Het kleine Nachtorkest een project van philharmonie zuidnederland voor de onderbouw Inhoud p. 3 p. 5 p. 12 p. 14 p. 15 p. 16 Het lesmateriaal gezien in het kader van de verschillende culturele competenties Receptief vermogen Door leerlingen muziekfragmenten te laten horen met een uiteenlopend karakter ervaart de leerling verschillende soorten muziek die steeds andere gevoelens uitdrukt (activiteit 1). De leerling krijgt een goede luisterhouding aangeleerd (activiteit 6) en leert verschillende instrumenten kennen (activiteit 4). Creërend vermogen De leerling kan een ritmische mantra opzeggen en de pulse daarvan voelen (activiteit 2). De leerling leert zelf geluiden te koppelen aan de personages uit het verhaal (activiteit 5). Door het maken van een tekening in drie kleuren reflecteert de leerling op een creatieve manier op de voorstelling (activiteit 9). Reflectief vermogen De leerling werkt aan woordenschat om over de muziek en de voorstelling in gesprek te kunnen gaan (activiteit 1 en 3). Door het maken van een tekening in drie kleuren reflecteert de leerling op een creatieve manier op de voorstelling (activiteit 9). Analyserend vermogen De leerling leert personages uit het verhaal met muziek combineren (activiteit 4). De leerling maakt kennis met het begrip componist en leert dat deze een liedje heeft gemaakt dat hij kan meezingen (activiteit 7) geproduceerd door OORKAAN pagina 2 van 16 Voorwoord Lesactiviteiten bijlage 1 Het symfonieorkest bijlage 2 Mantra Bijlage 3 Verhaal Bijlage 4 Luisterfragmenten Voorwoord Voor u ligt de lesbrief die de leerlingen voorbereidt op het theatraal concert van drie musici van philharmonie zuidnederland. De voorstelling Het kleine Nachtorkest is ontwikkeld door regisseur Dagmar Slagmolen en geproduceerd door Oorkaan. In deze voorstelling wordt het verhaal vooral door de muziek verteld. De musici zijn Monique van der Pijl – viool, Karel Plessers – klarinet en Sanne de Graaf– cello. De leerlingen maken door het verhaal kennis met de begrippen samen spelen, een orkest en de klank van de verschillende instrumenten. Door de participatiemomenten in de voorstelling worden de leerlingen tijdelijk deelgenoot van het verhaal. Het project bestaat uit - voorbereidende lesactiviteiten waarvan een aantal verplicht is - concert door leden van philharmonie zuidnederland - korte verwerkingsles Het doel van de lessen is de leerlingen voor te bereiden op de voorstelling. Om optimaal te kunnen genieten van de voorstelling is het echter wenselijk dat een aantal basisbegrippen besproken zijn (ten aanzien van instrumenten, het orkest, een dirigent, samen musiceren), de verhaallijn al een beetje bekend is en dat de leerlingen een luisterhouding geleerd krijgen ten aanzien van muziek. De philharmonie zuidnederland is het professionele symfonieorkest van de provincies Noord-Brabant, Limburg en Zeeland. Het orkest geeft abonnementsconcerten in de concertzalen van deze provincies. Maar ook buiten deze zalen en buiten de provincie is het orkest regelmatig te horen. Voor meer informatie over het orkest kunt u kijken op www.philharmoniezuidnederland.nl. Voor meer informatie over het symfonieorkest kunt u de site www.orkestkidsite.nl raadplegen. Informatie over een symfonieorkest vindt u ook in bijlage 1. Om u op het project voor te bereiden kunt u ook het eerste filmpje van het lesmateriaal over het orkest bekijken. Al het lesmateriaal is te vinden op http://www.philharmoniezuidnederland.nl/educatie/lesmateriaal-hetkleine-nachtorkest/ Om het orkest/muziek in uw klas extra onder de aandacht te brengen kunt u de volgende boekjes gebruiken: Dick Bruna - Nijntje en het orkest, Max Veldhuis – Kikker speelt viool. Ik wens u veel plezier toe met het project Het kleine Nachtorkest Afdeling Educatie philharmonie zuidnederland pagina 3 van 16 Binnen de doorgaande leerlijn muziek komen de volgende