Jongeren en zelfverwonding (pdf, 117.83 KB)

s
dos
ier
FYSIEKE
PIJN
VERZACHT DE
PSYCHISCHE
WOND
foto© Vira Bennekens
JONGEREN EN
ZELFVERWONDING
K R AX I 20
Vira Bennekens
Onderzoeken uit 2006 wijzen uit
dat één op de vijf jongeren aan
zelfverwonding doet. Het kan
niet anders dan dat er ook in het
jeugdwerk jongeren rondlopen
die zichzelf bewerken met een
mesje, een schaartje, een brandende peuk of een stuk glas.
Jeugdwerkers dienen dus waakzaam te zijn, maar hoe pakken
ze dat het best aan? Krax vroeg
uitleg bij Nadine Callens, schrijfster van het boek ‘Zelfverwonding bij jongeren. Een gids voor
leerkrachten, leerlingenbegeleiders, ouders en vrienden’, en als
maatschappelijk assistente verbonden aan de VCLB (Vrije
Centra voor LeerlingenBegeleiding).
Relatief gewone jongeren
Krax • Wat is zelfverwonding juist?
Nadine Callens • Het is niet iets
toevalligs zoals wondjes openkrabben. Het gaat om het zichzelf opzettelijk toebrengen van een wonde
omdat het op één of andere manier
iets oplevert. Veel jongeren zeggen
dat ze zich door zelfverwonding even
beter voelen. Ze hebben het nodig
zoals anderen een drug nodig
hebben. Het helpt hen op korte termijn. Zelfbeschadiging is een ruimere term waar ook zelfmoordpogingen, extreem druggebruik en
zelfs bepaalde vormen van diëten
onder vallen. Het zijn andere vormen
van jezelf beschadigen. Ik heb het
echt wel over jezelf wonden toebrengen zoals snijden, krassen, branden
met sigaretten of de haren uittrekken. En zelfverminking of automutilatie, een term die vaak in de psychiatrie wordt gebruikt, is een ernstiger
vorm. Denk aan het doorsnijden van
pezen, tot op het bot snijden of het
amputeren van ledematen, maar dat
zien we eerder bij psychiatrische
patiënten. De jongeren over wie ik
het heb, zijn relatief gewone jongeren die op de momenten waarop ze
het moeilijk hebben zichzelf een
wonde toebrengen.
Krax • Zijn het dan vooral jongeren
met traumatische ervaringen?
Nadine • Eerst werd gedacht dat het
hoofdzakelijk jongeren waren met
een problematische achtergrond,
zoals incest of mishandeling, maar
enkele jaren terug begonnen meer
jongeren aan zelfverwonding te
doen. Ook jongeren zonder traumatisch verleden namen hun toevlucht
tot krassen of snijden. Ik heb het
gevoel dat het nu aan het verminderen is. Gelukkig maar. Ik krijg veel
minder alarmerende berichten van
scholen. De scholen weten er op dit
moment ook mee om te gaan. Het
feit dat volwassenen er meer over
weten en niet meer panikeren,
maakt het voor jongeren minder
interessant om er een eigen wereld
rond te creëren.
Krax • Was er dan sprake van een
trend?
Nadine • Sommigen beweerden dat
het een modegril was, maar dat vind
ik een gevaarlijke benaming, want de
jongeren die echt in de knoop zitten,
vallen op die manier uit de boot. Het
mag niet afgedaan worden als louter
aandacht vragen. Het is een middel
dat sommige jongeren helpt wanneer ze zich slecht voelen. Een leerkracht of een jeugdwerker die in
contact komt met een zelfverwonder,
mag niet veronderstellen dat de
toestand zwaar of licht is. Alle situaties zijn ernstig te nemen, en de
zwaartegraad kan je pas te weten
komen wanneer je met die jongere in
gesprek gaat.
Krax • En zijn het voornamelijk
meisjes of jongens?
Nadine • Uit onderzoek bleek dat het
vooral meisjes zijn, maar ik heb in
mijn werk op het CLB toch ook heel
vaak jongens gehad. Jongens doen
het veelal op een hardere manier. Ze
durven meer. Ze gaan bijvoorbeeld
met hun vuisten op de muur kloppen
tot ze bloeden en dan rustig worden.
Ik heb ook een jongere gehad die
kraste in de vorm van een symbool.
Dat was voor hem een ritueel. Meisjes zijn doorgaans terughoudender.
Er valt echter geen algemene lijn te
trekken.
Zelfbeeld versterken
Krax • Kan het ernstige gevolgen
hebben als ze blijven krassen?
Nadine • Als je heel diep krast, zijn
er sowieso zware verwondingen. Het
kan serieuze bloedingen veroorzaken. Maar de meeste jongeren krassen oppervlakkig in de huid. Het
grotere gevolg is dat ze littekens
dragen voor de rest van hun leven.
En dat is echt niet te onderschatten.
