Herstel blijft broos in Twente en Achterhoek

Regiovisie Twente en de Achterhoek
ING Economisch Bureau
Herstel blijft broos in
Twente en Achterhoek
Blijven innoveren voor verdere
groei
In 2014 komt een einde aan de economische krimp
in Twente en de Achterhoek. Na een voorzichtig
herstel van de economie dit jaar (respectievelijk
0,8% en 0,5%) groeit de economie verder in 2015.
Het herstel blijft echter broos. De verwachte groei
ligt in 2015 nauwelijks boven die van 2014. Waar
dienstverlenende sectoren sneller groeien, valt het
groeitempo van de industrie wat terug, terwijl de
zorg sneller krimpt. Twente blijft desalniettemin
goed gepositioneerd als het op innovatie aankomt.
Het is zaak de komende jaren meer vruchten te
plukken van deze vernieuwingen. De Achterhoek
krijgt de komende jaren steeds meer te maken met
de gevolgen van vergrijzing. Daarbij bieden de gevolgen, zoals het beschikbaar komen van ruimte,
ook commerciële kansen.
geleden onder de sterk teruggelopen vraag naar bouwprojecten. Tientallen bouwbedrijven hebben de crisis niet overleefd en veel bedrijven zijn flink afgeslankt, waardoor het
aantal werknemers naar schatting met een derde is teruggelopen. De omzet van de Twentse bouwsector is met meer
dan een kwart gekrompen tot € 1,1 miljard 1 Ook de Achterhoek kende veel faillissementen en ontslagen de afgelopen
jaren. De orderboeken raken in de bouw langzaam beter
gevuld en de prijsdruk lijkt licht af te nemen. Steeds minder
aannemers geven aan de prijzen te willen verlagen. Door de
verbeterende vooruitzichten verwacht ING Economisch Bureau dat de Nederlandse bouwproductie in 2014 groeit met
3,5% en in 2015 met 2%.
Figuur 1 Economische groeiverwachtingen 2014 en
(2015) voor Oost-Nederland
0,9%
(1,2%
1. Het herstel van de economie zet dit jaar in. Gaan
ondernemers in Twente en de Achterhoek daar al wat
van merken?
Ruim vijf jaar na de intrede van de economische neergang
lijkt houdbaar economisch herstel zich eindelijk in te zetten.
Toch is de verwachte groei voor de Nederlandse economie
met 0,5% in 2014 nog erg beperkt. De effecten van de nog
zwakke economie blijven merkbaar. Mede hierdoor houdt
ING Economisch Bureau ook voor 2015 rekening met een
geringe economische groei voor Nederland (1,2%). De belangrijkste stimulans komt in 2014 van de export, maar dit is
ook het jaar dat bedrijven weer langzaam meer gaan investeren (tabel 1).Ondernemers die met het buitenland handelen
of zaken doen met exporterende bedrijven merken waarschijnlijk al een verbetering. De achterblijvende consumptie
vormt nog steeds een rem op de economie, waardoor bijvoorbeeld winkeliers nog weinig profijt hebben van de aantrekkende economie. De Twentse economie herstelt dit jaar
gemiddeld iets sneller dan de rest van Nederland (0,8%),
terwijl de Achterhoek ook weer groeit (0,5%, figuur 1).
Einde aan krimp bouwsector
De bouwsector in Twente heeft de afgelopen jaren zwaar
0,6%
(0,7%)
0,8% (0,9%)
0,9%
(1,0%)
2,0% (1,5%)
0,5% (0,6%)
0,6%
(1,0%)
Bron: ING Economisch Bureau
Het herstel van de bouwsector in Twente verloopt waarschijnlijk iets langzamer. In het eerste kwartaal van 2014
werden 234 vergunningen afgegeven voor nieuwe woningen,
ruim een vijfde minder dan een jaar eerder. Toch zal ook de
1
Cijfers Bouwend Nederland, afdeling Twente.
Twentse bouwsector via verbouw en onderhoud tot het einde
van het jaar profiteren van het verlaagde btw-tarief.
