken gemeenten
stemmen in met het voorstel
van de provincie om het project
Stroobossertrekweg te laten
meeliften in het Europese
Interreg IIIB programma
‘Shared Space’. Hierdoor
kwamen tegelijk extra middelen
beschikbaar om de herinrichting
grondig aan te pakken, ook qua
proces.
Feestelijke opening
in 2009
Het proces
Een keuze voor het Shared Space concept betekent
dat bewoners en andere gebruikers van de ruimte een
belangrijke rol hebben in de planvorming. Aan de herinrichting van de Stroobossertrekweg, met al een lange
voorgeschiedenis, ging dan ook een uitvoerig traject
met gemeenten en omwonenden vooraf. Dit deel van de
Trekweg is negen kilometer lang, doorkruist verschillende
gemeenten (Achtkarspelen, Dantumadeel, Dongeradeel, Kollumerland), kent drie buurtschappen en negen
naburige dorpen, met ieder eigen belangen en een eigen
dynamiek.
6
De herinrichting van de Stroobossertrekweg
2004
2004
Gezamenlijk met de bewoners,
belanghebbenden, projectgroep,
klankbordgroep en stuurgroep
ontwikkelt de provincie een visie
op de cultuurhistorie, het landschap en de leefbaarheid van de
Stroobossertrekweg.
2005
2005
Naast vier bewonersavonden
en diverse huiskamergesprekken worden twee nieuwsbrieven
verspreid om betrokkenen te
betrekken bij het project. Het
project krijgt regelmatig
aandacht in regionale én lokale
nieuwsbladen. Het communicatieve planproces leidt tot een
compromisoplossing, waarbij een
gedeelte van de Stroobossertrekweg (Dokkum - Kettingwier)
wordt opgewaardeerd en een
deel (Kettingwier - Kollumerverlaat) wordt ingericht als (landelijk)
verblijfsgebied.
2006
2009
2006
Start uitvoering herinrichting.
Tussentijdse communicatie
door middel van informatiekrant, nieuwsbrieven,
informatieavonden,
informatiekeet
en publiciteit.
2009
Afronding werkzaamheden,
feestelijke opening
2013
2013
Evaluatie herinrichting
Stroobossertrekweg
De nieuwe inrichting
Cultuurhistorie vormt de basis
In het project zijn aanknopingspunten gezocht en uiteindelijk
ook gevonden om de Trekweg opnieuw, met oog voor het
landschap in te richten. Het landschap en de rijke cultuurhistorie van de naastgelegen Strobossertrekvaart vormen daarbij
de basis.
Twee verschillende (deel)trajecten
Toch bleek dit niet overal eenvoudig. De Trekweg tussen
Dokkum en Kettingwier ligt in een open landschap: recht en
met weinig bebouwing aan weerszijden. De omgeving bood
daardoor onvoldoende aanknopingspunten om de weg in te
richten als verblijfsgebied. Daar kwam bij dat betrokken overheden wat oplossingsrichting betreft verschilden van visie.
Dit resulteerde in een compromisoplossing: de Stroobossertrekweg werd opgedeeld in twee verschillende vakken. Het
noordelijke deel (Dokkum - Kettingwier) werd ingericht als
ontsluitingsweg met een sterkere verkeersfunctie, het zuidelijke deel (Kettingwier - Kollumerverlaat) als verblijfsgebied.
Voorrang voor verkeer
Tussen Dokkum en Kettingwier kreeg de Trekweg een verkeersfunctie, met een maximumsnelheid van 80 kilometer
per uur, voorrangskruisingen, betonverharding en een breed
De herinrichting van de Stroobossertrekweg
7
wegprofiel (6 meter). Er is geen apart fietspad aangelegd.
De wens is om in de toekomst langs de noordzijde van de
vaart nog een fietspad te realiseren. Er is gekozen voor een
zo sober mogelijk ontwerp met een minimum aan
‘verkeersmeubilair’.
Nadruk op verblijf
Op het zuidelijke deel van de Trekweg, tussen Ketingwier en
Kollumerverlaat, ligt de nadruk op de verblijfsfunctie. Auto’s
mogen er maximaal 60 kilometer per uur, de kruisingen zijn
gelijkwaardig en verschillende verkeersdeelnemers delen de
ruimte op meer gelijkwaardige voet. Langzaam verkeer krijgt
nadrukkelijk de ruimte. Op dit traject zijn klinkers toegepast.
Tussen Hústernoard en Kollumerverlaat is wel een vrijliggend
fietspad aangelegd.
