Caleidoscoop in Counselling Magazine 3 - aug 2014

Caleidoscoop
De verzorgingsstaat, die sinds de tweede wereldoorlog
zorgvuldig is opgebouwd, wordt langzaam omgebouwd naar
een participatiesamenleving. De verantwoordelijkheid voor zorg
en welzijn komt weer meer bij burgers zelf te liggen. De nadruk
ligt steeds meer op wat mensen wél kunnen. Niet langer gaat het
om het aandragen van oplossingen voor een cliënt, maar om het
aanspreken van de cliënt op de eigen regie, de eigen kracht en het
eigen netwerk. Er is nu behoefte aan interventies die handen en
voeten aan deze omslag geven. De Geluksroute is zo’n interventie,
gericht op sociaal geïsoleerde inwoners en sterk gebaseerd op de
positieve psychologie.
COUNSELLING MAGAZINE NR 3 2014
CM
De Geluksroute
Van klacht naar kracht
Aad Francissen
Het belang van geluk
Wat is geluk eigenlijk? Wij gaan uit van
duurzaam welbevinden: het regelmatig
ervaren van positieve gevoelens en een
algemene tevredenheid met het eigen
leven. Er zijn veel wetenschappelijke
theorieën over het ervaren van duurzaam welbevinden. Voor het geluksgerichte werken en de Geluksroute sluit
de zelfdeterminatietheorie van Edward
Deci en Richard Ryan (2002) goed aan.
Deze theorie gaat ervan uit dat mensen
streven naar groei en ontwikkeling, ook
in moeilijke omstandigheden.
De maakbaarheid van geluk
Geluk wordt vaak gezien als iets dat je
ten deel valt. Wetenschappelijke theorieën zijn er daarentegen juist lange tijd van
uitgegaan dat je geluk is voorbestemd
door genetische aanleg en temperament.
De waarheid ligt zoals zo vaak in het
midden. Er komt steeds meer bewijs dat
duurzaam geluk ook te beïnvloeden is.
Dit wordt ook duidelijk vanuit de zelfdeterminatietheorie: aan de vervulling van
de basisbehoeftes kan gesleuteld worden
en dat draagt dan weer bij aan duurzaam
welbevinden. Dit kan op verschillende
niveaus gebeuren.
Bijvoorbeeld op het niveau van het
beleid: in de Wmo en de Jeugdwet sluit
de aandacht voor zelfredzaamheid en
inzet van het eigen netwerk goed aan op
de drie basisbehoeftes. Bij zelfredzaamheid is het van belang om onderscheid te
maken tussen autonomie en competentie. Bij autonomie gaat het vooral om de
eigen regie. Het gaat hier om de omslag
van aanbod- naar vraaggericht werken,
ofwel: de vraag hoe kwetsbare mensen
hun leven willen leiden. Deze vraag
wordt veel belangrijker, nu volgens de
nieuwe Wmo 2015 gemeenten worden
PRAKTIJK
Onderzoek op basis van de zelfdeterminatietheorie laat zien dat duurzaam
geluk verkregen wordt als mensen zich
richten op meer intrinsieke doelen, zoals
goede relaties, persoonlijke groei en
maatschappelijke betrokkenheid. Dit zijn
bij uitstek de doelen die mensen zin en
betekenis geven in het leven, doordat
ze bijdragen aan iets groters. Eigenlijk
kunnen ze nooit echt ‘behaald’ worden,
maar gaat het om het streven zelf. Deci
en Ryan (2002) definiëren autonomie,
competentie en verbondenheid als basisfactoren voor welbevinden:
1. Autonomie verwijst naar de mogelijkheid om activiteiten te kiezen,
beslissingen te nemen en gedrag te
reguleren in overeenstemming met de
eigen waarden, wensen en doelen.
2. Bij competentie gaat het om de
ervaring dat het eigen gedrag resulteert in de bedoelde uitkomsten en
effecten.
3. Verbondenheid verwijst naar de basisbehoefte om intieme relaties met
anderen te hebben.