competenties aan bod: het receptief vermogen, het creërend vermogen, het reflectief vermogen en het analyseren vermogen. (zie p.2) Het lesmateriaal bestaat uit enkele activiteiten waaruit een leerkracht kan kiezen. Dit is afhankelijk van de mogelijkheden en de wensen van de leerkracht. Aangezien er in de voorstelling ook een aantal participatiemomenten zijn, is een aantal activiteiten verplicht. pagina 4 van 16 Lesactiviteiten (de activiteiten met * zijn verplicht) * Activiteit 1 – Introductie van het concert doel: uitleg geven over het concert benodigdheden: computer met muziekfragmenten http://www.philharmoniezuidnederland.nl/educatie/lesmateriaal-hetkleine-nachtorkest/ Leg in een gesprekje uit wat er gaat gebeuren: drie musici van philharmonie zuidnederland komen op school een concertje geven, speciaal voor de leerlingen, maar ook mét de leerlingen. Hierbij is een aantal vragen leidraad voor het kringgesprek: - Wat is een musicus? - Wat is een concert? - Wat is een muziekinstrument? Kun je er één noemen? Kun je het nadoen? Hoe ziet dat er uit? Hoe gaan de handen? - Wat is muziek? Wat kun je met muziek (luisteren, maken, op dansen, bij wegdromen,…)? Leg de leerlingen uit dat ze niet alleen gaan luisteren naar muziek, maar dat zij ook gaan luisteren naar een verhaal. Soms kan muziek een verhaal vertellen. Waar zouden de volgende muziekstukjes over gaan? pagina 5 van 16 Fragment 1 Fragment 2 Fragment 3 * Activiteit 2 – De Muizenmantra doel: de leerlingen leren een spreektekst die terugkomt in de voorstelling benodigdheden: computer met voorbeeld mantra http://www.philharmoniezuidnederland.nl/educatie/lesmateriaal-hetkleine-nachtorkest/, bijlage 2 Een belangrijk moment in de voorstelling is het uitspreken van een spreektekst (ritmisch uitgesproken tekst) door alle kinderen. In bijlage 2 is deze tekst opgenomen met daarbij het ritme. Tevens is een geluidsfragment opgenomen waarop het ritme te horen is. Tekst: Muis, Muis in je huis Kom naar buiten ’t is hier pluis. Ik zal je knuffelen Zacht aan je snuffelen Maar eten eten zal ik je niet Muis, muis, muis is vies. ’t Smaakt naar poep en hondenpies! Enkele uitbreidingstips: - Ondersteun de tekst met eenvoudige bewegingen (“huis, knuffelen, snuffelen, eten, en vies” zijn woorden die met eenvoudige handgebaren uitgebeeld kunnen worden). Door het ondersteunen met gebaren, onthouden de kinderen de tekst sneller. - Het ritme van de mantra mee laten klappen tijdens het opzeggen. Hierdoor voelen de kinderen meer de cadans van de tekst. - Enkele keren in de week kort herhalen. Muizenmantra pagina 6 van 16 Het aanleren kan aan de hand van de volgende stappen: 1. Eerst de tekst in stukjes (zin voor zin) aanbieden in het juiste ritme. Dit kan het beste door voor- en nazeggen. 2. Combineer steeds twee zinnen (de laatste zin blijft over). 3. Bespreek de betekenis van de tekst 4. Maak de stukjes groter, totdat ze het geheel kunnen opzeggen * Activiteit 3 – Het symfonieorkest doel: de leerlingen leren wat meer over een symfonieorkest en de instrumenten en werken zo aan hun woordenschat. Een aantal begrippen komt ook terug in de voorstelling. benodigdheden: computer http://www.philharmoniezuidnederland.nl/educatie/lesmateriaal-hetkleine-nachtorkest/ Het is belangrijk om met de kinderen enkele begrippen te bespreken die horen bij het symfonieorkest. Het inventariseren wat kinderen daar van weten is een mooi beginpunt voor een kringgesprek. Het gebruiken van beeldmateriaal is een prima verrijking van het gesprek. Een algemeen verloop van een dergelijk gesprek is als volgt: (de onderstreepte woorden zijn kernbegrippen die aan bod kunnen komen) Beeld 1 - het orkest Beeld 2 - de drie instrumenten Beeld 3 - dirigent Laat tot slot de kinderen een muziekfragment horen van het symfonieorkest en vraag hen te luisteren of de muziek snel of langzaam gaat, zacht of luid is of ze