De armen en benen van sommige
jongeren staan vol met witte littekens. Als ze later gaan solliciteren,
schept dat problemen. Ook al
kunnen ze er volledig over zijn en op
hun eigen benen staan, de buitenwereld zal zich vragen stellen. Een
cruciaal element in de begeleiding is
dan ook het werken aan het zelfbeeld van die jongeren. Het is belangrijk hen te laten blijken dat ze de
moeite waard zijn en te benadrukken
dat ze andere dingen goed doen. Op
die manier kan je hun zelfbeeld versterken en ze in zichzelf doen geloven. Maar zoiets vraagt tijd. Je kan
niemand dwingen om te stoppen met
krassen of snijden. Een hulpverlener
kan de jongere alleen maar motiveren totdat deze er zelf het nut van
inziet. Het sterker maken van die
jongere is de voornaamste taak. Niet
het focussen op het krassen zelf.
Krax • Waar en wanneer doen ze dat
hoofdzakelijk?
Nadine • Wanneer ze zich slecht
voelen, gaan ze naar de badkamer of
hun slaapkamer en nemen krasmateriaal mee: een schaartje, een gilettemesje of een stukje glas. Maar het
gebeurt evengoed in de toiletten op
school, op ieder moment waarop ze
zich kunnen afzonderen. Ze weten
dat er toiletpapier en water voorhanden is zodat ze de wonde kunnen
ontsmetten en verzorgen als het
nodig is. Ik heb dat vroeger onderschat. Ik dacht dat jongeren af en toe
eens krasten, maar later ontdekte ik
dat velen dagelijks verschillende
keren aan zelfverwonding doen,
omdat ze na een tijdje steeds meer
die drang voelen. Natuurlijk zijn er
jongeren die openlijk in de klas krassen. In de periode van de krasepidemies kwam dat voor. Maar zij die
echt in de problemen zitten, doen dat
heel discreet. >
“Veel jongeren zeggen
dat ze zich
door zelfverwonding
even beter
voelen.
Ze hebben
het nodig
zoals anderen een
drug nodig
hebben.”
21 I K RA X
Krax • Wat is de gemiddelde leeftijd?
Nadine • De onderzoeken zijn gebaseerd op de leeftijdsgroep van veertien tot zeventien jaar, maar ik heb
jongeren begeleid die er al op hun
elfde mee bezig waren. Ze hebben
zich jaren in alle stilte verwond om
er dan pas op hun veertiende mee
naar buiten te komen. Vaak gaat het
dan wel om ernstige gevallen van
misbruik of mishandeling in het
verleden. Zelfverwonding stopt trouwens niet op zeventien jaar. Er zijn
ook volwassenen die het doen. Blijkbaar verdwijnt de drang bij mensen
die in hun puberteit gekrast hebben
niet volledig. Op stressmomenten
grijpen ze er toch weer naar, tenzij
ze ondertussen geleerd hebben om
met de spanning om te gaan. Als ze
begeleiding gekregen hebben, dan
weten ze dat ze even moeten doorbijten en alternatieve dingen kunnen
doen, zoals tegen de wind in fietsen,
shaken op harde muziek, telefoonboeken stukscheuren of gedichten
schrijven.
K R AX I 22
Tijdelijke verbetering
“Wanneer
ze zich
slecht
voelen,
gaan ze
naar de
badkamer
of hun
slaapkamer en
nemen
krasmateriaal
mee: een
schaartje,
een gilettemesje of
een stukje
glas.”
Krax • Waarom denk je dat jongeren
zichzelf verwonden?
Nadine • Het is voor hen op de een of
andere manier een tijdelijke verbetering van hun situatie. Het kan zijn dat
ze zich daardoor meer ontspannen
voelen. Het kan zijn dat ze het gevoel
hebben dat ze ergens schuld aan
hebben. Ze denken bijvoorbeeld dat
het hun schuld is dat hun ouders uit
elkaar zijn gegaan of dat er discussie
is over hun opvoeding. Ze geloven
dat ze een moeilijk kind zijn. En dan
vinden ze dat ze een straf verdienen.
Door zichzelf te straffen, voelen ze
zich heel even minder schuldig. Er
zijn jongeren die zeggen: “Ik ben
niets waard en dit kan ik tenminste.”
Ze houden er een trots gevoel aan
over. Eigenlijk is er voor hen bijna
altijd een voordeel op korte termijn.
Het is lastig om je hele dagen slecht
in je vel te voelen, gespannen of
gestrest te zijn. Veel jongeren geven
aan dat met het snijden of krassen
de spanningen wegvloeien en ze
even stoppen met piekeren. De psychische pijn wordt omgezet in fysieke
pijn en daar hebben ze controle over.
Over je slecht voelen, heb je vaak
geen controle.
Krax • Hoe moeten jeugdwerkers
omgaan met zelfverwonders in hun
werking of organisatie?
