Fort bij Rijnauwen, naslagwerk - WaterlinieKENNIS

Nieuwe Hollandse Waterlinie
Batterij onder Brakel
Naslagwerk
Dirk de Groot.
VOORWOORD
Nadat ik 4 jaar lang op het mooie fort Erfprins in den Helder
had gediend en de nodigde wachtjes had geklopt op fort
Oostbatterij ben ik na enkele omzwervingen weer in Bunnik
gaan wonen. In het plaatselijke krantje las ik in 1989 een
oproep van Staatsbosbeheer. Het was de bedoeling om het
fort bij Rijnauwen te gaan openen voor bezoekers en men
zocht daar gidsen voor. Ik heb niet lang hoeven nadenken
en heb mij aangemeld. We zijn in eerste instantie gestart
met meer dan 60 gidsen. We kregen cursussen in
presentatie, fortkennis, flora en fauna. We moesten leren
wat er wel- en vooral niet mocht op het fort.
Na de winter starten we in april 1990 met de eerste rondleiding. Vanaf het
begin is dit een groot succes en honderdduizenden hebben inmiddels kunnen
genieten van het fort bij Rijnauwen. Na de winter starten we in april 1990 met
de eerste rondleiding. Vanaf het begin is dit een groot succes en
honderdduizenden hebben inmiddels kunnen genieten van het fort bij
Rijnauwen.
Vanaf 2010 ben ik begonnen met het schrijven van naslagwerken over de
forten en andere objecten van de nieuwe Hollandse Waterlinie.
Ik heb geprobeerd om alle denkbare informatie over de Batterij onder Brakel te
documenteren om deze door te kunnen geven aan belangstellenden. De
handleiding is nog niet compleet en zal dat waarschijnlijk nooit worden. Ook
zullen er mogelijk fouten in staan of zijn verhalen niet compleet. Ik hou mij dus
ten alle tijde aanbevolen voor aanvullingen, verbeteringen en bijzondere foto’s,
tekeningen documenten, correspondentie en nieuwsberichten.
[email protected]
Citaten uit het register zijn geschreven in de die tijd gebruikelijke
spelling.
Mocht u losse foto’s, tekeningen en/of documenten willen hebben dan kunt u ze
via deze link aanvragen:
http://enceclopedy-van-de-waterlinie.123website.nl
Dirk de Groot
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
2
Algemene gegevens
Algemeen:
Stelling:
Object:
Adres:
Postcode:
Plaats:
Eigenaar:
Beheerder:
Nieuwe Hollandse Waterlinie
Batterij onder Brakel
Nieuwendijk
5306 TB
Brakel
Staatsbosbeheer
Stichting Behoud Waterlinie Bommelerwaard
Object:
Gebouwd:
Gemoderniseerd:
Gerestaureerd:
Afmeting:
Toegankelijk:
1879 - 1884
N.v.t.
N.v.t.
Ca 5 hectare
Het fortterrein is vrij te betreden. Het gebouw is afgesloten.
Veel van de houten vloeren zijn verrot, betreden is (2014)
levensgevaarlijk.
Contactpersoon:
Naam:
Organisatie:
Luchtfoto van de Batterij onder Brakel.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
3
Waar bouwde men dit fort.
De batterij Onder Brakel ligt aan de Waaldijk ten westen van Brakel.
Waarom bouwde men dit fort.
Het fort dient:
De batterij is bestemd tot bestrijking van den linker Waaldijk, van de Waal met
hare uiterwaarden, van den Heidijk, van den Nieuwendijk, alsmede van het
inundatieveld van de Bommelerwaard beneden de Heidijk.
Naamgeving
Veel forten zijn genoemd naar de streek of een plaats waar het gebouwd is.
De naam is: Batterij onder Brakel, genoemd naar het plaatsje Brakel in de
omgeving.
Ontwerp
De Batterij is in 1878 ontworpen door de Geniecommandant in de 3e Stelling te
Gorinchem onder eindverantwoordelijkheid van de Inspecteur der Genie te 'sGravenhage. De aanbesteding, die plaats vond op 20 mei 1879, omvatte de
aanleg van twee batterijen, namelijk de Batterij onder Brakel en de 2 km
zuidelijker gelegen Batterij onder Poederoijen.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
4
De bouwgeschiedenis
De Batterij onder Brakel is gebouwd in de derde bouwperiode van de Nieuwe
Hollandse Waterlinie. Dit was de periode van 1870 tot 1885. Deze bouwperiode
is kenmerkend voor de aanleg van zware wallen en een stevige gronddekkingen
op de bomvrije kazerne.
In die tijd had men al geleerd van de mobilisatie tijdens de Frans – Duitse
oorlog. In veel van de oudere forten waren de privaten binnen de bomvrije
kazernes gebouwd. Soms op korte afstand van de keuken. Omdat dit niet erg
hygiënisch was zijn de privaten geplaatst in een keermuur voor de bomvrije
kazerne. Nieuw voor die tijd was ook het gebruik van schuifdeuren bij de
remises. Als het fort onder vijandelijk vuur kwam te liggen zou bij een
beschieting een gewone deur makkelijk geblokkeerd kunnen worden door aarde
en/of puin. Een schuifdeur zou dan makkelijker te openen zijn.
Zoals gebruikelijk kwam er een openbare aanbesteding. Tijdens de
inschrijfperiode bleek dat er niet veel animo was voor de bouw van de batterijen.
Op zich niet zo vreemd als je weet dat de bodemgesteldheid op de bouwplaatsen
erg slecht waren. De grond was ter plaatse erg slap en men was bang dat er
tijdens de bouw verzakkingen en grondafschuivingen zouden plaats vinden. De
genoemde schade zou zo als gebruikelijk verhaald worden op de aannemer.
Pas nadat de Minister van Oorlog had bepaald, dat de schade, ontstaan door
verzakkingen en grondafschuivingen, ten laste van het Ministerie van Oorlog zou
komen vond men de aannemer C. van der Meijden uit Hardinxveld bereid, het
werk uit te voeren voor fl. 200.800,--.
Met den bouw van de batterij is aangevangen in 1879, aanvankelijk onder leiding
van de 1en Luitenant-Ingenieur E. Quarles van Ufford en den 2en LuitenantIngenieur J.H. van Hoogstraten en later onder leiding van 1 Luitenant-Ingenieur
P.G.J. Noorduijn, volgens het op 20 Mei 1879 VIe afdeling Genie N° 77
goedgekeurde contract, wegens het maken van twee Batterijen, als een onder
Brakel en een onder Pouderoijen.
De aannemingssom bedroeg f 208800,-.
Daar bij een op 19 October 1878 gehouden aanbesteding de raming f 200000,ver werd overtroffen, en de reden hiervan blijkbaar was de groote vrees, die bij
alle aannemers bestond in het slappe terrein en de daardoor te verwachten
verzakkingen, werd door den Minister van Oorlog, bij de aanbesteding van het
bovenvermeld goedgekeurd contract, bepaald dat schade, ontstaan door
verzakking van het aardwerk, ten laste van het rijk zoude komen.
Op 26 Mei 1879 werd aangevangen met het graven van den fonderingsput, het
maken van de fondering en het opmetselen van het bomvrij gebouw, welk
gebouw vóór den winter van 1879-1889 tot 6.5 M+AP, voltooid was.
Het aardwerk werd, zonder dat verzakkingen plaats hadden, voortgezet tot 22
November 1879 en was toen tot gemiddeld 5.4 M+AP voltooid. Op ongeveer 20
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
5
April 1880 werd de uitvoering van het aardwerk hervat. Op 16 Juni d.o.v. zakte
de zuid-oostelijke face over 40 M. lengte ongeveer 2.5 M. weg.
Het aardwerk werd toen gestaakt en besloten den uitslag af te wachten van de
proefneming aan de Batterij te Pouderoijen, waar men bij de uitvoering van het
grondwerk eveneens met verzakkingen te kampen had.
Tengevolge van belangrijke moeilijkheden bij de uitvoering van het werk aan de
batterij onder Pouderoijen, werd het contract gewijzigd, bij beschikking van den
Minister van Oorlog van 24 Februari 1881 Ve Afdeling, Genie N° 23, en het werk
in den alstoen bestaanden toestand opgeleverd, te dien tijde was het bomvrij
gebouw en de brug van de Baterij onder Brakel voltooid en het aardwerk
gedeeltelijk opgehoogd.