8
De herinrichting van de Stroobossertrekweg
Accentuering bijzondere plekken
Op diverse plekken zijn aantrekkelijke situaties in de openbare ruimte gecreëerd. Deze bijzondere situaties zijn vooral
te vinden bij de bruggen, de natuurlijke kruispunten met de
Trekweg. De bruggen en buurtjes vertellen het verhaal van
de Trekvaart: wisselplaatsen voor de scheepvaart, meerpalen,
kaden en kelders. Op diverse plaatsen staan panelen met
informatie in drie talen (waaronder het Frysk) over de historie
van die plek.
Beleving van de vaart
Om de relatie met de vaart te versterken, is bij het buurtschap Hústernoard een kade aangelegd en een serie meerpalen geplaatst, die verwijzen naar het water en bovendien
een duidelijk verkeersremmende werking hebben. Een ander
voorbeeld is Bûnte Hûn. Hier volgen fietsers nu de oude route
van de Trekweg, onder de brug door, vlak langs het water.
Voldoet de inrichting aan de gestelde doelen?
Om te achterhalen wat bewoners, weggebruikers en werkgroepleden vinden van de nieuwe inrichting van de Trekweg
en van het planproces, zijn in 2013 diverse onderzoeksmethoden ingezet. Er zijn enquêtes gehouden onder bewoners
en passanten en een groot aantal interviews, zowel individueel als in groepsverband, met werkgroepleden, betrokken
overheden, Veilig Verkeer Nederland en politie. Door observaties is gekeken in hoeverre de Stroobossertrekweg na herinrichting daadwerkelijk wordt gebruikt als gedeelde ruimte. En tot slot zijn met verkeerstellingen en snelheidsmetingen
gegevens verzameld over het gebruik van de Trekweg na de herinrichting. De uitkomsten zijn hierna samengevat.
Veiliger, maar ‘voelt minder veilig’
De verkeersveiligheid is verbeterd, vooral op de voorheen
onveiligste kruisingen. Daar is de snelheid aanzienlijk naar
beneden gebracht. Dalende ongevallencijfers ondersteunen
dit beeld. Op de route als geheel wordt gemiddeld genomen
ook minder hard gereden, al wordt de maximumsnelheid nog
regelmatig overschreden. De meeste weggebruikers ervaren
de Trekweg daarentegen niet als veiliger sinds de herinrichting, vooral niet voor fietsers en voetgangers. Wel zegt
zeventig procent van de ondervraagden dat de herinrichting
effect heeft gehad op het eigen verkeersgedrag. Zij zeggen
voorzichtiger en minder snel te rijden en beter uit te kijken.
Sluipverkeer (nog) niet verminderd
De herinrichting heeft per saldo niet gezorgd voor minder
sluipverkeer. Sinds de herinrichting rijden er weliswaar minder
auto’s op het zuidelijke deel, maar meer op het noordelijke
deel van de Stroobossertrekweg. Na de herinrichting is nog
steeds meer dan veertig procent van de auto’s ‘doorgaand
verkeer’. Dit is verkeer dat de hele route rijdt, zonder een bestemming aan de route te hebben.
Weinig ‘nieuw’ gebruik
Het project heeft geleerd dat de routekeuze van weggebruikers slechts beperkt te beïnvloeden is door verandering van
weginrichting. Een factor die meer invloed heeft, is de aanwezigheid van een aantrekkelijke alternatieve route. De Centrale
As is in de toekomst een geschikt alternatief, maar was nog
niet klaar op het moment dat de evaluatie plaatsvond. Zodra
het noordelijke deel van de Centrale As gereed is, maakt de
provincie een ‘knip’ op de Trekweg ten zuiden van Kollum
om sluipverkeer definitief tegen te gaan. Doordat de auto
dus nog steeds dominant is op de Trekweg, lokt de Trekweg
na de herinrichting nog weinig ‘nieuw’ recreatief gebruik uit.
Gebleken is dat de knip wel degelijk nodig is om dit Shared
Space-project definitief te doen slagen.
De herinrichting van de Stroobossertrekweg
9
Aanwonenden meest positief
Opvallend is dat aanwonenden positiever oordelen
over het resultaat van de herinrichting dan de ‘gewone’
weggebruikers. Ze hebben dan ook eigen inbreng gehad
in de detaillering. Het merendeel van de aanwonenden
beoordeelt de Trekweg na herinrichting als ‘mooier’ en
‘veiliger’ dan voorheen.
