Vakblad Onder Glas - KWR Watercycle Research Institute

Tekst en beeld: Marleen Arkesteijn
WATERBERGING
ACHTERGROND
Theoretische onderbouwing voor bredere toepasbaarheid
Zoet water opslaan in zoute ondergrond
en later gebruiken als gietwater
De waterspecialisten Danny van den Bosch en collega Dick de Gelder (rechts): “Door met meer telers gezamenlijk water op één plek in de grond te
stoppen, kunnen we op meer plekken installaties aanbieden.”
Het is al jaren mogelijk zoet water
op te slaan in de ondergrond. KWR
Watercycle Research Institute doet nu
onderzoek naar de mogelijkheid om
zoet water op te slaan in een zoute
ondergrond en dit later te gebruiken
als gietwater. Aan de hand van modellen en bodemkaarten wordt bekeken
waar dit mogelijk is, wat de beste wijze
van aanleggen is en hoe ook de bestaande ondergrondse wateropslag
beter is te benutten.
Water valt er in Nederland genoeg. Om de
beschikbaarheid van zoet water als gietwater
te vergroten en tegelijkertijd wateroverlast
tegen te gaan, onderzoekt KWR de mogelijkheid om het neerslagoverschot van het
najaar en de winter tijdelijk ondergronds
te bergen.
Op zich is ondergrondse wateropslag
geen nieuwe techniek. B-E De Lier was
pionier en heeft in de loop van dertig jaar
zo’n 200 installaties aangelegd. Eerst alleen
in het Oostland en de regio Aalsmeer, de
laatste zes à zeven jaar ook bij Middenmeer
en Luttelgeest. Belangrijkste knelpunten zijn
zout grondwater, grondwaterstroming en/of
een relatief dun watervoerend pakket.
Tuinderszoon Koen Zuurbier is wetenschappelijk onderzoeker bij het instituut en
promovendus bij de VU in Amsterdam. Hij
bekijkt in het kader van het programma
‘Kennis voor Klimaat’ naar de mogelijkheid
om het overschot van water, dat in de herfst
en winter valt op een slimme manier ondergronds op te slaan. Het onderzoek wordt
gesubsidieerd door overheden, het Productschap Tuinbouw, STOWA en de EU. De onderzoeker ontwikkelde een theoretisch model
met daarin de verschillende parameters die
een rol spelen bij ondergrondse wateropslag.
In een aantal pilots, waaronder bij orchideeenkwekerij Van der Goes in Nootdorp en het
proefbedrijf van Prominent in ‘s-Gravenzande, verifieert hij zijn model.
Nootdorp
Bij het Nootdorpse bedrijf is een standaard
voorziening aangelegd met putfilters op vier
dieptes. Op 5 en 15 meter afstand liggen
meetbuizen, om op verschillende dieptes
watermonsters te nemen en te volgen wat er
in de ondergrond gebeurt. Vanaf half januari
2012 is er zo’n 14.000 m3 zoet hemelwater
vanaf het dak na zuivering geïnjecteerd in
een 10 tot 40 meter diepe zandlaag met brak
grondwater. Dat eerste jaar heeft de teler tot
10 oktober 5.500 m3 zoet water onttrokken.
Het afgelopen jaar is er 16.000 m3 geïnjecteerd en 6.500 m3 onttrokken en bleef er zoet
water achter in de ondergrond.
Het rendement is hoger dan bij conventionele ondergrondse waterberging doordat de
wijze van injecteren en onttrekken nieuw is.
Van nature duwt het zware zoute water het
zoete water op tot een brede, platte lens vlak
onder een afsluitende laag. “We hebben de
onderste filters ingezet om te injecteren en
Vervolg op
de bovenste om zoetwater te onttrekken. Zo pagina 8 >
ONDER GLAS NR 1 JANUARI 2014
7
Vervolg van >
pagina 7
Figuur. Schematische weergave van ondergrondse waterberging
ties, kunnen we toepassen in al aangelegde
systemen. Daarvoor is het nodig om continu
de EC en hoeveelheid opgepompt en
geïnjecteerd water te meten om een beeld te
hebben van wat er in de ondergrond met de
zoetwaterbel gebeurt”, legt Zuurbier uit.