Het werk is toen voorlopig gestaakt en werd er besloten de voortzetting aan de
beide batterijen elk geheel afzonderlijk te doen
Plaats hebben. Ten gevolge daarvan werd op 1 September 1881 onder Ve
Afdeling Genie N° 34 goedgekeurd het contract wegens: “het voltooien van de
batterij onder Brakel aangenomen voor f 18940,-“
Met de voortzetting van het aardwerk werd, na een drainering van takkebossen
te hebben aangebracht, begonnen op 12 september 1881.
Op 13 januari 1882 zakte het gedeelte keelborstwering ten noorden van de brug,
dat tot 7.15 M.+A.P. was opgehoogd over eene lengte van 60 M. tot ± 2.7 M. +
A.P. weg.
Nadat de ophoging weder voortgezet was, werd deze van 21 Januari tot 15 April
gestaakt.
Bij de opnieuw voortgezette ophoging van het aardwerk, bleef de
noordwestelijke saillant voortdurend zakken, waarom dan ook tot steun de berm
aldaar tot 5 M. verbreed werd.
Het aardwerk bleef echter steeds zakken, ook toen het na op de plaats van 2
Juni tot 15 Juli 1882 te hebben stil gelegen, weder werd hervat.
Op 14 Juli 1882 was de zuid-oostelijke face ruim 4 M. gezakt.
Op 5 Augustus 1882 werd het werk gestaakt.
Op 1 Mei 1883 werden de werkzaamheden voortgezet.
Al spoedig is er aan den noord-westelijken saillant en de daaraan grenzende
keelface enige verzakking waargenomen, die den 3en Juli zodanig toenam, dat
een voorstel werd ingediend, dat daarna werd goedgekeurd, tot het wijzigen van
het aardwerk van die verzakking, n.l. het terugtrekken van de vuurlijnen; en wel
die van den noord-westelijken saillant over ongeveer 3 M. en die der keelface
over 8 M., waardoor het gedeelte keelborstwering vóór het bomvrije gebouw
verviel. Hierin kan echter te zijner tijd b.v. door het aanbrengen van een
tijdelijke palissadeering met infanteriebanket worden voorzien.
Voorts had een afschuiving plaats van de gronddekking op het bomvrije gebouw;
deze werd weder hersteld, en is het aardwerk den 10en Oktober 1883 geheel
opgeleverd.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
6
In den winter 1883-1884 was het aardwerk belangrijk ingeklonken, het meest
dat van de zuid-oostelijke face en van het noordelijk deel van de keelface, welke
ook gedurende den bouw steeds groote neiging tot verzakking en afschuiving
vertoonden.
Bovendien heeft in het laatst van November 1883 een taludafschuiving
plaatsgehad aan de oostzijde van de gronddekking van het bomvrije gebouw en
in Januari daarop volgende een dergelijke aan de zuidzijde van die gronddekking.
Ingevolge de aanschrijving van den Minister van Oorlog van 19 Juni 1884 Ve
Afd. Genie N° 25 en 3 October 1884 Ve Afd. Genie N° 20, is vervolgens de
plaatsgehad hebbende afschuiving van die gronddekking hersteld. Na dien tijd
heeft er geen verzakking of afschuiving van eenige betekenis meer plaats gehad.
Voorts zijn nog de volgende werken uitgevoerd, als:
1e Het maken van vloeren, enz in de lokalen 15 en 16 der kelderverdieping van
het bomvrij gebouw, volgens het op 30 December 1885 Ve Afdeling Genie N° 54
goedgekeurd contract wegens “het uitvoeren van verbeteringen van
ondergeschikt belang aan de batterijen onder Brakel en Pouderoijen”
aangenomen voor
f 3680,-, onder leiding van den 2en Luitenant-Ingenieur H. M. van Weel,
2e Het bouwen van een bergloods volgens het op 17 Maart 1888 Ve Afdeling
Genie N° 95 goedgekeurde contract wegens “het bouwen van bergloodsen van
Bergloodsen in de Batterijen onder Brakel en Pouderoijen”, aangenomen voor f
2619, onder leiding van den Opzichter van Fortificatiën P.F. van de Wetering
bijgenaamd de Rooij;
3e Het bouwen van een wachterswoning volgens het op 6 April 1891 Ve Afdeling
Genie N° 58 goedgekeurd contract aangenomen voor f 1797,- onder leiding van
den Opzichter van Fortificatiën P.F. van de Wetering bijgenaamd de Rooij.
Om te voorkomen dat er nog meer grond zou afschuiven en/of verzakken legde
men in de gracht 6 aarden dammen aan. Twee 2 aan de keelzijde ter
weerszijden van de toegangsbrug over de gehele breedte van de gracht. Om te
voorkomen dat de vijand van deze dammen gebruik zouden maken om op het
fort te komen waren ze afgesloten met hekken. Aan de noordwestzijde kwam
een dam van 18 meter lengte en aan de zuidoostzijde één over de gehele
breedte van de gracht. Om deze dam min of meer onzichtbaar te maken lag
deze onder water. Aan de oost/zuidoostzijde kwamen de laatste dammen van 22
meter en één van 13 lengte. Helaas waren de problemen door het nemen van
deze maatregelen niet opgelost. Het grondwerk ging weer verzakken en men
legde het werk opnieuw stil. Dit duurde van augustus 1882 tot opril 1883
waarna men op 1 mei 1883 het werk weer hervatte. Door de opstart van de
werkzaamheden ontstonden er opnieuw verzakkingen. Men besloot tot het
nemen van rigoureuze maatregelen. Men besloot het grondlichaam van de
batterij aan te passen. Hiervoor werden de vuurlijnen in de keel- en de
noordwestzijde teruggetrokken. Hierdoor verviel de keelborstwering achter de
kazerne. Daarmee was het nog niet afgelopen, in de periode 1883 – 1884 zijn er
nog afschuivingen geweest van de gronddekking op de bomvrije kazerne.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
7
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
8
De bewapening volgens de Memorie van verdediging uit
1880
2 kanonnen van 12 cM. Lang achterlaad
2 kanonnen van 12 cM. Kort achterlaad
12 cM. Ka
12cM kort op affuit
met beweegbare
verhoogstukken
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
9
12 cM. La
Verschillende soorten
munitie.
V.l.n.r:
Kartets
Granaatkartets
Brisantgranaat
Pantsergranaten
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
10
Positie en schootsrichting van het geschut.
Bewapening
De Artillerie-bewapening van de batterij is als volgt vastgesteld in den
armeringsstaat van de groep Woudrichem op 13 Augustus 1895 Kabinet Lith A
143 .
2 kanons van 12 cM. L.A.
6 ..
.. 12 cM. K.A.
2 Coehoornmortieren
2 Mitrailleurs M.90
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
11
Op deze 3 D tekeningen is goed te zien dat het kanon een in hoogte verstelbare
affuit had. In de hoogste stand kon het over een wal heen schieten.
In de lage stand was het kanon veel stabieler en dat was weer belangrijk bij het
vervoer.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
12
De bemanning (bezetting)
De bezetting van de batterij maakt deel uit van die vastgesteld in
bovengenoemden armeringsstaat van de groep Woudrichem.
In dien armeeringsstaat is de bezetting vastgesteld op:
In het Genieregister is verder niets te lezen over de bezetting.
De bemanning bestond altijd uit artilleristen en infanteristen. Soms aangevuld
door Genietropen en militairen van de geneeskundige dienst. Artilleristen en
infanteristen konden zowel van de Militie (dienstplichtig) of van de schutterij
(vrijwilligers) zijn.
De genietroepen hadden een belangrijke taak bij het gevechts gereedmaken van
het fort. Zij maakte ingewikkelde constructies en gaven leiding aan werkploegen
die bestonden uit de reguliere fortbezetting.
Ze hielden zich onder andere bezig met het ruimen van de schootsvelden, het
bouwen van blinderingen en het maken van het overhaalvlot dat nodig was als
het uitneembaar vak van de toegangsbrug was weggenomen.
