Aardwarmte De mogelijkheden van aardwarmte zijn bijzonder groot. De enorme energie besparing en de efficiëntie die ermee worden bereikt zal, met de stijgende energiekosten, de aantrekkelijkheid ervan verder vergroten. Het gebruik van aardwarmte biedt de ondernemer zekerheid over de energiekosten voor de lange termijn. Dit in tegenstelling tot fossiele brandstoffen. Daar naast hebben de installaties voor aardwarmte een langere levensduur; een aardwarmtebron produceert tientallen jaren; een WKK is na 10 jaar tech nisch afgeschreven. Eén van de belangrijkste voordelen van het gebruik van aardwarmte is de leveringszekerheid. Aardwarmte is niet afhankelijk van schommelingen in de weersgesteldheid. Daarnaast is de winning van aardwarmte technisch gezien een betrouwbare, bewezen techniek, waarbij vooral gebruik wordt gemaakt van de ervaringen uit de olie- en gas-industrie. In de aardkern zit veel warmte opgeslagen. In de buitenste 6 kilometer van de aardkorst ligt aan warmte al 50.000 keer meer energie opgeslagen dan de totale olie- en gasvoorraad. Door gebruik te gaan maken van aardwarm te kan deze duurzame energiebron worden benut, wat een enorme bespa ring geeft op gebruik van “Hoogwaardig” aardgas (fossiele brandstof) en zorgt voor reductie van de CO2-uitstoot (vastgelegd in het Kyoto-verdrag). Aardwarmte Plaza groep De deelnemende bedrijven in de Aardwarmte Plaza groep zijn aanvullend voor een Geothermie project en kunnen de werkzaamheden onderling goed afstemmen. Door het stappenplan aardwarmte goed te coördineren en te stroomlijnen ontstaan er geen sub-projecten of onduidelijkheden in wat er verwacht mag worden. Hierdoor wordt de doorlooptijd van een Geother mie project verkort, kunnen onnodige kosten vermeden worden en wordt de kwaliteit gewaarborgd. Door de handen ineen te slaan bij de Aardwarmte Plaza groep ontzorgen we opdrachtgever(s) en zorgen we ervoor dat alle werkzaamheden in de juiste volgorde en nauwkeurig worden uitgevoerd. Stappenplan Aardwarmte 1 Geologische quick scan in de bodem Het is aan te raden eerst een geologische quick scan te laten maken van de bodem in uw gebied. Zo’n scan is een kleine lite ratuurstudie, waarin wordt bekeken of er geologisch potentieel is om aardwarmte te winnen. Hierbij wordt gekeken naar de aanwezigheid van potentiële watervoerende lagen en de alge mene ligging hiervan ten opzichte van naburige gas- en olie velden, breuken en de diepte. Voor het uitvoeren van een geo logische quick scan zijn er diverse geologische adviesbureaus beschikbaar. Naar aanleiding van de uitkomst van een geologisch onderzoek, kan een besluit genomen worden over het wel of niet aanvra gen van een opsporingsvergunning. Coördinatie: E kwadraat 2 Aanvraag opsporingsvergunning In de opsporingsvergunning vraagt de aanvrager – tevens de beoogde operator – exclusiviteit aan om in het aangeven gebied aard warmteboringen te mogen uitvoeren. Deze vergunning moet aangevraagd worden bij het ministerie van EZ, Directie Energiemarkt. Het Ministerie vraagt advies over deze aanvraag onder meer bij de afdeling Staatstoezicht op de Mijnen (SodM). Er is in de praktijk minimaal 8 tot 10 maanden nodig tussen het indienen van de aanvraag en het verkrijgen van de vergunning. De aanvraag voor een opsporingsvergunning moet goed voor bereid worden. De volgende zaken zijn daarbij van belang: - Geologisch onderzoek; - Veiligheids- en gezondheidszorgsysteem (VG-Zorg); -Technische en financiële eisen die aan de aanvrager gesteld worden. Veiligheids- en gezondheidszorgsysteem (VG-Zorg) Het is bij mijnbouwkundige processen van belang dat de initia tiefnemer over een doeltreffend VG-zorgsysteem beschikt. Hij moet namelijk aantonen dat er een arbeidsomstandigheden beleid is dat tot doel heeft om de veiligheid en gezondheid van werknemers en de omgeving te bevorderen. Dit systeem omvat het geheel van beleid, organisatie, planning, uitvoering, moni toring, evaluatie, bedrijfsinterne doorlichting en verbetering. Procedures, taken en bevoegdheden, verantwoordelijkheden en beschikbare