De oude systemen zijn wel goed aangelegd, maar injecteren evenveel water op
iedere laag. Aan het computermodel, waarin
je kunt zien hoe water zich gedraagt in de
ondergrond, kun je zien dat je in het najaar/
winter vooral onderin zoet water in moet
brengen en je het zoete water vooral bovenin
moet oppompen. Door in de droge tijd af en
toe zoet water onderin te injecteren, blijft de
zoetwaterbel zijn vorm behouden en kun je
de bel maximaal benutten.
Waterwinningskaart
Op basis van bestaande bodemkaarten, met
informatie over de dikte van de pakketten en
Figuur 1 Schematische weergave van ondergrondse waterberging (OWB of Engels: ‘ASR’) ten
de zoutconcentratie, heeft Zuurbier Zuidterug te winnen slechter zijn.” In december
Holland ondergronds in beeld gebracht. Op
stellen we het verschijnen van het zoute
2012 is er 18.000 m3 in de ondergrond geïnjecdeze kaart is in kleuren te zien hoe moeilijk
water tot aan de ondiepe winfilters zo lang
of makkelijk het is om zoetwater op te slaan
mogelijk uit”, zegt Zuurbier.
teerd. Tussen september en december 2013
en weer terug te winnen op de verschillende
nog eens 38.000 m3. In het voorjaar is er 20%
plaatsen. “Hoe roder een plek op de kaart,
water onttrokken. Het komende groeiseizoen
Westland
hoe groter je het systeem moet maken om
zal blijken hoeveel water er kan worden
Ook bij het innovatiebedrijf van de tomatentoch hoge rendementen te halen. De plaats
onttrokken. Zuurbier wil daarom nog een
telers in ‘s-Gravenzande is een installatie
in het Westland, bij Prominent is behoorlijk
paar jaar doorgaan om meer kennis en
voor ondergronds bergen en terugwinnen
rood op de kaart. Er is veel belangstelling
ervaring op te doen om de benuttingsgraad
van zoetwater aangelegd inclusief extra
vanuit het buitenland. In de VS en Australië
van de zoetwaterbellen nog meer te verhomeetbuizen. Dit systeem is groter dan in
bijvoorbeeld slaan ze wel al water op voor
gen. Hij benadrukt dat het hier weliswaar om
Nootdorp. Hier gaat het om het overtollige
bijvoorbeeld mijnbouw of drinkwater, maar
tomatenbedrijven gaat, maar dat je het moet
hemelwater van vier tomatentelers en het
het percentage dat ze daar terugwinnen, is
zien als gebiedsoplossing.
water wordt geïnfiltreerd in een veel zouter
veel kleiner.”
pakket. Er worden zes filters voor injectie
Voor B-E De Lier betekent de wetenschapen onttrekking gebruikt. Zuurbier: “SchaalHandleiding en kaarten
pelijke inbreng van de onderzoeker een
vergroting heeft een voordeel als de omstan“Ik ben nu bezig met een handleiding. Wat
volgende rendementsslag. “De eerste slag
digheden om het ingebrachte zoete water
we hebben geleerd van deze twee installa-
Uit de praktijk
Orchideeënteler Hans van der Goes:
‘Door ondergrondse wateropslag meer ruimte voor glas’
Hans en zoon André van der Goes hebben
een orchideeënbedrijf in Nootdorp. Toen
ze bij gingen bouwen én het bestaande
bassin moesten renoveren, zetten ze verschillende mogelijkheden op een rij: een
nieuw bassin bouwen dat ruimte kost of
het water anders opslaan, in de kas onder
de roltafels of onder de grond. Het kostenplaatje van ondergrondse wateropslag
kwam in combinatie met de ruimtewinst
het beste naar voren.
“We hadden drie voorwaarden: goed
water met een EC zo dicht mogelijk bij
0,0, voldoende water en binnen het
budget. In overleg met genoemde partijen
besloten we voor ondergrondse wateropslag te kiezen”, vertelt Hans van der Goes.