Afgelopen twee jaar het zwaarst
Ondanks de malaise in de bouw heeft de economie van
Twente in de periode 2009-2013 gemiddeld iets beter gepresteerd dan de rest van het land. In 2009 wist de Twentse
industrie zich bijvoorbeeld nog aan de landelijke krimp te
onttrekken en groeiden ICT en agrarische sector sterk.
Twente heeft juist de laatste twee jaar met de sterkste economische krimp te maken gekregen. Het verwachte herstel
dit jaar wordt vooral gedreven door de flinke groei in de
maakindustrie (2,5-3%) en de chemie (3%). Andere van export profiterende sectoren als groothandel en transport ondersteunen de groei. Het herstel blijft echter broos, waarbij
het verder aantrekken van dienstverlenende sectoren in 2015
teniet wordt gedaan door lagere verwachte groei van de industrie. Per saldo ligt de economische groei met 0,9% hierdoor nauwelijks hoger dan in 2014 en onder het landelijke
gemiddelde (1,3%). Ook de Achterhoek profiteert in 2014
van het aantrekken van de exportgerichte sectoren en in
mindere mate de bouw. Dat de groei achterblijft bij het landelijke gemiddelde heeft te maken met de bevolkingsafname
en de kleine krimp in de detailhandel en de zorg. Ook in
2015 zet afname van de bevolking en krimp in de zorg een
rem op de groei (0,6%).
categorie technologische producten, het tweede grote exportproduct van Overijssel met een aandeel van 20% in het
uitvoerpakket. De tweede belangrijkste bestemming van
Overijsselse exportgoederen is de Verenigde Staten, mede
door het Twentse textieltechnologiebedrijf Ten Cate.
De Achterhoek is sterk in agrifood. Bijna een vijfde van de
Achterhoekse bedrijven is actief in de voedselketen vlees,
zuivel, fruit en andere gewassen. 2 De Achterhoek kent, met
een specialisatie in vlees, aardappels en zuivel dan ook een
aantal grote (export)spelers als Aviko en ForFarmers. De
regio levert een belangrijke bijdrage aan het Gelderse exportpakket. De Achterhoek is ook sterk in de export van
technologische producten. Deze goederen zijn na agrifood,
met ruim een kwart van de uitvoerwaarde, de belangrijkste
exportproducten van Gelderland.
Figuur 2 Verdeling export Overijssel naar bestemming (2012)
25%
Economische groei (BBP)
Particuliere consumptie
Overheidsconsumptie*
Bedrijfsinvesteringen
Uitvoer
2014 F
0,5
-0,5
0,4
3,4
2,2
2015 F
1,3
0,7
-0,1
2,1
3,6
Bron: ING Economisch Bureau *inclusief zorg
2. Dit jaar komt de groei opnieuw vooral van de export.
Kunnen ondernemers in de regio hiervan profiteren?
Het ziet er naar uit dat de goederenexport dit jaar verder
toeneemt, onder impuls van verdergaand economisch herstel
in belangrijke afzetgebieden. Voor grensregio’s zijn buurlanden bij uitstek een belangrijke exportbestemming. Duitsland is de grootste buitenlandse afnemer van Twentse en
Achterhoekse goederen. Het aandeel van de export van in
Overijssel geproduceerde goederen en de wederuitvoer in
de regionale economie is ruim 23%. Chemische producten
zoals polymeren, lakken en plastics, maar ook buizen en uranium zijn goed voor 37% van de exportwaarde. Chemische
producten komen uit alle Overijsselse regio’s. Twente is relatief sterk in machines en elektrische apparaten, terwijl NoordOverijssel (regio Zwolle) veel transportmiddelen zoals
vrachtwagens produceert. Samen vormen deze goederen de
Verenigde Staten
Verenigd Koninkrijk
België
Frankrijk
12%
Tabel 1 Nederlandse economie in cijfers (groei in %
per jaar)