middelen zijn op een heldere wijze in kaart ge bracht en dienen ook daadwerkelijk in de praktijk uitgevoerd te worden. Technische en financiële eisen die aan de aanvrager gesteld worden De aanvrager dient aan te tonen dat hij zowel financieel als technisch in staat is om het project te volbrengen. Door de vergunningverlener wordt in toenemende mate gekeken of de aanvrager voldoende mijnbouwkundige kennis heeft aange trokken en hij in staat geacht wordt op een verantwoorde wijze de boring te verrichten. Tenslotte wordt gekeken of de aanvra ger in staat is, bij een tegenvallende boring, alles weer netjes af te ronden en op te ruimen. Uitvoering: Ekwadraat 3 Groot geologisch onderzoek in de bodem Als het haalbaarheidsonderzoek een gunstige uitkomst heeft en er na de quick scan voldoende potentieel lijkt te zijn voor de winning van aardwarmte, kan opdracht worden gegeven om een groot geologisch onderzoek te laten uitvoeren. In dit vervolg-onderzoek wordt veel dieper ingegaan op de al aanwe zige gegevens over de ondergrond. Hierbij worden verslagen gebruikt van boringen uit het verleden en resultaten van seis mische metingen. Uit zo’n groot geologisch onderzoek komen voldoende gege vens om tot een boorontwerp te komen. Het geeft zicht op de potentie van de bron, de plaats van de zandpakketten en de dikte van de lagen. Het grote geologische onderzoek dient ook als basis voor de garantieregeling van de overheid en eventuele verzekeringen. Coördinatie: Ekwadraat 4 Haalbaarheidsonderzoek Een haalbaarheidsonderzoek voor aardwarmte (geothermie) moet aannemelijk maken dat het aanleggen van een aard warmtedoublet economisch verantwoord is. Met de informatie uit het geologisch onderzoek wordt een inschatting gemaakt van de te verwachten warmteopbrengst. Dit wordt vergeleken met de aanwezige warmtevraag en de geschatte kosten voor de realisering van het project. Vervolgens kan de kostprijs van de aardwarmte bepaald worden. Deze kostprijs kan vergeleken worden met de kosten voor verwarming met aardgas. Hierbij moet niet alleen naar de korte termijn worden gekeken, want met aardwarmte ontstaat een stabiele warmteprijs voor lange termijn, terwijl de gasprijs sterk fluctueert. Het haalbaarheids onderzoek is tevens de basis voor een bedrijfsplan en financie ringsplan voor de bank. Uitvoering/coördinatie: Ekwadraat/Adegeest Kasverwarming 5 Subsidies Subsidies zijn noodzakelijk bij de realisatie van innovatieve en risicovolle aardwarmteprojecten. Een subsidieadviseur is goed op de hoogte van de actuele stand van zaken op zijn vakgebied. Hij moet betrokken worden bij de voorbereidende fase van het project en de mogelijke subsidies moeten verwerkt worden in de haalbaarheidsstudie. SDE De belangrijkste subsidie is daarbij de SDE+-subsidie die een vergoeding geeft per nuttig gebruikte GigaJoule (GJ) aard warmte. De hoogte van de subsidie is gekoppeld aan de hoogte van de gasprijs. Feitelijk vergoed de subsidie de meerkosten die een tuinder heeft als de kosten per eenheid warmte uit aard warmte hoger zijn dan die uit aardgas. Ook de subsidieregeling zoals IMM (Investering in Milieuvrien delijke Maatregelen, voorheen IRE-regeling) zijn belangrijk voor de financierbaarheid van het project. Mogelijk is er ook een provinciale- of gemeentelijke subsidie of ondersteuning beschikbaar. De fiscale aspecten zoals MIA en Vamil kunnen net zo belang rijk zijn als de subsidies. Tijdens het project vraagt de subsidieadviseur voorschotten aan en maakt de vereiste rapportages. Uitvoering: Ekwadraat 6 Aanvraag omgevingsvergunning Zodra er duidelijkheid is over het boortraject en het booront werp is ook duidelijk waar de boorlocatie komt te liggen. Bij de betreffende gemeente kan dan een omgevingsvergunning (wabo) worden aangevraagd voor de aanleg van de boorlocatie, het pomphuis met de bijbehorende permanente installaties zo als de degasser, het leidingwerk en een eventuele waterbuffer. Een afgegeven omgevingsvergunning is ook een verplichte voorwaarde voor het aanvragen van een SDE-subsidie. Uitvoering: Ekwadraat 7 