Werkboek Halftime – Gemeente Rotterdam

ontwerp Manon Jamin
fotografie
Erik Fecken
tekst
…
druk OBT bv
Dit is een uitgave van
Gemeentewerken
Gemeente Rotterdam
Postbus 6633
3002 AP Rotterdam
Telefoon (010) …
Website www.gw.rotterdam.nl
©2012
Werkboek
‘Halftime’
Programma van Eisen
Voorlopig Ontwerp
Definitief Ontwerp
Bestek
Aanbesteding
Realisatie
Nazorg: gebruik, beheer, onderhoud
Evaluatie
Voorwoord
Een stad die zich voortdurend vernieuwt leeft. De gedrevenheid van stedelingen, burgers en bedrijven, moedigt de stad
aan zich te vernieuwen. Hoewel het gedroomde resultaat
van vernieuwing de aantrekkelijkheid van stad vergroot, is
de weg daarheen er een van hindernissen. Die hindernissen
veroorzaken dat bouwactiviteiten in de openbare ruimte zo in
de irritatie top 10 komen.
Veel is en wordt gedaan om de hinder te verminderen. Dat
gebeurt vaak stapsgewijs en voort-bouwend op bestaande
gewoonte. Die gewoonte willen we doorbreken. Het is
nodig dat er in routinematige projecten samen met de
markt echte doorbraken worden gemaakt. Om hinder en
verminderde bereikbaarheid als gevolg van bouwactiviteiten
te laten afnemen. Om zowel de directe bouwkosten als de
gevolgkosten te reduceren. Om innovatie in de werkwijze te
bereiken, nieuwe materialen toe te passen, om duurzamere
resultaten te bereiken.
Om dat alles te bereiken introduceert het Ingenieursbureau
van Gemeentewerken Rotterdam .. HALFTIME! In Halftime
zie ik een katalysator die het bovenstaande gaat bereiken.
Dat gaat niet van de een op de andere dag. Daar is een
programmatische aanpak nodig, die we geleidelijk ontwikkelen. Niet alleen maar in samenspraak met de markt,
maar ook met kennisinstituten, andere steden en andere
opdrachtgevers. Zodat we van elkaar kunnen leren.
Met HALFTIME wil ik samen met de markt, maar ook met de
kennis en kunde van het Rotterdamse ingenieursbureau de
verspilling in de routinematige projecten terugdringen. Andere
opdrachtgevers hebben aangetoond dat het kan. Een kostenreductie van ca 20 % moet haalbaar zijn.
In dit kleine boekje leest u de interviews van 4 betrokkenen
die zich bezighouden met HALFTIME. Bij het lezen ervan
sterkte het mij in de overtuiging dat de gedroomde resultaten
met minder hinder behaald kunnen worden. Niet morgen. ….
Het zal net als bij elke katalysator als HALFTIME gaan om
volhoudkracht.
Veel lees plezier gewenst.
Johan Vermeer
Directeur Ingenieursbureau Gemeentewerken Rotterdam
Adviseur Cees Buijs
Ingenieursbureau
ingenieursbureau
Halftime:
ruim baan voor creatieve geesten
Verademing
Stel dat je het werk dat je vandaag doet, morgen in de helft
van de tijd zou moeten doen. Hoe pak je dat dan aan? Binnen
Gemeentewerken wordt daarover serieus nagedacht. ‘Halftime’
heet dit fenomeen dat zich vooral richt op ‘routineklussen’ als het
aanleggen van rotondes, het bouwen van bruggetjes, of de
vervanging van een riolering. Adviseur Cees Buijs van het
Ingenieursbureau: “Bij Halftime móet je dingen anders doen, en
daarmee geef je alle ruimte aan innovatieve ideeën.”