8
ONDER GLAS NR 1 JANUARI 2014
Bijkomend
Bijkomend voordeel is volgens de teler dat
het water ‘biologisch schoon’ is zonder
vervuiling door algen of ziektes. Er zit
weliswaar geen zuurstof in, maar dat is
geen probleem. “Het water wordt belucht
als het in de dagvoorraad valt. Bovendien
kan kouder water meer zuurstof bevatten.”
Uit de metingen bleek dat er na verloop van tijd wel wat ijzer en mangaan
meekwam. Ook dat bleek geen probleem.
“Door regelmatig wat zuurstofrijk water in
de bovenste bronlaag te injecteren, absorbeert het ijzer en mangaan en ontstaat er
een soort coating, die de beide vrije
elementen bindt. Regelmatig zuurstofrijk
Koen Zuurbier (rechts) laat orchideeënteler Hans van der Goes op het touch screen
paneel zien wat er ondergronds gebeurt.
water injecteren is nodig om het ontstane
filter in stand te houden. Dit is een bestaande techniek die in het oosten van het
land wordt gebruikt om bronwater te ontijzeren“, vertelt Zuurbier.
n
m
lu
Co
Uit de praktijk
Manager tomatenteeltbedrijf Marco van Noord:
‘Oplossing voor ons en de waterbeheerder’
De vereniging Prominent heeft een gezamenlijk bedrijf, waar proeven worden
uitgevoerd in het belang van de telers. De
telers zoeken naar een alternatief voor
schoon gietwater. Marco van Noord, manager teeltbedrijven ziet ondergrondse
wateropslag als een duurzame oplossing
voor gietwater van een goede kwaliteit.
“Goed gietwater is voor ons enorm
belangrijk, 95% van onze tomaten bestaat
uit water. Omgekeerde osmose is op termijn niet meer toegestaan, omdat lozen
van brijn na 2023 verboden is. Leidingwater is te duur en bevat veel natrium. We
denken dat ondergrondse wateropslag
een alternatief is voor schoon gietwater
via omgekeerde osmose”, vat Van Noord
samen. De koppeling van vier bedrijven
ziet hij als een praktisch voordeel. “Het is
verzekeringstechnisch interessant. Als een
bedrijf storing heeft, kunnen de andere
bedrijven ondersteunen en het risico is
kleiner.”
Win-win
Ondergrondse wateropslag heeft volgens
Van Noord ook voordelen voor het waterschap, in zijn geval Delfland. “Als je de wa-
hebben we een jaar of vijftien geleden zelf
gezet, toen we overgingen van één naar meer
putfilters in een boorgat. Daardoor was het
al mogelijk om op meer dieptes water te
onttrekken aan de zoetwaterbel”, vertelt
Dick de Gelder van dit bedrijf.
Onder inbrengen, bovenin er uit
“Het onderzoek van Koen Zuurbier is voor
ons een onderbouwing van wat we al deden.
We keken minder naar wát er in de ondergrond gebeurde, maar reageerden als de
meetgegevens van een putfilter aangaven dat
de EC opliep. We onttrokken op alle dieptes
tegelijk. Volgens het model van Zuurbier
moet je onderin water inbrengen, bovenin
onttrekken en zoet water van boven weer
onder inbrengen om de bel mooi rond te
houden. Dat betekent niet alleen een
rendementsslag voor onze bestaande
installaties, maar ook dat we deze techniek
kunnen toepassen in ‘moeilijke’ gebieden
waar het voorheen niet mogelijk was,
doordat de ondergrond te zout was of de
grondwaterstroming te hoog”, voegt zijn
collega Danny van den Bosch toe.