Samenstellen organisatieschema Zoals uit het voorgaande stappenplan duidelijk is geworden zijn er veel verschillende partijen (en deskundigheid) bij de voorbe reiding en bij de realisatie van een aardwarmtebron betrokken. Zodra alle betrokken partijen vastgesteld zijn, kan het beste een organisatieschema (projectteam Geothermie) worden op gesteld. Dit maakt voor alle betrokken partijen duidelijk wie welke taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden heeft en kan veel discussie tijdens het boorproces voorkomen. Coordinatie: Aardwarmte Plaza groep 8 Boorontwerp Met de resultaten van het groot geologisch onderzoek wordt een gedetailleerd boorontwerp gemaakt. Hierbij wordt ener zijds rekening gehouden met de beschikbare locaties (grootte, bereikbaarheid) aan het oppervlak om een boortoren te plaat sen en anderzijds de optimale plaatsing van de sreens in de watervoerende laag. Tijdens het onderzoek worden verschil lende opties vergeleken op verwachte kostprijs en opbrengst aan warmte. In het boorontwerp worden ook risico’s en kosten tijdens het boren geëvalueerd en zover mogelijk beperkt. Coördinatie: Ekwadraat / Daldrup & Söhne AG 9 Aanbesteding boorproject Op basis van het boorontwerp (work scope) kunnen boormaat schappijen een offerte uitbrengen. Wanneer de opdrachtgever het aardwarmteproject uitbesteedt aan een boormaatschappij is het erg belangrijk een bewuste keus te maken voor de contractvorm. De twee mogelijke contractvormen voor de opdrachtgever die aardwarmte wil winnen zijn een daily rate contract en een lump sum contract. Daily rate Daily rate boren houdt in dat de kosten voor het boren afhan kelijk zijn van het aantal dagen dat nodig is om het doublet te boren, de casings te installeren en evt. de putten te testen. Het is vooraf bij benadering te zeggen hoelang een boring duurt. Bij een daily rate contract komt de boormaatschappij met de boortoren en bijbehorende apparatuur en laat de leiding van de boring over aan het boormanagement van de tuinder. De op drachtgever betaalt per dag en voor de gebruikte materialen. Lump sum In een lump sum contract wordt vooraf een aanneemsom vast gesteld voor het gehele werk en dus zijn op hoofdlijnen de kos ten van tevoren beter bekend. In het lump sum contract wordt het maximaal aantal te boren meters opgenomen. Ondanks dat er sprake is van een lump sum contract kunnen de daadwerkelijke kosten hoger of lager uitvallen. Boorcontracten zijn ingewikkelde contracten, waarin vaak niet alle risico’s duidelijk zijn voor de opdrachtgever. De boorrisico’s liggen in de standaard contracten meestal voor een belangrijk deel bij de opdrachtgever. Als bijvoorbeeld de geologie niet goed is beschreven in het contract, is dat al reden om extra kosten van tegenvallende prestaties tijdens het boren bij de op drachtgever neer te leggen. Uitvoering: Aardwarmte Plaza Groep 10 Boormanagement Vanwege het ontbreken van specifieke mijnbouwkundige ken nis bij opdrachtgevers is het noodzakelijk om externe expertise in te huren. Daarbij komt dat gericht toezicht op de booractivi teiten door boormanagement een vanuit de overheid verplicht onderdeel is. Daarvoor zijn speciaal opgeleide mensen nood zakelijk met, over het algemeen voor tuinbouwbegrippen, hoge tarieven. Beperk het aantal medewerkers van het boorma nagement dan ook tijdens het boortraject tot het noodzakelijke. Formeer een beperkt maar ervaren team, zeker als met een boormaatschappij een lump sum contract is afgesproken. Doordat het boren naar aardwarmte in Nederland frequenter plaats vindt, krijgen de projecten meer aandacht van SodM. Daarbij komt dat er de afgelopen jaren meer aandacht voor vei ligheid is gekomen en dat er projecten zijn waar gas en olie als bijvangst mee geproduceerd wordt. Ook de aanwezigheid van NORM-stoffen (Naturally Occuring Radioactive Materials) in de diepe ondergrond vraagt om aandacht. Het gevolg daarvan is dat de controle op de toepassing van de regelgeving sterk is toegenomen. Het boormanagement heeft daarin een belang rijke rol en vormt daarbij een