Besparing
Projecten aanbesteden op tijd en niet op geld, en zo zorgen
voor doorbraken op het gebied van innovatie. Want wie een
project sneller moet uitvoeren gaat opnieuw nadenken over
wat hij doet. Over de prioriteiten die hij stelt, de technieken
die worden gebruikt, de keuze voor bepaalde materialen, de
manier waarop wordt samengewerkt. Cees Buijs bracht het
concept van Halftime mee (“eerlijk gestolen”, zegt hijzelf)
van een bedrijf waar hij eerder werkte. Het management
van het Ingenieursbureau zag er wel wat in. Het toepassen
van Halftime in onze stad zou immers ook een verademing
kunnen zijn voor burgers en bedrijven: bouw- en kunstwerken
worden snel opgeleverd en geven daardoor minder lang
overlast. “Zie de bruggetjes in het Zuiderpark”, geeft Cees als
voorbeeld. Het zijn geprefabriceerde bruggen, gemaakt in een
bruggenfabriek. Dus niet eerst opgemeten, ingetekend en ter
plekke gebouwd. Dat project is relatief snel opgeleverd. Wel
zo prettig voor de gebruikers.”
Volgens Cees Buijs kan Halftime 20 tot 30www% aan
verspilling wegnemen bij routineklussen als het aanleggen
van een rotonde of het herinrichten van een plein. Dat zou
ook een aanzienlijke besparing opleveren voor de gemeente.
Cees trekt die conclusie uit ervaringen van elders. “Van
opdrachtgevers in het land weten we dat zij door een andere
manier van werken essentiële besparingen boeken. Zo heeft
Prorail tot 50% kunnen bezuinigen op projecten en ook
bouwbedrijven bevestigen dat het proces rond bouwwerken
efficiënter kan.”
Halftime:
ruim baan voor creatieve geesten
Sneller
Maar dat vereist wel een andere manier van denken bij
ambtenaren en aannemers. De bereidheid om verder te kijken
dan je neus lang is en open te staan voor vernieuwingen.
Het kan gaan om ogenschijnlijk eenvoudige zaken als het
sneller verstrekken van tekeningen of het aanvragen van
een vergunning, of het sneller op orde hebben van de
opdrachtformulering. Maar ook een andere manier van
samenwerken, waarbij vertrouwen hebben in elkaar, kwesties
aan de orde durven stellen, een grote rol spelen.
Talenten
Halftime biedt voor de creatieve geesten onder ons enorme
kansen, denkt Cees Buijs. “Al dat vernuft, al die kennis die we
in huis hebben, daar kunnen we veel meer mee doen. Naar
mijn idee ligt al die kennis nu te verstoffen in kasten en op
schijfjes. Doodzonde. Halftime kan doorbraken in innovaties
op het gebied van techniek, materiaalgebruik en arbeid
bewerkstelligen. Ook in die routineklussen. Laat creatieve
geesten onder ons weer hun talenten aanboren en trots zijn
op hun vakgebied!”
Convenant
Niet dat er ondertussen niks gebeurt. Integendeel. Een aantal
projecten heeft Gemeentewerken inmiddels volgens Halftimeprincipes afgerond, zoals de herinrichting van het Drooglever
Fortuynplein en werkzaamheden aan de Stadhoudersweg
(riolering, nieuw wegdek en fiets/voetpad). Begin dit jaar
hebben Gemeentewerken en een aantal bouwbedrijven
een convenant getekend waarin is vastgelegd dat er twee
projecten geheel volgens het gedachtegoed van Halftime
worden voorbereid en uitgevoerd. Beide partijen verplichten
zich daarmee hun werkprocessen te verbeteren. “En dat is
best bijzonder”, stelt Cees. “Als je gewend bent om op een
bepaalde manier te werken en dat gaat goed, waarom zou je
dan veranderen?” Welke projecten halftime worden opgepakt
is nog niet bekend. Cees Buijs: “We gaan eerst uitgebreid
kennismaken en bespreken wat we voor elkaar kunnen
betekenen. Die projecten komen dan vanzelf.”
Onderwijs
competitie
Ook landelijk speelt Halftime een rol van betekenis. CUR
Bouw & Infra, een landelijk kenniscentrum voor de bouw
en infrastructuur heeft Halftime ‘geadopteerd’ en probeert
deze wijze van werken te promoten. Er zijn plannen
voor het toekennen van een Halftime-award en een
onderwijscompetitie. Leren van elkaars ervaringen en het
stimuleren van innovatie, daar gaat het om. En daar hebben
we uiteindelijk allemaal baat bij.