31
31
CM
COUNSELLING MAGAZINE NR 3 2014
geacht ‘maatwerkoplossingen’ te leveren. Maatwerk suggereert dat een interventie op z’n minst aansluit op het leven
dat een kwetsbare inwoner wil leiden.
De behoefte aan competentie vraagt om
aandacht voor eigen kracht. Hierbij gaat
het vooral om wat mensen zelf kunnen
en waar zij goed (competent) in zijn. Ook
als er problemen zijn en er zorg nodig is,
hebben mensen de behoefte om dingen
te doen waar ze goed in zijn.
De behoefte aan verbondenheid sluit
aan bij denken in termen van het eigen
netwerk. Daarbij staat echter meer de
wederzijdse verbondenheid in de aandacht dan het netwerk puur als hulpbron. Het gaat dus ook om de vraag hoe
een cliënt van betekenis kan zijn voor
andere mensen.
PRAKTIJK
Dan is er het niveau van interventies, die
vanuit de positieve psychologie doorgaans gebaseerd zijn op het versterken
van competenties die bijdragen aan
welbevinden en optimaal functioneren.
Er kan worden gedacht aan het bewust
worden en versterken van positieve
emoties, het onderzoeken van waarden, intrinsieke behoeften en talenten,
positieve relaties, en het omgaan met
en accepteren van tegenslag en lijden.
Met het geluksgerichte werken maakt de
professional tijdens het cliëntcontact gebruik van verschillende interventies uit de
trukendoos van de positieve psychologie.
32
De Geluksroute
De interventie Geluksroute is gericht
op mensen die sociaal geïsoleerd zijn
geraakt als gevolg van gezondheidsproblemen. Het project, dat veelal uitgevoerd wordt binnen de grenzen van
een gemeente, spoort deze kwetsbare
inwoners op via verwijzers, zoals de huishoudelijke hulp, maatschappelijk werker,
een woonconsulent of kerkelijk werker.
De projectleider van een plaatselijke Geluksroute informeert de verwijzers over
het project en stimuleert hen om sociaal
geïsoleerde inwoners te verwijzen naar
het project. Deze actieve, outreachende
aanpak heeft bewezen goed te werken
in de praktijk.
Deelnemers krijgen twee tot vijf huisbezoeken van een consulent. De route
bestaat uit een aantal fasen, beginnend met de fase van de situatieschets
(intake). Tijdens de intake wordt de
focus van het gesprek al snel verlegd
naar zaken die werkelijk belangrijk zijn
in het leven van de deelnemer: waarden,
sterke kanten en betekenisvolle relaties.
In de tweede fase van doeloriëntatie
verkennen de consulent en de deelnemer
samen passies, interesses of hobby’s van
de deelnemer. De deelnemer wordt aangemoedigd om een activiteit te vinden
in overeenstemming met zijn passie en
deze te plannen. Deelnemers kunnen
tot maximaal (en eenmalig) E 500.- aanvragen voor deze activiteit. Het budget
fungeert als een duwtje in de richting
van een gelukkiger, meer betrokken en
zinvol leven. Voor één keer is geld geen
belemmering om te doen wat de deelnemer graag wil. Maar het geld is niet
altijd nodig; sommige deelnemers kiezen
bijvoorbeeld voor vrijwilligerswerk. Tot
slot zal een evaluatie en vroege feedbacksessie worden gehouden.
Casus: Henk
“De dagen zagen er allemaal hetzelfde uit...
zelfs het eten was iets dat ik begon te vergeten. Ik voelde me eigenlijk te beroerd om het
op te warmen in de magnetron.” Henk (66
COUNSELLING MAGAZINE NR 3 2014
CM
Interventies in de positieve psychologie
Martin Seligman is de grondlegger van de positieve psychologie. Met collega’s
ontwikkelde hij verschillende kortdurende en eenvoudige interventies die onder
begeleiding van een psycholoog, maar ook als zelfhulp kunnen worden ingezet:
•
•
•
•
•
Je sterke kanten inzetten. Al dan niet met behulp van vragenlijsten worden
talenten en kwaliteiten in kaart gebracht. De opdracht is om manieren te verzinnen om deze talenten en kwaliteiten meer in het dagelijks leven te gebruiken en
te benutten.