10
De herinrichting van de Stroobossertrekweg
‘De aanwonenden oordelen
positiever over het resultaat van de
herinrichting dan de ‘gewone’
weggebruikers’
Wat is er geleerd van het planproces?
Lang voortraject, hoge verwachtingen
Het project kent een lange voorgeschiedenis, waarin tal van
oplossingsrichtingen al de revue waren gepasseerd en soms
(te) hoge verwachtingen zijn gewekt. Hierdoor was bij alle
betrokkenen veel inspanning nodig om draagvlak te creëren
voor de uiteindelijke plannen.
Gezamenlijke bestuurlijke visie nodig
Wat het proces complex maakte, was het grote aantal
betrokken gemeenten én het feit dat deze niet op dezelfde
lijn zaten wat betreft hun visie op de functie van de weg.
Het verschil in visie heeft geleid tot compromisoplossingen,
waardoor de continuïteit in het wegbeeld op diverse plekken
ontbreekt. Planprocessen met veel betrokken overheden en
organisaties vragen om een gezamenlijke bestuurlijke visie
vooraf én om sterke projectleiders.
Maak (tegengestelde) belangen expliciet
Het is belangrijk om aan het begin van het proces de
verschillende belangen goed te duiden. Belangen van
aanwonenden liepen in dit project niet altijd parallel aan de
belangen van bewoners uit de aan de Trekweg grenzende
dorpen. Ook zijn weggebruikers zelf dikwijls ambivalent:
ze willen maatregelen tegen sluipverkeer, maar willen zich
tegelijk zelf snel kunnen verplaatsen.
Geen draagvlak zonder begrip Shared Space
Om te komen tot draagvlak is een goed begrip van het
concept Shared Space nodig (achterliggende visie en beoogde werking). Dit was niet bij alle betrokken partijen aanwezig.
Een leerpunt is dat politici regelmatig geïnformeerd moeten
worden over de Shared Space-aanpak. In dit project was een
bezoek van betrokken partijen aan referentieprojecten nuttig
geweest.
Blijf communiceren, ook als er weinig gebeurt
Transparantie, betrouwbaarheid en eerlijkheid zijn in de
communicatie met bewoners belangrijke waarden. Dat
houdt in dat overheden ook met de bevolking moet blijven communiceren als het project stil ligt (om uit te leggen
waarom er niets gebeurt).
Betrokkener = tevredener
Over het geheel genomen blijkt uit de evaluatie dat de
waardering voor de herinrichting hoger is naarmate mensen
meer betrokken zijn geweest bij het proces. Aanwonenden
zijn positiever over de herinrichting dan niet aanwonenden.
Werkgroepleden op hun beurt oordelen positiever over de
verkeerssituatie dan aanwonenden.
De herinrichting van de Stroobossertrekweg
11
Werkt de Shared Space-aanpak
in het buitengebied?
Dirk Lont, projectleider:
“De hamvraag was of de Shared Space-benadering ook
werkt in het buitengebied, op een stille rechte weg. Hier
‘zegt’ de weg immers: ‘Kom maar op, want de komende
twee kilometer ben je helemaal alleen. Er is niemand om
rekening mee te houden.’
Het project Stroobossertrekweg heeft ons geleerd dat
toepassing van de Shared Space-benadering beperkingen kent in het buitengebied. Vooral op lange overzichtelijke wegen komt de benadering minder goed uit
de verf. Om de ruimte te kunnen delen, heb je namelijk
voldoende (potentieel) verschillende gebruikers van de
ruimte nodig, zoals fietsers en voetgangers.
Wil je Shared Space in het buitengebied toepassen, ga
dan op zoek naar plaatsen waar verschillende gebruikers
wél samenkomen en interactie mogelijk is. Beperk je tot
de plekken die er toe doen en versober de tussenliggende wegdelen.”
Het complete evaluatierapport ‘De Trekweg,
een weg voor iedereen?’ is te downloaden op
http://www.nhl.nl/sharedspace
Colofon
Dit is een uitgave van NHL Hogeschool, februari 2014.
Voor meer informatie naar aanleiding van deze folder kunt u contact
opnemen met Kenniscentrum Shared Space - NHL Hogeschool:
www.nhl.nl/sharedspace
Tekst en productiebegeleiding: Senza Communicatie, Groningen
Drukwerk: NHL Hogeschool
Fotografie: Provincie Fryslân en Kenniscentrum
Shared Spcae - NHL Hogeschool

Download Report