Blindering.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
13
Borstweringen
De borstweringen, waarvan de vuur-lijnen liggen op 7.4 tot 7.76 M. + A.P.,
bestaan boven walganghoogte uit zand met bekleedingen van klei, dik ongeveer
0.5 M. De dikte der borstweringen is als volgt:
van het zuidelijk gedeelte der keelborstwering 2.6 M.;
van het noordelijk gedeelte der keelborstwering 3.6 M.;
van de linkerflank 4.9 tot 7.6 M.;
van de linker face 5.7 tot 8.1 M.;
van de rechterflank 7.65 M.;
van de rechter face 6.2 tot 7.75 M.
De plongée’s zijn naar buiten afdalende, onder 1:5 tot 1:12.
De buitentaluds hebben hellingen van gemiddeld 2 op 3; de taluds van de
gronddekking op het gebouw van 2 op 5 tot 4 op 5, alle overige taluds zijn van 1
op 1.
Berm
De berm ligt van 1.25 tot 1.67 M. + A.P.; hij is gemiddeld breed 2.25 M.
In verband met de plaats gehad hebbende verzakking is er langs een gedeelte
van de linkerflank en langs het noordelijk gedeelte der keelborstwering een
verhoogde berm ontstaan gelegen op gemiddeld 4 M. + A.P. en breed van 5 tot 9
M.
Traversen
Van de traversen alle breed ± 4.9 M., met de bovenvlakken gelegen van 8.47 tot
8.7 M. = A.P. zijn er 2, elk gemiddeld lang 13.5 M., 1 gemiddeld lang 13 M., 2
gemiddeld lang 14.5 M. en 1 lang 15.5 M.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
14
De bovenvlakken dalen over ongeveer de helft der lengte, van bovengenoemde
peilen tot de buitenkruin der borstwering.
De traversen bestaan uit zand, met een kleibedekking, dik 0.5 M.
Emplacementen
De geschutemplacementen der facen en flanken zijn met hare bovenvlakken
gelegen op 5.85-, 5.9-, 6.07-, 6.15-, 6.25- en 6.1 M. + A.P., respectievelijk lang
5.5-, breed 6M., lang 5.5-, breed ontwikkeld 18 M., lang 5.5- tot 7-, breed 10
M., lang 5.5-, breed gemiddeld 8 M.
Banket
Achter de beide keelborstweringen ligt een banket, breed 1 M. met het bovenvlak
op gemiddeld 6.23 M. + A.P. het bestaat vanaf het bovenvlak ter dikte van 1 M.
uit zand.
Walgang
Achter de facen en flanken ligt een walgang, breed 2 tot 12 M., met het
bovenvlak op gemiddeld 5.77 M. + A.P. in gemeenschap met een vóór het
bomvrij gebouw gelegen plateau, waarvan het bovenvlak ligt op gemiddeld 6.4 M
+ A.P. De walgang en het plateau bestaan van af het De walgang en het plateau
bestaan van af het bovenvlak ter dikte van 1 M. uit zand.
Opritten, enz.
Het op 6.4 M. + A.P. gelegen plateau vóór het bomvrij gebouw is door een oprit,
breed 1 M., hellende onder 1 op 3, en door een houten trap, breed 1 M.
verbonden met het op 3.03 M. + A,P, gelegen terreplein vóór de begane
grondslokalen van dat gebouw. De geschutemplacementen zijn door opritten, als
die der emplacemente en hellend onder 1 op 4, met de walgang verbonden. Het
plateau vóór het bomvrij gebouw is met het terreplein verbonden door een oprit
breed 11 M., hellende onder 1 op % en door een oprit breed 5.5 M., hellende
onder 1 op 17. Van de brug over de gracht leidt een oprit, gemiddeld breed 6.m.
onder een helling van 1 op 10
Gracht
Rondom de batterij bevindt zich een natte gracht, breed van 6.- tot 40 M..
De bodem der gracht ligt op gemiddeld 1.2 M. ÷ A.P.
Het zomerpeil is 0.65 M. + A.P.
Het voorlopig inundatiepeil is 1.5- en het volledig inundatiepeil 2.2. M. + A.P.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
15
In de gracht liggen tot steun van het aardwerk, 6 aarden dammen, waarvan
twee in de keel, aan weerszijde der toegangsbrug over de gehele breedte, elk
breed 2 M.; 1 vóór de linkerflank lang 18, breed 3.5 M.; 2 voor de
frontborstwering, waarvan 1 lang 22, breed 2 M. en 1 voor de rechterflank over
de gehele breedte, breed 2 M.
Zij zijn met hunne bovenvlakken gelegen respectievelijk op 1.2-, 1.58-, 1.58-,
1.5.
Grenzen
De grenzen van den militairen landsgrond (zie blad 112) zijn op het terrein door
20 hardstenen grenspalen aangegeven.
De op deze gronden, alle gelegen in de gemeente Brakel sectie 6, betrekking
hebbende koopakten zijn gesloten als:
1e Op 23 December 1878 met G.J. Brouwers, betreffende een gedeelte van
perceel N° 236 en het perceel N° 239, thans onderdeel uitmakende van N° 350;
2e Op 23 December 1878 met M. Duijzer, betreffende het perceel N°, thans
onderdeel uitmakende van N° 350,
3e Op 23 December 1878 met J Grandia, betreffende het gedeelte van perceel N°
249, thans onderdeel uitmakende van N° 350,
4e Op 20 Februari 1879 met de Geërfden dag van den dorpspolder Brakel
betreffende het perceel N° 223 en de gedeelten van perceelen N° 341, 326 en
218, thans onderdeel uitmakende van N° 350;
5e Op 20 februari 1879 met D. van Tongerloo en c.s., betreffende het perceel n°
238, thans onderdeel uitmakende van N° 350;
6e Op 11 augustus 1879 met G. van der Linden en c.s., betreffende het perceel
N° 237, thans onderdeel uitmakende van N° 350;
7e Op 26 Augustus 1881 met J. Grandia betreffende het gedeelte van perceel N°
348, thans 357, en
8e Op 23 April 1883 met J. Grandia en c.s., betreffende het perceel N° 365.
Blijkens koopakte, genoemd onder 4, is Dorpspolder Brakel bevoegd en verplicht
om het betrokken gedeelte van den Nieuwendijk als waterkering te onderhouden.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
16
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
17
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
18
Gebouw
Het gebouw bevattende een begane grond, een eerste- en een kelderverdieping,
is ingedeeld als volgt:
Indeeling
Nummer
Lang
Breed
Hoog
van het
in
in
(in
top)
M.
M.
lokaal
Bestemming
Aanmerking
in M.
1
projectielenmagazijn
4.22
3.35
2.75
Met 3 lichtnissen.
Onder de lokalen 1 en 2 en onder een
gedeelte van lokaal 3 doorgaande, ligt een
regenbak, tusschen de beklamping gemeten,
lang 6.2, breed 4,7 hoog in het midden 2.3
M.; de monding bevindt zich in lokaal 2.
2
Magazijn voor
5.17
1.21
levensmiddelen
2.17
* Gemeten aan de zijden
en
2.57*
3
4
Gang
Keuken
Ontw.
0.6
1.93
16.33
en
en
1.1
2.75
1.79
1.84
4.43
en
Met een hijschtoestel in verbinding met
lokaal 9.
Met een aanrecht en een los ijzeren fornuis
met 2 kookketels, elk inhoudende 0,075 M³
en een waterketel.
2.4
5
Toegangslokalen tevens
logies
6.34
3.13
2.57
(a) over 4.55 M. lengte, overigens 5.04 M.
(a)
(b)
(b) over 4.55 M. lengte, overigens 2.98 M.
Met een trapgat naar de kelder- en een trap
e
naar de 1 verdieping.
Voor 5 manschappen britsen aanwezig.
6
Logies onderofficieren
6.34
3.01
2.97
(a) over 5.23 M. lengte, overigens 5.01 M.
(a)
6a
Logies officieren
5.2
1.97
2.97
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
19
7
Gang
Ontw.
0.6
2.-
15.07
en
En
1.1
3.07
Met een hijschtoestel in verbinding met
lokaal 14.
8
Kruitmagazijn
4.22
3.5
2.42
Ingericht voor 8000 Kg. Buskruit, bij
verpakking in koperen kisten. Met 3
lichtnissen.