veel of weinig instrumenten horen. Leg hen wel uit dat dit een heel symfonieorkest is, en dat bij het concert op school maar drie musici daaruit komen. Het hele orkest zou niet passen. Fragment 4 pagina 7 van 16 We gaan binnenkort luisteren naar een concert. Dan komen drie musici van een symfonieorkest, namelijk de philharmonie zuidnederland, naar de school om te spelen op hun instrumenten. De instrumenten die zij bij zich hebben zijn een klarinet, een viool en een cello. In een symfonieorkest zijn echter nog veel meer instrumenten. Instrumenten waar je op moet blazen (blaasinstrumenten), waar je met een (strijk)stok langs snaren strijkt (strijkinstrumenten) en waar je op kunt slaan (slagwerk). Om ervoor te zorgen dat dan alles mooi samen klink moet er iemand de baas zijn en die noemen we de dirigent. Met zijn dirigeerstokje geeft hij aan hoe snel iedereen mag spelen, of het zachter moet klinken, of ze moeten stoppen. Hij kan heel veel aangeven. Als het orkest goed geoefend heeft, mogen ze een concert geven. Dan spelen ze voor publiek. * Activiteit 4 – Het verhaal doel: de leerlingen leren welke personages in het verhaal voorkomen en welke instrumenten daarbij horen. benodigdheden: computer met muziekvoorbeelden Om de leerlingen al een klein beetje in de sfeer van het verhaal te brengen komen nu de personages ter sprake in combinatie met het instrument dat ze bespelen. - De Muis: muis is een violiste. En niet zomaar een violist, maar de beste violist van de hele wereld. Er is alleen een probleem: muis is haar muizenorkest kwijtgeraakt. Ze heeft wel een nieuw orkest gevonden, maar dat kan maar een liedje spelen. Ze hebben een dirigent nodig. - De Jongen: De jongen is vast een heel goede dirigent, want zijn opa kon ook dirigeren. Hij heeft zelfs de dirigeerstok van opa gekregen. Zou hij muis kunnen helpen? De Jongen speelt klarinet. - De Kat: De kat heef altijd honger. En het liefst eet zij natuurlijk… muis. Zal de Kat dan het hele muizenconcert verpesten? Met haar cello is de kat wel een beetje gevaarlijk… pagina 8 van 16 Het vertellen over de personages kan uitgebreid worden met bewegingen, door de kinderen te laten bewegen als een muis, een kat of een mens. Dat bewegen kan op de bijbehorende muziekfragmentjes. Kunnen de kinderen horen welk muziekje bij welk personage hoort? Natuurlijk kan elk antwoord correct zijn. Fragment 5 (viool) Fragment 6 (klarinet) Fragment 7 (cello) Activiteit 5 – Dirigeren doel: De leerlingen leren over de rol van een dirigent, door het zelf te ervaren. benodigdheden: computer en filmpje 2 http://www.philharmoniezuidnederland.nl/educatie/lesmateriaal-hetkleine-nachtorkest/ Om te ervaren wat een dirigent voor een rol in het orkest heeft, gaan de leerlingen dit zelf naspelen. Hiervoor zijn enkele varianten mogelijk. Wanneer de activiteit een aantal keren herhaald wordt, kan de opdracht steeds iets moeilijker gemaakt worden. pagina 9 van 16 De geluiden: Er zijn drie geluiden mogelijk. Het muizengeluid (zachtjes klappen in de handen), het kattengeluid (tikken op de knieën) en het mensengeluid (met de voeten op de grond). De opdrachten: - Spreek een geluid af. - Spreek af wie dirigent is (de eerste keer is dat de leerkracht zelf) - Door met de armen naar beneden te zwaaien geeft de dirigent aan dat het geluid mag beginnen. - De armen omhoog bewegen, betekent dat het geluid harder mag worden, de armen weer langzaam naar beneden is het teken dat het geluid iets zachter wordt. - Door met de handen het geluid ‘weg te pakken’ moet iedereen stoppen. Enkele uitbreidingstips: - Een kind dirigent laten zijn. - Twee geluiden afspreken en de dirigent mag dan aangeven of geluid één of twee mag klinken. De dirigent kan de geluiden aanzetten en uitzetten met een teken. - Bedenk met de kinderen een teken om aan te geven of het geluid sneller of langzamer moet klinken. Hoe werkt een dirigent