REGIO GRONINGEN CENTRAAL Meedoen in een Vitaal en Economisch Sterk Groningen Centraal Terug- en vooruitblik op de plattelandsontwikkeling in de regio Groningen Centraal Regio Groningen Centraal MEEDOEN in een Vitaal en Economisch Sterk Groningen Centraal Terug- en vooruitblik op de plattelandsontwikkeling in de regio Groningen Centraal Vastgesteld door Regioteam Vitaal Platteland 16 december 2013 Zoutkamp Niekerk Zuurdijk Onderdendam Warfhuizen Schouwerzijl Houwerzijl Winsum Aduarderzijl Saaksum MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH Ezinge STERK GRONINGEN CENTRAAL Groot Wetsinge Garnwerd Lauwerzijl Munnekezijl Feerwerd Klein Wetsinge Oldehove Sauwerd Niehove Middag-Humsterland Kommerzijl Pieterzijl Adorp Noordwolde Den Ham Niezijl Noordhorn Zuid Visvliet Grijpskerk Aduard Zuidhorn Briltil Faan Lutjegast Den Horn Niekerk Sebaldeburen Groning Hoogkerk Oldekerk Enumatil Grootegast G Oostwold oezum Peizermade Boerakker Lettelbert Midwolde Eelderwolde Zuidelijk Westerkwartier Sandebuur Roderwolde Niebert Leek Nuis Peizerwold Schelfhorst Nietap Leutingewolde Tolbert Peize Foxwolde Terheijl Paterswolde De Horst Roden Eelde Marum Altena Boerelaan Winde Jonkersvaart Zevenhuizen Bunne Roderesch Yde Lieveren De P Siegerswoude Donderen Steenbergen Amerika Bakkeveen Een-West Vries Een Legenda Regio Centraal 2 Langelo EHS ± Norg Haulerwijk Waskemeer0 0,5 1 2 Peest 2 km Westervelde Z ij Huizinge Delfzijl Oosterwijtwerd Eenum Loppersum Westerwijtwerd Farmsum Wirdum Stedum MEEDOEN IN EEN Bedum Sint Annen Winneweer VITAAL AppingeEN ECONOMISCH STERK dam GRONINGEN CENTRAAL Garrelsweer Kroddeburen Lellens Ten Post Meedhuizen Wittewierum Tjuchem Overschild Ten Boer Steendam Thesinge Woltersum Wagenborgen dwolde Siddeburen Garmerwolde Hellum Lageland Schildwolde 't Waa gen Middelbert Woudbloem Harkstede N S Slochteren Engelbert Scharmer Groningen Centraal Noordbroek Froombosch Waterhuizen Haren Westerbroek Kolham Scheem Uiterburen HoogezandSappemeer Foxhol Zuidbroek Onnen Meeden Kropswolde Glimmen Muntendam Meerwijck Borgercompagnie Noordlaren Veendam Kielwindeweer Punt De Groeve Midlaren Zuidlaarderveen Zuidlaren Zuidwend Ommelanderwijk Oud-Annerveen Westlaren Annerveenschekanaal Schuilingsoord Spijkerboor Wildervank Schipborg Tynaarlo Nieuw-Annerveen Zeegse 3 3 Eexterveenschekanaal Annen Eexterveen Bareveld Oudemolen MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL 4 Samenvatting In opdracht van het Regioteam Groningen Centraal wordt met deze terug- en vooruitblik de tussenbalans van de plattelandsontwikkeling in de regio Groningen Centraal opgemaakt. Deze plattelandsontwikkeling is via de bottom-up werkwijze van Liaison Entre Actions de Devéloppement de l’Economie Rurale (afgekort LEADER) uitgevoerd. Ondanks dat Groningen Centraal geen officieel LEADER-gebied is, biedt deze positiebepaling invalshoeken en accenten voor het nieuwe gebiedsprogramma binnen het toekomstige Community-Led Local Development (afgekort CLLD). CLLD betekent ‘de door de gemeenschap geïnitieerde lokale ontwikkeling’ en wordt als maatregelfiche 1) opgenomen in het nieuwe Plattelands Ontwikkelings Programma 2014-2020 (POP-3). Dit document is gebaseerd op: 1. De lokale context, terug- en vooruitblik via evaluaties met burgers, ondernemers, kennisinstellingen en het regioteam, en samen met de programmamanager en kwartiermaker over wat nodig is voor een Vitaal en Economisch Sterk Groningen Centraal. 2. De regionale context vanuit het onderzoek van de visitatiecommissie ‘Bestuurlijke Toekomst Groningen’, de drie decentralisaties in het sociale domein, de gevolgen van krimp en het programma van landsdeel Noord. Tevens wordt de samenhang tussen Ecologie (Planet), Economie (Profit) en Mensen (People) voor een duurzame ontwikkeling aangestipt. 3. De Europese context via het programma Europe 2020 en CLLD; In de periode 2007 – 2013 is het Actieplan Vitaal Platteland voor Groningen Centraal uitgevoerd om uitdagingen op het gebied van vergrijzing, ontgroening, gezondheid, economische ontwikkeling en arbeidsmarkt aan te gaan en een vliegwiel te creëren. Belangrijke successen van het huidige Actieplan zijn: • Veel projecten zijn geïnitieerd en gerealiseerd. Het totale EU-budget van € 1,76 miljoen heeft maar liefst een totale investering van ruim €10,8 miljoen door publieke en private (markt)partijen uitgelokt, dat overeenkomt met een multiplier van 6; • Vooral de dorpsprojecten versterken de betrokkenheid van de burgers, stimuleren zelfwerkzaamheid en samenwerking. Dit type projecten zorgt voor een positieve energie en draagvlak voor plattelandsontwikkelingen; • Binnen natuurbeheer en landbouw, vaak in combinatie met de thema’s zorg en recreatie & toerisme wordt goed samengewerkt. Men weet elkaar te vinden en organiseert zich in duurzame initiatieven; • De geïnitieerde plattelandscafés blijken een goede methodiek voor het bijeen brengen en verbinden van partijen, en voor kennisdeling door met verschillende groepen de dialoog aan te gaan over uiteenlopende gebiedsrelevante onderwerpen. 1) Maatregelfiches zijn teksten die laten zien welke maatregelen en prioriteiten Europa en onderliggende lidstaten willen aanpakken 5 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL Deze en andere successen, uitdagingen, kansen en knelpunten vormen samen met de regionale en Europese ontwikkelingen de basis voor de visie. De gekozen pijlers van de visie zijn ‘Participatiemaatschappij’, ‘Samenwerken in sterke netwerken’, ‘Verbindingen via gemeenschappelijke speerpunten’ en ‘Laagveengordel’. De organisatie beschrijft vervolgens de basisprincipes ‘Rollen, taken en verantwoordelijkheden’, ‘Instrumentarium in balans’ en ‘Sturen op proces’ die nodig zijn om uitvoering aan de visie te kunnen geven. De thematische invulling geeft een verdiepingsslag aan de visie en organisatie met als uitgangspunten integraliteit, verdiencapaciteit en innovatie. Deze thema’s zijn: 1. 2. 3. 4. 5. Laagveengordel Voedsel Energie Wervend Water Wonen met Toekomst Het doel van dit groeidocument is het geven van input en inspiratie, om samen met partijen de regionale opgaven voor de komende zeven jaar te bepalen en dit te beschrijven in een gebiedsprogramma. Het document beschrijft de huidige situatie van Groningen Centraal.Vanwege vergelijkbare opgaven van de andere regio’s Westerkwartier, Hoogeland en Oost-Groningen kan dit document desgewenst worden opgeschaald naar een andere grotere regio als antwoord op de toekomstige gemeentelijke herindeling. Het document is uitdrukkelijk geen compleet uitgewerkt stappenplan en kan worden gewijzigd of aangevuld. 6 Inhoudsopgave Samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1. 1.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Leeswijzer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 2. 3.1. 3.1.1. 3.1.2. 3.1.3. Regio Centraal, een korte impressie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Successen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Verzesvoudiging van EU-geld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Toegankelijke loketten voor effectieve projecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Grote betrokkenheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 3. 3.1.4. 3.1.5. 3.1.6. 3.2. 3.2.1. 3.2.2. 3.2.3. 3.2.4. 3.2.5. 3.2.6. 3.2.7. 3.3. 3.3.1. 3.3.2. 3.3.3. 3.3.4. 3.3.5. Terugblik plattelandsontwikkeling Groningen Centraal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Mooie, toegankelijke recreatiemogelijkheden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Cross-sectorale samenwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Plattelandscafés voor ontmoeting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Aandachtspunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Lastig aanvraag- en verantwoordingsproces. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Publieke cofinanciering is niet vanzelfsprekend . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 STIPO-project kan beter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Conclusies Noordelijke Rekenkamer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Geen eigen identiteit, maar moet dat? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Samenwerking en innovatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Verbeterde (ICT-) infrastructuur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Kansen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Wederzijdse relatie stad en platteland versterken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Meerstad heeft potentie voor (tijdelijke) functies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Verbinding en verbreding van de landbouw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Voedselstrategie duurzaam en volwassen maken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Hoge betrokkenheid bij de leefomgeving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 4. 4.1. 4.1.1. 4.1.2. 4.3. 4.3.1. 4.3.2. 4.3.3. 4.3.4. 4.4. 4.4.1. 4.4.2. 4.4.3. 4.4.4. 4.4.5. Ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Europese context . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Programma Europe 2020 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 LEADER en CLLD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Regionale context . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Gemeentelijke herindeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Decentralisaties in het sociale domein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Gevolgen ontgroening en vergrijzing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Duurzame ontwikkeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Landsdeel Noord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Voorbereidingen tot nu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Omvang CLLD-gebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Simpele en efficiënte procedure voor projectbeoordeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 LEADER filosofie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Gebiedsagenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 7 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL 5. 5.1. 5.2. 5.3. 5.4. Visie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Participatiemaatschappij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Samenwerken in sterke netwerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Verbindingen via gemeenschappelijke speerpunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Laagveengordel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 6. 6.1. 6.2. 6.3. Organisatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Rollen en taken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Instrumentarium in balans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Sturen op proces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 7. 7.1. 7.2. 7.3. 7.4. 7.5. 7.6. 7.7. 7.8. Thematische invulling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Integraliteit als eerste uitgangspunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Verdiencapaciteit als tweede uitgangspunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Innovatie als derde uitgangspunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Laagveengordel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Voedsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Energie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Wervend water . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Wonen met toekomst. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 8. Bijlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Regioteam leden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Projectoverzicht Hoogezand-Sappemeer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Belangrijkste uitspraken uit het interview met Dirk Strijker, Hoogleraar Plattelandsontwikkeling (Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen) aan de Rijksuniversiteit Groningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Belangrijkste uitspraken uit het interview met Willem Foorthuis, Lector Regionale Transitie bij Van Hall Larenstein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Afkortingenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 8 1. Inleiding Liaison Entre Actions de Devéloppement de l’Economie Rurale, afgekort LEADER, is als vierde as van het Programma Landelijk Gebied een succesvolle aanpak gebleken. LEADER blijkt een uitstekend middel voor het leggen van verbindingen tussen diverse activiteiten van de economische plattelandsontwikkeling voor verbetering van de kwaliteit van de leefomgeving en voor de economische ontwikkeling. Gelet op de omvang en samenhang is de regio Groningen Centraal – die bestaat uit de gemeenten Groningen, Haren, Hoogezand-Sappemeer en Slochteren – in het verleden niet voorgedragen als LEADER-gebied met een Lokale Actie Groep (LAG). Wel is in de afgelopen zeven jaar gewerkt met dezelfde bottom-up methodiek die LEADER hanteert. Daarvoor is het Regioteam Groningen Centraal met vertegenwoordiging van maatschappelijke organisaties en overheden aangesteld voor de uitvoering van het Actieplan Vitaal Platteland.Vanwege de potentie van deze regio is al geruime tijd een kwartiermaker actief om een LAG-structuur voor Groningen Centraal in te richten. Vanuit de huidige aanpak in Groningen Centraal is behoefte aan een evaluatie en doorkijk naar de toekomst. Met deze positiebepaling worden behaalde successen en enkele aandachtspunten van de huidige periode in het landelijk gebied aangehaald. Hiervoor zijn subsidieaanvragers en partijen in de verschillende domeinen als ook het regioteam via een enquête uitgenodigd om hun input te leveren. Daarnaast is een aantal (toekomstige) regioteamleden en vertegenwoordigers van kennisinstellingen geïnterviewd om inzichten van het lopende Actieplan Vitaal Platteland te achterhalen. Daarbij is gevraagd wat nodig is voor de opstap naar een vitaal en economisch sterk Centraal Groningen binnen het toekomstige Community-Led Local Development (CLLD). CLLD is de opvolger van de LEADER-werkwijze die als maatregelfiche wordt opgenomen in het nieuwe Plattelands Ontwikkelings Programma (POP-3). CLLD betekent ‘de door de gemeenschap geïnitieerde lokale ontwikkeling’. Het staat voor een bottom-up benadering die direct betrekking heeft op de ontwikkeling van en door de lokale gemeenschap. Lokale overheden kunnen deze ontwikkeling ondersteunen, maar de impuls komt normaal gesproken van lokale bedrijven en maatschappelijke organisaties. Als laatste is de informatie verwerkt van de Masterclasses die op 18 september en 16 oktober zijn gehouden. 2) De positiebepaling dient als leidraad voor de op te stellen gebiedsagenda voor een vitaal en economisch sterk Groningen Centraal. Het doel van de gebiedsagenda is voor de komende zeven jaar samen met partijen essentiële speerpunten te bepalen van wat Groningen Centraal is of wil zijn, gevolgd door werkprogramma’s met een bundel aan samenhangende projecten. Het is een document beschreven vanuit de huidige situatie van Groningen Centraal.Vanwege vergelijkbare opgaven in de drie andere regio’s kan dit document desgewenst worden opgeschaald naar andere grotere regio als antwoord op de toekomstige gemeentelijke herindeling. De positiebepaling is uitdrukkelijk geen compleet uitgewerkt stappenplan en kan desgewenst worden gewijzigd of aangevuld. 2) Interviews met: de heer Boersma (Gemeente Slochteren), mevrouw Den Hertog (LTO Noord), de heer Dijk (Rabobank), de heer Van der Wal (Staatsbosbeheer), de heer Strijker (Hoogleraar Plattelandsontwikkeling aan de Rijksuniversiteit Groningen) en de heer Foorthuis (Lector Regionale Transitie bij Van Hall Larenstein) 9 1.1. Leeswijzer Hoofdstuk 2 beschrijft een korte impressie van de regio. Hoofdstuk 3 geeft een analyse op hoofdlijnen weer van de successen, aandachtspunten en kansen van Groningen Centraal. In hoofdstuk 4 worden de belangrijkste ontwikkelingen beschreven die gevolgen hebben voor het landelijk gebied. Op basis van voorgaande hoofdstukken zijn de visie in Hoofdstuk 5 en de organisatie in hoofdstuk 6 uitgewerkt. Hoofdstuk 7 gaat in op de thema’s en sluit af met de gemaakte afspraken vanuit de Masterclass II. Kielsterdiep in Kielwindeweer 10 2. Regio Centraal, een korte impressie Regio Groningen Centraal bestaat uit de gemeenten Groningen, Haren, HoogezandSappemeer en Slochteren. Dit gebied kenmerkt zich door een landschappelijke en economische verscheidenheid. De landschappelijke diversiteit wordt gevormd door de Woldstreek met het cultuurlint, de Hondsrug en de veenweidegebieden daar om heen. Er is veel natuur, met unieke gebieden zoals de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) in Midden-Groningen en het stroomgebied van de Drentsche Aa als Nationaal Park. Daarbij horen de drie meren Schildmeer, Zuidlaardermeer en Paterswoldsemeer die verbonden zijn met grote aaneengesloten natuurgebieden zoals de Laagveengordel, de Hondsrug en het uitgestrekte Gorecht-gebied. De economische diversiteit wordt bepaald door de kern Hoogezand-Sappemeer met veel zware industrie, nieuwe (woon)gebieden in Haren en Meerstad, de stad Groningen en de relatie tussen stad en platteland. Daarbij mogen als kwaliteiten van het gebied ook niet worden vergeten: ‘dorpen met een sterke gemeenschapszin’, ‘recreatie & toerisme’ en ‘voedsel’. Samenwerking gebeurt binnen een groot aantal thema’s nog onvoldoende vanwege het verschil in cultuur waarbij traditionele scheidslijnen vaak moeilijk te doorgronden zijn. Maar ook vanwege de nog zwakke verbondenheid tussen de verschillende deelgebieden, verzuiling van gebiedsdekkende bestuurlijke samenwerking en versplintering van het verenigingsleven. De regio beschikt over een zeer aantrekkelijke woonomgeving in het landelijk gebied voor mensen die ruim en rustig willen wonen, werken, verblijven en ook het culturele aanbod van de stad Groningen willen benutten. De regio Centraal met de stad Groningen als publiekstrekker heeft veel te bieden. Dit komt door aanwezigheid van kenniscentra in onder meer duurzaamheid en gezondheid, goede netwerken en veel jongeren. In combinatie met de grote stad biedt deze regio goede mogelijkheden voor toeristische arrangementen vanwege 1) haar rijke cultuurhistorie, 2) de rust en ruimte en 3) de hierboven genoemde landschappelijke diversiteit. Echter de wederzijdse relatie van de stad en het platteland wordt nog niet ten volle benut. 3) Groningen Centraal is formeel geen krimpgebied. Echter in sommige delen van de regio zijn vergrijzing en ontgroening goed merkbaar. De trend voor de komende jaren vertoont de trek van de bevolking van de perifere ommelanden naar de stedelijke clusters. Hierbij zullen voornamelijk de ouderen in de dorpen achterblijven. Dit gegeven brengt noodzakelijke ontwikkelingen met zich mee in onder meer de zorg, openbaar vervoer en het behoud van basisvoorzieningen in de ommelanden. Deze maatregelen verhogen tevens de aantrekkelijkheid van de gehele regio als woongebied. Daarnaast beschikt Groningen Centraal over een groot agrarisch areaal dat ongeveer 75% van het totale oppervlak beslaat. De landbouw produceert enerzijds voor de 3) Met ‘wederzijdse relatie’ wordt bedoeld: de gelijkwaardige relatie tussen stad en platteland met een wederzijdse afhankelijkheid 11 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL wereldmarkt en is gericht op schaalvergroting. Anderzijds is er steeds meer stadslandbouw zichtbaar en naast agrarisch natuurbeheer in de natuurgebieden en verbreding vormt de lokale afzet naar de stad Groningen een nieuwe inkomstenbron. Het gebied trekt nog steeds veel ondernemers en bedrijvigheid aan vanwege de genoemde woonkwaliteiten, de industrie-as Groningen-Hoogezand en de gunstige ligging ten opzichte van klanten in de stad. Tegelijkertijd bestaat de beroepsbevolking buiten de stad voor een groot gedeelte uit lager opgeleiden en kampt het gebied met een continu stijgende werkloosheid. Groningen Centraal heeft de uitdaging om binnen de regio voldoende arbeidsmogelijkheden voor deze doelgroep te (blijven) bieden. Intussen neemt de bedrijvigheid in de klassieke sectoren landbouw, toeleverende bedrijven en industrie verder af. Dit in tegenstelling tot de servicegerichte, kleine en lokaal gerichte bedrijven die vanuit de eigen woning worden gestart. Om de bedrijvigheid in de toekomst te kunnen blijven aantrekken, is een goede ICT infrastructuur noodzakelijk. Dit heeft ook positieve effecten heeft op de kwaliteit van de leefomgeving. 12 3.Terugblik plattelandsontwikkeling Groningen Centraal Om te komen tot een vitale regio Centraal is in de afgelopen zeven jaar het Actieplan Vitaal Platteland uitgevoerd. Hieronder worden de successen, aandachtspunten en kansen ten aanzien van de plattelandsontwikkeling in Groningen Centraal uiteengezet. 3.1. Successen 3.1.1. Verzesvoudiging van EU-geld Uit de interviews en enquête komt duidelijk naar voren dat veel projecten zijn geïnitieerd en gerealiseerd, ondanks het feit dat regio Centraal geen officieel LEADER-gebied in de huidige programmaperiode is. Het totale EU-budget van € 1,76 miljoen heeft maar liefst een totale investering van ruim €10,8 miljoen door publieke en private (markt) partijen uitgelokt dat overeenkomt met een multiplier van 6.Voor een niet-LEADER-gebied is dat een uitstekend resultaat. De berekende multiplier moet echter worden gezien als een minimaal gerealiseerde investering: de werkelijke inspanningen van de gemeenschap, onder meer via vrijwilligersuren zijn per definitie veel hoger. 3.1.2. Toegankelijke loketten voor effectieve projecten Een groot aantal initiatiefnemers weet het Regioteam goed te vinden voor advies in de ontwikkeling van het projectidee tot aan het indienen van de subsidieaanvraag. Dit proces wordt over het algemeen als positief ervaren (persoonlijk contact, enthousiast). Bewoners van dorpen in de regio Centraal die een idee hebben om de kwaliteit van de leefomgeving te verbeteren, kunnen daarnaast terecht bij het Loket Leve(n)de Dorpen. Het loket is een uiterst toegankelijke, laagdrempelige en effectieve methode gebleken om kleine initiatieven een duw in de goede richting te geven. Bij dit type initiatieven blijkt naast het stimuleringsbudget aanvullende financiering of eigen inbreng hard nodig waardoor het draagvlak voor die projecten aanzienlijk toeneemt, evenals de sociale cohesie en de mate van creativiteit.Vereniging Groninger Dorpen heeft hierin een uitstekende rol vervuld. 3.1.3. Grote betrokkenheid Vooral dorpsprojecten versterken de betrokkenheid van de burgers en geven positieve energie. Zoals ‘Lang Leve Leegkerk’, waarbij de beheerders van de middeleeuwse kerk een plan hebben ontwikkeld om de kerk van binnen te verbouwen. De kerk is nu een multifunctioneel en representatief gebouw met een expositieruimte, en een ruimte voor concerten, diensten, vergaderingen en andere sociale bijeenkomsten. In het weekend verzorgen cliënten van ‘de Zijlen’ een kopje koffie voor voorbijgangers. Lang Leve Leegkerk fungeert daarnaastals wijkcentrum van het jonge Gravenburg. Ook inspirerend was het project ‘Beeldend gezicht van Slochteren’ waarbij drie beelden aan drie 13 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL toegangswegen aan de rand van het dorp Slochteren zijn geplaatst ter versterking van de dorpsidentiteit, de fysieke omgeving en de saamhorigheid in het dorp. Dit zijn goede voorbeelden van het principe waarbij de plattelandsontwikkeling vanuit de samenleving tot stand komt. 3.1.4. Mooie, toegankelijke recreatiemogelijkheden Het gebied heeft al meerdere kleinschalige en toegankelijke mogelijkheden voor recreatie en toerisme. Een mooi voorbeeld van het versterken van cultuurhistorische parels en het leggen van verbinding in regio Centraal is de ‘Fraeylemaborg’. Met onder meer subsidie ontwikkelt het landgoed zich als een sterk merk waarin wordt samengewerkt en de samenwerkingspartners profiteren gezamenlijk van de verbeterde toegang tot het publiek. Een andere goed voorbeeld is het aanleggen van een ‘minicamping en natuurbeleefpad’ in Kolham als welkome aanvulling op de bestaande recreatieve mogelijkheden waardoor dagtoeristen langer in het gebied kunnen verblijven. 14 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL 3.1.5. Cross-sectorale samenwerking Binnen natuurbeheer en landbouw, al dan niet in combinatie met thema’s als ‘zorg’, ‘water’ of ‘recreatie & toerisme’, wordt goed samengewerkt. Men weet elkaar te vinden en organiseert zich in duurzame initiatieven. Zoals het project ‘Boerderij-educatie’ waarbij lesmateriaal in samenwerking met scholen is ontwikkeld, zodat de jeugd meer informatie krijgt over de herkomst van ons voedsel en daardoor de jeugd meer binding met het platteland krijgt. Daarnaast draagt het project positief bij aan de verbinding tussen stad en platteland en het imago van de landbouw. Een ander voorbeeld is het project ‘Streekproducten’ waarin zes noordelijke streekproducten organisaties en de landelijke stichting SPN samenwerken in de voedselstrategie door en voor de regio. 