Natuurwandeling Grebbeberg

Natuurpad
De Grebbeberg
Beginpunt
Start- en eindpunt van deze natuurwandeling zijn bij restaurant Cunera,
naast het NS-station Rhenen. Er is parkeergelegenheid op het NSparkeerterrein.
Afstand en tijd
De wandeling is uitgezet door natuurgidsen van het IVN afdeling Veenendaal-Rhenen en duurt circa 2 uur. Er bestaat een mogelijkheid om de wandeling in te korten tot ongeveer 1 uur door net na aanwijzing nummer 8
rechtsaf in plaats van linksaf te slaan en langs Ouwehands Dierenpark
almaar rechtdoor terug naar het beginpunt te lopen.
Samenvatting
De route voert door de bossen over de hellingen van de Laarsenberg en
de Grebbeberg met onderweg schitterende uitzichtpunten over de
zuidelijke Gelderse Vallei, Betuwe en Rijn.
Bij deze wandeling hoort een GPS-route waarvan de waypointscoördinaten in deze tekst zijn aangegeven met de aanduiding (wp ...).
Het IVN wenst u een prettige wandeling !
Opmerkingen over de tekst en belangrijke waarnemingen in het terrein kunnen worden
gestuurd naar [email protected].
versie 2.6 - april 2014
1
Natuurpad De Grebberg



Ga vanaf restaurant Cunera (wp1: N 51 57.444 E005 34.730) linksaf de
Kastanjelaan in
Eerste weg rechts: Levendaalseweg (wp2: N51 57.532 E005 34.761)
Aan het eind van deze weg de doodlopendeweg in. Aan het eind
het fietspad op
2
1. De beuk
We lopen hier door een beukenlaan. De beuk (Fagus sylvatica) is in onze
bossen een algemeen voorkomende boomsoort. Van nature vindt men
hem vooral op zware grond met een goede drainage. Aangeplant zoals
hier, kan hij bijna overal groeien, ook op schrale en droge grond.
In elk jaargetijde is de beuk goed te herkennen; in het voorjaar aan de
dunne spitse knoppen en de zachte met dons beklede bladeren; 's zomers
aan de glanzend groene bladeren en de koepelvormige kroon, 's winters
aan de purperachtige twijgen en roodbruine, puntige knoppen; het gehele
jaar door aan de gladde grijze bast.
's Zomers is het donker onder de beuk en ziet men er nauwelijks ondergroei. Dit komt doordat de bladeren zo zijn gerangschikt, dat ze allemaal
wat licht krijgen, waardoor maar weinig licht door het bladerdak heendringt.
Ook onderscheppen de bladeren het meeste regenwater. De druppels
blijven er op liggen en na de bui verdampen ze, waardoor maar weinig
water de bodem bereikt.
De zaden (beukenoten) zijn een geliefd voedsel voor bosmuizen en
eekhoorns, maar ook grotere vogels zoals bijvoorbeeld de gaai laten zich
de beukenoot goed smaken.

Na de 8e beuk (van de 1e rij aan uw linkerhand) pad links inslaan
(wp3: N51 57.591 E005 35.044)
2. Lijsterbes en vlier
3


Vóór akker (bij lijsterbes en vlier) rechtsaf (wp4: N51 57.663 E005 34.994)
en bosrand volgen
Einde pad links
3. Tamme Kastanje
Rechts van dit pad staan een aantal tamme kastanjes (Castanea sativa).
Deze boom wordt zo genoemd omdat de kastanjes ervan eetbaar (pofbaar) zijn. Tamme kastanjes geven de voorkeur aan dezelfde groeiplaats
als die van beuken maar de jonge kiemplantjes hebben veel meer licht
nodig om zich te ontwikkelen.
De tamme kastanje komt oorspronkelijk uit het Middellandse Zee-gebied.
In de herfst vallen de vruchten, die met 1, 2 of 3 bij elkaar verborgen zitten
in de bekende stekelige bolsters, massaal op de grond. De bladeren zijn 10
tot 20 cm. lang, van boven donker- en van onderen lichtgroen en zorgen in
het najaar voor prachtige herfstkleuren.