9
Remise
6.33
5.-
2.42
Voor 2 vuurmonden, kan tevens als
schuilplaats dienen.
Met 2 nissen, elk met één rij draagplanken
en een hijschgat.
Door middel van latwerk is een gedeelte lang
3.45, breed 2.3 M. afgescheiden tot berging
van Geniematerieel.
(nu logies)
10
Telegraafkantoor
Ingericht voor logies van 12 minderen.
4.42
1.79
1.48
Met één loket.
En
2.71
11
Gang
5.04
1.79
2.78
12
Logies voor officieren
4.42
3.13
2.78
13
Logies
6.33
5.01
2.8
Voor 15 manschappen britsen aanwezig.
14
Remise
6.35
3.51
2.42
Voor 2 vuurmonden, kan tevens tot
schuilplaats dienen.
Nu logies als sub 9 voor 7
minderen
15
Logies
Met een trapgat.
Met 2 nissen, elk met één rij draagplanken,
en een hijschgat.
6.11
4.89
2.14
Voor 14 manschappen. Britsen aanwezig.
Met een trap naar den beganen grond.
En
2.3
16
Logies
6.11
5.-
2.3
Voor 15 manschappen. Britsen aanwezig.
17
Privaat
0.98
0.73
1.72
Onder deze privaten ligt een put, lang 3.05,
breed 2. Hoog in top 2.5 M. De monding van
dezen put ligt vóór privaat 18.
Voorts heeft het gebouw 2 vleugelmuren, hellende van 11.16 M. + A.P. tot 6.4
M. + A.P., waarvan één bij lokaal 9 lang 7.57 M. en één bij lokaal 14, lang 8.1
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
20
M., en 2 steunmuren met het bovenvlak op 6.4 M. + A.P., waarvan één in het
verlengde van rechtstand 6-8, lang 7.99 M.
In de laatstgenoemde steunmuur zijn de privaten 17, 18 en 19 uitgespaard.
Tegen deze muur staat een ijzeren urinoir, waarvan de uitlooppijp in den
privaatput reikt. Op elken steunmuur staat een glinting hoog 1 M., bestaande uit
houten palen en ijzeren scheien.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
21
Constructie
Het gebouw rust op een zandbed, dik 3 M., aangelegd op 2,9 M ÷ A.P. en een
dennenhouten fondeering.
De houten fondering bestaat uit:
375 palen, lang 13.1 tot 13.95 M., kespen en kloosterhouten, zwaar 0.24 bij
0.26 M., waartusschen een vloer van beton, dik 0,5 M., aan alle zijden o,25 M
buiten den aanleg der fondamenten uitstekende.
De bovenvlakken der kespen liggen onder de rechtstanden op 0,1 M. + A.P.;
onder de voor- en achtersluitmuren alsmede onder de vleugelmuren en onder de
vloeren van kelderlokalen op 0.1 M. ÷ A.P. en onder de steunmuren op 0.1 M. ÷
A.P. en 0.3 M. ÷ A.P.
Op deze fondeering zijn de fondamenten aangelegd, ter breedte en dikte van de
schoone muren, vermeerderd voor de sluitmuren en den steunmuur in het
verlengde van rechtstand 2-4, met 0.42 M.;
voor de vleugelmuren met gemiddeld 0.38 M.; voor de eindrechtstanden met
1.02 M. en voor den steunmuur in het verlengde van rechtstand 6-8 met 1.8 M.
De fondamenten zijn alle 4 lagen te lood opgemetseld en verder, die van de
voorsluitmuur aan de binnenzijde te lood en aan de buitenzijde met gelijke
versnijdingen, zoodanig, dat zij op 3.06 M. + A.P. 0.11 M. dikker zijn dan de
schoone muren; die van den achtersluitmuur aan de buitenzijde te lood en aan
de binnenzijde met gelijke versnijdingen, bij den voorsluitmuur;
Die der middenrechtstanden aan weerszijden te lood;
Die der eindrechtstanden aan de binnenzijden te lood en aan de buitenzijden met
gelijke versnijdingen, zoodanig dat zij op 0.85 M. + A.P. ongeveer 0.7 M. dikker
zijn dan de schoone muren en vervolgens te lood tot 5 M. + A.P., alwaar zij met
gelijke versnijdingen tot op 6 M. + A.P. met de schoone muren samenvallen. De
bodem van den regenbak en van de beide kelderlokalen bestaat uit een
omgekeerd anderhalfsteens segmentsgewelf, waarvan de top der binnenwelflijn
ligt op 0.5 M. + A.P. de gewelven van de kelderlokalen zijn aangerazeerd tot
0.83 M. + A.P.
De regenbak is gedekt door een ëénsteens segmentsgewelf met den top der
binnenwelflijn gelegen op 2.92 M. + A.P.
Lokaal 15 is over een lengte van 4.42 M. en over een breedte van 1.79 M.
gedekt door steekgewelven, dik 0.11 M., met den onderkant der ijzeren I liggers
op 3 M. + A.P.
De bodem van den privaatput bestaat uit een omgekeerd anderhalfsteens
segmentsgewelf, waarvan de top der binnenwelflijn ligt op 0.15 M. + A.P. De put
is gedekt door een éénsteens segmentsgewelf, met den top der binnenwelflijn op
2.65 M. + A.P. Onder lokaal 8 en onder gang 7, voor zoover deze niet in het
eindrechtstand is uitgespaard, is een éénsteens aardboog met den top der
binnenwelflijn op 2.92 M. +A.P.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
22
Vloerbogen zijn aangelegd:
In lokaal 9 en 14 en over eene lengte van 4.45 M. in lokalen 10-12 ter dikte van
1 steen;
In lokaal 9 ter dikte van 2 steen en in de overige lokalen ter dikte van 1 steen;
zij zijn gelegen met den onderkant der binnenwelflijn, respectievelijk op 5.91-,
6.23- en 5.73 M. + A.P.
De gewelven van de eindrechtstanden uitgespaarde gangen zijn dik 0.11 M. en
gelegen met de binnenwelflijn op gemiddeld 5.12 M. + A.P.
De gewelven, die de gronddekking dragen, zijn dik 3 éénsteens rollen en met de
binnenwelflijn gelegen op gemiddeld 8.96 M. + A.P.
De ruggen der afwateringsvlakken liggen op 9.96 M. + A.P.
De gronddekking tegen en op het gebouw bestaat boven walgangshoogte, ter
dikte 2 M., uit zand, overige uit zandachtige grond waarover een 0,5 M. dikke
kleibekleding.
In de lokalen 1, 2, 3, 4, 7, 8, 15 en 16 liggen cementvloeren;
In de lokalen 5, 6, 6a , 10, 11, 12 en 13 houten vloeren;
Die in lokalen 5 en 6 rusten elk op 8 getrokken ijzeren I liggers en de overige op
houten balken, zwaar 0.15 bij 0.25 M.
In de overigen lokalen en in de privaten zijn gemetselde vloeren.
De vloeren liggen, van de kelderverdieping op 0,83 M. + A.P.;
Van den beganen grond in lokaal 4 op 3.27 en overigens op 3.16 M. + A.P.;
Van de verdieping in de lokalen 10, 11, 12 en 13 op 6.16- en in de overige op
6.56 M. + A.P.; Van de privaten op 3.1 M + A.P. In de lokalen 4, 5, 6, 10, 13,
13, 15 en 16 kan gestookt worden.
Tot rookgeleiding zijn voor de verschillende lokalen potbuizen aangebracht,
waaromheen een ruimte tot vorming van luchtkokers in het metselwerk
gespaard, verder verlengd door gemetselde schoorstenen tot 2 M. boven de
ruggen der aanrazering. Op deze schoorstenen zijn de potbuizen tot boven de
gronddekking opgetrokken en aldaar voorzien van ijzeren schoorsteen-kapjes.
Bovendien is boven elk der 2 gangen 3 en 7 een luchtkoker in het metselwerk
gespaard welke, door gemetselde kanalen verlengd tot 2 M. boven de ruggen der
aanrazering en verder door potbuizen, tot boven de gronddekking opgetrokken
is.
Tot ventilatie van de ruimte tusschen het gewelf en den houten vloer boven de
lokalen 4 en 5 zijn in de voor- en sluitmuren 2 luchtgaten gespaard.