3.1.6. Plattelandscafés voor ontmoeting Het organiseren van plattelandscafés waarbij met verschillende groepen de dialoog wordt aangegaan over diverse onderwerpen blijkt een goede manier voor het bijeen brengen en verbinden van partijen en voor kennisdeling. Een goed voorbeeld van een plattelandscafé is de bijeenkomst met vrouwen over het thema ‘Ondernemende Vrouwen in de regio Centraal’.Veel van deze cafés hadden een grote opkomst van enthousiaste mensen met als resultaat een groot aantal project(ideeën). Voor een overzicht van alle projecten wordt verwezen naar de bijlagen. 15 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL De successen ccessen samengevat: samengeva • aantal Een groot aanta antal lokale initiatieven atieven met als result resultaat een verzesvoudiging van het ingelegde investeringen. De berekende multiplier moet echter worden gezien EU-geld geld via publieke e en private investerin als een minimaal maal gerealiseerde inv investering: de inspanningen van de gemeenschap via vrijwilligersuren ren zijn per definitie veel hoger. • Succesvol uitgevoerde uitgevoe evoerde leefbaarheidsprojecten via het toegankelijke regioteam en Loket Leve(n)de Dorpen en voor voo advisering in de projectvoorbereiding en -ontwikkeling • Grote G betrokkenheid vanuit de samenleving • Mooie, toegankelijke recreatiemogelijkheden • Cross-sectorale samenwerking tussen natuurbeheer, landbouw, water, zorg en recreatie & toerisme • Het plattelandscafé is een uitstekend middel om ontmoeting te faciliteren Conclusie: de benadering, waarbij gezamenlijke initiatieven worden gefaciliteerd en gestimuleerd, is een succesvolle aanpak in het realiseren van de plattelandsontwikkeling door de samenleving en past uitstekend in tijden van transitie. 3.2. Aandachtspunten Naast de successen zijn er ook aandachtspunten die in een nieuwe programmaperiode niet mogen worden vergeten. Hieronder worden de belangrijkste aandachtspunten benoemd. 3.2.1. Lastig aanvraag- en verantwoordingsproces Ondanks de positief beoordeelde betrokkenheid van het regioteam ervaren partijen het aanvraagtraject als ‘gedoe’. Uit de enquête van augustus 2013 door regio Centraal onder subsidieaanvragers en regioteamleden blijken het gebrek aan transparantie in het subsidie-instrumentarium en de schotten tussen de verschillende budgetten onnodige drempels die het regionaal samenwerken en de integrale ontwikkeling in de weg staan. De grote hoeveelheid aan regels is een obstakel voor subsidieaanvragers. Door de administratieve afhandeling bij Dienst Landelijk Gebied (DLG), waarbij gedurende de programmaperiode nieuwe, gedetailleerde en strengere regels werden ingevoerd, is de administratieve last voor de initiatiefnemers hoog. Dit kost vaak meer dan het oplevert. Door de opgelopen achterstand bij afhandeling van de declaraties door DLG moeten partijen langdurig voorfinancieren. In een nieuw programma zouden de aanvraag en verantwoording meer gebaseerd moeten zijn op de eigen verantwoordelijkheid van de aanvragende partijen en minder aan regels gebonden. Hierdoor is minder capaciteit van adviseurs en/of initiatiefnemers nodig, waardoor er meer subsidiegeld daadwerkelijk wordt besteed aan de initiatieven. Bedrijven, agrarische ondernemingen en detailhandel bleken daarnaast uitgesloten te zijn van de stimuleringsregeling Innovatie Plattelands16 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL ondernemers. De conclusie is dat op inefficiënte wijze gebruik wordt gemaakt van het subsidie-instrumentarium. 3.2.2. Publieke cofinanciering is niet vanzelfsprekend Daarnaast is er de bestuurlijke wil van wethouders om actief deel te nemen aan het Actieplan, maar de praktijk blijkt weerbarstiger. Cofinanciering van projecten door gemeenten is geen vanzelfsprekendheid, zoals is gebleken bij de regiomarketing en milieumaatregelen op agrarische ondernemingen (MEI). Hierdoor dient elke projectaanvraag via een zwaar besluitvormingsproces met een onevenredig hoge ambtelijke inzet te worden afgehandeld. Dit belemmert een vlotte en adequate uitvoering van projecten. De toenemende bezuinigingen bij de gemeenten bieden hier ook een ongunstig perspectief. 3.2.3. STIPO-project kan beter Uit de interviews blijkt dat er te hoge verwachtingen van het STIPO project waren. Eén derde van de coachingstrajecten in de regio Centraal heeft geleid tot daadwerkelijke investeringsprojecten. Circa de helft van het beschikbare budget is benut. Ondanks dat, is er wel sprake van een goede spin-off: een sterke ‘reuring’ en meer werk in de regio. De regeling en het aanvraagproces zijn goed vindbaar, transparant, snel en met korte lijnen. Bij een mogelijk vervolg dient de regeling rond verbreding van de agrarische bedrijfsvoering echter te worden aangepast. Door het ontbreken van de LEADER-status van Groningen Centraal kon deze regeling niet worden gebruikt. Maatschappelijke meerwaarde, innovatiekracht, heldere subsidiecriteria, efficiënter contact met de coach en flexibele hantering van bedrijfsindelingscodes zijn daarbij belangrijke aandachtspunten. 3.2.4. Conclusies Noordelijke Rekenkamer De Noordelijke Rekenkamer heeft in 2010 onderzoek uitgevoerd dat antwoord geeft op de vragen: ‘Sluit de gebiedsgerichte aanpak van de provincie aan op de gesignaleerde knelpunten?’ en ‘Wat zijn de gevolgen van deze aanpak voor de realisatie van de provinciale doelstellingen voor plattelandsontwikkeling?’.Voor de transparantie acht de Rekenkamer het wenselijk dat het regioteam kennis kan nemen van alle projectideeën die leven onder de plattelandsbewoners en dat zij niet alleen de gehonoreerde projecten onder ogen krijgt. Daarnaast ontbraken volgens de Rekenkamer de motivaties van het regioteam bij de beoordeling van aanvragen. Tevens heeft zij geconcludeerd dat een nulmeting bij aanvang van de programmaperiode nodig is, waardoor meting van effecten van beleid aan het einde van de uitvoeringsperiode mogelijk wordt. Als reactie op het rapport van de Noordelijke Rekenkamer zijn enkele maatregelen genomen. Zo wordt het advies van het regioteam gebaseerd op de projectbeoordeling aan de hand van behaalde scores op vooraf vastgestelde indicatoren. Ook wordt geregistreerd welke projecten niet tot uitvoering komen en om welke redenen. Daarnaast zal in een eventueel volgende programmaperiode bij de start een nulmeting plaatsvinden voor een goede effectenanalyse op langere termijn. 17 MEEDOEN N IN EEN V VITAAL ITAAL EN ECONOMISCH ONOMIS STERK GRONINGEN NGEN CENTRAAL CEN NTR 3.2.5. Geen eigen identiteit, maar moet dat? In de Masterclass II is geconcludeerd dat in essentie de totale regio Groningen Centraal samen met het Westerkwartier als een eenheid te zien is. Deze grotere regio wordt gezien als één groot stedelijk veld met de stad Groningen centraal gelegen in een landelijke omgeving. Met de huidige regioverdeling waarbij de regio’s Groningen Centraal en Westerkwartier afzonderlijk van elkaar bestaan, mist de regio Groningen Centraal regionale identiteit. De reden van het ontbreken van een regionale identiteit is de diversiteit van de regio - wat ook een kans is - die uitmondt in verschillen in problematiek, beleid en cultuur. Belangrijker dan het zoeken naar de regionale identiteit is het formuleren van gemeenschappelijke speerpunten, die de verbinding tussen de deelgebieden versterken. Daarbij kan uitstekend gebruik worden gemaakt van de kwaliteitsbronnen die Groningen Centraal heeft zoals ‘water’ voor recreatie en vanuit de scheepswerven, ‘energie’ zoals aardgas maar ook water voor groene energie, ‘voedsel’ en ‘natuur’. 18 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL 3.2.6. Samenwerking en innovatie Ondanks de eerder genoemde successen is de samenwerking tussen de landbouw en andere sectoren, maar ook de innovatie in de landbouw een aandachtspunt.. Dit komt vooral door problemen voor landbouwondernemingen met de beperkende staatssteun en door het nog niet goed genoeg kunnen bereiken van deze doelgroep. De samenwerking tussen recreatieve ondernemers, detailhandel en/of agrarische ondernemers is moeizaam en ontbreekt vaak vanwege het ontbreken van een gezamenlijk belang, voldoende massa en/of de lage organisatiegraad. Innovatieve ontwikkelingen en samenwerking blijven daardoor uit, hoewel het urgentiebesef tot samenwerking wel groeit. Een symposium voor ‘recreatie & toerisme’ leverde een schat aan nieuwe ideeën op, maar bij de uitvoering bleek er geen animo te zijn om deze verantwoordelijkheid in samenwerking met anderen te nemen. Uitnodiging Plattelandscafé Vitaal Platteland 20 oktober 19.30u in Garmerwolde Voedsel: de verbinding tussen stad en platteland Door de voedselproductie op het platteland is in het verleden Groningen als voedselknooppunt uitgegroeid tot een stad. De logica en waardering hiervan is de afgelopen jaren verloren gegaan. Dat gaat veranderen! Programma Met de titel Hoofdstad van de Smaak 2011 wil Groningen als regio een prikkel geven aan een nieuwe eetcultuur en de regionale voedselvisie. De initiatieven zoals een voedselplein, pergolaconstructies, regionale-vermarkting van bv melk, streekproducten en keurmerken, voedseleducatie op de boerderij, restaurant van de toekomst van (H)eerlijk Groningen, en nog meer buitelen al over elkaar heen! 19.30u 19.45u Nieuwe kansen Zoveel dynamiek geeft kansen voor grote en kleine ondernemers in de stad en op het platteland. Vanuit goodwill en betrokkenheid zijn er verschillende plattelandsondernemers al aan de slag gegaan. De tijd is rijp om de ervaringen te delen, nieuwe kansen en samenwerkingsverbanden te verkennen. Samen willen we werken aan vitaal platteland met een goed rendement voor de betrokken ondernemers. 20.10u 20.45u 21.00u 21.30u Het plattelandscafé wordt gehouden op woensdag 20 oktober van 19.30-21.30u te Garmerwolde. 20.00u Inloop en ontvangst met koffie Kennismaking met het agrarisch informatie- en activiteitencentrum ‘’ Het Geweide Hof” Inleiding door Wout Veldstra (Gemeente Groningen) over de kansen voor voedsel en de regio Ronde tafelgesprek geleid door Gert-Jan Stoeten (Groen denken en doen) Pauze Welke mogelijkheden ziet u voor uw bedrijf en wat en wie heeft u hiervoor nodig? Afsluiting van het café met een borrel Locatie: “Het Geweide Hof ‘, Geweideweg 7, 9798 TA Garmerwolde. www.hetgeweidehof.nl Het plattelandscafé brengt de betrokken partijen deze avond samen om te netwerken en nieuwe samenwerkingsverbanden aan te gaan voor vermarkting en verwerking van regionale (agrarische) producten en activiteiten. Aanmelden voor dit café kan via Lena Schoonhoven, [email protected] of 050-3164038 IN HET REGIOTEAM VITAAL PLATTELAND CENTRAAL WERKEN DE GEMEENTEN GRONINGEN, HAREN, HOOGEZAND- SAPPEMEER EN SLOCHTEREN SAMEN MET MAATSCHAPPELIJKE ORGANISATIES LTO-NOORD, MKB-NOORD, VERENIGING GRONINGER DORPEN EN STAATSBOSBEHEER. 19 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL Commissaris van de Koning Max van den Berg in gesprek met kunstenaar Joost Swarte bij onthulling kunstwerk ikv project ‘Beeldend Slochteren’ Vandaag de dag blijkt het lastig om vanuit lokale situatie verbreding te zoeken met andere lokale of regionale initiatieven, laat staan met interregionale initiatieven. Ondernemers, maatschappelijke organisaties en burgers dienen met elkaar te worden verbonden en te worden uitgedaagd tot creatieve, mogelijk vernieuwende initiatieven waarbij het maatschappelijke en gezamenlijke belang leidend is. Gezamenlijke initiatieven maken echt onderdeel uit van de samenleving, hebben draagvlak en zijn om die redenen beter realiseerbaar. Uiteraard is een goed verdienmodel noodzakelijk als basis voor duurzame ontwikkelingen. Om deze verbinding op (inter)regionaal niveau te maken, is inzicht in diverse initiatieven op lokaal, regionaal en interregionaal niveau noodzakelijk. Tegelijkertijd lopen ondernemers en burgers tegen regelgeving aan waardoor het lastig is om goede initiatieven daadwerkelijk van de grond te krijgen. Daarnaast is het devies om goede verbindingen te maken met het gemeentelijk beleid en inzet van kennisinstellingen, waarbij vooral wordt gefocust op versterking van de gezamenlijke speerpunten. 3.2.7. Verbeterde (ICT-) infrastructuur Om de bedrijvigheid, het toerisme en daarmee de kwaliteit van de leefomgeving op peil te houden en uit te breiden, is het noodzakelijk om de infrastructuur van ICT en het openbaar vervoer verder te verbeteren. Ook het delen van successen is een randvoorwaarde om partijen te enthousiasmeren en te motiveren om zelf ook initiatieven in samenwerking te ontplooien. 