Bij bankje rechtsaf (aan het eind van het bos)
4. De Eng
Op het bouwland aan de overzijde van de spoorlijn ('Bruinen Enge') zijn na
1950 de nieuwe uitbreidingen van Rhenen-Hoog ontstaan met als blikvanger de torenflat. Het bouwland rechts hiervan, richting Achterberg, geeft
nog een indruk van hoe De Eng ten noordoosten van Rhenen eruit zag
rond 1900. Evenwijdig aan de hoogtelijnen op de helling zijn steile randen
te zien die waarschijnlijk ontstaan zijn als gevolg van het aanplanten van
houtwallen tussen de akkers.
Deze akkers waren ingezaaid met o.a. rogge, voederbieten en tarwe. De
4
laatste tien jaar is hier overwegend maïs verbouwd vanwege de grote
vraag naar veevoer. Maar met de komst van de maïs verdwenen zowel
het uitzicht als de traditionele akkerflora en wordt het grondwater vervuild.
Om de akkerkruiden weer terug te krijgen wordt tegenwoordig op landbouwgrond van Het Utrechts Landschap weer rogge en haver verbouwd.

Bosrand naar links volgen
5. Meidoornhagen in het landschap
Meidoornhagen kwamen vroeger veel meer voor dan nu. Ze deden dienst
als veekering of als afscheiding van eigendommen. Het onderhoud was
zwaar en tijdrovend.
Meidoornhagen werden ook wel geplant rond militaire werken. De forten
die aan het begin van de 19e eeuw werden aangelegd, waren omringd
door een gracht. Op de binnenoevers van deze grachten treft men nog, nu
sterk verwaarloosde, meidoornheggen aan.

Bosrand volgen
rechtsaf
(wp5: N51 57.813 E005 35.305)
met de bocht mee
6. Terras-akkerbouw
We lopen hier op de rand van de Laarsenberg. De stuwwal waartoe deze
behoort, was aan het eind van de laatste ijstijd hoger en nauwelijks bebost.
Toen begon de erosie: jaar in, jaar uit stroomde regen- en smeltwater
vanaf de berg naar de lager gelegen vallei en nam daarbij steeds zand
mee. De steile hellingen werden afgevlakt en er ontstond een glooiend
patroon naar de vallei.
Voor de akkerbouwers die op de hellingen hun voedsel wilden verbouwen,
gaf dit problemen. Men ging kleine nivo-verschillen of terrassen inrichten,
omzoomd door hagen. Hierdoor werd de erosie voorkomen of vertraagd en
tevens werd het water, nodig voor de gewassen, langer in de akkers
vastgehouden. Met de hagen probeerde men de invloed van wind en wild
terug te dringen en werd de bewerking van de akkers gemakkelijker.
Het Utrechts Landschap is de laatste jaren bezig om via beheersmaatregelen het landschap weer naar zijn oorspronkelijke staat te brengen.
Deze maatregelen zijn o.a. het niet meer gebruiken van vloeibare mest en
chemicaliën, terrasgewijs ploegen en het herstellen van geërodeerde
terrassen.


tussen kleine paaltjes door het bos weer in (dus niet de bosrand
linksaf volgen)
Open plek oversteken/links laten liggen en pad volgen
5
7. Paddestoelen en zwammen
Wanneer bomen oud zijn kunnen ze ziek worden, hun natuurlijke weerstand verliezen en aangetast worden door schimmels. In de herfst is dit
vaak te zien doordat er dan paddestoelen verschijnen op het hout. Deze
paddestoelen halen hun voedsel uit de boom die daaraan na verloop van
tijd dood gaat. Zulke schimmels noemen we parasieten. Er zijn echter ook
paddestoelen die alleen maar op dood hout leven, dit zijn de saprofieten.
Alle paddestoelen en zwammen hebben als 'taak' om zieke of dode
plantedelen om te zetten in mineralen die weer opneembaar zijn door
planten. Zo spelen de paddestoelen dus een belangrijke taak in de
voedselkringloop van planten


Verhard fietspad oversteken en linksaf, vervolgens fietspad weer
oversteken
Na slagboom rechtsaf, fietspad oversteken (wp6: N51 57.741 E005
35.745)