Drie positieve dingen. De opdracht om elke avond stil te staan bij drie positieve
gebeurtenissen van die dag. De deelnemer beantwoordt ook de vraag waarom
hij denkt dat deze gebeurtenissen plaatsvonden.
Dankbaarheid uiten. Bij deze interventie denken deelnemers aan een persoon
die ze erg dankbaar zijn, maar nooit op een goede manier hun dankbaarheid
hebben getoond. De opdracht is om een brief te schrijven aan deze persoon en
deze brief hardop voor te lezen.
Actief reageren. De deelnemers krijgen de opdracht om iedere dag minstens
een keer enthousiast en actief te reageren op een positief bericht van een
ander.
Genieten. De deelnemers krijgen de oefening om iedere dag te genieten van
een activiteit die ze normaal gesproken gehaast uitvoeren. Het kan gaan om
een maaltijd, een wandeling naar werk of school, een douche. Na afloop beschrijven ze wat er anders was en hoe ze zich daarbij voelden.
Meer informatie: Positive Psychology Center, Martin Seligman.
www.ppc.sas.upenn.edu
De hulp bij het huishouden meldde hem aan
voor de Geluksroute. Een geluksconsulent
van Welzijn Ouderen bezocht Henk drie keer.
Het eerste bezoek diende als een intake om
Henk, zijn situatie en de dingen die voor
hem belangrijk zijn, te leren kennen. Tijdens
het gesprek is de consulent actief gestopt
met het bespreken van Henks problemen en
begonnen met het toepassen van methoden
uit de positieve psychologie. Dit is waar de
tweede fase van De Geluksroute start: doelverkenning. Het gaat erom Henks passies en
talenten in kaart te brengen. Hiervoor heeft
de consulent methoden zoals life review, de
waardenoefening en de beschrijving van de
PRAKTIJK
jaar) beschrijft zijn situatie voorafgaand aan
het volgen van de Geluksroute in een interview. Hij had zijn vrouw na twee jaar ziekte
verloren, rond dezelfde tijd dat hij met pensioen ging. Hij lijdt aan astma en chronische
hartproblemen, waarvoor hij veel zorg kreeg.
Zijn huisarts kwam eens per maand thuis en
hij bezocht de cardioloog vier keer per jaar.
Daarnaast ontving hij thuiszorg en magnetronmaaltijden aan huis, hij had een scootmobiel en nam veel medicatie. Ondanks alle
zorg voelde hij zich ellendig. “Het enige wat
ik deed tijdens een week was naar de winkel
gaan en een keer naar de bibliotheek.” Hij
gleed langzaam in een sociaal isolement.
33
CM
COUNSELLING MAGAZINE NR 3 2014
85e verjaardag ter beschikking.
Tijdens het tweede huisbezoek vroeg de
consulent aan Henk wat hij altijd al wilde
doen in het leven. Henk dacht niet lang na
over deze vraag en antwoordde: “Schrijven.
Ik wilde altijd al graag schrijven, maar dat is
er nooit van gekomen.” Toch verkende de
consulent ook andere talenten en wensen,
maar schrijven bleek duidelijk Henks passie,
iets waar hij intrinsiek voor gemotiveerd is. Dit
maakte de derde fase, de keuze van de activiteit in overeenstemming met de passie van
de deelnemer, vrij eenvoudig. Henk koos voor
een schriftelijke cursus bij de Volksuniversiteit
in Enschede. De consulent vroeg Henk meer
over de cursus uit te zoeken, zoals cursustijd,
plaats, kosten en hoe hij daar zou kunnen
komen. Fase vier, de planning en het doen
van de activiteit, werd volledig uitgevoerd
door Henk zelf. Het enige dat de consulent moest doen was
het invullen van het aanvraagformulier voor
het geluksbudget. Henk kreeg het geld op
34
zijn bankrekening voor de schrijfcursus plus
treinkaartjes voor het vervoer.
