Download File

111 moNUment van de week 33
Bisschop Zwijsenstraat 16.
Dit gemeentelijk monument, gebouwd tussen 1810 en 1832 is niet goed onderhouden. Zowel
het ex- als interieur is van grote historische waarde voor Tilburg.
Dit traditioneel breedhuis had aanvankelijk naast woon- ook een bedrijfsfunctie. Het is
waarschijnlijk gebouwd in opdracht van Hendrik Mathijssen (1797-1879), fabrikant en
handelaar wollen stoffen/manufacturen. Het onderkelderde gebouw heeft twee bouwlagen en
een kap, waarvan de nok evenwijdig aan de straat loopt. De voorgevel met verdeelde fries en
gootconsoles heeft vijf venstertraveeën en een bepleistering met horizontale groeven. In de
middelste travee is de voordeur met zij- en bovenlichten in glas-in-lood. Achter de voordeur is
een tochtportaal met een van snijwerk en geëtst glas voorziene pui. Daarachter ligt een
centrale gang met natuursteen lambrisering en bordestrap met gesneden trappaal en balusters.
In 1994 is de kap vernieuwd; er zijn stalen spanten aangebracht waarop isolatie en de oude
rode oud-Hollandse pannen liggen.
De eigenaar wil dit pand slopen maar dit is niet acceptabel. Het gebouw is van
cultuurhistorisch belang als zeldzame representant van bebouwing uit de eerste helft van de
19 de eeuw; een laatste relict van de oorspronkelijke lintbebouwing. Verderop lag het
soortgelijke oude paleis van Koning Willem II dat helaas verloren gegaan is.
info: www.heemkundekringtilburg.nl
112 moNUment van de week 34
Wilhelminapark 31
Deze fabrikantenvilla werd in 1930 gebouwd in expressionistische stijl naar een ontwerp van
J. de Lugt voor textielfabrikant Arnoud Eras. Een rijksmonument.
De tweelaagse villa heeft een samengesteld schilddak. De gevels zijn opgetrokken uit
machinale baksteen met een zwarte natuurstenen plint en speklagen van beton met grind. Het
linker gedeelte, in de rooilijn, heeft op de begane grond en de verdieping een samengesteld
zesdelig venster met een granieten omlijsting en tussenspijlen. De bovenlichten zijn van glasin-lood. De opvallende topgevel is geheel uitgevoerd in natuursteen en heeft een oeil de boeuf
met glas in lood en sierreliëfs rondom. De rest van de gevel springt naar achter. De erker geeft
op de begane grond uitzicht op de ingangspartij. Een brede betonnen luifel op gepolijste
granieten pilaren met sokkel overschaduwt de houten deuren. De houten gootlijst kraagt ver
over. In 1933 is er een nieuwe ingang opzij gemaakt.
Dit pand met nog prachtig interieur is mooi en onopvallend met glas gekoppeld aan no. 33 en
huisvest het hoofdkantoor van een internationaal recyclingbedrijf in papier en plastics.
Het is heel goed onderhouden.
De Haarlemse architect J. de Lugt bouwde veel villa’s in Tilburg met name in de Prof.
Dondersstraat (no. 70, 73, 46, 48 en 65)
info: www.heemkundekringtilburg.nl
113 moNUment van de week 35
Sleepkempenaar Antoinette
Dit “varend monument” is in 1926 gebouwd bij scheepswerf Meijer in Beneden Leeuwen
(Gelderland). De Antoinette maakt deel uit van de collectie binnenvaartschepen van de
Tilburgse museumhaven.
“Op Reis” is het thema van de landelijke Open Monumentendagen. Vandaar dat er op 13 en
14 september ook veel aandacht is voor het mobiele erfgoed. Als opmaat naar de
monumentendagen dus voor de afwisseling een varend moNUment.
De kempenaar is speciaal gebouwd voor het bevaren van de Kempische kanalen. De
afmetingen zijn afgestemd op de maatvoering van de sluizen. Aanvankelijk zijn de meeste
Kempenaren als sleepschip gebouwd zonder motor. Dit sleepschip werd gesleept door een
sleepboot of langs het jaagpad getrokken door een paard. De scheepvaart is voor de
ontwikkeling van de Brabantse steden van groot belang geweest. Grote hoeveelheden voedsel,
brandstoffen en bouwmateriaal konden over het water aangevoerd worden. Dat scheelde
honderden paard en wagens met voermannen. Afmetingen 50 x 6,6 met een diepgang (leeg)
van 0,3 en een laadvermogen van 543 ton.