Bosrand volgen (dus niet zoals rode route van Utrechts Landschap
rechtsaf)
Bij kleine paaltjes rechtdoor het bos in
Op T-splitsing linksaf (wp7: N51 57.501 E005 35.703)
8. Witte acacia
Hier staan verschillende bomen met de prachtig gegroefde schors van de
witte acacia (Robinia pseudoacacia). In juni bloeit de boom met zoetig
ruikende witte bloemen in trossen van zo'n 10 - 20 cm, de leveranciers van
de bekende acaciahoning. Het blad heet 'samengesteld' en omvat meestal
13-15 rond-ovale, stompe blaadjes. De vruchten zijn, zoals altijd bij
vlinderbloemigen, peulen. De twijgen hebben korte, stevige doornen.
Typisch zijn ook de scherpe stekels die hier en daar op de bast te vinden
zijn.
De witte acacia was een van de eerste soorten die vanuit Noord-Amerika
naar Europa overgebracht werd. De witte acacia is vooral gebruikt als
landschapsbeplantingen in het stedelijk groen maar kan zich uitzaaien naar
natuurgebieden waar hij sterk kan gaan domineren.
De laatste jaren neemt de belangstelling voor het hout van deze boom,
robinia-hout, sterk toe omdat het als vervanger voor tropisch hardhout kan
dienen. De boom kan tot 30 meter hoog worden en is een vrij snelle
groeier: in 50 jaar kan een stamdiameter van zo'n 75 cm. bereikt worden.
Het hout is o.a. te gebruiken als meubelhout, parket, raamkozijnen en
straatmeubilair.
6

Einde pad links en meteen weer links
Ga hier rechtsaf als u de verkorte route van 1 uur wilt nemen !


Na grote kastanjeboom aan linkerhand en grote dikke beuk aan
rechterhand, pad rechtsaf (wp8: N51 57.497 E005 35.974)
op volgende kruising links
9. Vlier
Links van dit pad staan enkele vliersoorten: de gewone vlier (Sambucus
nigra), bergvlier (S. racemosa) en peterselievlier (S. laciniata); ze komen
algemeen voor op voedselrijke gronden. Opvallend zijn bij de gewone vlier
in het voorjaar de grote witte, schermvormige bloemtrossen die in de
zomer veranderen tot de zwartrode vlierbessen: een lekkernij voor zowel
de mens (wijn, jam) als voor de vogels (merels, lijsters en spreeuwen). De
bergvlier bloeit in eivormige trossen met geelachtige pluimen terwijl de
meer zeldzame peterselievlier eigenlijk een variteit van de gewone vlier is
met op peterselie lijkende, diep ingesneden bladeren.
De vlier wordt ook wel de roos der armen genoemd en in Engeland
volgens tradities met ontzag behandeld: vlier verbranden zou 'boze
geesten in huis halen'.
Let op: verse, groene delen van de vlier zijn voor de mens giftig!

Vlak voor dicht beukenbos, vóór slagboom rechts
(wp9: N51 57.467
E005 36.149)
10. Taxus
Links van dit pad in het bos staan enkele exemplaren van de taxus (Taxus
baccata): een bijzondere naaldboomsoort met platte naalden die niet veel
in het wild voorkomt. Wij kennen de taxus meestal alleen maar als struik,
maar er bestaan taxus-bomen die meer dan 15 meter hoog en 2000 jaar
oud zijn. De zijstammen die naast het midden opgekomen zijn vergroeien
met de hoofdstam tot een dikke en keiharde centrale stam.
Zowel de vruchten als de bladeren zijn giftig voor mens en dier en werden
in de Germaanse tijd gebruikt om pijlgif van te maken. Het hout is zeer
geschikt voor het maken van bogen.
11. Militair ereveld Grebbeberg
Bij een wandeling over de Grebbeberg kunnen we niet voorbijgaan aan de
jongste geschiedenis, nl. de strijd in de meidagen van 1940. De enige
7
overgebleven herinneringen van deze hevige strijd zijn de bunkers op de
uiterwaarden en de stukken gewapend beton die her en der uit de grond
steken.

Provinciale weg voorzichtig oversteken en rechtdoor, weer een
beukenlaan in
12. Monument
Rechts zien we het Monument waarbij elk jaar op 4 mei kransen worden
gelegd ter nagedachtenis aan de gesneuvelden op en om de Grebbeberg.