Tijdens het volgen van de cursus deed hij
schrijfopdrachten met andere studenten en
reisde hij elke week naar de cursuslocatie. Hij
merkte een positieve verandering in zijn leven:
“Ik leefde teruggetrokken, maar nu... tijdens
de cursus moest ik met mijn medestudenten
praten en dat gaf me vertrouwen. Ik vond het
gewoon makkelijker om iemand in de winkel
of op straat aan te spreken. Geen ingewikkelde gesprekken, maar gewoon simpele zaken.
Dat deed ik daarvoor niet.” Toen Henk aan
de schrijfcursus begon, bezocht de consulent
hem voor derde keer en begon de laatste
fase. Dat is de fase van de zogenaamde boostersessie, een vroege evaluatie en feedback
bedoeld om uit te zoeken of de schrijfcursus
een geslaagde keuze was. Dankzij de Geluksroute volgde Henk een volledig seizoen van
schrijfcursussen. Het seizoen daarna betaalde
hij zelf, zoveel plezier had hij erin. Nadat hij
de Geluksroute had gevolgd, legde Henk uit
COUNSELLING MAGAZINE NR 3 2014
CM
Drs. Aad Francissen is werkzaam bij stichting Arcon. Hij houdt zich
bezig met wetenschappelijk onderzoek naar de geluksgerichte benadering, met de ontwikkeling van de Menselijke Maat en hij adviseert
gemeenten en zorgaanbieders. Deze activiteiten zijn bij Arcon gebundeld onder de noemer Geluksacademie.
http://www.arcon.nl/wie-we-zijn/onze-mensen/aad-francissen.
html
dat zijn hartkwaal en de ernstige astma niet
verminderd waren. De hoeveelheid medicatie
en thuiszorg bleven ook ongewijzigd. Toch
bleek dat hij, ondanks zijn gezondheidsproblemen, de huisarts nog maar vier keer per
jaar zelf te bezoeken en zag hij de cardioloog
nog maar twee maal per jaar. Hij gaf aan veel
gelukkiger in het leven te staan en zich meer
verbonden te voelen tot andere mensen.
Ten slotte verklaarde hij dat hij nog steeds
magnetronmaaltijden krijgt, “maar nu ik eet
ze warm”.
Dit artikel kwam tot stand met medewerking
van Laura Weiss (PhD.) en Prof. Dr. Gerben
Westerhof, universitair hoofddocent psychologie en directeur van het Levensverhalenlab
aan de Universiteit van Twente.
De Universiteit Twente verricht, in opdracht
van stichting Arcon, wetenschappelijk onderzoek naar de werking van de Geluksroute onder de noemer ‘Evaluatiestudie Geluksroute’.
PRAKTIJK
Meer informatie
www.geluksacademie.org
www.selfdeterminationtheory.org
Referenties
• Bohlmeijer, E., Bolier, L., Westerhof, G.,
& Walburg, J. (2013). Handboek positieve psychologie: Theorie, onderzoek,
toepassingen. Amsterdam: Boom.
• Bolier, L., Haverman, M., & Walburg,
J. (2010). Mental Fitness. Amsterdam:
Boom.
• Deci, E., & Ryan, R. (2002). Handbook
of self-determination research. Rochester: University of Rochester Press.
• Francissen A., Wezenberg E., & Westerhof, G. (2010). De gevolgen van
geluk. Borne: Arcon.
• Westerhof, G., & Bohlmeijer, E. (2010).
Psychologie van de levenskunst. Amsterdam: Boom.
• Weiss, L.A., Kedzia, S., Francissen,
A.A., & Westerhof, G.J. (in press).
Improving the health-care sector with
a happiness-based approach: The
case of the happiness route. In J. H.
Søraker, J. -W. van der Rijt, J. Boer, P.
-H. Wong, & P. Brey (Eds.), Well-being
in contemporary society. New York:
Springer.
35

Download Report