Verademing
Bart Luiten
projectmanager bij TNO
TNO en het Bouwbedrijf HBG (nu onderdeel van BAM) hebben
jaren geleden met een pilot aangetoond dat bouwen volgens het
principe van Halftime (je zaken slim organiseren zodat het in de
helft van de tijd kan) goed mogelijk is. Het proefproject wees uit
dat de doorlooptijd van de bouw van rijtjeshuizen teruggebracht
kon worden van 120 dagen per woning naar 45 dagen. Goed
TNO´er:
“Halftime zal zich als een olievlek over het land
verspreiden”
voor opdrachtgever, aannemer en bewoner. Voor Bart Luiten,
E
projectmanager E
bij TNO en voormalig werknemer van HBG,
was die ervaring reden het gedachtegoed van Halftime verder
Mannetje met
drepoot
te verspreiden. Rotterdamse GWW-projecten dienen daarbij als
voorbeeld.
Koudwatervrees
In een vergaderkamer bij TNO in Delft rolt Bart Luiten
een grote poster uit van een bouwplaats. De kleurrijke,
cartoonachtige tekeningen laten slimme oplossingen zien
waardoor de bouwtijd van, in dit geval, rijtjeswoningen
aanzienlijk is bekort. Op de bouwplaats staat een tent. Het
giet van de regen, maar de bouwvakkers kunnen desondanks
lekker doorwerken. Een vrolijk figuurtje met een gps bepaalt
snel de positie van de heipaal; het ‘mannetje met de driepoot’
is nergens te bekennen. De kist waarin beton is gestort wordt
verwarmd, waardoor het hardingsproces versnelt en de
kist twee keer per dag kan worden gebruikt. Auto´s voeren
geprefabriceerde onderdelen aan, en bouwmaterialen zijn
voorzien van een chip wat het logistieke proces ten goede
komt. Twee jaar lang heeft bouwbedrijf BAM samen met TNO
gewerkt aan deze en andere oplossingen om het bouwproces
te bekorten. De poster is een weerslag van hun bevindingen.
Bart Luiten: “Door met alle betrokken partijen van tevoren heel
goed na te denken kan zo’n bouwproject veel sneller, beter
en vaak goedkoper. Opdrachtgever, aannemers en bewoners
hebben daar voordeel bij.”
Toch loopt het in de bouwwereld en bij opdrachtgevers
als gemeenten nog niet storm om volgens het Halftimeprincipe huizen te bouwen, bruggen en rotondes aan te
leggen, de riolering te vervangen. TNO’er Luiten ziet het
echter als een ‘maatschappelijke verplichting’ om de sector
vooruit te helpen en innovatie-minded te maken. Hij wil het
gedachtegoed van Halftime dan ook verspreiden, te beginnen
bij de gemeentelijke opdrachtgevers. “Vooral gemeenten
TNO´er:
“Halftime zal zich als een olievlek over het land
verspreiden”
hebben last van koudwatervrees. Zij stappen niet zomaar
in zo’n proces. Maar pas als zij in de aanbesteding vragen
om projecten in de helft van de tijd te doen, stimuleer je de
bouwsector om met die vraag aan de slag te gaan.”
Gezond
verstand
Afvoer en water
En daarom komt er nog dit jaar een eerste workshop voor
gemeenten die oor hebben naar deze manier van werken.
TNO en Gemeentewerken Rotterdam trekken de kar samen.
Luiten: “Het wordt een actieve workshop over kleinschalige,
routinematige klussen, zoals het aanleggen van rotondes,
de herinrichting van een plein of de vervanging van een
riolering. We wisselen ervaringen uit en proberen van elkaar
te leren. Belangrijk is dat gemeenten in gaan zien dat je met
gezond verstand en een open, innovatieve blik heel ver kunt
komen. Niet van tevoren alles willen dichttimmeren maar
bouwbedrijven de ruimte geven om zaken op hun manier te
regelen én ze te belonen als ze het slim doen.”