belangrijke gesprekspartner van SodM. Coördinatie: Aardwarmte Plaza groep 11 Voorbereiding boortraject Op het moment dat besloten is om een aardwarmteboring te verrichten en er duidelijkheid is over boorlocatie, boortraject, boormaatschappij, boortoren en boormanagement dienen er veel documenten opgesteld te worden. Om de boring daadwer kelijk te kunnen uitvoeren, moet de initiatiefnemer aantonen dat de boring veilig en volgens de wettelijke regels zal plaats vinden. De documentatie die bij SodM aangeleverd dient te worden kan met ondersteuning van het boormanagement, adviesbureaus en de boormaatschappij opgesteld worden. Verificatie van het boortraject Voordat het boorprogramma definitief wordt is het zeer raad zaam om SodM informatie te verschaffen over het boortraject en het uitgebreide geologische onderzoek. Zelfevaluatie op het boorproces De vergunningverlener vindt het erg belangrijk dat de initiatief nemer voldoende is toegerust om de werkzaamheden op een verantwoorde wijze uit te (laten) voeren. Het gaat dan met name om hoe de initiatiefnemer om gaat met risico’s bij de realisatie van de boring, het testen van de putten en de exploitatie er van. Voor deze zelfevaluatie is een uitgebreide lijst met vragen beschikbaar die door de initiatiefnemer ingevuld moet worden. Daarbij zal de initiatiefnemer zich moeten laten ondersteunen door (mijnbouw en veiligheids-)deskundigen. Drilling Programme (boorprogramma) Het drilling programma is een verdere uitwerking van de ‘work scope’ die bij de aanbesteding is gebruikt. In het drilling pro gramme wordt de definitieve putopbouw beschreven, maar ook in detail het boortraject, einddoel van de boring en vereiste precisie, boorkoppen, wellheads, sterkte berekeningen, geolo gische risico’s, te gebruiken boorvloeistoffen, cementering, te gebruiken materialen met betrekking tot controle en veiligheid, de logging/monstername die gedaan wordt, etc.. Melding Besluit Algemene Regels Milieu Mijnbouw (BARMM) Uiterlijk 4 weken voor de start van de boring moet er melding gedaan worden bij het Ministerie van EZ. In het kader van deze melding dienen er verschillende documenten aangeleverd te worden. Aanleg boorlocatie De boorlocatie moet uiteraard voldoen aan de wettelijke eisen uit de Mijnbouwwet en Arbowet en voldoende groot zijn om ruimte te geven aan de boortoren en het overige gereedschap pen. Een grootte hiervoor is ongeveer 80 x 40 meter. Daarnaast worden er eisen gesteld aan de vloeistofdichtheid van de vloer en de opvang van mogelijk milieubelastende stoffen. Coördinatie: Aardwarmte Plaza groep 12 Testen Na het voltooien van elke boring is het noodzakelijk om een productietest uit te voeren, want je wilt weten of de put voldoende warm formatiewater kan leveren. Daarnaast moet vastgesteld worden d.m.v. een genormeerde test of de gerealiseerde capaciteit voldoet aan de verzekerde productiecapaciteit. Bij een positief resultaat van de test bij de eerste bron kan er doorgegaan worden met de boring van de tweede bron. Als het resultaat negatief is moet er een alternatief plan opgesteld worden om het project rendabel te maken of te beëindigen. Coördinatie: Aardwarmte Plaza groep 13 Ontwikkelen putten Na afronding van de boringen is het belangrijk dat de putten schoongemaakt worden. Hiervoor wordt ook wel de term “stimuleren” of “ontwikkelen” gehanteerd. Bij het ontwikkelen van de putten wordt met behulp van een filterinstallatie boor spoeling en zanddeeltjes uit het boorgat zo goed mogelijk verwijderd, waardoor het risico op verstopping van de putten geminimaliseerd wordt. De bronpomp wordt eerst in de ene bron geplaatst om de bron schoon te spoelen en daarna in de andere bron. Door de pomp achtereenvolgens in beide bronnen te installeren, krijgt de opdrachtgever inzicht in de productie en injectie. Op basis van deze informatie kan de opdrachtgever de keuze maken welke bron als productie en retour/injectie wordt gebruikt. Uitvoering: Adegeest Kasverwarming / Daldrup & Söhne AG / Delta Pompen 14 Aanleg bovengrondse installatie Na een