De Antoinette is de laatste nog originele sleepkempenaar in Nederland. In 1950 is de witte
theehut aangebracht. Op dit moment is er een bedrijf in gevestigd, Bick Art Supplies, dat
cursussen en workshops beeldhouwwerken verzorgt en waar beeldhouwmateriaal verkocht
wordt. Op 14 september kan dit varend moNUment bezocht worden.
info: www.heemkundekringtilburg.nl
114 moNUment van de week 36
Sluis 3, Dongense Kanaaldijk 3
Sluis 3 werd in 1917 gebouwd en is een rijksmonument. Op dit moment zijn de
werkzaamheden in volle gang om naast sluis 3 een nieuw sluis te bouwen die sluis 2 en 3 zal
gaan vervangen. De sluis is op 14 september te bezichtigen op Open Monumentendag.
Omdat het verval ten westen van Tilburg groot was, werd indertijd gekozen voor de bouw van
een gekoppelde tweetraps bajonetsluis. Er werd ook gekozen voor elektromotoren voor de
aandrijving van sluisdeuren en omloopriolen, hoewel die nog niet uitontwikkeld waren. De
bediening werd centraal geregeld in het naastgelegen bedieningshuis, ook een rijksmonument.
De sluishoofden zijn grotendeels in baksteen opgetrokken en zijn voorzien van granieten
slagstijlen in blokverband en granieten deurkashoeken. In het sluishoofdzijn twee hardstenen
blokken aangebracht met in reliëf de opschriften “Anno” en “1917”. De schutkolkwanden
zijn gemetseld met basaltblokken en hebben ingebogen hoeken Op de deuren is een loopbrug
met schuingeplaatste reling. De sluishoofden zijn voorzien van gietstalen aanslagstijlen.
Sluis 3 zal zoveel mogelijk behouden blijven.
Het Wilhelminakanaal wordt verbreed en verdiept voor grotere binnenvaartschepen. Ook
wordt een zwaaikom aangelegd. De nieuwe sluis zal in 2015 de grootste composieten
sluisdeuren van de wereld krijgen (6,2 x 12,5 m) en er zal met een vijzelturbine elektriciteit
voor 250 huishoudens opgewekt worden. Op de foto links is de 101-jarige kempenaar
“Tripang” met motor te zien, die geschut gaat worden.
info: www.heemkundekringtilburg.nl
115 moNUment van de week 37
Hanzeloods Goirkekanaaldijk 12
Deze overslagloods en kantoor van de Hanze-Stoombootonderneming werd gebouwd in
1919.In 2012 is dit gebouw mooi gerestaureerd. Het is (nog) geen gemeentelijk monument.
Met de aanleg van het Wilhelminakanaal (1913-1923) kwamen er grootse plannen om
overslagmogelijkheden te maken van tram of trein naar schepen. Alleen deze eenlaags loods
met loswal is daarvan gerealiseerd. De kopgevels zijn mooi versierd met baksteen randen en
van binnen zijn de ijzeren dakspanten nog goed zichtbaar. Vroeger eindigde daar ook de
goederentramspoor van de tram Tilburg-Waalwijk, die geëxploiteerd werd door de Hollandse
Buurtspoorwegen. In de beginjaren van het pas aangelegde Wilhelminakanaal was in deze
opslagloods ook het kantoor van de Hanze Stoomboot Onderneming. Toen de onderneming
verdween werd het gebouw aan zijn lot overgelaten, zodanig dat het in 2009 was vervallen tot
een bijna ruïne.
Brava Vastgoed zag de potentie van het gebouw en locatie aan het Wilhelminakanaal. Een
nieuw bestemmingsplan gaf de mogelijkheid om het project grondig aan te pakken: een
tentoonstellingsruimte met horeca. Het pand is in oude glorie hersteld en is nu in gebruik als
kantoor van Bureau Zuid.