20 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL De aandachtspunten samengevat: • De mate van transparantie en ontschotting verdienen aandacht in het aanvraagproces. • Uitgebreide eisen en voorwaarden geven een zware administratieve last en leiden soms tot een heroverweging en intrekking van een (potentiële) aanvraag. Vertraging in afhandeling van declaraties geeft de noodzaak tot voorfinanciering van projecten • Publieke cofinanciering is geen vanzelfsprekendheid meer • Te hoge verwachtingen van het STIPO project • Conclusies van de Noordelijke Rekenkamer geven verbeteringen in de transparantie van de projectbeoordeling en effectenmeting op langere termijn. • De regio heeft geen eigen identiteit. Belangrijker voor deze regio is juist het formuleren van gemeenschappelijke speerpunten en het versterken van verbinding tussen de deelgebieden. • Samenwerking met landbouw, detailhandel en toerisme blijken moeizaam vanwege de lage organisatiegraad, ontbreken van een gezamenlijk belang en voldoende massa. Ook innovatie blijft daardoor achter. Verbindingen met gemeentelijke beleid en inzet van kennisinstellingen met als focus versterking van gezamenlijke speerpunten. • Verbetering in de (ICT-) infrastructuur is noodzakelijk voor behoud en uitbreiding van de bedrijvigheid en het toerisme 3.3. Kansen Naast successen en aandachtspunten zijn er voldoende kansen die in de komende programmaperiode kunnen worden benut. 3.3.1. Wederzijdse relatie stad en platteland versterken De regio is bij uitstek geschikt als aantrekkelijk woon- en recreatiegebied met een hoge kwaliteit van de leefomgeving vanuit de wederzijdse relatie met de stad Groningen. Hierbij kan worden gedacht aan wonen met toekomst via nieuwe woonvormen waarbij jong en oud met elkaar in verbinding worden gebracht. Om de basisvoorzieningen in de ommelanden op peil te krijgen zijn nieuwe concepten nodig zoals een supermarkt gerund door een coöperatie van dorpsbewoners of multifunctionele voorzieningen waarbij diverse publieke en private basisfuncties worden gecombineerd. Regio Centraal is daarnaast een prachtig wandel- en fietsgebied dat zich bij uitstek leent voor verbindingen met huidige of nieuwe recreatie- en toerismefaciliteiten. Daarom zou er veel meer ruchtbaarheid kunnen worden gegeven aan de kleinschalige en toegankelijke erfgoedlogies waarbij de kernkwaliteiten van authenticiteit, rust, ruimte en vriendelijk voorop staan. De leegstaande karakteristieke panden kunnen via een functiewijziging vaak heel goed dienen als kleinschalige Bed & Breakfast. Mogelijk dat met de Laagveengordel, nieuwe robuuste verbindingen en/of de cultuur-as de verschillende deelgebieden aan elkaar kunnen worden gekoppeld. Hierdoor kunnen 21 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL initiatiefnemers gemeenschappelijke speerpunten ontwikkelen. Ook het verbinden van (inter)regionale en/of lokale initiatieven zorgt voor meer samenhang en kennisoverdracht. 3.3.2. Meerstad heeft potentie voor (tijdelijke) functies In het SEV-programma 2012-2013, als opvolger van het Actieplan, was Meerstad opgenomen als een apart thema met als doel om een grote stedelijke ontwikkeling met veel ruimte en veel tijdelijke invulling te creëren. Om initiatieven te ontwikkelen en ideeën met elkaar te verbinden ten behoeve van deze tijdelijke invulling, is de workshop ‘MEERstad, MEERwaarde’ georganiseerd. Ondanks het enthousiasme bleken de ideeën in praktijk vooral vanwege gebrek aan financiering niet uitvoerbaar. In de Tussenagenda 2012-2013 is Meerstad om die reden niet meer als apart thema opgenomen, terwijl Meerstad wel kansen biedt voor de toekomst. Meerstad heeft namelijk nog steeds een grote potentie voor (tijdelijke) functies binnen de thema’s ‘water’, ‘wonen met toekomst’ en ‘voedsel’. In het deelgebied Lageland zal hiervoor een integraal project worden opgestart. 4) 3.3.3. Verbinding en verbreding van de landbouw Om de concurrentie in de wereldmarkt aan te kunnen (blijven) gaan, is het onconventioneel verbinden van landbouw met andere thema’s en verbreding van de landbouwactiviteiten nodig als voorwaarde voor een meer duurzame landbouw in de regio, mits de initiatieven een positieve invloed op de lokale economie hebben. Binnen dit kader kan ook worden gezocht naar vernieuwende verbindingen met educatie, recreatie en zorg. 22 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL 3.3.4. Voedselstrategie duurzaam en volwassen maken Ook zijn er uitstekende mogelijkheden voor de concretisering van een streekgebonden voedselstrategie zodat de import van groenten kan worden verkleind, de lokale economie wordt gestimuleerd en de uitstoot van CO2 kan worden verlaagd vanwege reductie in transportbewegingen. Daarbij is het nodig om deze strategie door te ontwikkelen in een duurzame en volwassen bron voor de regio en verder te bouwen op de eerder ontwikkelde beleidsvisies van provincie en de gemeente Groningen. 3.3.5. Hoge betrokkenheid bij de leefomgeving Groningers hechten een groot belang aan natuur en landschap voor de kwaliteit van hun leefomgeving. Onderzoek naar de natuurbeleving laat zien dat 40% van hen zegt een actieve bijdrage aan dit aspect te willen leveren, vooral in de eigen buurt. Ook blijkt uit dit onderzoek dat er kansen liggen om meer Groningers een actieve rol te geven in het beheren en beleven van de natuur. Dit levert op termijn extra werkgelegenheid op voor mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt en geeft het nieuwe kansen voor ‘waterberging’, ‘natuurbeheer’, ‘energie’ en ‘recreatie & toerisme’. Een en ander kan heel goed in samenwerking met natuurorganisaties, IVN en agrarische natuurverenigingen uitgewerkt worden. Mogelijk dat vanuit dit perspectief de Laagveengordel – de halve cirkel rondom de stad Groningen van veenweidegebieden, meren en beekdalen – de verbindende factor van regio Centraal kan zijn. 5) De kansen samengevat: • Versterk de wederzijdse relatie tussen stad en platteland • Meerstad heeft potentie voor (tijdelijke) functies binnen de thema’s ‘water’, ‘wonen met toekomst’ en ‘voedsel’, waarbij een goede afweging nodig is om deze ontwikkeling wel of niet in een volgend programma op te nemen • Zoek verbinding en verbreding van de landbouw • Maak de voedselstrategie volwassen en duurzaam • Zorg voor coöperatievormen of nieuwe concepten zodat de ommelanden nog aantrekkelijker worden als prachtig woongebied met een wederzijdse relatie tussen stad en platteland • Maak gebruik van de hoge betrokkenheid van de inwoners bij hun eigen leefomgeving en geef ze een actieve rol bij het beheren en beleven van de natuur in samenwerking met natuurorganisaties, IVN en agrarische natuurverenigingen 4) In 2006 is gestart met een budget van €1,6 miljoen overheidsbijdragen dat in 2010 was uitgeput. In 2010 is daarom een herstart gemaakt met een nieuw programma. Het totale budget bedroeg €800.000. Vanuit de provincie zijn opnieuw gelden gereserveerd om een extra impuls in het lopende programma te doen. Voor de resterende programmaperiode is een Tussenagenda samengesteld. 5) Onderzoek Natuurbeleving van juni 2013 uitgevoerd door Aha! Marktonderzoek en Marketingadvies in opdracht van Provincie Groningen onder 400 inwoners van Provincie Groningen 23 4. Ontwikkelingen Zowel de regionale ontwikkelingen als ook veranderingen in het Europees beleid zijn belangrijk voor de regio Groningen Centraal. Om deze reden vormen deze twee aspecten het kader van de positiebepaling. 4.1. Europese context 4.1.1. Programma Europe 2020 Europe 2020 is het kader waarin de Europese Commissie de situatie en uitdagingen van de Europese Unie beschrijft. De stagnerende economie leidt tot een regio die achterblijft op innovatie- en concurrentiekracht, met leegloop in het landelijk gebied, bevolkingskrimp en vergrijzing, onbetaalbare gezondheidszorg en sociale uitsluiting in dorpen en steden. Het zijn uitdagingen die binnen Europe 2020 prioriteit hebben. Maar ook het belang van steden als economische motor, samenwerking tussen grensregio’s, bescherming van unieke natuur- en landschapskwaliteit en de ontwikkeling naar een low carbon economy zijn thema’s die de Europese Commissie onderstreept. In Europe 2020 wordt gekozen voor een op kennis en innovatie gebaseerde economie (slimme groei), waarbij efficiënter om wordt gegaan met natuurlijke bronnen (groene groei) en die zorgt voor veel werkgelegenheid en sociale en territoriale cohesie (inclusieve groei). De voorzitter van het regioteam Centraal Jan Jakob Boersma op bijeenkomst met bewoners in het dorpshuis van de nieuwe Groningse wijk Meerstad 24 24 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL 4.1.2. LEADER en CLLD LEADER biedt de plattelandsgemeenschappen een werkwijze die lokale partners betrekt bij de vormgeving van de toekomst van hun gebied. LEADER heeft de afgelopen jaren veel belangstelling getrokken, niet alleen op het platteland, maar ook in stedelijke gebieden en in kustgebieden. Terwijl LEADER volledige steun van de EU- instellingen en alle belanghebbenden uit de zakenwereld krijgt, is LEADER onvoldoende in staat gebleken om de lokale behoeften en oplossingen deel uit te laten maken van de regionale ontwikkelingen. Om ervoor te zorgen dat lokale gebieden de multi-sectorale behoeften beter in aanmerking kunnen nemen, wordt vanuit Europa voorgesteld dat LEADER via het nieuwe CLLD (Community-Led Local Development) wordt voortgezet met financiering vanuit het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO).Voor de periode tot en met 2020 is elk lidstaat verplicht om minimaal 5% van het Plattelands Ontwikkelings Programma (POP-3) budget te besteden aan CLLD. Daarbij kan CLLD - via een multifonds - ingezet worden in samenhang met andere programma’s zoals Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO), het Europees Sociaal Fonds (ESF) en de Europese Maritieme en Visserij Fonds (EMFF). Een CLLD is daarbij mogelijk in alle programma’s. Om de samenhang van geïntegreerde lokale ontwikkelingsstrategieën en acties te verzekeren, worden voor deze fondsen gemeenschappelijke regels toegepast in het ‘gemeenschappelijk strategisch kader’. 4.3. Regionale context 4.3.1. Gemeentelijke herindeling De visitatiecommissie ‘Bestuurlijke Toekomst Groningen’ heeft in opdracht van de Vereniging van Groninger Gemeenten en Provincie Groningen onderzoek gedaan naar de bestuurlijke toekomst van de provincie Groningen. Het rapport ‘Grenzeloos Gunnen’ is daarvan het resultaat. Groningen staat voor forse sociaaleconomische en maatschappelijke opgaven. De werkgelegenheid daalt, het besteedbaar inkomen ligt ver onder het landelijk gemiddelde en er zijn relatief veel jonge werklozen en mensen in sociale werkvoorzieningen. De financiële positie van veel Groninger gemeenten is zwak, terwijl er nog meer bezuinigd moet worden. Daar staat tegenover dat zich in de provincie tal van kansrijke ontwikkelingen voordoen, die volgens de commissie met onvoldoende daadkracht worden opgepakt. De commissie concludeert dat de huidige bestuurlijke inrichting van onze provincie met 23 gemeenten niet toereikend is om deze vraagstukken succesvol aan te pakken. Daarom adviseert ze om binnen nu en uiterlijk eind 2017 te komen tot zes nieuwe gemeenten. Het proces om te komen tot een herindeling moet vooral ook een cultuurverandering zijn, die gericht 25 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL is op vertrouwen en gunnen. De commissie stelt vast dat Groninger gemeenten en de provincie elkaar niet veel gunnen en elkaar onderling beconcurreren, zelfs als dat in het nadeel is van het geheel. De nieuwe mentaliteit in onze provincie zou er een moeten zijn van ‘Grenzeloos gunnen’, aldus de visitatiecommissie. De visitatiecommissie adviseert de gemeenten in Regio Centraal te herindelen in 1) Slochteren, Hoogezand-Sappemeer samen met Menterwolde,Veendam en Pekela en 2) Haren, Groningen en Ten Boer. Momenteel vindt standpuntbepaling en besluitvorming bij gemeenten plaats en alternatieve clusters worden onderzocht. Dit heeft ongetwijfeld consequenties voor de indeling van Regio Centraal en mogelijk ook voor andere regio’s. 4.3.2. Decentralisaties in het sociale domein Het Rijk geeft gemeenten steeds meer taken en verantwoordelijkheden. Het kabinet Rutte- Asscher zal de begeleiding uit de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) per 2015 overhevelen naar de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo). Daarnaast wordt vanaf 2015 de uitvoering van de Participatiewet bij gemeenten gelegd en zijn gemeenten verantwoordelijk voor de jeugdzorg. Het gaat hier om de provinciale jeugdzorg, de jeugdbescherming en -reclassering, de jeugd-ggz en de zorg voor licht verstandelijk gehandicapte jeugd. Deze veranderingen gaan gepaard met forse bezuinigingen. Dit geeft voor de lokale overheden zware opgaven op voor hen nog onbekende terreinen. 