De lokalen 1 en 8 worden verlicht door in de aanwezig missen te plaatsen
lampen. Alle andere lokalen worden verlicht door petroleum- hanglampen.
Voor de 4 raamopeningen van de kelderlokalen 15 en 16 liggen gemetselde
koekoeken, waarvan 3 elk binnenwerks lang 1.2 een één lang 0.86 M., alle breed
0,84, diep 1.1 M., gedekt door een ijzeren rooster en een houten luik.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
23
Afwatering
Het gebouw watert af, gedeeltelijk door 13 druipkokers, onderling ver-bonden
door een gegoten ijzeren buisleiding naar den regenbak, overigens in de
gronddekking. Het overtollige water dat zich verzameld in het terreplein vóór het
gebouw wordt opgevangen in een vergaarput en daaruit afgevoerd door een
gegoten ijzeren buisleiding naar de keelgracht.
Drinkwater
Tot drinkwater kan dienen het water uit den regenbak, dat door middel van een
pomp tegen den noordelijken steunmuur, nabij lokaal 5 kan worden opgepompt.
Rabat
Voor de lokalen 5 en 6 ligt uitgezonderd ter plaatse van de koekoeken, een
gemetseld rabat breed 1.05 M. en voor de privaten een gemetseld rabat breed
0.9 M.
Brug a.
Tot toegang naar de batterij ligt over de keelgracht een brug, lang 29.25 M. met
het bovenvlak van het dek gelegen op 4.8 M. + AP
De brug rust op 7 eikenhouten paaljukken, waarvan 2 dienstdoen als
landhoofden. De jukken bestaan elk uit 4 palen, zwaar 0.25 bij 0.25 M. en een
sloof, zwaar 0.3 bij 0.3 M.;
Elk landhoofdjuk heeft bovendien eene beschoeiing hoog ongeveer 0.6 M.
Aan 3 paaljukken zijn voorts aangebracht 2 versterkingsschoren, zwaar 0.1 bij
0.2 M.
Over de brugvakken, waarvan het 4e vak, gerekend vanaf de batterij,
opneembaar is, liggen ijzeren I liggers, hoog 0.16M., over het opneembaar vak 6
en overigens 5 rijen.
Op de liggers lig een eiken dek, breed 3- dik 0.06 M., dat bij het opneembaar
vak besloten is tusschen 2 sluitribben, zwaar 0,1 bij 0.15 M. en overigens
bevestigd op tegen de ijzeren liggers aangebrachte houten spijkerribben zwaar
0.1 bij 0.1 M.
Op het middenjuk van de brug staan, in gegoten ijzeren schoenen en met
schoorijzers bevestigd, 2 houten stijlen, zwaar 0.2 bij 0.2 M., aan welke is
afgehangen eene barrière in 2 bladen.
De brug heeft aan beide zijden een ijzeren leuning hoog 1 M., op het
opneembaar vak bestaande uit afneembare kettingen.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
24
Peilmerken
Tegen het 3e juk gerekend van af de batterij is een peilschaal gesteld,
aanwijzende van 0.00 tot 4 M. + A.P.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
25
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
26
Bergloods b.
Deze loods is binnenwerks lang7, breed 5 M.
De fondamenten, ter breedte van 0.66 M. op staal aangelegd op 5.54 M + A.P.,
hebben op het bovenvlak op 5.9 M. + A.P. een breedte van 0.33 M.
Op deze fundamenten zijn, met uitsparing van een deuropening, de voetmuren,
ter dikte van 0.22 M., tot 6.4 M. + A,P, opgetrokken.
Op de voetmuren liggen muurplaten zwaar 0.06 bij 0.22 M. en daarop alsmede
op in de deuropening geplaatste neuten staan 10 hoofdstijlen, zwaar 0.18 bij
0.18 M. en 12 tusschenstijlen, zwaar 0.1 bij 0.12 M.
Van de hoofdstijlen zijn 4 paar gekoppeld door een bintbalk, zwaar 0.12 bij 0.25
M. en door 2 korbeels, zwaar 0.12 bij 0.15 M. De buitenbekleding is van planken,
dik 0.028 M. Hierin zijn op de beganen grond uitgespaard 3 raamopeningen, elk
aan de binnenzijde voorzien van een paar zijwaarts schuivende glasramen en
aan de buitenzijde van een paar luiken en voorts een deuropening met een deur
in 2 bladen. In den westelijken eindgevel bevindt zich boven de zoldervloer een
opening gesloten door een luik in 2 bladen. Op elk der bintbalken staat een
houten kapgebint samengesteld uit 2 spruiten en een hanebalk. Deze
kapgebinten zijn onderling verbonden door 4 gordingen en één nok. Op deze
gordingen en nok alsmede op 2 spanplaten is een dakbeschot, dik 0.022 M. met
een beplating den dekking van pannen aangebracht. In het dak zijn 3 zinken
dakramen.
Over het geheele oppervlak van de loods ligt een zoldervloer dik 0.028 M. met
het bovenvlak op 8.9 M. + A.P. dragende op 2 spanplaten, zwaar 0.15 bij 0.18
M. en 5 zolderbalken zwaar 0.1 bij 0.18 M. In dezen vloer is een door een luik
gesloten opening voor een houten trap, breed 0.95 M.Op den beganen grond
bevinden zich 2 kasten, elk met 5 rijen damplanken. De zolder is door een
houten rasterwerk in tweeën verdeeld. De loods is bevloerd met een
klinkerbestrating gelegen op 6M. + A.P.
Rondom de loods ligt een rabat, breed 1 M.; voor de deuropening van klinkers in
zand, lang 2.4 M., overigens van grind, dik 0.1 M.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
27
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
28
Wachterswoning c.
Het gebouw, bevattende een beganen grond en een zolder is ingedeeld als volgt:
Indeling
Nummer
Lang
Breed
Hoog
van het
in
in
(in
top)
M.
M.
lokaal
Bestemming
Aanmerking
in M.
1
Woonkamer
5.4
3.5
3.27
Met 2 kasten
2
Keuken
3.5
3.1
3.27
Met een aanrecht, een kast en een door een
houten beschot afgescheiden trap, breed 0.8
M. naar den zolder.
3
Slaapkamer
3.5
3.19
3.27
4
Gang
4.3
1.-
3.27
5
Privaat
1.-
1.-
3.27
Zolder
8.22
5.4
0.6(a)
a tot bovenkant muurplaat
3.05(b)
b tot de nok
Achter het gebouw ligt een privaatput van
cementsteen, inhoudende ongeveer 1.5 M³.
N.B. alle vertrekken zijn bepleisterd.
Het gebouw rust op een zandbedding dik 1.15 M., aangelegd op 2.95 M. + A.P.
Op de zandbedding zijn de fondamenten aangelegd voor de buitenmuren ter
breedte van 0.66 M. en voor de binnenmuren, ter breedte van 0.33 M. Zij
hebben op 4.57 M. + A.P. een breedte respectievelijk van 0.33 en 0.22 M.
Op deze fondamenten zijn de schoone muren opgetrokken, voor de vóór- en
achtergevels ter dikte van 0.22 M., tot den onderkant der muurplaten op 8.85 M.
+ A.P., de eindgevels ter dikte van 0.22 M. tot aan de dakvlakken en de
binnenmuren ter dikte van 0.11 M. tot tegen den onderkant van den zoldervloer.
In de vertrekken 1 en 3 zijn houten vloeren, dik 0.034 M. op houten vloerribben
zwaar 0.08 bij 0.1 M., rustende op gemetselde teerlingen.
In de overige vertrekken liggen vloeren van plavuizen op een platte laag
steenen.
De bovenkant der vloeren ligt op 5.- M. + A.P.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
29
De vertrekken zijn gedekt door den houten zoldervloer, dik 0.028 M., rustende
op zolderbalken, zwaar 0.1 bij 0.18 M.
De kap bestaat uit 2 kapgebinten, elk samengesteld uit 2 bogen van op elkander
geklampte boogstukken, één makelaar, één dubbele hanebalk en 2 blokkeels.
De gebinten zijn onderling verbonden door 4 gordingen en 1 nok.
Op de nok, gordingen en muurplaten ligt een dakbeschot, dik 0.022 M. met
belatting en dekking van pannen.