2013
-0,8
-2,1
-0,2
-4,8
1,4
Duitsland
36%
Italië
Rest van de wereld
4%
8%
8%
8%
Bron: CBS, bewerking ING Economisch Bureau
3. De Nederlandse arbeidsmarkt lijkt nog niet te herstellen. Wat zijn hiervoor de regionale vooruitzichten?
In Twente en de Achterhoek is de werkloosheid in 2013, net
als in Nederland, flink opgelopen. De stijging was in beide
regio’s hoger dan de landelijke toename. Met een werkloosheidspercentage van 7,3% doet de Achterhoek het nog altijd
een stuk beter dan landelijk (8,3%). In Twente ligt de werkloosheid op 9%, maar deze ligt hier traditioneel hoger. In
tegenstelling tot in de Achterhoek groeit de Twentse beroepsbevolking wel. Hierdoor is de werkloosheid sneller
gestegen. In de eerste vijf maanden van 2014 is de werkloosheid in Nederland verder toegenomen, al vlakt de stijging
wel af. Dat komt echter niet door extra banen, maar vooral
doordat jongeren zich terugtrokken van de arbeidsmarkt. Als
de werkgelegenheid straks weer aantrekt, keren deze ‘ontmoedigden’ mogelijk weer terug. Dit extra arbeidsaanbod
heeft dan de neiging de werkloosheid te verhogen. Binnen
Twente tellen Enschede en Almelo het grootste aandeel ge2
Alterra,(2013) op basis van LISA..
registreerde werklozen. Er zijn daar bovendien iets meer
langdurig werklozen. Gemiddeld is ongeveer 70% van de
Twentse werkzoekenden langer dan zes maanden zonder
baan. In Enschede en Almelo is dat ongeveer driekwart. 3
Werkloosheid stijgt minder snel
Een lichte verdere stijging van de werkloosheid lijkt ook voor
Twente en de Achterhoek onvermijdelijk, nu nog altijd banen
verdwijnen in bijvoorbeeld de zorg. Voor 2014 verwacht ING
Economisch Bureau een gemiddelde werkloosheid in Nederland van 9%. De werkloosheid in Twente ligt daar boven, die
van de Achterhoek blijft daar onder. Hoewel in de Achterhoek de werkloosheidsgroei, zeker dit jaar, meevalt verdwijnen met name in de zorg nog altijd banen. Zo komt door de
sluiting van Forensisch Psychiatrisch Centrum Oldenkotte in
Rekken een deel van de banen te vervallen. Naar verwachting neemt de werkgelegenheid in de Achterhoek nog met
ruim 1% af in de periode 2014-2015, vooral door banenkrimp
in de collectieve sector. Door een daling van de beroepsbevolking blijft het effect op de werkloosheid beperkt. 4
Wachten op aantrekken Twentse arbeidsmarkt
In Twente wordt nog een klein werkgelegenheidsverlies
verwacht voor de periode 2014-2015.4 De werkloosheid in
Twente neemt net als landelijk de laatste maanden minder
snel toe. Toch verdwijnen er nog altijd banen, zoals bij Eaton
in Hengelo waar 43 banen worden geschrapt. Een opsteker
voor de arbeidsmarkt is het feit dat Demcon, de producent
van medische apparatuur en leverancier van hightechsystemen, de komende jaren fors wil groeien. In een periode
van twee jaar heeft het bedrijf naar verwachting 100 extra
mensen nodig vanwege de uitbreiding met 1.000 vierkante
meter cleanrooms, test- en distributieruimte. Het grootste
deel van het nieuwe personeel komt te werken op het hoofdkantoor in Enschede.
4. De huizenmarkt en de commercieel vastgoedmarkt
zijn belangrijk voor de gezondheid van de economie.
Hoe staat het er voor in Twente en de Achterhoek?
De huizenmarkt in Twente en de Achterhoek is de afgelopen
jaren behoorlijk tot stilstand gekomen. Net als in de rest van
Nederland zijn de prijzen flink gedaald. Tussen 2007 en 2013
nam de transactieprijs van bestaande woningen in het gebied
Almelo-Tubbergen met 15% af en in Hengelo-Enschede met
18% (NL: – 15%). In de Achterhoek was de huizenprijsdaling
nog sterker, waarbij in het gebied Ruurlo-Eibergen zelfs een
gemiddelde waardedaling van een kwart is geweest. 5 Aan de
prijsdaling is in 2014 nog niet helemaal een einde gekomen.