in het echt? Bekijk het volgende filmpje: film 2 - dirigent Activiteit 6 – De voorstelling * doel: de leerlingen kennen enkele regeltjes voor het concertbezoek en hebben een goede luisterhouding, doe de luisteroefening vlak voor de voorstelling benodigdheden: computer met muziekfragment http://www.philharmoniezuidnederland.nl/educatie/lesmateriaal-hetkleine-nachtorkest/ De muzikale voorstelling Het kleine Nachtorkest vindt nu binnenkort plaats. Bereid de leerlingen voor op het concert. Hoe gaan ze zitten, moeten ze helemaal stil zijn, hoe gaan ze luisteren? Doe met de leerlingen een kleine stilte/luisteroefening. Laat de leerlingen even helemaal stil zijn. Lukt dat? Wat horen ze buiten als het in de klas helemaal stil is? Laat de leerlingen de ogen sluiten of handen voor de ogen doen en opnieuw de stilte voelen. Pak een instrument dat mooi klinkt, bijvoorbeeld een klankstaaf of een mooie bel. Laat op verschillende plaatsen in de klas het geluid horen. Kunnen de leerlingen aanwijzen waar het geluid vandaan komt? Laat de leerlingen nogmaals de ogen sluiten en de stilte voelen, laat dan heel zacht het volgende muziekfragment horen. (Het speelt een belangrijke rol in de voorstelling). Kunnen ze met de vingers mee bewegen met de muziek? Hoe gingen de vingers, hoe klonk de muziek? pagina 10 van 16 Fragment 8 Activiteit – 7 De componist doel: de leerlingen leren een van de belangrijkste componistennamen kennen en herkennen een kinderlied dat hij heeft geschreven, een kleine uitbreiding van de woordenschat. benodigdheden: computer met muziekfragmenten. Iemand die noten opschrijft en muziekstukjes maakt heet een componist. Mozart was zo’n componist en hij is heel bekend geworden. In de tijd dat Mozart leefde zag de wereld er nog heel anders uit. Er waren geen auto’s er was geen elektriciteit de mensen droegen andere kleren. Beeld 4 - plaatje van kostuums uit Mozarts tijd. Mozart schreef heel veel muziek. Bijvoorbeeld dit Fragment 9 of een liedje wat we mee kunnen zingen Fragment 10 Weet je welke liedje dit is? Kun je dat zingen? Zing het met de hele klas. Activiteit 8 – Na de voorstelling Na afloop van de voorstelling is het belangrijk om de ervaringen met elkaar te delen. Hierbij kun je denken aan het navertellen van het verhaal, het bespreken van de instrumenten en de klanken die daar bij horen. Tevens kan er nog stilgestaan worden bij de muziek. Welk muziekje vonden de kinderen het leukste/grappigste/mooiste…? Het project kan afgesloten worden door een mooie tekening te maken van de voorstelling. Luister nog eens naar de instrumenten met onderstaande voorbeelden. Kies drie kleuren: een kleur voor de viool, een voor de klarinet en een voor de cello Fragment 11 Fragment 12 Fragment 13 en maak zo een tekening over het verhaal van violist, de jongen en de kat. De klas kan een paar mooie tekeningen uitkiezen. We vragen de docent deze tekening te scannen en op te sturen. We kunnen ze dan op de website van het orkest plaatsen. [email protected] pagina 11 van 16 doel: de leerlingen delen hun ervaringen en verwerken hun ervaring in een creatieve opdracht benodigdheden: computer met muziekfragmenten http://www.philharmoniezuidnederland.nl/educatie/lesmateriaal-hetkleine-nachtorkest/, tekenpapier en kleurpotloden Bijlage 1 – Het Symfonieorkest pagina 12 van 16 Het symfonieorkest bestaat uit verschillende soorten instrumenten: strijkinstrumenten, houtblazers, koperblazers en slagwerk. Dat is dus anders dan b.v. een harmonieorkest waarin alleen hout- en koperblazers en slagwerk zitten. Al die instrumenten uit het symfonieorkest klinken anders omdat op een andere manier de toon op het instrument wordt gemaakt. Zo klinkt een toon die wordt gespeeld op een fluit heel anders dan een toon van dezelfde toonhoogte gespeeld op bijvoorbeeld een viool of een hobo. Behalve een eigen klankkleur heeft een instrument ook