Na het hek direct linksom (180°) en dit pad (met lange afstandswandeling-teken) volgen (wp10: N51 57.302 E005 36.123)
13. Zwitserse Vallei
Links zien we een diepe erosiegeul uit de periode dat de derde ijstijd
eindigde. Deze omgeving kreeg om de ravijn-achtige indruk de naam
"Zwitserse Vallei". Door deze vallei loopt nog een wandelpad, vermoedelijk
is dit ooit de hoofdweg geweest die mogelijk door het vele water in natte
tijden in onbruik is geraakt. Evenwijdig aan deze vallei ligt de huidige
Provinciale weg (de Grebbeweg) die we zojuist zijn overgestoken.



Pad langs de geul aan linkerhand geheel volgen tot bij bakstenen
muur
Aan het einde van de muur het pad naar rechts volgen
Een paar kleine geulen doorsteken en het pad langs de bergrand
vervolgen (wp11: N51 57.292 E005 36.360)
14. Achter de stenen muur…
…heeft ooit een moestuin gelegen. Doordat er hier in de bodem plaatselijke leemlagen liggen is de bodem er erg vochtig wat een bijzondere flora
oplevert met onder andere veel varens. Ook de ringslang wordt hier
gezien.
8



Bij de metalen trap, die omlaag naar de Grift leidt, links aanhouden
en bergrand blijven volgen
Pad volgen totaan dwarse wal, naar rechts afbuigen en pad ('s
zomers kan dit overwoekerd zijn door varens en braamstruiken)
langs de wal blijven volgen totaan de metalen trap, trap op
Boven op de wal links naar het uitkijkpunt
15. Blauwe kamer
Op dit uitzichtpunt kunt u zien dat de uiterwaarden van de Rijn door het
doorsteken van de zomerdijk nu in open verbinding met de rivier staan. Dit
gebied (De Blauwe Kamer) geeft een indruk van wat er allemaal kan
gebeuren als de Rijn weer gedeeltelijk haar vrije loop zou krijgen.



Terug naar bovenaan de trap, linksaf
Steek de open plek over richting het gebouw
Voor het gebouw links aanhouden
16. Koningstafel
De Heinenberg, de oude naam voor Grebbeberg, was een voormalige
ringwalburcht (7e eeuw). Het uitzichtpunt wordt de Koningstafel genoemd.
De hier eens aanwezige stenen tafel was geplaatst door de naar Rhenen
gevluchte Boheemse koning Frederik von der Paltz, zoon van de oudste
dochter van Willem van Oranje. Op deze plek is later het vierkante
gebouwtje gezet, de aangrenzende boswachterswoning is in 1992 weer
afgebroken. De bank op dit uitzichtpunt is nog vernoemd naar de laatste
boswachter die hier gewoond heeft.

Pad volgen (trap naar beneden links laten liggen)
17. Adelaarsvaren
9
Hier domineert de adelaarsvaren
(Pteridium aquilinum), de grootste in
ons land voorkomende varensoort.
Adelaarsvaren kan door zijn wortelstokuitlopers zo sterk in een gebied
gaan domineren dat andere soorten
nauwelijks een kans krijgen zich te
vestigen.


Pad volgen, door kuil, steeds links aanhouden
Bij bankje rechtdoor (wp12: N51 57.061 E005 35.858)
18. Rivierendelta
U bevindt zich hier op de rand van de Utrechtse Heuvelrug met in
zuidelijke richting een mooi panorama over de rivierendelta. Direct aan de
overkant van de Rijn ligt Kesteren en wat meer naar rechts Lienden.
Daartussen, verder naar de horizon, zijn de contouren van de sluizen in
het Amsterdam-Rijnkanaal bij Tiel te zien. Links van Kesteren over de Rijn
liggen de Betuwse plaatsen Ochten en Opheusden, verder naar links aan
deze kant van de rivier ligt de stuwwal bij Wageningen.
Onder invloed van de rivieren werd de zuidelijke punt van de oorspronkelijke stuwwal afgesleten en ontstond een open verbinding tussen het
rivierengebied en de Gelderse Vallei. Deze opening werd later met dijken
gedicht.