Projecten in Rotterdam zullen in de workshop als voorbeeld
dienen, zoals de herinrichting van het Drooglever Fortuynplein
en de sloop van het Hofpleinviaduct. Volgens Luiten is
het Gemeentewerken Rotterdam al aardig gelukt om
Halftime in de organisatie in te bedden en die ervaring wil
hij graag met anderen delen. De organisatoren hopen op
vervolgbijeenkomsten en dat steeds meer gemeenten zullen
aanhaken. “Het mooiste zou zijn als we over een poosje
sectorbrede bijeenkomsten kunnen organiseren, waarbij
bouwbedrijven en gemeenten zich gezamenlijk buigen over
hoe je bijvoorbeeld slim en snel de afvoer van water regelt.
Ons doel is dat de Halftime-projecten zich als een olievlek
over het land verspreiden.”
TNO
De rol van TNO bij Halftime-projecten is duidelijk. De
onafhankelijke onderzoeksorganisatie, strategisch gehuisvest
tussen de faculteiten van de TU Delft, kan zowel fundamenteel
als toegepast onderzoek doen naar de mogelijkheden om
een project te bekorten. Bijvoorbeeld naar de toepassing van
nieuwe materialen, nieuwe inspectiemethoden van wegen, of
een snellere informatie-uitwisseling. Ook bij onderzoek naar
prefabricage in de GWW-sector of logistieke oplossingen
kunnen de medewerkers van TNO een rol spelen. De penibele
financiële situatie bij veel gemeenten ziet Luiten niet als een
belemmering. “Het antwoord op bezuinigen is niet minder
doen, maar slimmer doen. Het is m.i. juist een stimulans om
´out of the box’ te denken, zodat we hetzelfde kunnen doen
als vroeger, maar nu sneller, beter en goedkoper. Ik denk dat
het voor Ingenieursbureaus een uitgelezen kans is om hun
toegevoegde waarde te vergroten. Halftime als katalysator
van vernieuwingen in de sector.”
Richard Ruijtenbeek
projectleider Gemeentewerken
Gemeentewerken:
“Tijd is rijp voor Halftime!”
E
E
Richard Ruijtenbeek is innovatiemanager en projectleider
bij het I-bureau en vanaf het eerste uur nauw betrokken bij
het fenomeen Halftime. Hij begeleidde o.a. de herinrichting
van het Droogleever Fortuynplein en de Stadhoudersweg.
Bij die projecten was het niet alleen de bedoeling dat er
sneller gewerkt werd, maar ook efficiënter, goedkoper,
milieubewuster en zo mogelijk innovatiever: de doelstellingen
van Halftime in een notendop. De pilots leverden een
schat aan informatie op over hoe je zoiets het beste kunt
aanpakken. “Belangrijkste conclusie is dat het kan,” stelt
Richard, “mits het proces goed georganiseerd wordt.”
Verschillende pilotprojecten van Gemeentewerken hebben het
aangetoond: vaak kan de doorlooptijd van een werk met de
helft worden teruggebracht. Hoog tijd om het geleerde verder
in praktijk te brengen. De oproep op intranet van projectleider
Richard Ruijtenbeek om projecten aan te melden die wellicht ook
sneller kunnen worden afgerond, bleef niet onopgemerkt. Tien
projecten zijn inmiddels geselecteerd en worden onder de loep
genomen. “Kabels en leidingen zijn risico nummer één.”
Trein rijdt door
En dan gaat het o.a. over de voorbereidingstijd. Het project
Droogleever Fortuynplein liet zien dat hierop maar liefst
20% (in geld) kon worden bezuinigd. “Door processen
zoveel mogelijk gelijktijdig te laten verlopen en niet achter
elkaar in te plannen”, vertelt Richard. “Dat kan risico’s
opleveren, maar daar moet je dan een goede afweging in
maken. Als je bijvoorbeeld al in een heel vroeg stadium
een vergunning aanvraagt kan je de doorlooptijd van een
project bekorten. Maar je neemt dan wel het risico dat je de
vergunning uiteindelijk niet krijgt, omdat op het moment van
de aanvraag nog niet alles bekend is.” Tijdwinst wordt ook
geboekt als iedereen vanaf dag 1 bij het project is betrokken;
alle medewerkers zijn goed op de hoogte en kunnen snel en
adequaat inspringen mocht dat nodig zijn. Daarnaast bleek
een efficiënt afsprakensysteem onontbeerlijk. Richard: “We
gebruiken VISI, een zogeheten document control systeem.