succesvolle test van beide putten en het installeren van de definitieve productiepomp (ESP) en het afsluiten van de put ten met een wellhead is de boormaatschappij klaar en kan de installatie aangesloten worden op de bovengrondse installatie. De aanleg van de bovengrondse installatie vindt meestal pas plaats nadat beide putten afgerond zijn. Dan is pas bekend wat de capaciteit van de warmtewisselaars en de pomp moeten zijn. Tijdens de puttesten is duidelijk geworden of er sprake is van bijvangst van olie en gas dat mee geproduceerd wordt. De meeste projecten in Nederland hebben te maken met de bij productie van gas (met name methaan en in mindere mate stikstof en CO2) dat door de drukverlaging in het formatiewater uittreed. Dit moet in de meeste gevallen in een bovengrondse installatie (degasser) gescheiden worden. Het vrijgekomen gas is meestel brandbaar en kan in een ketel / WKK voor verwar mingsdoeleinden gebuikt worden. Voor de energiecentrale moet meestal een aparte ruimte/ locatie gebouwd worden. Het deel van de locatie waar gassen kunnen uittreden moeten voldoen aan ATEXnormen. Naast de ontgasser is er meestal een filterinstallatie aanwezig en wordt vervolgens het formatiewater door warmtewisselaars geleid die de warmte afdragen aan het warmtenet van de tuin bouwbedrijven. In de energiecentrale staat meestal ook de frequentieregelaar die de bronpomp aanstuurt. Daarnaast moet het geheel door een procescomputer aangestuurd worden en worden er con tinu metingen gedaan aan de temperatuur en het debiet van het formatiewater. Bij projecten waar meerdere tuinbouwbedrijven aangesloten zijn is vanuit de energiecentrale een koppeling gemaakt met een ringleiding naar de aangesloten bedrijven. Op deze bedrij ven staat een tweede warmtewisselaar die zorgt dat de warmte optimaal over de bedrijven verdeeld wordt. Tevens moet er dan een ICT-systeem aangelegd worden waarmee binnen een warmtenetwerk de warmte transparant onderling verhandeld kan worden. Uitvoering: Adegeest Kasverwarming / Daldrup & Söhne AG / Delta Pompen / CIAT / Bakker Oilfield Supply / Westland Infra 15 Winningvergunning Na de initiële puttesten, die meestal maar enkele dagen duren, kan in de laagbeproevingsfase het gehele doublet in combinatie met de bovengrondse installaties uitgetest worden. Deze lan gere test (enkele maanden) geeft een beeld van de maximaal te realiseren debieten en de benodigde injectiedrukken. Op basis hiervan kan bepaald worden of de bron doelmatig geëxploiteerd kan worden. Als dat het geval is kan de winningvergunning aan gevraagd en verleend worden voor een bepaalde termijn. Mijnbouwmilieuvergunning De boorlocatie, degasser, primaire warmtewisselaars en lei dingnetwerk voor het formatiewater worden gerekend tot het ‘mijnbouwwerk’. In principe vallen alle onderdelen waar het formatiewater stroomt en eventueel meegeproduceerde olie of gassen, tot het mijnbouwwerk. Voor het gehele mijnbouwwerk dient een milieuvergunning te worden aangevraagd waarin voor schriften worden gesteld met betrekking tot diverse milieuza ken zoals onder andere emissies naar lucht en bodem, geluid en energieverbruik worden opgenomen. Ook komen diverse veilig heidszaken aan de orde. Deze vergunning regelt dat de winning veilig en schoon wordt uitgevoerd. Het Ministerie van Econo mische Zaken is altijd het bevoegd gezag bij mijnbouwwerken. Uitvoering: Ekwadraat Adegeest Kasverwarming Bergweg Zuid 88 2661 CV Bergschenhoek Tel: +31 (0)10 5 221 180 Bakker Groep Coevorden BV De Hulteweg 10 7741 LE Coevorden Tel: +31 (0)524 599 666 CIAT Nederland BV Postbus 60191 1320 AE Almere Tel: +31 (0)36 5 332 587 Daldrup & Söhne AG Lüdinghauser Strasse 42-46 59387 Ascheberg Germany Tel: +49 (2593) 9593 - 0 Delta Pompen B.V. Lübeckstraat 12 7575 EE Oldenzaal Tel: +31 (0)541 571 667 Ekwadraat Legedijk 4 Postbus 827 8901 BP Leeuwarden Tel: +31 (0)88 4000 511 Isoplus Benelux B.V. Van de Reijtstraat 3 4814 NE Breda Tel: +31 (0)76 523 1960 Westland Infra Nieuweweg 1, Postbus 1 2685 ZG Poeldijk Tel: +31 (0)174 236 236
© Copyright 2024 ExpyDoc