Nadine • Het is niet aan de jeugdwerkers zelf om hulpverlening te
geven, maar ze kunnen de signalen
wel opmerken en die jongeren in
contact brengen met gespecialiseerde hulp. Ze kunnen ervoor zorgen
dat die jongeren ergens anders terechtkunnen. Anderzijds kunnen ze
helpen met het versterken van dat
zelfbeeld. Daar zie ik een heel belangrijke rol weggelegd voor het
jeugdwerk. Jeugdwerkers kunnen
juist de kwaliteiten van die jongeren
in de verf zetten. Als zij talenten
opmerken zoals fuiven organiseren,
muziek spelen, omgaan met kinderen of noem maar op, dan kunnen zij
dat extra benadrukken bij iemand die
het moeilijk heeft. Het kan ongelooflijk helpen bij zulke jongeren. Geef ze
het gevoel dat ze meer zijn dan
alleen een krasser. Beklemtoon de
dingen die goed lopen, want ze willen
vooral gesteund worden. Stimuleren
en complimenten geven, meer verwacht ik niet van jeugdwerkers.
Maar het jeugdwerk op zich kan ook
al een steun zijn omwille van het feit
dat het bestaat. In de vrije tijd krijgen
jongeren de kans om zich te ontspannen, zich uit te leven en moeilijkheden te vergeten. Het kan een
plaats zijn waar jongeren zich wél
goed voelen.
Krax • Hoe kan een jeugdwerker die
signalen opmerken?
Nadine • Als je littekens ziet of verse
wonden, dan weet je het zeker. Je
kan het ook merken aan een jongere
die zich afsluit of moeilijk overweg
kan met emoties. Alleen moet je een
goede band hebben met die jongere
vooraleer je hem daarmee kan confronteren. Je kan als jeugdwerker
wel eens zeggen: “Ik merk dat je
gekrast hebt. Doe je dat vaker? Wil je
erover praten?” Maar als ze er echt
niet over willen praten, dan zullen ze
dat ook niet doen. Misschien willen
zij zelfs heel bewust dat stukje in de
jeugdbeweging gescheiden houden
van de rest. En dat moet ook kunnen.
Andere zinvolle vragen zijn: “Wat doe
je als je je slecht voelt? Wat helpt je
om je een klein beetje beter te
voelen?” Deze vragen gaan over het
omgaan met moeilijkheden. Daarover kan je in gesprek gaan.
Forceren heeft geen zin
Krax • Helpt het om het in de groep
bespreekbaar te maken?
Nadine • Als er sprake is van een
krasepidemie, op kamp bijvoorbeeld,
dan kan je het in de groep bespreken. Maar ik raad dan altijd aan om
niet te starten met een gesprek over
zelfverwonding. Start een gesprek
met jongeren over hoe ze omgaan
met moeilijke momenten in hun
leven of met de pijnlijke dingen die
ze hebben meegemaakt. Laat ze
daar maar creatief rond brainstormen. Als zelfverwonding in die
sessie aan bod komt, kan je het bespreken, maar dan staat het in een
rij van allerlei mogelijkheden. Dat
vind ik heel belangrijk. Bij jongere
kinderen, onder de veertien à vijftien
jaar, zou ik het eigenlijk niet bespreken. Als die jongeren horen dat
zoiets helpt als je je slecht voelt, dan
bestaat de kans dat ze het zelf zullen
testen. Dat kan niet de bedoeling
zijn. Maar plus veertien- en vijftienjarigen kennen dat toch. Aan hen ga
je niets nieuws vertellen.
Krax • Zijn er nog praktische tips
die je aan jeugdwerkers wil meegeven?
Nadine • Iets praktisch wat vaak
onderschat wordt en zeker op kamp,
is het zorgen voor een goede wondverzorging. Ik heb het dan over
gewone EHBO en eventueel littekenzalfjes. Als de wond niet goed verzorgd wordt, ontstaan er zwaardere
littekens. Zeg ook tegen de jongere
die krast dat hij zich kan laten verzorgen bij de EHBO-verantwoordelijke. Het is wel niet de bedoeling dat
er tijdens die verzorging een gesprek
wordt aangeknoopt met die jongere
omdat zijn gedrag op die manier
wordt beloond. We raden aan om de
verzorging sec uit te voeren en het
gesprek op een ander moment te
voeren. ×
23 I K RA X
Krax • Welke houding moet een
jeugdwerker aannemen tijdens zo’n
gesprek?
Nadine • Jongeren gaan alvast niet
praten met iemand van wie ze
denken dat die hen zal veroordelen.
Het kan helpen als een jeugdwerker
er blijk van geeft dat hij de problematiek kent of er iets over gelezen
heeft, maar het heeft geen zin om de
jongere uit te vragen. Jongeren
houden echt niet van de ‘waarom’vraag. Ze kennen de reden vaak zelf
niet en leggen niet snel de link met
hun verleden. Toon vooral dat je
bereid bent om erover te praten, dat
je er iets over weet, dat je hen zeker
niet zal veroordelen en dat je bereid
bent om samen met de jongere naar
een oplossing te zoeken. Maak duidelijk dat je er voor die jongere bent.
Maar forceren heeft geen zin. Dat
stuit op weerstand en dan gaan ze
nog meer op geheime plaatsen krassen.

Download Report