26 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL De forse opgaven brengen de noodzaak tot samenwerking met zich mee. Samenwerking betekent wederzijdse versterking, waarbij budgetten goed moeten worden geoormerkt om te voorkomen, dat er gemeentelijke budgettekorten mee worden opgelost. Daarbij is het bijvoorbeeld belangrijk te weten welke type zorg nodig is, hoe kan worden ingezet op het gebruik van domotica-toepassingen, welke vormen van zorgcoöperaties nodig zijn of dat er een sociaal buurtteam moet worden ingezet. Daarbij is een goed verdienmodel noodzakelijk, evenals het motiveren van ondernemers om binnen het sociale domein te participeren. 4.3.3. Gevolgen ontgroening en vergrijzing Ook in Groningen Centraal is er sprake van ontgroening en vergrijzing; als antwoord op deze ontwikkelingen dient de kwaliteit van de leefomgeving en aantrekkelijkheid van de dorpen te worden vergroot door de ommelanden te promoten als perfecte woongebieden. Daarbij is het nodig te zorgen voor een snelle internet- en telefoonverbinding, snelle bereikbaarheid van en/of behoud van publieke basisvoorzieningen via bijvoorbeeld dorpscorporaties en goede bereikbaarheid met het openbaar vervoer.Voor basisvoorzieningen in het dorp zelf is het onderscheidend vermogen van deze voorzieningen van levensbelang en de mogelijkheden tot het combineren van verschillende functies. Ook kan een efficiënt onderzoek helpen, gebruik makend van bestaande (wetenschappelijke) rapporten, om de beweegredenen achter de maatschappelijke keuzes te achterhalen, zodat beter kan worden ingespeeld op de demografische ontwikkelingen. Goed voorbeeld zijn de scholen die veel te laat moesten constateren dat werkende ouders vanwege efficiency de kinderen de school kiezen die op weg naar het werk ligt en ook voor- en naschoolse opvang biedt zodat de ouders op tijd op het werk kunnen zijn en niet vroegtijdig het werk hoeven te verlaten om hun kinderen op te halen. 27 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL 4.3.4. Duurzame ontwikkeling Duurzame ontwikkeling betekent dat we streven naar de integratie van de duurzaamheidsaspecten Ecologie (Planet), Economie (Profit) en Mensen (People). De groei van één van de duurzaamheidsaspecten mag daarbij niet ten koste gaan van de groei van de andere duurzaamheidsaspecten. Belangrijk is een draagvlak van onderop en een inspirerend netwerk van pioniers en innovators waarin kennis en ervaring worden uitgewisseld. Daarbij is het de uitdaging om de medewerkers te motiveren om de duurzame identiteit van het bedrijf daadwerkelijk naar buiten toe uitstraling te geven. Inspirerend voorbeeld van sturing op samenhang is Schilders de Vries, een bedrijf dat zich bezighoudt met onderhoud en verbetering van bestaand vastgoed, dat in 2009 is uitgeroepen tot de duurzaamste ondernemer van Gemeente Groningen. Schilders de Vries onderscheidde zich vooral door de brede aanpak om duurzaam ondernemen niet alleen binnen het eigen bedrijf, maar ook in de onderhoudsbranche als geheel te verankeren. In de praktijk is een dergelijke integrale aanpak nog weinig gedaan. Er wordt zelden gestuurd op de samenhang tussen de drie duurzaamheidsaspecten. Dat kan worden bereikt door extra aandacht voor participatie in een project dat de identiteit en imago van het bedrijf versterkt. Overheden kunnen ondernemers in de duurzame ontwikkeling motiveren door bij de aanbesteding met dit aspect rekening te houden. Ook hiervoor geldt als randvoorwaarde elkaars sterke punten te verbinden, het gezamenlijk belang voorop te stellen en de samenwerking met anderen aan te gaan. Dorpshuis De Pompel in Overschild, winnaar van de Duurzame Dorpenverkiezing 2012 28 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL 4.4. Landsdeel Noord 4.4.1. Voorbereidingen tot nu De voorbereidingen voor de nieuwe Europese programmaperiode 2014-2020 zijn in volle gang. Bekend is dat er nieuwe programma’s komen zoals EFRO-programma, een ESF- programma en een programma voor het visserijfonds. Als voorbereiding op het nieuwe POP-3 is door de Noordelijke provincies een houtskoolschets opgesteld. Uitgangspunt van de houtskoolschets en de visie van Noord-Nederland is de multifondsbenadering die vanuit een geïntegreerde aanpak zowel de inhoud als ook de verschillende fondsen bij elkaar brengt. In het overleg tussen de Provincies en het Kabinet in juli 2013 is besloten dat er vier landsdelige programma’s worden ontwikkeld. In november zijn over de verdeling van middelen en thema’s bestuurlijke besluiten genomen. De provincie Groningen moet haar inzet nog bepalen binnen het Programma van landsdeel Noord. De doelstellingen van dit programma zijn: 1) het stimuleren van innovatie platteland, 2) het verstevigen van de band met landbouw, onderzoek en innovatie, 3) herstructurering van landbouwbedrijven, 4) biodiversiteit en Natura 2000, 5) waterbeheer, 6) levering van hernieuwbare energie en 7) diversificatie, micro-ondernemingen, werkgelegenheid en plaatselijke ontwikkeling van het platteland. 4.4.2. Omvang CLLD-gebied De omvang van de CLLD-gebieden dient nog te worden bepaald. Als uitgangspunt geldt, dat wordt gestreefd naar ongeveer 20 landelijke CLLD-regio’s in Nederland met elk een budget van circa € 2 miljoen voor de nieuwe programmaperiode. De EU bepleit bij de keuze van CLLD- groepen vooral op kwaliteit te selecteren. Die kwaliteit kan worden afgelezen in de Lokale OntwikkelingsStrategie (LOS). Europa heeft de voorkeur om de beste CLLD-groepen op nationaal niveau te selecteren. Daarbij heeft Netwerk Platteland het advies gegeven om - naast de selectie door de provincies van één CLLD-groep uit eigen provincie - bij voorkeur op basis van gezamenlijk vastgestelde selectiecriteria op nationaal niveau een keuze te maken uit aangemelde kandidaatgebieden. De selectie kan plaatsvinden met een bindend advies van de Landelijke Adviescommissie op basis van de kwaliteit van de LOS die door de gebieden zijn opgesteld. Dit resulteert in een goede mix van verdeling over de provincies en toetsing op kwaliteit. Het rijk en provincies hebben naar verwachting eind 2013 overeenstemming over de selectieprocedure. 4.4.3. Simpele en efficiënte procedure voor projectbeoordeling Daarnaast vraagt Netwerk Platteland aandacht voor de procedure voor het goedkeuren van projecten. In de afgelopen periode gingen deze voorstellen via de LEADER groep naar de provincie en vervolgens via Dienst Regelingen (DR) weer naar Gedeputeerde Staten. Deze vier stappen vragen de nodige capaciteit en beslaan gemiddeld drie maanden. Het netwerk stelt voor om deze procedure te vereenvoudigen door 29 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL de projecten niet meer voor te leggen aan provinciale ambtenaren en het provinciale bestuur, maar alleen aan DR. Dat maakt de procedure efficiënter en aanzienlijk korter naar ongeveer 3 weken. 4.4.4. LEADER filosofie De Noordelijke provincies hebben de wens uitgesproken om de LEADER filosofie in het nieuwe programma te continueren waarbij de mogelijkheden van een multifonds met combinaties van POP-3 en EFRO-middelen moet worden onderzocht. De wijze van organisatie dient nog te worden vastgesteld. Provincie Groningen verkent daarnaast met regionale partners de mogelijkheden om cofinanciering te organiseren voor POP-3 en vooraf vast te leggen. Provincie Groningen moet vervolgens nog besluiten of en voor welke regio’s voor de CLLD-aanpak wordt gekozen. 4.4.5. Gebiedsagenda Met het huidige SEV-programma 2012-2013 voor Plattelandsontwikkeling als uitgangspunt worden per gebiedsagenda de accenten en prioriteiten bepaald. Echter, ook zonder Europees geld is een gebiedsagenda voor de regio’s nodig om de plattelandsontwikkeling te continueren, waarbij een vergelijkbaar principe als LEADER/CLLD heel goed mogelijk is. Ruud Drent, stichting behoud sluis Haansvaart Het is belangrijk om goede contacten bij de overheden en andere organisaties te hebben. Daarom hebben we mensen uit het waterschap en de gemeente gevraagd voor ons bestuur. We hebben verschillende fondsen gevraagd om het project te financieren. We zijn er nu bijna! Alex Vissering, zanger uit Dankjoe: Dankjoe ale boeren veur dit schiere, schiere laand, K kiek elk joar noar n aander schilderij Verslag 27 september 2007 De Boerderij, Fraeylemaborg Slochteren Start Regioteam Vitaal Platteland Groningen, Haren, Hoogezand-Sappemeer, Slochteren Uitgave: regioteam Vitaal Platteland, Groningen, Haren, Hoogezand Sappemeer en Slochteren [email protected] Postbus 610 9700 AP Groningen Foto’s: Omke Oudeman 30 Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland meer informatie: www.provinciegroningen.nl Programma Landelijk Gebied 30 5.Visie De genoemde aspecten vanuit de vorige hoofdstukken worden vertaald in deze positiebepaling ‘MEEDOEN in een Vitaal en Economisch Sterk Groningen Centraal’ door allereerst een visie, oftewel een toekomstbeeld, te beschrijven.Vervolgens wordt de organisatie uiteengezet met de basisprincipes die nodig zijn om van de beschreven visie te komen tot de uitvoering. Om de visie en uitvoering te concretiseren wordt op hoofdlijnen een thematische invulling gegeven. De ambitie van de regio Groningen Centraal is om aan te sluiten op bovenstaande ontwikkelingen en te anticiperen op de uitdagingen voor een vitaal en economisch sterk Centraal Groningen, waarbij slim wordt ingezet op nieuwe kansen. Het economisch klimaat is echter sterk gewijzigd en ook de rol van de provincie verandert. Deze ambitie stelt daarom hoge eisen aan de kwaliteit van de regio. 6) Wat is nu de gewenste koers om vanuit de beschreven ontwikkelingen te komen tot gezamenlijke speerpunten? Hierin zijn de volgende pijlers te benoemen: • Participatiemaatschappij • Samenwerken in sterke netwerken • Verbindingen vanuit gemeenschappelijke speerpunten • Laagveengordel Deze pijlers worden hieronder nader beschreven. 5.1. Participatiemaatschappij De ‘participatiemaatschappij’ is absoluut nodig voor het vervullen van de nieuwe rollen en vanuit de nieuwe gemeentestructuren, zoals de visitatiecommissie ‘Bestuurlijke Toekomst Groningen’ in haar rapport ‘Grenzeloos Gunnen’ die heeft geadviseerd. Uitgaande van het gegeven van een toenemende invloed van actieve en maatschappelijk betrokken burgers en ondernemers in de regio Centraal ligt het minder voor de hand om als overheid strakke regels en normen te stellen. De rol van de overheid is een visie neer te leggen en randvoorwaarden te stellen, waarbinnen de burgers, ondernemers en hun organisaties die visie invullen en realiseren. Die randvoorwaarden zijn dan een heldere en scherpe basisbescherming. Tegelijkertijd is er meer ruimte om van die kaders af te wijken voor goede plannen van burgers en ondernemers. Actieve deelname vanuit de samenleving, oftewel participatie, wordt steeds meer de focus. Participatie is een kwestie van organiseren, verbinden, ontmoeten en aanjagen. Dit heeft niet alleen als voordeel, dat passende oplossingen worden gevonden. Uit de ervaring met de LEADER-aanpak in andere regio’s blijkt dat bij gedragen oplossingen de multiplier van het geïnvesteerde geld erg hoog is. Met dezelfde euro kan dus veel meer worden gedaan en de gevonden oplossingen genieten ook duidelijk meer draagvlak en zijn ontstaan vanuit de inhoud. De oplossing is niet een van buitenaf opgelegd, maar maakt deel uit van de maatschappij. 31 6) De ambitie is geformuleerd op basis van informatie die is verkregen via interviews, enquêtes, masterclasses en relevante documentatie 31 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL 32 32 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL Burgers en ondernemers worden uitgedaagd om bij te dragen aan een vitaal en economisch sterk Groningen Centraal. De regio benut daarmee de energie van de samenleving.Voor de muziek uitlopen wordt aantrekkelijk, koplopers hebben een voordeel. Dit betekent meer flexibiliteit in beleid en een open houding waardoor duidelijk wordt dat in het regio Centraal veel kan, zolang het landelijk gebied er per saldo beter van wordt. De kunst is de dialoog op te zoeken en niet te vervallen in het formuleren van nieuwe regels. Alleen zo kan worden gezorgd voor een krachtige participatiemaatschappij. 