In de vertrekken 1 en 2 zijn stookplaatsen aanwezig.
Het regenwater wordt van het dak opgevangen in ijzeren goten en van daaruit
door afvoerbuizen naar het omliggend terrein afgevoerd.
Tegen den oostelijken gevel staat een tochtportaal van hout, binnenwerks lang
1.05, breed 0.95, hoog gemiddels 2.16 M.
De bewoners gebruiken het drinkwater uit den regenbak in het bomvrij gebouw.
Rondom het gebouw ligt een rabat breed 1 M. van klinkers in zand.
Schuur D
Nabij de wachterswoning bevindt zich een schuur binnenwerks lang 3.-, breed
1.75, gemiddeld hoog 2.05 M., bestaande uit 10 houten palen, elk zwaar 0.1 bij
0.1 M. waartegen een bekleeding van planken dik 0.022 M., tot aan den
onderkant van het dakbeschot dat met pannen is gedekt.
In deze schuur ligt een houten vloer dik 0.022 M.
Tuingrond
De bewoner van het gebouw heeft het gebruik van 12.6 are tuingrond op den
plattengrond van de Batterij (blad 112) aangeduid.
Het werk zoals het er nu uitziet wijkt sterk af van het oorspronkelijke ontwerp.
De oorzaak hiervan zijn de problemen tijdens de bouw en de uitgevoerde
oplossingen.
De batterij was op het voorfront en de flanken voorzien van een zware wal. Op
deze wallen lagen de geschutemplacementen met traversen. Ongeveer in het
midden tussen de wallen ligt de bomvrije kazerne van drie bouwlagen.
De op de tekening aangegeven geblindeerde wacht werd pas ten tijde van een
mobilisatie gebouwd en was van tijdelijke aard.
Aan de achterzijde (keelzijde) van de batterij lag een lage wal voor
infanterieverdediging. Ter hoogte van de brug was een doorgang die in tijd van
mobilisatie voorzien moest worden van de “tamboer voor de brug”.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
30
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
31
Rondom de gracht ligt een strook land, die destijds als ‘militaire landsgrond’ bij
de batterij hoorde. De grenzen van dit terrein waren oorspronkelijk aangegeven
door 20 hardstenen grenspalen met de inscriptie DvO, hetgeen staat voor:
Departement van Oorlog, met een volgnummer.
Aan de oostzijde van dit terrein was een smalle strook met hakhout, dat bij in
staat van verdediging brengen van het fort, zodanig werd gesnoeid, dat de
puntige takken dienst konden doen als verhakking, een natuurlijke versperring.
Langs de berm van de batterij werd in 1880 een rondgaande doornenhaag en 80
wilgen geplant.
Bij Koninklijk Besluit van 5 november 1879 (Stb. 165) werd de Batterij onder
Brakel aangewezen tot 'Vestingwerk der eerste klasse'. Deze klassering hield
verband met de Wet op de Verboden Kringen van 1853, kortweg Kringenwet
genaamd. Deze wet regelde het behoud van vrije waarneming en schootsvelden
rondom alle verdedigingswerken in Nederland. De Kringenwet onderscheidde drie
denkbeeldige kringen rondom elk verdedigingswerk, een kleine kring tot 300
meter, een middelbare kring tot 600 meter en een grote kring tot 1.000 meter
vanaf elk verdedigingswerk. Binnen deze kringen golden allerlei restricties met
betrekking tot bebouwing en beplanting.
De verboden kringen.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
32
Bijzonderheden betreffende de bouw
Voor dat de bouw begon werd er een hoogte pijlmerk uitgezet. Bijvoorbeeld 3
meter boven Amsterdams pijl. Alle hoogtematen werden dan gemeten vanaf de
pijl. Onder de hoogtekaart van de batterij.
Door ervaringen tijdens de mobilisatie tijdens de Frans – Duitse oorlog in 1870
heeft men besloten de batterijen onder Brakel en Poederooijen te bouwen.
Men was van mening dat het front dat verdedigd werd door de forten Vuren en
Loevestein te zwak was. De twee forten werden gebouwd in de laatste
bouwperiode van de waterlinie. De twee batterijen zijn identiek met dien
verstande dat ze gespiegeld van elkaar zijn gebouwd.
Het enige permanente gebouw was de bomvrije kazerne. De geblindeerde wacht
en de latrines werden pas in tijd van mobilisatie gebouwd. Dit was beschreven in
de Memorie van verdediging uit 1880, geschreven door Generaal Kromhout. Dit
was een handboek voor de fortcommandant waarin tot in detail was aangegeven
wat er moest gebeuren om het fort in staat van verdediging te brengen. De
tekening hierboven is een van de bijlagen.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
33
De stippellijn rondom het fort markeren de militaire landsgronden.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
34
Het voltooide aardwerk
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
35
Gebouw A
Het hoofdgebouw op de batterij is de bomvrije kazerne. Deze bestond uit een
kelder, begane grond en een verdieping.
De bouw begon met het maken van een bouwput die weer voor een deel werd
opgevuld met zand. Daarin werd het heiwerk verricht waarna er op de verticale
paalfundering een paalrooster fundering werd gelegd.
Op de paalrooster fundering werd de bakstenen fundering gebouwd. Het rechter
roodgekleurde gedeelte is de privaatput aan de linkerzijde staat een haaks op
het gebouw geplaatste steunmuur. In de bovenste verdieping lagen links en
rechts van de lokalen de remises. Hierin stond in vredestijd het geschut gestald.
In tijd van dreiging ging het geschut naar de emplacementen en konden de
remises als tussenopslag voor munitie en schuilplaats voor de soldaten worden
gebruikt.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
36
De kelderverdieping.
Tussen de steunmuur en de privaten zijn een aantal uitstulpingen aan de muur
zichtbaar. Dit zijn zogenaamde koekoeken die er voor zorgde dat er licht en lucht
in de kelder kon komen.
De begane grond.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
37
De eerste verdieping.
De langsdoorsnede.
Dwarsdoorsnede.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
38
Lokaalindeling van de begane grond en de 1e verdieping van het bomvrije
gebouw.
Lokaalindeling van de kelder van het bomvrije gebouw.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
39
Gebouw A.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
40
Gebouw A, naam- en jaarsteen.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
41
Op deze hoogtekaart zijn de hoogtematen aangegeven ten opzicht van het van
te voren bepaalde peil.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
42
2012
1955
Vooraanzicht van de bomvrije kazerne.
De remise was in vredestijd de stalling voor het geschut. In oorlogstijd stond het
geschut op de wal en kon de remise gebruikt worden als schuilplaats wanneer de
batterij beschoten werd. In de nissen werd de munitie voor de kanonnen
bewaard. In verband met de veiligheid konden de nissen worden gesloten door
eikenhouten rolluiken.
In de remise vinden we ook een munitielift waarmee de kardoezen en
projectielen vanuit de onderliggende magazijnen naar de stallingruimte gehesen
kon worden.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
43
Het trapgat in de bomvrije kazerne.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
44
Nissen en de munitielift in de remise.
Artillerieloods
De loods is gebouwd in 1888 en was bestemd voor de opslag van kanonnen,
onderdelen en uitrustingstukken. De remises waren voor het modernere geschut
met zijn vele roestgevoelige onderdelen minder geschikt. Zoals alle bakstenen
gebouwen met gronddekking was het er erg vochtig binnen.
De loods had een grondoppervlak van 7 x 5 meter binnenwerks. Het bestond uit
een begane grond en een zolder. Om te voorkomen dat regenwater, bij
afwezigheid van goten, langs de wand wegliep had het dak overstekken. Het dak
was gedekt met pannen en was voorzien cvan 3 dakramen.
De gevels en wanden waren van hout (rabat). In de voorgevel was op de begane
grond een dubbele deur en op de zolderverdieping een luik. De achtergevel was
niet voorzien van luiken en/of deuren. De linkergevel was voorzien van een raam
met 8 ruiten. Rondom de loods lag een rabat van grind van 1 meter breed.
Helaas is de loods in 1981 gevallen onder de slopershamer.