Ook schaalvergroting, zoals bij de
telersvereniging, resulteert in een beter
Participatie
Marco van Noord (rechts) tegen Koen Zuurbier: “Wij gebruiken zes filters voor injectie
en onttrekking.”
terstand van het bassin verlaagt, creëer je
bufferruimte om regenwater op te slaan
in plaats van dat het in één keer de sloten
in gaat. Normaal is dat een risico voor
de teler, want als de bui niet valt, blijft
het bassin leeg. Nu kun je het overtollige
water de grond in pompen, waardoor het
bassin nog steeds beschikbaar blijft en
je hebt een leeg bassin op het moment
dat er een hoosbui valt. Het waterschap
hoeft geen zwaarder gemaal aan te schaffen, omdat ze het water rustiger kunnen
verpompen.”
rendement. “Door met meer telers gezamenlijk water op één plek in de grond te stoppen, kunnen we op meer plekken installaties
aanbieden. En waar in het verleden installaties van 300 m3 per etmaal standaard waren,
draaien we nu onze hand niet om voor
installaties van een slordige 1.250 m3 in
datzelfde etmaal”, zegt De Gelder.
Samenvatting
Vrienden, we staan aan het begin van het jaar
2014 en zijn vol verwachting. Volgens ‘trendwatcher of the year 2012-2013’ Farid Tabarki
mogen we weer optimistisch zijn. Deze expert
in trends verwacht dat de zaken in 2014 beter
zullen gaan. Daarbij ziet hij dat burgers meer
willen gaan delen en participeren. De lokale
politici worden weer belangrijk. We krijgen weer
een slimme stad en internetpioniers zijn vooral
bezig met verbinden.
Als actueel voorbeeld wordt Thuisafgehaald.nl
genoemd. Dit doet ons goed, want vader Peet
en dochter Marit zijn fanatieke thuiskoks. En
het is altijd leuk om te lezen dat volgens experts
jouw uit de hand gelopen hobby en afwijking
een trend blijkt te zijn. Bij thuisafgehaald kun
je via internet een maaltijd opzoeken in de
buurt of op de route. Deze maaltijd bestel je
virtueel en op het afgesproken tijdstip bel je
aan bij betreffend adres om deze maaltijd op te
halen bij de thuiskok. Voordelen zijn: je eet een
gezonde, verse maaltijd voor een redelijke prijs,
er ontstaan nieuwe contacten in de buurt en de
week erna ontstaat er in de sigarenwinkel een
praatje tussen thuiskok en afhaler.
In onze steeds grenzelozer en anoniemer
wordende maatschappij, waar je tien jaar ongemerkt levenloos in je huis kunt liggen, gaan we
massaal op zoek naar nieuwe sociale netwerken
en verbindingen. Een voorbeeld is de Boeregoed
Volkskas in de Lier. Dit mooie initiatief verbindt
mensen, creëert enthousiasme, waardering en
begrip voor alles wat er in een kas gebeurt en dat
is winst voor de sector en de samenleving. Dus
beleidsmakers van Nederland, er zijn veel meer
volkskassen nodig en Boeregoed verdient een
lintje op Koningsdag.
In het kader van het onderzoeksprogramma Kennis voor Klimaat is
gekeken naar de mogelijkheden van
een ondergrondse waterberging,
zowel bij een Nootdorps orchideeënbedrijf als voor een cluster van vier
tomatenbedrijven in ‘s-Gravenzande.
Er valt vooral winst te behalen in de
manier van vullen en leegtrekken
van de ondergrondse zoetwaterbel.
Daardoor is het terug te winnen
Deze win-win situatie kunnen we op meer
plekken benutten. Dus een keuken plus volkstuin in de kas is gewoon een super idee.
Tzatziki en griekse salade zijn enorm marktveruimend voor komkommertelers. En
natuurlijk is die befaamde tomatensoep van
de kweker heel lekker, maar als je zelf mee mag
helpen koken en zelf tomaten plukken geeft
dat toch even meer verbinding. In 2014 gaat de
hele natie gezonder eten door participatie.
percentage hoger en is de techniek
ook toepasbaar in gebieden waar
eerder geen ondergrondse wateropslag mogelijk was.
Peter Klapwijk, teeltadviseur ([email protected])
en Marit Klapwijk, marketingadviseur
twitter naar @petergreenq of @maritklapwijk
ONDER GLAS NR 1 JANUARI 2014
9

Download Report