een eigen toonbereik. Sommige instrumenten spelen alleen hoge tonen, andere juist lage, weer andere zitten daar tussenin. Toonbereik en toonkleur zijn bepalend geweest voor de ontwikkeling van het orkest. Er was immers behoefte aan zoveel mogelijk kleuren en toonhoogten. Geleidelijk aan kwam in de geschiedenis een combinatie tot stand van drie groepen: strijkinstrumenten, blaasinstrumenten en slaginstrumenten. Deze instrumenten vormden het symfonieorkest. Strijkinstrumenten worden aangestreken met een strijkstok. Door dat strijken worden de snaren in trilling gebracht. Hoe dunner en strakker de snaar en hoe kleiner de klankkast van het instrument, des te hoger de toon. Er bestaat er een hele familie van strijkinstrumenten: de viool, de altviool, de cello en de contrabas. De viool is het hoogste, de contrabas de laagste. Blaasinstrumenten bestaan uit een buis met daarin een luchtkolom. Sommige blaasinstrumenten zijn van hout en andere van koper. De houten blaasinstrumenten zijn de fluit, hobo, klarinet en fagot. De koperen blaasinstrumenten bestaan uit een opgerolde metalen buis die uitloopt in een wijde beker. Met ventielen of verschuifbare buizen kan de luchtkolom korter of langer worden gemaakt, waardoor de toonhoogte verandert. Tot deze groep behoren de hoorn, trompet, trombone en tuba. De laatste groep, de slaginstrumenten, zorgen voornamelijk voor het ritme in de muziek, als ook voor de versterking van andere instrumenten. Onder deze groep nemen de pauken de voornaamste plaats in. houten blaasinstrumenten viool altviool cello koperen contrabas blaasinstrumenten fluit hobo klarinet slaginstrumenten fagot hoorn trompet trombone tuba pauken kleine trom grote trom bekkens pagina 13 van 16 snaarinstrumenten pagina 14 van 16 Bijlage 2 – Muizenmanta Bijlage 3 - Het verhaal van de voorstelling pagina 15 van 16 Het Kleine Nachtorkest Het Kleine Nachtorkest is een educatief project van philharmonie zuidnederland voor de jongste groepen van het primair onderwijs. Drie musici van het orkest, een violiste, celliste en een klarinettist komen naar school om een muzikale voorstelling te spelen over een muis, een kat en een jongetje. Muis is de allerbeste violist van de wereld. Maar helaas is zij haar orkest kwijtgeraakt en kan ze nu alleen nog stukken spelen voor één viool. Muis heeft wel een ander orkest gevonden. Die spelen alleen maar de Notenkraker van Tsjaikovsky en dan moet Muis klokkenspel spelen in plaats van viool. Muis gaat op zoek naar een dirigent die dit nieuwe orkest, het muizenorkest ook andere stukken kan laten spelen. Ze ontmoet De Jongen. Zou hij kunnen dirigeren? Zijn Opa was immers dirigent en De Jongen heeft zijn dirigeerstok gekregen. De Jongen probeert te dirigeren, maar hij krijgt het maar niet voorelkaar. Iedereen is teleurgesteld. Ze gaan op zoek naar een muizentemmer: de kat in de keuken. Maar is dat wel zo’n goed idee? Kat wil immers niets liever dan de muis eten. De Jongen moet er alles aan doen om dat te voorkomen. Dat lukt en Kat blijkt een uitstekende muizentemmer te zijn die de muizen muziek kan laten maken. Dat leidt tot een prachtig stuk muziek. Bijlage 4 - Muziekvoorbeelden Fragment 1 Fragment 2 Fragment 3 Fragment 4 Fragment 5 Fragment 6 Fragment 7 Fragment 8 Fragment 9 Fragment 10 Fragment 11 Fragment 12 Fragment 13 Prokofjev – Mars Schubert – Thema Tod und das Mädchen Mozart – Eine kleine Nachtmusik Rimsky Korsakov - Capriccio Espagnol Bach - Partita in E Stravinsky - Sonate Schumann - Stücke im Volkston Tsjaikovsky - Notenkraker Mozart - Eine kleine Nachtmusik Mozart - Variaties Ah vous dirai-je maman (Altijd is Kortjakje ziek) Bach - Partita in E Stravinsky - Sonate Schumann - Stücke im Volkston Beeld 1 - het orkest Beeld 2 - de drie instrumenten Beeld 3 – de dirigent pagina 16 van 16 film 1 – De geboorte van een concert film 2 - dirigent
© Copyright 2024 ExpyDoc