Behalve voor opslag werd de loods tijdens mobilisaties ook gebruikt als
slaapverblijf. Het was in de loods veel prettiger en gezonder dan in de vochtige,
koude logieslokalen in de bomvrije kazerne. Pas als de vijand echt naderde en
met zijn artillerievuur een gevaar zou betekenen voor de loods verhuisden de
soldaten naar veiligere oorden in de kazerne.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
45
De loods lag rechts (zuidelijk) naast de bomvrije kazerne.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
46
De Wachterswoning
Van de wachterswoning is niet veel meer over. Rechts naast de toegang zien we
nog de stenen fundering van een schuurtje dat ooit bij de woning heeft gehoord.
Van het huis zelf zijn geen zichtbare resten meer aanwezig.
De wachterswoning werd over het algemeen als eerste gebouwd om dienst te
doen als directiekeet. In dit geval was het 1880. Ze konden zowel van hout als
van steen zijn. Als de bouw gereed was werd de keet geschikt gemaakt als
woonhuis en trok de fortwachter met zijn gezin er in. De houten
wachterwoningen zijn in de loop der tijd allemaal vervangen voor stenen
exemplaren.
De keet had een oppervlakte van 120 M² en was rechthoekig van vorm. Het
gebouw bestond uit een kelder, begane grond en een zolder. Het dak was gedekt
met pannen. Het had een stenen voetmuur met aan de binnenzijde een
enkelsteens muur, de bijtenzijde was van houten rabatdelen.
In 1891 begon men met de bouw van een nieuwe wachterswoning. Deze was
kleiner dan de eerste en had een oppervlakte van 42,4 M². De woning was
gebouwd van steen. De toegangsdeur zat in de voorgevel met aan weerszijde
een raam met 5 ruiten. De ramen waren voorzien van luiken. Ook in de
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
47
achtergevel was een raam en een tochtsluis. De linkergevel had 2 ruiten. Het
huis had 3 vertrekken. Hierbij inbegrepen een keuken.
Bij mobilisatie moest de fortwachter het huis verlaten. Het werd dan ingericht als
wacht, sommige wachterwoningen waren verdedigbaar.
Onder de fortwachters was een verschil in rangen en standen. Hoe groter het
fort, des te groter de wachterswoning. Als beloning in natura woonde de wachter
gratis in de woning, hij had een stug grond om groente en aardappelen op te
telen, hij mocht vissen in de gracht en ook zijn brandhout kwam van de
beplanting op en rond het fort.
De wachterswoning is rond 1960 gesloopt.
Zicht op de meidoornhagen.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
48
Mobilisatie 1870
Bij het uitbreken van de Frans-Duitse oorlog worden de forten van de Nieuwe
Hollandse Waterlinie gemobiliseerd. Een aantal forten waaronder de batterijen
onder Brakel en Poederooijen bestonden toen nog niet. Nederland raakte niet
betrokken bij deze oorlog. Tijdens de mobilisatie van de andere forten van de
waterlinie kwam men er wel achter dat er op die forten enorme tekortkomingen
waren. Vooral bomvrije ruimten voor logies en opslag van buskruit en
projectielen waren er veel te weinig. Dit leidde ertoe dat in de periode daarna
veel forten ingrijpend gemoderniseerd zijn.
Mobilisatie 1914
Nederland was in de Eerste Wereldoorlog neutraal. Er was een algemene
mobilisatie gedurende de periode 1914 – 1918 om deze neutraliteit te behouden.
Veel linies en forten, waren in verhoogde staat van paraatheid gebracht. Van
krijgshandelingen was geen sprake. Door de bewapeningswedloop waren door de
vijand ook wapens ontwikkeld waartegen deze forten nauwelijks bestand waren.
Tijdens deze mobilisatie werd de batterij in staat van verdediging gebracht. Door
de nieuwe manier van oorlog voeren werd het geen artilleriesteunpunt maar een
infanteriesteunpunt.
Dit steunpunt bestond uit een infanterie-opstelling. Er was een loopgraaf van 27
meter lang voorzien van 39 schietgaten. Er waren 3 blinderingen van hout,
afgedekt met aarde. Ook was er een uitkijkpost op het dak van de kazerne en
een aantal munitienissen. De uitkijkpost was van hout en plaatijzer.
Aan de keelzijde bouwde men een infanterieborstwering. Deze was 10 meter
lang. In het verlengde daarvan kwam een palissadering van 27 meter lang.
Verder was er een tijdelijke wachtruimte en een latrine.
Ook buiten het fort werden versperringen aangebracht voornamelijk van
prikkeldraad.
Er kwam ook nog een groepschuilplaats 1917 achter de Nieuwendijk. De
versterkingen op het fort zijn allemaal geruimd. De groepschuilplaats is er nog.
Mobilisatiekruis.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
49
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
50
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
51
Interbellum
Tijdens het interbellum zijn in de omgeving een aantal groepschuilplaatsen 1917
II gebouwd.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
52
Mobilisatie 1939
Tijdens deze mobilisatie is het werk wederom in staat van verdediging gebracht.
Van deze periode is verder weinig bekend.
Tweede Wereldoorlog
Tijdens de bezetting in 1940-1945 kwam de batterij in handen van de Duitse
Wehrmacht.
Over het gebruik tijdens de tweede wereldoorlog is weinig of niets bekend.
Na de tweede wereldoorlog
In de loop van 1945 nam de Landmacht het werk weer in gebruik voor opslag
van munitie.
Bij Koninklijk Besluit van 21 maart 1956 (Stb. 141) werd de Batterij onder Brakel
opgeheven als vestingwerk.
Om niet te veel tijd en geld te moeten spenderen aan onderhoud heeft de Genie
delen van de wallen geëgaliseerd.
In 1988 werd de batterij overgedragen aan Staatsbosbeheer. SBB heeft op zijn
beurt het werk in erfpacht gegeven aan de Stichting Behoud Bommelerwaard
(SBWB).
Restauratie
De Stichting Behoud Waterlinie Bommelerwaard werd in 2004 opgericht met als
doel de batterijen onder Brakel en Poederoijen voor het nageslacht te bewaren.
Met succes, want vier jaar later werd een bedrag van vier miljoen euro subsidie
binnengehaald voor restauratie.
In de zomer van 2008 is besloten tot restauratie van de batterijen door SBWB.
Voor het herstel van beide voormalige opslagplaatsen is ongeveer vier miljoen
euro uitgetrokken. Voor dit geld worden casco, toegangsbrug, bijgebouwen en
wallen opgeknapt.
Eén wordt hersteld als 'batterij in oorlogstijd' en de ander als 'batterij in
vredestijd'. De eerste met een vrij schootsveld in een straal van een paar
honderd meter, voor de liefhebbers en historici. En de tweede batterij wordt
hersteld mét bijgebouwen, fortwachterswoning, een moestuin misschien. Waar
scholen, groepen en ouders met kinderen alles kunnen leren over de voormalige
opslagplekken van Brakel en Pouderooijen.
Vleermuizen
De batterijen zijn een favoriet onderkomen voor een vleermuizen-populatie. Bij
de restauratieplannen is rekening gehouden met deze gevleugelde vrienden. Hun
'hangplek' zal zeker behouden blijven.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
53
De batterij onder Brakel in het nieuws:
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
54
De batterij onder Brakel
chronologisch
Jaartal
1878
1879
1879
1879
1880
1882
1883
1884
1914
1939
1945
1956
1988
2008
Gebeurtenis
De batterij werd ontworpen.
De batterij werd aanbesteed.
Start van de bouw.
Bouwstop in verband met verzakkingen.
De bouw werd hervat.
Bouwstop door verzakking van het gedeelte der keelborstwering
ten noorden van de brug.
De bouw werd hervat.
De bouw werd voltooid.
Mobilisatie WO I.
Mobilisatie WO II.
Munitieopslag voor het Nederlandse leger.
De batterij wordt opgeheven als vestingwerk.
De batterij wordt overgedragen aan Staatsbosbeheer.
Start van de restauratie.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
55
Bronnen, bijdragen en
literatuur
Totaal overzicht alle
naslagwerken
Literatuur
De NHW in Bussum
Fort Werk IV
Erfgoedreeks
Vechten
Erfgoedreeks
Rijnauwen
Erfgoedreeks
Asperen
Fort bij Rijnauwen,
de Parel van de
Hollandse
Waterlinie
Fort Pannerden
Fort Pannerden
Geniebestekken
Genieregisters
Handleiding tot de
Burgelijke
Bouwkunst
Memorie
van
verdediging
Nederlands geschut
sinds 1677
Nederlandse
Vuurwapens,
Landmacht, Marine
en
koloniale
troepen 1866-1895,
Arnhem 2000.