5.2. Samenwerken in sterke netwerken Bovenstaande betekent dat de burgers en ondernemers zelf eigen verantwoordelijkheid nemen voor de ontwikkeling en de inrichting van hun omgeving. Met de nog op te stellen gebiedsagenda ontwikkelt de provinciale aanpak zich tot een regionale agenda, die wordt uitgevoerd door samenwerkingsverbanden tussen ondernemingen, kennisinstellingen en overheden. Die regionale integrale samenwerking is urgent, zodat de plattelandsontwikkeling sneller, efficiënter en met minder budget door kan gaan. Hierbij worden oplossingen lokaal en kleinschalig vormgegeven en regionaal georganiseerd. In de dialoog is het daarbij van belang alle aspecten van de leefomgeving breed te beschouwen en daarbij vooral innovatieve cross-overs te vinden. Bijvoorbeeld door nieuwe maatschappelijke of economische functies te bedenken voor leegstaande agrarische gebouwen en cultuurhistorische complexen. Belanghebbende partijen organiseren zich rondom opgaven en vormen energieke netwerken die duidelijk betere oplossingen, veel meer draagvlak en daarmee meer rendement van het ingelegde (Europese) geld geven. Coöperaties en plattelandscafés zijn uitstekend geschikt om te faciliteren in de realisatie van deze energieke netwerken en het maken van cross-overs. 5.3. Verbindingen via gemeenschappelijke speerpunten Zoals eerder in dit stuk staat beschreven, kenmerkt de regio Centraal zich door een landschappelijke en economische diversiteit, die verschillende kansen voor de economie, samenleving en omgeving biedt. Denk daarbij aan verbindingen tussen ‘landbouw’, ‘educatie’, ‘voedsel’, ‘recreatie & toerisme’, ‘water’, ‘wonen’ en ‘natuur’. De stad fungeert daarbij als werklocatie voor kennisuitwisseling tussen ondernemers en instellingen en als publiekstrekker voor de gehele regio. De ommelanden brengen juist de perfecte woonen verblijflocaties, de kleinschalige (water)recreatie, energie en de voedselproductie in. 33 Om bovengenoemde verbindingen te leggen is het bepalen van gemeenschappelijke speerpunten nodig. Hiervoor dient een gezamenlijke ambitie te worden bepaald, waarmee de sterkten en kansen van de regio duurzaam aan elkaar kunnen worden gekoppeld. Groningen Centraal heeft een verbindende factor nodig voor de versterking van de wederzijdse relatie tussen stad en platteland, voor de promotie van het gebied als aantrekkelijk woon- en werkgebied, voor extra werkgelegenheid en ondernemerschap, en voor de verbinding met de andere regio’s. Deze verbindende factor vinden we in de Laagveengordel. 33 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL 5.4. Laagveengordel De stad Groningen ligt op de uitloper van de Hondsrug, omgeven door beekdalen. Samen met de meren vormen deze de ‘Laagveengordel’ , die in een halve ring om de stad ligt en gevoed wordt met schoon water vanaf het Drents Plateau. De Laagveengordel is op nationaal niveau een uniek natuurgebied. Dit natuurgebied, dat de regio Centraal verbindt met de regio's Westerkwartier en Oost-Groningen, en met de provincie Drenthe verbindt, behoort tot één van de speerpunten van het provinciale natuurbeleid en is van groot belang voor de waterveiligheid. De Laagveengordel kan als een verbindende factor in de regio Centraal dienen, vanwege het feit dat de Groningers grote waarde hechten aan hun leefomgeving. Door deze sterke betrokkenheid en draagvlak voor de leefomgeving kunnen kansen worden gecreëerd om meer Groningers een actieve rol te geven bij het beheren en beleven van de natuur. In onze visie zijn de natuur en waterberging van de Laagveengordel de motor voor beleving, leefbaarheid en wonen. Tegelijkertijd kan de Laagveengordel zorgen voor de verbindingen tussen ‘voedsel’, ‘recreatie & toerisme’, ‘water’, ‘natuur’, ‘landbouw’, ‘educatie’, ‘wonen met toekomst’ en de ‘wederzijdse relatie tussen stad en platteland’. Hiervoor is het noodzakelijk dat de Laagveengordel verder wordt doorontwikkeld zowel in fysieke zin als ook in imago, zodat het als natuurgebied kan concurreren met bestaande ‘merken’ als Drentsche Aa, Lauwersmeer en Westerwoldsche Aa. Laagveengordel in vogelperspectief 34 6. Organisatie Dit hoofdstuk beschrijft de basisprincipes die nodig zijn om van de beschreven visie in hoofdstuk 5 te komen tot de uitvoering. In het volgende hoofdstuk 7 ‘Thematische invulling’ wordt verdere invulling gegeven aan de visie en de organisatie. 6.1. Rollen en taken De ontwikkeling van een vitaal en economisch sterk Groningen Centraal verloopt alleen succesvol als dat gebeurt door intensieve samenwerking tussen burgers, ondernemers, overheden, onderwijs en maatschappelijke organisaties. Om die samenwerking goed en efficiënt vorm te kunnen geven is helderheid over ieders rol, taken en verantwoordelijkheden vereist. Uit de hiervoor geformuleerde visie vloeit voort, dat vooral burgers en ondernemers verantwoordelijkheid krijgen en nemen om de toekomst van Groningen Centraal vorm te geven. Zij innoveren, produceren en participeren. De overheid neemt daarbij het oplossen van maatschappelijke problemen niet van ze over, wacht niet af maar biedt actief heldere, ruime beleidskaders. Zij is bereid om de samenleving te faciliteren, de verantwoordelijkheid daadwerkelijk aan de samenleving over te dragen en heeft het lef om los te laten. Maatschappelijke organisaties en onderwijs spelen in dit proces een - cruciale - ondersteunende rol. Samenwerkingsvormen als coöperaties kunnen in de netwerkontwikkeling faciliteren en innovatieve cross-overs stimuleren. Er dient te worden geborgd, dat bij nieuwe initiatieven een goede zakelijke afweging wordt gemaakt voordat het project te begint. Door middel van goede communicatie, meer ruimte voor eigen initiatieven en het delen van succesverhalen kan een cultuurverandering in gang worden gebracht. 6.2. Instrumentarium in balans Het beschikbare instrumentarium wordt niet optimaal gebruikt. Tot nu toe was het bijna een reflex om maatschappelijke problemen op te lossen via het stellen van regels en normen, dan wel via het verlenen van subsidies of inzet van uitvoeringsbudgetten. Het gebruik van die instrumenten heeft zeker effect, maar kent de laatste tijd steeds meer beperkingen. Het stellen van gedetailleerde regels is inherent aan de verlening van subsidies en uitvoeringsbudgetten, met geregeld als gevolg dat veelbelovende initiatieven niet of uiterst moeizaam tot realisatie komen. Het sterke instrument van participatie wordt nog veel te weinig benut, terwijl daarmee vanuit LEADER erg goede ervaringen zijn opgedaan. Redenerend vanuit de visie zou juist participatie de basis moeten zijn, alleen waar nodig ondersteund door regels en geld. Hierdoor verschuift het accent van regels, normen en geld naar actieve deelname, betrokkenheid en samenwerking. Hiervoor is een integrale benadering van thema’s en een bundeling van middelen nodig. Dit kan via een multifonds benadering; een gebieds35 gerichte aanpak waarbij zowel inhoud, verschillende subsidiestromen en uitvoeringsbudgetten van organisaties worden gekoppeld. Uitdrukkelijke voorwaarden voor deze benadering is een goede deskundigheid en een efficiënt ingericht proces voor projectbeoordeling. Het Regioteam kan daarbij fungeren als eerste loket waar initiatiefnemers worden doorverwezen, eventueel naar andere organisaties zoals Samenwerkingsverband Noord-Nederland en Provincie Groningen. De financiële verdeling van 50% Europees, 25% provinciaal en 25% gemeentelijk geld is daarbij een goed uitgangspunt voor stimulering van private inzet en middelen. De unieke gemeentelijke cofinancieringsvorm van Oost-Groningen, waarbij elke gemeente voor de gehele projectperiode budget in het fonds reserveert voor projecten, versnelt en versimpelt de projectbehandelingstijd en belast de gemeentelijke capaciteit minder. Hierdoor wordt de projectontwikkeling gestimuleerd in plaats van afgeremd. Het is echter eveneens te verwachten, dat een dergelijke aanpak in deze tijd van bezuinigingen lastig valt te realiseren. 6.3. Sturen op proces Raden, colleges en beleidsmedewerkers zijn gewend beleidsdoelstellingen te formuleren en vanuit een zekere maakbaarheidsgedachte te sturen op het bereiken van die doelstellingen. Het komt vrijwel nooit voor dat een ontwikkeling in één stap leidt tot het gewenste eindplaatje. Transitie is een serie stappen en stapjes, steeds behapbaar (financieel, technisch, cultureel) en steeds weer lerend. De Gedeputeerde Staten, Provinciale Staten, gemeenteraden, colleges en beleidsmakers moeten meer gaan accepteren en waarderen dat de eerste stap naar transitie niet meteen het gewenste eindbeeld oplevert en wordt gevolgd door een tweede en een derde stap. Er dient door de overheid te worden losgelaten en meer ruimte te worden geboden voor experimenten. Deze veran- 36 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL Historische Scheepswerf Wolthuis in Sappemeer Elektrische bootje ‘Salamander’ van Erf en Weide,Theaterboerderij Woudbloem dering geeft antwoord op de maatschappelijke ontwikkelingen, schaalvergroting en bezuinigingen. Hiermee wordt gestuurd op proces: ‘Is een plan de goede beweging?’ en ‘Gaat een ontwikkeling in de goede richting?’. Die richting wordt kwalitatief geschreven: ‘Is een plan maatschappelijk, ecologisch en ruimtelijk passend?’. Het gaat om richtingen en randvoorwaarden en niet meer om vooraf vastgestelde concrete criteria. Een beoordeling is dan niet meer het afvinken van een set criteria, maar een toets op de maatschappelijke meerwaarde. Het leerproces naar deze benadering vereist moed, een open houding en deskundigheid, omdat de nieuwe initiatieven niet langs een meetlat gelegd kunnen worden maar geïnterpreteerd moeten worden. Uit de interviews kwam het advies om bovengenoemd proces goed te organiseren, bijvoorbeeld door ondersteuning via een onafhankelijke, deskundige commissie. Het bovenstaande vraagt ook een andere manier van ondernemen. Niet meer vanuit het automatisme dat meer van het zelfde beter is (de kwantitatieve benadering). Maar juist bij iedere investeringsbeslissing nagaan, waar de meerwaarde zit (de kwalitatieve benadering) voor de onderneming en voor een vitaal en economisch sterk Centraal Groningen. Dit gaat een stuk beter wanneer de maatschappelijke omgeving van het begin af aan betrokken is bij een initiatief en daarmee draagvlak al is bereikt. Kortom: De transitie vergt een wijziging in de grondhouding en zienswijze waarmee nieuwe aannames worden gedaan en andere vragen worden gesteld. 37 7.Thematische invulling In dit hoofdstuk maken we een thematische verdiepingsslag op de hiervoor beschreven organisatie waarbij integraliteit, verdiencapaciteit en innovatie als uitgangspunten dienen. De uitkomsten van de Masterclass II zijn daarbij de bron van inspiratie. 7) 7.1. Integraliteit als eerste uitgangspunt Een echt duurzame transitie bereiken we bij een goede koppeling van lokale, regionale en/of (inter)regionale initiatieven, het verbinden van thema’s en het aangaan van de langdurige samenwerking waarbij de gemeenschappelijke speerpunten voorop staan.Voor versterking van de regio als vestigings- en woongebied, voor versterking van de kwaliteit van de leefomgeving en ook voor behoud van de landschappelijke en economische kwaliteiten is daarnaast een goede wederzijdse relatie tussen stad en platteland een ‘must’. Gemeenschappelijke speerpunten met de natuur en waterberging in de Laagveengordel als verbinding bevorderen de betrokkenheid bij en de samenhang van Groningen Centraal.Voor de positionering van de regio is een integrale regiomarketing van ‘wonen’, ‘recreatie & toerisme’, ‘landbouw’, ‘energie’, ‘water’ en ‘voedsel’ nodig waarbij zowel het product als het beeld geschikt worden gemaakt voor de verkoop. 7.2. Verdiencapaciteit als tweede uitgangspunt De werkgelegenheid, actieve participatie en zelfsturing worden in de toekomst steeds belangrijker voor Groningen Centraal om te komen tot een vitaal en economisch sterke regio. Daarnaast is het een antwoord op de behoefte van de maatschappij aan minder regeldruk. Bij initiatieven in de plattelandsontwikkeling dient een goede economische afweging te worden gemaakt om het project te beginnen en op te pakken, zodat zij in basis duurzaam zijn. Anders blijven het eenmalige losse acties waarmee de totale regio niet is gebaat. Daarnaast biedt het inzetten van mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt voor zowel betaald werk als vrijwilligerswerk kansen om mensen vanuit hun eigen kracht actief te laten deelnemen aan de maatschappij. Dit levert als spin-off de verbetering van de kwaliteit van de leefomgeving en een economische impuls voor de regio. 