Hierin is precies vastgelegd wie waarvoor verantwoordelijk is.
Ben je een paar dagen afwezig? Dan neemt jouw vervanger
Gemeentewerken:
“Tijd is rijp voor Halftime!”
het meteen over. Beslissingen kunnen zo altijd worden
genomen. De trein rijdt gewoon door.”
Geleerde les
Verschillende
scenario’s
Nooit een projectplan en contractbeschrijvingen één op één
overnemen als blauwdruk voor een ander project. Ook dat
was een les die geleerd is. Richard: “Het is zo verleidelijk
om te doen, maar het risico bestaat dat je eerder gemaakte
fouten ook kopieert.” Faalkosten maken, heet dat in jargon.
Vergeten een vergunning aan te vragen, of verzuimen tijd in te
plannen voor archeologisch onderzoek of voor een zoektocht
naar verborgen bommen en granaten. “Het is dus belangrijk
dat je een project altijd evalueert voordat je verder gaat; wat
kan sneller, wat kan beter, wat hebben we vergeten?” Het
idee om het projectplan in een compacte versie te schrijven,
pakte in de praktijk ook goed uit: “Het projectplan staat nu
op één dubbelzijdig A4tje; wat echt noodzakelijk is staat
beschreven, de rest gaat in bijlagen. Daardoor heeft het meer
zeggingskracht. Mensen lezen het nu beter.”
Breng in kaart welke risico’s je loopt en handel ernaar. Doe
aan risicomanagement. Uit de pilots bleek dat het goed kan
werken om met meer ploegen tegelijk aan de slag te zijn. Dan
schiet het immers lekker op. Maar als er maar ook iets mis
gaat, loop je kans dat het werk van alle ploegen stil komt te
liggen, met alle claims van dien. Richard: “Soms weet je ook
gewoon niet wat je kunt verwachten. Dan is het verstandig om
van tevoren verschillende scenario’s te maken. Dat kost even
wat voorbereidingstijd, maar liever dat dan het werk stilleggen,
want dan ben je meer geld kwijt.“
Partijtje
meeblazen
Niet alle projecten lenen zich overigens goed voor het
Halftimeconcept. Straten met grote transportleidingen voor
kabels en leidingen in de grond vormen risico nummer één,
volgens de projectleider. “Teveel partijen die een partijtje
willen meeblazen; voor elke kabel moet je bij wijze van
spreken weer een andere organisatie, of onderdeel daarvan,
aanschrijven. De ervaring leert dat het beter loopt als één
verantwoordelijke binnen het projectteam de contacten met
de Nutsbedrijven onderhoudt.” Maar ook goede communicatie
met bewoners, ondernemers en voorbijgangers over wanneer
wat gebeurt en waarom bleek onmisbaar. “Kweek begrip voor
de situatie, ga adequaat om met klachten en gebruik moderne
media. In omgevingsmanagement moet je zondermeer
investeren. Het proces loopt dan soepeler en sneller.”
Tijd is rijp
Het is de bedoeling dat Gemeentewerken steeds vaker
volgens de filosofie van Halftime gaat werken. Richard gaat
de komende tijd als adviseur aan de slag met de tien via
intranet aangemelde projecten. Het draait om ‘routinematige’
klussen als de aanleg van riolering of stadsverwarming,
infraprojecten, de herinrichting van straten. Grotere projecten
(o.a. bij Prorail) bewezen al eerder dat het mogelijk is een
project in de helft van de tijd te doen. “De tijd is er rijp voor”,
oordeelt Richard. “ Niet alleen intern, maar ook extern. De
aannemers vragen erom. Zij willen graag uitgedaagd worden.
Stel een bonus in het vooruitzicht als ze het project sneller
kunnen opleveren en geef ze de vrijheid om de uitvoering
meer zelf te regelen. Dan gaan ze ervoor.”