Op 14 september met Open Monumentendag is de loods te bezichtigen.
info: www.heemkundekringtilburg.nl
116 moNUment van de week 38
Rioolgemaal Lovensekanaaldijk 107
Dit gemeentelijk monument aan de oever van het Wilhelminakanaal vormt de bovenbouw
voor het rioolgemaal van de voormalige rioolwaterzuivering. Het is ontworpen in 1936 door
de dienst Publieke werken van de gemeente Tilburg.
Dit kleine gebouw is heeft architectuurhistorische waarde als een gaaf voorbeeld van
expressionistische en nieuw-zakelijke bouwkunst toegepast bij straatmeubilair. Daarnaast is
het pand typologisch zeldzaam als een van de weinig overgebleven gebouwen met deze
functie. Het pand heeft een strakke vormgeving en is opgetrokken uit deels geglazuurde
baksteen in verschillende kleuren en gemetseld in diverse verbanden. Opvallend zijn de
verdiepte voegen. De halfronde muur aan de noordwestzijde is aan de bovenzijde afgewerkt
met een rollaag welke op zes plaatsen doorbroken wordt door een baksteen kolom. Op deze
kolommen rust een betonnen dakplaat. Dit gedeelte wordt afgesloten met een stalen deur.
Het rechthoekig deel is hoger opgetrokken dan het halfronde deel. In het midden van de gevel
is een dubbele stalen deur geplaatst met daarnaast aan de bovenkant glazen bouwstenen boven
een lekdorpel van geglazuurde tegels. De latei boven de deur en ramen is van beton. Aan de
achterkant van het pand is een brede strook met glazen bouwstenen onder een strek geplaatst.
Onder het gebouw bevinden zich betonnen kelders. Jammer van de graffiti hé?
info: www.heemkundekringtilburg.nl
117 moNUment van de week 39
Wilhelminapark 124
We vervolgen weer de moNUmenten aan het Wilhelminapark. Nr. 124 is een rijksmonument
uit 1910, ontworpen in de Jugendstil door architect C.J.M. Kocken uit Tilburg voor huisarts
Dr. A.H.L.E. Piters.
Het onderkelderde tweelaags half vrijstaande pand heeft een rechthoekige plattegrond en een
samengesteld dak met rode Tuile-du-Nordpannen.
Aan dit pand zijn veel mooie details te zien, teveel om hier allemaal op te noemen. Het is
ontworpen als woonhuis met praktijk, en dat is het ook heel lang geweest. Links was de
praktijk, rechts het woongedeelte. Het interieur is grotendeels bewaard gebleven.
Links op de hoek van het portiek sluit een Arkeltoren aan op het linker bouwdeel onder een
schilddak met bolpiron. In de voorgevel van de linkerrisaliet bevinden zich drie kelderramen
met smeedijzeren Jugendstil hekken. Hierboven een rondboograam met afgeschuinde
gemetselde dagkant. Ernaast een smal getoogd raam met figuratief glas-in-lood met esculaap.
Het rechter bouwdeel met topgevel bevat twee keldervensters en een rondboograam. Op de
etage erboven openslaande balkondeuren met bovenlichten en zijramen, uitkomend op een
rechthoekig balkon met open hardstenen balustrade.
Het middelste bouwdeel bevat links via twee treden de deur voor de praktijk. Voor de deur
van de woning dienen nog enkele treden beklommen te worden tot een bordes met terrazzo
met een mozaïek in zweepslagmotief.
info: www.heemkundekringtilburg.nl
118 moNUment van de week 40
Wilhelminapark 42
Dit pand is in 1912 gebouwd in opdracht van J. Verhoeven door aannemer G. van Beurden
naar het ontwerp van architect Jos. Donders in Jugendstil. Het is een gemeentelijk monument.
Het is een tweelaags pand met zolderverdieping onder een zadeldak. Onder een
witgeschilderde hardsteen pui met vier pilasters, is de gevel opgetrokken in witte
verblendsteen met rode voegen. Op de eerste verdieping bevind zich een loggia. Daarboven
een tuitgevel met getrapte hardstenen fries met tegeltableau waarop een rode haan naar
ontwerp van Rosenberg. De topgevel is tussen de gemetselde lisenen geplaatst van natuur- en
verblendsteen. Hierin Jugendstilmotieven en bekroond met een natuursteen voorzien van
decoratie. De ramen op de eerste verdieping zijn getoogd met rollagen, terwijl het middelste
raam op de tweede verdieping een opvallende boogvormige rollaag heeft.