7.3. Innovatie als derde uitgangspunt Innovatie is één van de sleutelwoorden voor het realiseren van de ambitie om te komen tot een vitaal en economisch sterk Centraal Groningen. Innovatieve (MKB) ondernemingen vormen de basis voor de economie, als deze de marktkansen zien en kennis weten te transformeren naar commercieel haalbare producten, processen of diensten (geld). 7) De verdiepingsslag is gericht op de inhoud. De procesmatige pijlers ‘Participatiemaatschappij’, ‘Samenwerken in sterke netwerken’ en ‘Verbindingen vanuit gemeenschappelijke speerpunten’ van de organisatie zijn niet expliciet in bovenstaande inhoudelijke thema’s uitgewerkt vanwege het feit dat deze pijlers randvoorwaarden zijn voor uitvoering en daarmee horizontaal door de thema’s heen lopen. 38 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL Daarbij heeft de regio de volgende uitdagingen: • Groningen Centraal kent relatief veel laagopgeleiden. Dit geeft de noodzaak om te komen tot een breed werkgelegenheidspakket in combinatie met het investeren in onderwijs; • Door de vergrijzing en ontgroening, naast het aantal laagopgeleiden en het ontbreken van (aansluiting op het) onderwijs is er een stijgend tekort aan gekwalificeerd arbeidspotentieel binnen vooral de sectoren zorg, industrie en aan landbouw- gerelateerde bedrijven. Dit belemmert de (door)groei van onze bedrijven. • De stad heeft een aanzuigende werking op hoogwaardige clusters van bedrijven en werknemers. Hier vestigen bedrijven zich bij elkaar om te profiteren van kennisdeling, korte aanvoerlijnen en een grote afzetmarkt. • De kennis van de speerpuntsectoren ‘energie’, ‘healthy ageing’, ‘food’, ‘water’ en ‘sensortechnologie’ wordt nog onvoldoende omgezet naar commercieel haalbare producten, processen of diensten (geld); • Om (innovatieve) bedrijven te trekken en talenten te binden, is naast werk en salaris ook de kwaliteit van de leefomgeving een steeds belangrijkere factor:Van goede bereikbaarheid, ICT/glasvezel, basisvoorzieningen tot aan landschappelijke kwaliteiten. De ontwikkeling dient gericht te zijn op het realiseren van een economisch sterke en vitale regio. Hiervoor is naast het vertrouwde projectontwikkeling juist systeeminnovatie nodig met bedrijfs- en organisatie overstijgende vernieuwingen, die de inbreng van uiteenlopende kennis en vaardigheden vergen en die verhoudingen tussen belanghebbende spelers ingrijpend veranderen. Een voorbeeld van een systeeminnovatie is de Ipod samen met Itunes. Apple heeft hiermee de hele muziekindustrie veranderd door niet alleen een digitale speler op de markt te zetten, maar ook een platform te bieden waar gebruikers per nummer muziek konden kopen in plaats van hele cd’s. In de zorg wordt Buurtzorg als één van de systeeminnovaties gezien. Door een ander business model te kiezen en door de organisatie te virtualiseren was Buurtzorg in staat om de thuiszorgmarkt open te breken. Er is een nieuwe organisatie met een totaal andere cultuur gebouwd. Deze andere cultuur is van doorslaggevend belang voor het succesvol doorvoeren van een radicale innovatie. Voor de gebiedsagenda kunnen de volgende hoofdthema’s worden ingezet. Deze thema’s dienen vooral in samenhang te worden gezien en in verbinding met elkaar te worden gebracht. Daarbij dient er voldoende ruimte voor experimenten te zijn. 7.4. Laagveengordel Groningen Centraal heeft van oorsprong een grote verscheidenheid aan natuur- en landschapswaarden. Het is een prachtige regio met een aantrekkelijke diversiteit aan landschappen zoals het Laagveengordel laat zien. Een kwalitatief goede natuur en een 39 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL mooi landschap zijn onlosmakelijk verbonden met een leefbare en gezonde woon- en werkomgeving (planet). Naast de intrinsieke waarde hebben landschap en natuur ook een economische waarde (profit). Natuur en landschap geven ook recreatiemogelijkheden, bronnen voor energie, kansen voor grondgebonden landbouw en voedsel. Hierbij gaat het om investeren in kwaliteit. Burgers en ondernemers dienen actief te worden betrokken bij het beheer en beleven van hun groene leefomgeving (people). Een gezamenlijke verantwoordelijkheid heeft meerwaarde voor de beleving, kwaliteit van de leefomgeving, gezondheid, sociale cohesie, cultuur, ontspanning en een goed vestigingsklimaat voor kleine ondernemers. 7.5. Voedsel Gerestaureerde kerkje in Leegkerk, gebruikt voor concerten, bijeenkomsten en als restauratie. De groeiende problemen in het huidige voedselsysteem (uitputting van grondstoffen, dierziektes, klimaatverandering, energie- en materiaalverspilling) vragen om een adequaat antwoord. De vraag naar lokaal gezond voedsel van bijvoorbeeld partijen als het UMCG en de stad Groningen geeft tevens een belangrijke economische kans voor regio Centraal.Voedsel dat geproduceerd door en voor de regio biedt de Groningse burger de mogelijkheid om gezond te eten en levert daarmee een bijdrage aan de bevolkingsgezondheid en de ontwikkeling van de lokale economie. Dit thema sluit aan op de voedselstrategie van Gemeente Groningen. Een voorwaarde om deze kans ten volle te benutten is doorontwikkeling en promotie van de lokale voedselketen. Hiervoor is het noodzakelijk dat het onterechte ‘Calimero’-imago van de streekgebonden voedselproductie wordt omgezet in een volwassen en duurzaam imago. De beleidsprioriteit voor voedsel is nu nog te klein en te versnipperd. Gebruik daarbij de kennis en expertise uit de regio en daar waar nodig andere spelers buiten de regio. 7.6. Energie Voor de toekomst is efficiëntere productie en het gebruik van duurzame energie zeer belangrijk. De stijgende eisen aan het milieu en de slinkende energievoorraden aan fossiele brandstof beïnvloeden in de toekomst de politieke stabiliteit, de klimaatverandering en de toekomstige kwaliteit van het leven. De behoefte aan energievoorziening in combinatie met verminderde CO2-uitstoot wordt een belangrijke drijvende kracht voor zowel politieke als wetenschappelijke ontwikkelingen.Voorbeelden van bronnen waar deze regio veel van heeft naast water, is gas als energiebron voor Nederland. De kennis over gas kan bijvoorbeeld ook dienen als bron voor innovatie bijvoorbeeld in het vinden 40 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL van oplossingen in toekomstbestendig bouwen zodat er minder schade is als gevolg van de aardbevingen. Bovendien is er in de regio voldoende ruimte voor een energieke ontwikkeling van zonne- en windenergie. 7.7. Wervend water Groningen Centraal heeft veel met het thema ‘water’ door aanwezigheid van de drie meren, waterbergingen en het wonen aan het water. Een goede natuur en voldoende schoon water zijn onlosmakelijk verbonden aan een leefbare en gezonde woon- en werkomgeving (planet). Water heeft echter ook een economische waarde (profit). Beken en meren dragen niet alleen bij aan de gezonde leefomgeving maar bieden ook recreatiemogelijkheden en nieuwe kansen voor de aanwezige scheepsbouw. Burgers en ondernemers dienen actief te worden betrokken bij het beleven en (duurzaam) benutten van water (people). Het is een gezamenlijke verantwoordelijkheid en heeft een meerwaarde voor de beleving, veiligheid, kwaliteit van de leefomgeving en gezondheid, sociale cohesie, cultuur en ontspanning en een goed vestigingsklimaat. Eén van de andere potenties van deze regio is het enorme hoogteverschil van 8 meter, waardoor water kan dienen voor het opwekken van groene energie. Naast waterberging kan worden gedacht aan het inzetten van sensortechnologie voor adequate controle en betere regeling van waterpeilen en water kan meer worden benut voor de ontwikkeling van milieuvriendelijker transport. Maar water kan ook dienen als bron voor innovatie door deze kennis te benutten in sector overstijgende opgaven. Zuidlaardermeer MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL 7.8. Wonen met toekomst Voor de regio Groningen Centraal is de versterking van de wederzijdse relatie tussen stad en platteland noodzakelijk om de lokale economie te laten opbloeien. Wanneer de welvaart toeneemt, dan nemen de behoeften aan uniciteit, vrije tijd en rust ook toe. Hierdoor krijgen de steden steeds meer van doen met de omgeving. Uitgangspunt bij de ontwikkeling zou dan het stedelijk gebied met een cirkel van 30 km rond de stad zijn met unieke waarden als lage dichtheden, hoge recreatieve kwaliteit, specifieke woonmilieus, waterberging en natuur. De Kop van Drenthe, Westerkwartier en het Reitdiep kunnen daarin worden betrokken. Hierdoor ontstaat een conglomeraat, waarbij het platteland van toegevoegde waarde is voor de stad. Deze wederzijdse relatie kun je faciliteren via verbetering van de infrastructuur voor fysieke en mentale bereikbaarheid, een betere toegankelijkheid en te zorgen voor een aantrekkelijke, herkenbare omgeving. Daarnaast zijn woonomgevingen met toekomst nodig waardoor aantrekkingskracht vanuit de stad op het platteland wordt gevestigd. Toegang tot snel internet en telefonie zijn daarbij noodzakelijk voor het verbeteren van de plattelandseconomie en de leefbaarheid. En hoe nu verder? Bovenstaande thema’s verdienen verdere uitwerking. In de Masterclass II is afgesproken dat begin 2014 deze verdere uitwerking door vijf kerngroepen met ambassadeurs en facilitators wordt gerealiseerd via het opstellen van programma’s voor de thema’s: 1. Wervend water (Ambassadeur: Wim Boetze, Facilitator: Bouke Oudega) 2. Voedsel (Ambassadeur: Maarten Burger, Facilitator: Wout Veldstra) 3. Laagveengordel (Ambassadeur: Rieks van der Wal, Facilitator: Anke Romein) 4. Energie (Ambassadeur: Michiel Verbeek, Facilitator: Chrétien van den Akker) 5. Wonen met Toekomst (Ambassadeur: Alma den Hertog, Facilitator: Coen van Atten) Op 12 februari 2014 vindt in de middag en avond een plenaire zitting plaats waarop de werkgroep leden hun resultaten gaan voorstellen aan de deelnemers van de Masterclass I en II. 42 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL 8.Bijlagen • • • • • Overzicht (oud)leden van het Regioteam Projectoverzicht Belangrijkste uitspraken uit het interview met Dirk Strijker Belangrijkste uitspraken uit het interview met Willem Foorthuis Afkortingenlijst 43 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL (Oud)leden Regioteam (1) Jan Jakob Boersma (2) Coen van Atten (3) Frits ten Bloemendal (4) Wout Veldstra (5) Atze Keuning (6) Alma den Hertog (7) Willem Markenstein (8) Auke Oosterhoff (9) Pieter Knol (10) Bram Prins (11) Bouke Oudega (12) Anke Romein (13) Heddy Leerink (14) Lena Schoonhoven Gemeente Slochteren (voorzitter) Gemeente Hoogezand-Sappemeer Gemeente Slochteren (kwartiermaker gebiedsagenda) Gemeente Groningen Gemeente Haren LTO Noord (vicevoorzitter) Staatsbosbeheer MKB Noord Vereniging Groninger Dorpen STIPO coach Provincie Groningen (secretaris) Provincie Groningen (projectadviseur) Provincie Groningen (projectleider Loket Levende Dorpen) Provincie Groningen (secretariaat) 6 12 5 2 13 1 44 7 11 3 4 8 9 14 10 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL Oudleden Erwin Kloen Gerard Jager Kees Boele Rick Luimes Hedy Borst Rieks v.d. Wal Nienke Vellema Lorette Verment Margreet Noordhof Janina Heebels gemeente Hoogezand-Sappemeer gemeente Hoogezand-Sappemeer gemeente Slochteren gemeente Groningen Gemeente Groningen Staatsbosbeheer Vereniging Groninger Dorpen Vereniging Groninger Dorpen Provincie Groningen, (communicatie) provincie Groningen (projectondersteuning) 45 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL Projectoverzicht Hoogezand-Sappemeer Provincie brede projecten: • Streekproducten uut Grunnen – bevorderen streekproducten • Netwerken sterke dorpen, regiomarketing, voedsel – bevorderen samenwerking tussen partijen • Dag van de Regio 2008 t/m 2013 – open dag ter promotie van de regio • Boerderijeducatie – schoolklassen bezoeken een boerenerf • Mei-project - duurzaam agrarisch ondernemen Stipo-regeling (ondernemers) • Groei- en bloeicentrum Sappemeer – Smits kwekerijen Gemeentelijke projecten en projecten Hoogezandster dorpen en ondernemers: • Inrichting busmuseum Hoogezand • Uniforme bewegwijzering toeristische objecten – gemeentelijke bewegwijzering volgens recente voorschriften • Marktonderzoek toeristische arrangementen - o.a. historische scheepswerf en busmuseum • Foxheerd - bouw gemeenschapsruimte • MFC Foxhol - bouw • MFC ‘t Spinneweb -wijkgebouw Margrietpark Loket Levende dorpen • Fontein-project Margrietpark en Boswijk • Botenhuis