Toch klimt de huizenmarkt, kijkend naar het aantal transacties, langzaam uit het dal.
Aanhoudend hoge leegstand
Ook de markt voor commercieel vastgoed maakt een moeilijke periode door. Het overgrote deel van het Twentse kantoren staat in de steden Almelo, Hengelo en Enschede. De
leegstand in die steden is in 2013 verder gestegen naar 20%
(NL:15,7%)van de kantorenvoorraad, die nauwelijks gegroeid is. De belangrijkste bedrijventerreinen van Twente
zijn naast die in de eerder genoemde steden te vinden in
Oldenzaal (Eekte-Hazewinkel). Het aanbod in m2 is in 2013
met ruim een vijfde gestegen. 6 Veel Twentse bedrijventerreinen zijn relatief oud en worden geherstructureerd of hebben net een herstructurering achter de rug (waarna heruitgifte start). Om de winkelleegstand aan te pakken lopen momenteel een aantal pilotprojecten, gefinancierd door de provincie. Doel is winkelgebieden te verlevendigen. Binnen
Twente zijn er projecten om de winkelleegstand terug te
dringen in Hengelo, Enschede en Hof van Twente.
5. De komende jaren blijven uitdagend voor ondernemers in de regio. Hoe blijft de regionale economie gezond?
De Twentse economie staat er, ondanks problemen op de
arbeidsmarkt, redelijk goed voor. Wel zijn relatief de hardste
klappen in de laatste twee jaar gevallen. Twente kent sterke
industriële bedrijvigheid, die van de aantrekkende export
profiteert. Dit vertaalt zich niet onmiddellijk in veel extra banen. Innovatie is een belangrijk wapen van de regio om te
kunnen blijven groeien. Instituten van Universiteit Twente als
MESA+ (nanotech) en CTIT (IT) behoren tot de Europese top.
Een belangrijk aandachtspunt de afgelopen jaren was het
commerciële succes van innovaties. Hier lijkt de regio goed
op weg. Jaarlijks ontstaan 50 tot 70 nieuwe high tech bedrijven als spin-off van werk aan de UT en Saxion. 7 De komst van
Cottonwood, een Amerikaans investeringsfonds voor startende technologiebedrijven vergroot de mogelijkheden voor
startups verder, niet alleen door extra investeringen, maar
ook door het internationale netwerk van Cottonwood. De komende jaren bieden dus nog meer potentie voor commercieel succes.
De Achterhoek krijgt de komende jaren nog meer te maken
met bevolkingskrimp. Dit heeft gevolgen voor arbeidsmarkt
(sterke daling beroepsbevolking), zorgsector (meer ouderen), voorzieningen en de woningbouw (leegstand van woningen, winkels , scholen e.d.). Via Achterhoek 2020 wordt
gewerkt aan oplossingen in bereikbaarheid, werk, wonen en
leefbaarheid. De bevolkingskrimp biedt ook kansen. Leegstand bijvoorbeeld kan letterlijk ruimte creëren om te ondernemen, bijvoorbeeld voor grootschaliger landbouw, logistieke centra of recreatie. Naast innovatie, kan dit een belangrijke bijdrage leveren aan een gezonde economie.
3
Twentse Arbeidsmarktmonitor, april 2014.
UWV Arbeidsmarktprognose 2014-2015, juni 2014.
5
Cijfers NVM, april 2014.
4
6
7
Cijfers DTZ Zadelhoff, januari 2014.
Kennispark Twente.
Meer weten?
Kijk op ING.nl/zakelijk
Of bel met
Ferdinand Nijboer
Regio-econoom
Overijssel en Gelderland
020 6523450
Martin van den Hemel
Regiodirecteur MKB
Noord-Oost
06 25000918
G
Corné Pauwels
Rayondirecteur MKB
Oost-Nederland
06 29065253
Erik ten Kate
Districtsdirecteur Grootbedrijf
Oost-Nederland
06 55860591
Disclaimer
De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van
de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen
in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door
hun nationale toezichthouders aan de uitoefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V.
Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of
compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch
één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of
schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming
van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd
bij en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten.
De tekst is afgesloten op 16 juni 2014.

Download Report