Al in het midden van de 19de eeuw stond op deze locatie het etablissement “De Roode Haan”,
genoemd naar de vrouw van de eerste eigenaar, Elisabeth de Haan. In 1873 kwam het in
handen van de familie Verhoeven, brandde in 1881 helemaal af en werd in 1912 weer
opgebouwd. Onder de oude naam voerde de fam. Verhoeven hier tot 1963 een café-restaurant
met kegelbanen, dat in 1978 werden gesloten. Nu is er een Turks restaurant in gevestigd.
info: www.heemkundekringtilburg.nl
119 moNUment van de week 41
Wilhelminapark 42a
Dit woonhuis is evenals “De Roode Haan” (nr. 42) aan de rechterzijde (van vorige week)
tegelijk ontworpen en gebouwd in 1912. Ook in opdracht van J. Verhoeven en door dezelfde
aannemer G. van Beurden gebouwd. Beide panden staan op dezelfde ontwerptekening van
architect Jos. Donders. Helaas is dit (nog) geen gemeentelijk monument.
Je zou verwachten dat deze panden onder hetzelfde zadeldak, samen ontworpen en samen
gebouwd, meer op elkaar zouden lijken, maar ze zijn juist totaal verschillend. Er zijn ook heel
verschillende stenen voor gebruikt. Dit hoekpand heeft een grotendeels blinde zijgevel. De
rechter travee bevat de entree op de begane grond in een portiek met daarboven natuurstenen
consoles die een rechthoekige erker op de eerste verdieping ondersteunen. Daarboven op de
tweede verdieping een vierkant ogende bouwmassa met twee vensters bekroond met een
octogonaal torentje met puntdak en brede rand. De structuur van de ramen op de eerste
verdieping in de linker travee contrasteert met de getoogde ramen op de begane grond. Dat
wordt nog benadrukt door opvallende gedecoreerde natuursteen lateien. De houten
trapeziumvormige erker op de tweede verdieping rust op een gemetseld basement.
De opdrachtgever Joannes Verhoeven stond ingeschreven als expediteur (paard en wagen).
Toen de panden 42 en 42a opgeleverd werden hadden ze samen 49 “pitten” aan elektrisch
licht; zeer modern. De bestrating naast het pand getuigt nog van het gebruik met paard en
wagen. Aanvankelijk liep het paard op het zand en de wagen op de bestrating.
info: www.heemkundekringtilburg.nl
120 moNUment van de week 42
Driekoningenbeeld tegen Heikese kerk
In de Stadhuisstraat tegen de Heikese kerk hangt het beeld “Driekoningen-zingen” uit 1961
van Jacques Kreijkamp.
Onopvallend hangt tegen de noordgevel van de Heikese kerk een mooi beeld van Jacques
Kreijkamp (1916-1971), dat in 1961 werd voltooid. Het beeld van Ettringer tufsteen werd
vervaardigd in opdracht van het gemeentebestuur ter verfraaiing van de stad.
Het beeldengroepje herinnert aan het jaarlijks terugkerende Driekoningen-zingen dat vooral in
onze stad en streek als folkloristisch gebruik overleefde. Helaas kan dat niet gezegd worden
van de prachtige Driekoningenstoet, die in de vijftiger en begin zestiger jaren door de stad
trok met kamelen en een kudde schapen.
Door diverse oorzaken staat het Driekoningen-zingen onder druk. Gelukkig heeft de
Werkgroep Driekoningenzingen dit ter harte genomen. Zij gaf o.a. een boek en een
liedbundel uit (Paul Spapens) en organiseert met Heemkundekringen Midden Brabant een
Driekoningen Totaalprogramma. De werkgroep kreeg zelfs in 2013 het eeuwenoude gebruik
op de nationale lijst van het Immaterieel Erfgoed. Contacten met internationale
erfgoedinstellingen resulteerde in een internationaal congres dat op vrijdag 24 oktober 2014
wordt gehouden in het gemeentehuis van Tilburg.
info: www.heemkundekringtilburg.nl

Download Report