Nieuwersluis
Van
Starreschans
tot starfbastion.
Registers
Terminologie
Auteur
H.J. van Welsen
Uitgever
Historische Kring Bussum
Chris Will
Dirk de Groot
Dirk de Groot
Stokerkade
Chris Will
Stokerkade
Arie van der Gaag
Henk Reinders
Gert Huting
H.E. Wanting
Genie
Genie
Stokerkade
Stichting fort Pannerden
Ministerie van Oorlog
Ministerie van Oorlog
Tot nut van ‘t algemeen
Genie
Ministerie van Oorlog
Stokerkade
J. Albarda en F.L. Kroesen.
van drs. B.J. Martens en drs.
G. de Vries
Douwe Koen
Phoenix Publishers.
Genie
Een herziene en uitgebreide
Defensie
Stichting
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
Menno
van
56
Verdedigingswerken bewerking
Vestingbouwkundige
van A.H. Mohr.
Van
artilleriesteunpunt
tot
infanteriesteunpunt
Vestingbouwkundige termen
Dick Leegwater
van Coehoorn
termen Met dank aan de stichting
voor
het
beschikbaar
stellen van dit werk.
Stichting
Menno
van
Coehoorn
A.H. Mohr
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
Stichting
Coehoorn
Menno
van
57
Bronnen
Beeldbank
Ministerie
van
Defensie
Bibliotheek
Hollandse
Waterlinie
De Gelderlander
De
Koninklijke
Bibliotheek
Ergens
in
Nederland
Gemeente Utrecht
Het
Artilleriemuseum
Het Geniemuseum
Het legermuseum
Website
http://nimhbeeldbank.defensie.nl/
Materiaal
Foto’s
http://www.hollandsewaterlini
e.nl/
Kaarten en tekeningen
http://www.gelderlander.nl/
http://kranten.kb.nl/results
Krantenknipsels
Krantenknipsels
http://www.ergensinnederland
1939-1945.nl/home
http://www.utrecht.nl/
http://www.nederlandsartilleri
emuseum.nl/
Foto’s
http://www.legermuseum.nl/g
et?site=legermuseum.nl
Het
Utrechts http://www.hetutrechtsarchief.
archief
nl/
Landmachtstaf
s’
Gravenhage
Leger 1939 – 1940 Website
NIMH
Provincie Utrecht
Rene Ros
http://www.forten.info
Rijksdienst
http://www.cultureelerfgoed.nl
Cultureel Erfgoed
Rijksdienst
Cultureel Erfgoed
Stichting de Greb
Stichting
Menno
van Coehoorn
Technische dienst
Website Stichting
fort aan den Klop.
Website WKU
http://beeldbank.cultureelerfg
oed.nl/
http://www.grebbeberg.nl/ind
ex.php?page=stichting-degreb-introductie
http://www.coehoorn.nl
Foto’s en tekeningen.
Foto’s
Foto’s
Foto’s en definities
Foto’s en tekeningen
Tekeningen
Beheerder onbekend
Foto’s
Foto’s en tekeningen.
Foto’s, wetgeving
Beschrijvingen
onderdelen
van
Waterlinie
Foto’s en kaarten
Foto en tekst: Vickers
Genieregisters
Luchtvaart
http://www.fortaandeklop.nl
Luchtfoto’s
Foto’s en tekeningen.
http://www.fortwku.nl/wat-ishet-wku
Foto’s en informatie
Wikipedia
van
de
De vrije encyclopedie
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
58
Met dank aan
Albert Folkerts
Albert Polman
Andries
van
Barneveld
Arthur
van
Beveren
Bart Bondam
Betrokken bij
Fort Asperen
Fort bij Rijnauwen
Fort bij Rijnauwen
Materiaal
Informatie en foto’s
Foto’s en verhalen
Foto’s en informatie
Lunetten op de Houtense vlakte
Foto’s
Fortificatieforum
Bert
Groeneveld
Bert van Dijk
Chris Will
Daniëlle
Snellenberg
Dirk
Hoogendoorn
Douwe Koen
Fort aan de Biltstraat
Fort bij Tienhoven
Projectbureau NHW
Fort bij Rijnauwen
Foto’s,
tekeningen
kaarten enz.
Rondleiding
en
verhalen.
Informatie
Foto’s en tekeningen
Foto’s en verhalen
Fort Vossegat
Informatie
Het Utrechts Archief
Douwe Tijsma
Familie van K.
Kapitein
Brouwer
Familie
van
Luitenant J.J.
Koerts
Fedor de Vries
Frank Sidler
Fort aan den Ruigenhoekschedijk
Fort bij Vechten
Foto’s
archiefmateriaal
Verhalen
Foto’s
Fort bij Vechten
Foto’s
Batterijen aan de Overeindse weg
Fort bij Rijnauwen
Frits
Duinkerke
Genealogie
van
KeulenPolman
H.J.J.
Steenman
Hans Nap
Harry
Koppelrath
Henk Tol
Waterlinie
Chris van Keulen
Foto’s
Foto’s
en
Voorschriften omtrent
de verpleging
Foto’s, tekeningen en
reglementen
Eigen web-site
Stelling van Honswijk
Prentbriefkaarten
Fort bij Rijnauwen
Verdedigingswerk te Vreeswijk
Foto’s
Verhalen
Fort Pampus
Tekening
kanon van 24 cM.
Foto’s en kaarten
Het geheugen Algemene info
van Nederland
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
en
59
J. Spanjaard
Fort te Jutphaas
Website
Jan Wullink
Fortificatieforum
Janus
van Fort bij Vechten
Lunteren
Jos Rams
Collega
auteur,
uitrusting, enz!
Jurrie de Vos
Kees Reehost
Leontine
Jansen
Marinus
Buiten en
W.J. Jeurissen
Martijn
Binnenveld
Michel Ronden
Michel
Verhoeks
Peter Claesens
Remco
Lablance
Rinus Verweij
Rob Meeuwisz
Ruud Mosk
Sander
van
den Berg
Stichting
Herstellingen
Teus
van
Toorn
Truus KleijnWillemse
Veron,
vereniging
van
Zendamateurs
Willemijn
Simon
van
Leeuwen
Friese verzetstrijders
–
bevrijders
en
andere betrokkenen
Versperringen in de
Waterlinie
Foto’s
Genie,
Staatsbosbeheer
Fort Honswijk
Werk aan de Korte uitweg
http://www.fortwku.nl/
Fort bij Vechten
uniformen, Foto’s,
interviews,
inlichtingen
archiefstukken.
Info, foto’s en Blog
Foto’s
Materiaal
van
de
website
Foto’s mobilisatie
Lunetten aan de Houtense vlakte
Documenten
en
informatie
Fort Everdingen
Foto’s G-kazemat
Waterlinie
Tekeningen
met
http://www.mverhoeks.com/index2.html lokaalindelingen
Fort aan het Pampus
Informatie
en
tekeningen
Fort ’t Hemeltje
Foto’s en info
Fort Asperen
Fort Pannerden
Fort Nieuwersluis
“de Grenadier”
Info en foto’s S3
kazemat
Foto’s/beschrijvingen
3 D tekeningen en
Foto’s
Foto
Fort Asperen
Informatie
Fort bij Vechten
Lunetten aan de Houtense vlakte
Fort aan de Gagel
Foto’s en verhalen
Fort aan de Nieuwe Steeg
Register en foto’s
Collega auteur
Fortificatieforum
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
Foto’s
60
Ik heb mijn uiterste best gedaan de bronnen van citaten, foto’s, tekeningen en
dergelijke te achterhalen en te benoemen. In een aantal gevallen is dat niet
gelukt.
Mocht een lezer van de naslagwerken iets herkennen als zijn eigen werk, verzoek
ik u contact op te nemen met: [email protected] om overleg te plegen.
Dirk de Groot.
Batterij onder Brakel, versie 1, 2014
Naslagwerk, door Dirk de Groot
61

Download Report