Belangengroep Foxholstermeer • VVV • Revitalisering speeltuin Margrietpark • Jeu-de-boulesbaan Margrietpark • Dorpsommetje Westerbroek • Revitalisering & presentatie De Baggelaar • Revitalisering dierenweide parkstraat Sappemeer • Uitbreiding Jeu-de-boulesbaan Kiel-Windeweer • Vis-speelsteiger Vosholen • Toneelinstallatie MFC Foxhol • Dorpsvisie Westerbroek • Turnmateriaal FGV • Dorpsfeest Kiel-Windeweer (2008 en 2013) • Kartonfestival Sappemeer • Verduurzaming Dorpshuis Kropswolde 46 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL Projectoverzicht Slochteren Provincie brede projecten • Streekproducten uut Grunnen – bevorderen streekproducten • Netwerken sterke dorpen, regiomarketing, voedsel – bevorderen samenwerking tussen partijen • Dag van de Regio 2008 t/m 2013 – open dag ter promotie van de regio • Boerderijeducatie – schoolklassen bezoeken een boerenerf • Mei-project - duurzaam agrarisch ondernemen Stipo-regeling (ondernemers) • Natuurcamping Slochteren (Denemarken) • Fietsenplan G3 Scharmer • Buiten westen B&B Lageland • Veenborg camping Kolham Gemeentelijke projecten en projecten Slochter dorpen en ondernemers • Brede school Harkstede • Kinderboerderij – theehuis NOVO Harkstede • Recreatieve voorzieningen watertoerisme Slochterdiep en afwateringskanaal • Fraeylemaborg • Uitkijktoren Dorpsrandpark Slochteren • Uitkijktorens Midden Groningen • Fietspad Meenteweg Schildwolde • Beeldend gezicht dorp Slochteren • Windmolen Hercules Kolham • Cultuur en natuur historische organisatie Erf en Weide Woudbloem • Minicamping en natuurbeleefpad Ecomotion Kolham • Molen Entreprise Kolham • Vouwwagencentrum Siddeburen • Dorpshuis Tonegido Hellum • Faunavoorzieningen Noorderwold Siddeburen • Dorpshuis de Pompel energieneutraal Overschild • Multifunctioneel Centrum Velemansdroom Tjuchem • Renovatie Haansluis Hellum Loket Levende dorpen • Dorpsvisie Froombosch • Ontwerp schoolomgeving Harkstede • Trimbaan Schildwolde • Geluidsinstallatie dorpshuis Tjuchem • Inrichten VVV kantoor Slochteren • Profilering winkelen Siddeburen • Renovatieplan zwembad de Tobbe 47 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Culturele dag Slochteren Decor dorpshuis Tonegido Verbouw dorpshuis ‘t Mainschoar Kolham Dorpsvisie Overschild Haalbaarheidsonderzoek Keltisch dorp Restauratie orgel NH kerk Slochteren Herstelling molen windlust Overschild Fietscrosbaan Siddeburen Fitnesstuin ouderen Siddeburen Jeugdhonk de Keet Tjuchen Art Carnivale Steendam Natuurspeelplats Tjuchem Dorpsvisie Slochteren Speeltoestellen TV Wijchelsheim Schildwolde Natuurspeelplaats Kolham Dorpsommetje Froombosch Dorpsportaal Overschild Sportieve Buitenschool Tjuchem Kind en natuur Kolham Projectoverzicht Haren Provincie brede projecten • Streekproducten uut Grunnen – bevorderen streekproducten • Netwerken sterke dorpen, regiomarketing, voedsel – bevorderen samenwerking tussen partijen • Dag van de Regio 2008 t/m 2013 – open dag ter promotie van de regio • Boerderijeducatie – schoolklassen bezoeken een boerenerf Stipo-regeling (ondernemers) • Buurderij Noordlaren • Steenbergen Onnen Gemeentelijke projecten en projecten Harener dorpen en ondernemers • Fietspad spoorwegovergang Zuidlaren • Dorpsommetje Mikkelhorst Haren • Dorpshuis de Tiehof • Dorpshuis de Groenenberg Glimmen • Buurtbox Loket Levende dorpen • Toeristische Huiskamer van Haren • Groen & Gastvrij is ‘Natuurlijk’ Haren • onderzoek woonbehoefte • Realiseren NSO te Onnen 48 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL • • • • • • • • • • • Brochure Natura 2000 Zuidlaardermeer Beter Geluid en Beeld Klooster Yesse-Essen Dorpsvertier restauratie Molen de Hoop Kinderopvang en Spelen haalb.h.onderz. van omnisport naar multicultur. Van omnisport naar multicultureel gebruik Benefietconcert Haren Onderzoek geschiedenis Noordlaarderbos Op je fiets festival Projectoverzicht Groningen Provincie brede projecten • Streekproducten uut Grunnen – bevorderen streekproducten • Netwerken sterke dorpen, regiomarketing, voedsel – bevorderen samenwerking tussen partijen • Dag van de Regio 2008 t/m 2013 – open dag ter promotie van de regio • Boerderijeducatie – schoolklassen bezoeken een boerenerf Gemeentelijke projecten en projecten Groninger dorpen en ondernemers • Renovatie kerk Leegkerk • Levende dorpen: • Herinrichten speelplek Olgerweg • Haalbaarheidsonderzoek Be Quick Esserberg • Water in de peiling Meerstad • Seniorenvoorziening Woldjerspoorweg Engelbert. 49 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL Belangrijkste uitspraken uit het interview met Dirk Strijker, Hoogleraar Plattelandsontwikkeling (Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen) aan de Rijksuniversiteit Groningen • Belangrijk is om de wederzijdse relatie gebieden en de stad (‘Vraag & Aanbod’) verder te identificeren en te versterken • Wanneer de welvaart toeneemt, dan nemen de behoeften aan uniciteit, vrije tijd en rust ook toe. Hierdoor krijgen de steden steeds meer van doen met de omgeving. • Deze wederzijdse afhankelijkheid kun je faciliteren via verbetering van de infrastructuur voor fysieke en mentale bereikbaarheid, een betere toegankelijkheid en te zorgen voor een aantrekkelijke, herkenbare omgeving. Toegang tot snel internet en telefonie zijn daarbij noodzakelijk. • Hoofdthema’s binnen Centraal kunnen zijn: > Relatie natuur: recreatieve functie en extensieve woonfunctie > Relatie water: waterbuffering, bereikbaarheid, recreatief gebruik, herkenbaarheid buiten de stad > Relatie vraag & aanbod (economisch): voedselstromen, pendelstromen, permanente recreatieve gebruik, cultuur, taal & Groningse nuchterheid (Groningers in het gebied) > Het gebied is minder zorg gerelateerd vanwege de voorzieningen in de stad • Ondernemers wachten op elkaar, want ontwikkeling is alleen maar aantrekkelijk als er bijvoorbeeld toeristen komen en er voldoende massa is. Echter toeristen komen alleen als er wat te doen is. Hierbij is er sprake van concurrentiedrang i.p.v. samenwerking. Belangrijk is om het gebied woon technisch en recreatief aantrekkelijker en toegankelijker te maken. Hiervoor zijn attractiepunten nodig als meerwaarde voor de stad. Dus grote trekker(s) die in eigen belang en met durf, middelen, massa nieuwe attracties ontwikkelen. Zoals Fraeylemaborg in potentie, of net buiten het gebied • Ga bij de ontwikkeling uit van het stedelijk gebied met een kring 30 km rond de stad met lage dichtheden, hoge recreatieve kwaliteit, specifieke woonmilieus, waterberging en natuur. Eventueel worden Assen of Zuidlaren daarin betrokken. Hierdoor ontstaat een conglomeraat, waarbij het gebied voeding en uitlaat van de stad is. Twee CLLD’s in Provincie Groningen in plaats van vier is heel goed denkbaar. • Definieer de Unique selling points (USP) in provinciale visie en stel vanuit daar de doelstellingen.Voorbeelden van USP’s zijn: Expliciete wederzijdse relatie stad-platteland (met een historische oorsprong), fysieke en natuurlijke kwaliteiten. • Transitie en wederzijdsheid geeft spanning. Je kunt deze spanning tussen stad en platteland wegnemen via het formuleren van een lange termijnvisie (30 – 50 jaar) met uniciteit, culturele en recreatieve kansen. Beschrijven vanuit het stedelijk gebied is de meerwaarde en zal minder bedreigend overkomen zodat de discussie makkelijk wordt. 50 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL Belangrijkste uitspraken uit het interview met Willem Foorthuis, Lector Regionale Transitie bij Van Hall Larenstein • Integraliteit en samenwerking betekent nieuwe, niet vrijblijvende netwerken met een gezamenlijke (financiële) verantwoordelijkheid. Makkelijk gezegd, maar dat is nog geen gelopen race en is uiterst complex. • We zouden juist toe moeten naar structuurontwikkeling / systeeminnovatie , naast de vertrouwde projectontwikkeling. Dit is een nieuwe fase waarvoor een paradigma-shift nodig is. Dit betekent dat we onze grondhouding of zienswijze herzien en een andere omarmen, waarmee we andere aannames doen en geheel andere vragen stellen. • Wanneer we kijken naar Europe 2020 en bijbehorende opgaven, is het vormen van een kennisnetwerk of coöperaties de basis. • De versnippering in de regio Centraal is ultimo. • Er wordt gesproken over CLLD (Community-Led Local Development), maar een betere benaming is RLLD oftewel een Regional-Led Local Development vanuit het stedelijk veld ‘Groningen tot en met 20 km rondom de stad’, en vandaaruit wel weer lokaal inzoomen • De prioriteit voedselstrategie is nu nog te klein en te versnipperd. Zorg ervoor dat de ambtenaren zaken niet vertragen, tegenhouden of zaken gaan opknippen.Voorbeeld: bij de voedselstrategie wordt de Wageningen UR (University & Research centre) geconsulteerd in plaats van AOC Terra. Gebruik de kennis en expertises uit de regio en daar waar nodig andere spelers buiten de regio. • Voor een RLLD kunnen Centraal en Westerkwartier heel goed samen, maar misschien moet worden gedacht aan een groter gebied. • Naast een strategie dient programmering (agenda met werkpakketten, organisatie en dwarsverbindingen) plaats te vinden dat uiteindelijk wordt vertaald in projecten. Om deze strategie te bepalen, heb je kenniscentra, ondernemers en overheid nodig. Zorg daarbij voor de juiste expertises en idem dito overlegstructuur (bijvoorbeeld een coöperatie met uitvoeringsbureau). • Via een programmatische insteek kun je bovengenoemde partijen met verschillende inzichten en belangen bij elkaar krijgen: Een programma samen in detail opstellen, het programma gezamenlijk adopteren en dan de vertaling naar projecten. Bij dat laatste gaat het vaak mis doordat men terugvalt in de comfortzone waarbij er bijvoorbeeld geen ruimte is voor de kenniscomponent. Kennis werkt vertragend maar geeft wel de integraliteit die nodig is. 8) 8) Formele definitie voor een systeeminnovatie: Bedrijfs- en organisatie overstijgende vernieuwingen die inbreng van uiteenlopende kennis en vaardigheden vergen en die verhoudingen tussen belanghebbende spelers ingrijpend veranderen. 51 MEEDOEN IN EEN VITAAL EN ECONOMISCH STERK GRONINGEN CENTRAAL • Randvoorwaarden voor succes zijn: Bewustwording en organisatie van ondernemers en burgers, programmeren samen met bestuur en onderwijs, juiste communicatievorm, juiste vertaling van individuele belangen naar gezamenlijke belangen en bijbehorend aanbod. De uitdaging is daarbij de kloof tussen ondernemers (business-vragen) en onderwijs (kennisvragen, niet gericht op uitvoering) te dichten. Kennisinstellingen moeten zich verantwoordelijk voelen voor wat er gebeurt in het gebied en probleemeigenaars moeten het onderwijs meer gaan inzetten. • Grote vraag is: Wat kun jij brengen en wat kan ik brengen, en hoe komen we tot elkaar? Actueel is het WRR-rapport ‘Naar een lerende economie’ van 4 november 2013 met daarin een pleidooi dat de opmerkingen hierboven helemaal ondersteunt. Het verdienvermogen kan worden vergroot door: • Het eenrichtingsverkeer (kennis via artikelen, patenten of afgestudeerden doorgegeven aan de samenleving) vervangen door interactie met de samenleving, met het MBO als motor van de innovatie in het MKB. • De arbeidsorganisatie verbeteren door werken en leren meer met elkaar te verbinden en door de huidige strikte scheiding tussen fase van opleiding en werkend leven opheffen. Kortom: lerende economie ► lerende regio ► lerende netwerken ► leven lang leren. 52 Afkortingenlijst AWBZ CLLD Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten Community-Led Local Development. CLLD is de opvolger van de LEADER-werkwijze dat als maatregelfiche wordt opgenomen in het nieuwe Plattelands Ontwikkelings Programma (POP-3) DR Dienst Regelingen EFRO Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling EHS Ecologische Hoofdstructuur ELFPO Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling EMFF Europese Maritieme en Visserij Fonds ESF Europees Sociaal Fonds LAG Lokale Actie Groep LEADER Liaison Entre Actions de Devéloppement de l’Economie Rurale, vierde as van het Programma Landelijk Gebied LOS Lokale OntwikkelingsStrategie POP-3 Plattelands Ontwikkelings Programma 2014 – 2020 SEV Sociaal Economische Vitaliteit Wmo Wet Maatschappelijke Ondersteuning 53 COLOFON Uitgave PROVINCIE GRONINGEN Tekst MANJA LOEFFEN (MANJA ADVIES) Redactie ANKE ROMEIN, PROVINCIE GRONINGEN Fotografie Mogelijk zijn rechthebbenden niet achterhaald. Graag melden bij de redactie als uw naam ontbreekt. Cartografie PROVINCIE GRONINGEN Ontwerp en technische uitvoering GRAFISCH CENTRUM PROVINCIE GRONINGEN Uitgegeven: maart 2014 54
© Copyright 2025 ExpyDoc