Pad langs bovenrand en later rechtsaf buigend volgen
Volgen tot aan vijfsprong bovenaan diepe erosiegeul die naar beneden voert
Pad rechts van de erosiegeul nemen en weer verder de bergrand
volgen (wp13: N51 57.077 E005 35.672)
19. Eikentelgen
In dit open bos ziet u hier veel dunne, kronkelig gevormde eiken. Deze
eiken komen aan hun vorm doordat ze elke zeven tot tien jaar gekapt
werden en daarna weer uitgroeiden. Deze hakhoutbossen kwamen op de
10
Utrechste Heuvelrug algemeen voor. De bast werd gebruikt als grondstof
voor de leerlooierij terwijl het hout diende als brandstof voor bakkerijen en
als geriefhout, d.w.z. als materiaal voor allerlei klusjes in en om de
boerderij.



Alsmaar de bergrand blijven volgen, na verloop van tijd maakt deze
een haakse bocht naar rechts (wp14: N51 57.123 E005 35.272)
Bergrand naar rechts blijven volgen
Pad (dat smaller wordt) blijven volgen
20. Erosie
Aan uw linkerhand ziet u het resultaat van jaren zandafgraving door
voormalig steenfabriek "Vogelzang". Deze heeft in het verleden een flinke
hap zand uit de berg genomen voor de fabricage van zandsteen. Dit heeft
tot gevolg dat de helling op deze plaats erg steil is.
Er is een spontane begroeiing van berken te zien. De berk is een van de
boomsoorten die zich op droge, arme grond nog kan uitzaaien en als
pionier deze helling in bezit genomen heeft.
Op sommige plaatsen zien we tengevolge van betreding een ernstige
erosie ontstaan. De zeer dunne kruidlaag kan zich plaatselijk niet herstellen, het zand spoelt bij zware regenval naar beneden en er ontstaan diepe
geulen. Men noemt dit 'terugtredende geulkappen'.


Pad langs de bergrand blijven volgen tot aan de drukke hoofdweg
Rhenen-Wageningen
Weg voorzichtig oversteken en linksaf de weg volgen (wp15: N51
57.357 E005 35.288)

Na ca. 10 minuten bent u weer bij 't beginpunt bij 't restaurant en
NS-station Rhenen (wp16: N 51 57.444 E005 34.730)
–o–
11
IVN is een landelijke natuur- en milieuvereniging en werkt met zo'n
170 afdelingen aan een duurzame samenleving. Ons idee is dat
betrokkenheid bij de natuur, duurzaam handelen stimuleert.
Daarom laten wij jong en oud de natuur dichtbij beleven. We
verbinden hen met groene initiatieven rond natuur en maatschappelijke thema’s zoals voeding, gezondheid en energie. Dit doen we
met zo'n twintigduizend betrokken leden en een enorm netwerk van
groene professionals. Dat maakt IVN een unieke partner in duurzaamheid en verantwoord ondernemen.
IVN Veenendaal-Rhenen organiseert allerlei activiteiten voor jeugd
en volwassenen zoals excursies, lezingen, cursussen, educatieve
activiteiten voor schoolklassen. Bezoek voor een volledig overzicht
onze website http://ivn.nl/afdeling/veenendaal-rhenen-eo.
U kunt donateur worden van onze IVN afdeling. Voor een bedrag
van € 15,00 per jaar ontvangt u dan regelmatig ons contactorgaan
'Het Groene Blad' en u steunt ons vrijwilligerswerk. U kunt ook lid
worden voor € 20,00 per jaar. Wij zoeken altijd vrijwilligers die mee
willen draaien in een werkgroep.
Voor nadere inlichtingen, mail [email protected].
Naast deze natuurwandeling heeft IVN Veenendaal-Rhenen ook de
volgende tochten beschreven:
 Natuurpad "Prattenburg"
 Natuurpad "Elsterberg"
 Natuurpad "Het Egelmeer"
 Natuurpad "De Holle Boom"
 Fietsroute "Door bos en Binnenveld"
 Fietsroute "Fietsen langs forten"
12
 Fietsroute "Veerpontroute"
13

Download Report