Ad Bruijns
bedrijfsleider Dura Vermeer
“Innovatie zit ingebakken in onze organisatie”, verklaart
bedrijfsleider Ad Bruijns van Bouwbedrijf Dura Vermeer
(omzet 1,1 miljard euro, 3000 werknemers). Voor verschillende
opdrachtgevers, waaronder Gemeentewerken Rotterdam,
realiseerde het bedrijf projecten in (vaak minder dan) de helft van
Dura Vermeer:
“De omgeving vraagt om Halftime”
de tijd. “Je kunt altijd blijven doen wat je gewend bent, maar dan
kom je nooit verder.”
E
E
Ad Bruijns schudt de voorbeelden achteloos uit zijn mouw.
Een rotonde bij Brielle. Normaal staat er negen weken
bouwtijd voor, Dura Vermeer deed het in drie weken. De
N475, bij Ouderkerk aan den IJssel. De provinciale weg werd
in drie weken onder handen genomen, terwijl 220 dagen
gebruikelijk is. Een weg op een bedrijventerrein in Boskoop, in
vier weekenden opgeleverd, i.p.v. in dertig fases in vier tot vijf
maanden. “Een gigantische verlichting voor de ondernemers
daar”, concludeert Bruijns en geeft daarmee meteen aan
waarom het bedrijf innovatiever en sneller wil werken. “De
omgeving vraagt erom. Daar kan je niet meer omheen.”
Snel schakelen
Dura Vermeer ziet het als een uitdaging om daarop in te
spelen, en is dan ook naar eigen zeggen altijd op zoek naar
verbeteringen in producten en organisatorische processen.
Het bedrijf beschikt daartoe over een eigen innovatieafdeling
en een onderzoekslaboratorium. “Zo hebben we asfalt
ontwikkeld dat een kwart dunner is, maar wel dezelfde
levensduur heeft als gewoon asfalt,” geeft Bruijns als
voorbeeld. “We hoeven dus minder asfalt te produceren
en aan te brengen, en daarmee bespaar je tijd. Bovendien
past het perfect in ons streven naar duurzaamheid en CO2reductie.” Zo’n eigen onderzoeksafdeling heeft ook andere
voordelen. Bruijns: “Als zich een contract aandient, dan
kunnen we ons meteen op de gevraagde producten focussen.
We kunnen snel schakelen.”
Dura Vermeer:
“De omgeving vraagt om Halftime”
Toeleveranciers
En dat geldt ook voor de mensen die een halftime-project
voorbereiden en uitvoeren. “We laten niets aan het toeval
over. Alles wordt intensief voorbereid. Voor elke dag is er een
draaiboek. Mensen moeten snel kunnen beslissen. Informatie
nodig? Dan moet die er binnen een gestelde termijn zijn.” En
de toeleveranciers gaan mee in dat proces. “Het oude asfalt
van een weg wordt altijd voor een deel hergebruikt. Daarvoor
gaat het naar een installatie. Maar de mensen daar hebben
ook hun pauzes en werktijden. Dat moet je van tevoren
allemaal afstemmen. Achterlopen kan niet.”
Zwartepieten
Afspraken nakomen, vertrouwen hebben in elkaar, een open
houding. Het succes van een Halftime -projecten staat of valt
ermee is de conclusie van Ad Bruijns. “Je moet de intentie
hebben om het samen tot een succes te maken. Dat betekent
dat je alles in openheid met elkaar moet kunnen bespreken.
Doe wat je zegt, daar gaat het om. En als het dan toch ergens
fout loopt, niet gaan zitten zwartepieten, maar samen zoeken
naar een oplossing.”
Verschuiving
Vertrouwen hebben of niet, maar hebben bouwbedrijven niet
vooral te maken met opdrachtgevers die weinig ruimte laten
voor een eigen inbreng of nieuwe ideeën? “Het komt voor
dat alles van tevoren is dichtgetimmerd”, erkent Bruijns. “ En
dan kan je als opdrachtnemer niet meer meedenken. Je doet
dan je werk en klaar is Kees. De opdrachtgever zou zich ook
alleen een doel kunnen stellen en de rest overlaten aan de
opdrachtnemer. Zulke werken zien wij het liefst, maar er zijn
bouwbedrijven die daarvoor niet de capaciteit en kennis in
huis hebben. Overigens is er wel een verschuiving gaande.
Het principe van Design&Construct, waarbij de aannemer
ontwerpt en bouwt, zie je steeds vaker.”
Werken volgens het principe van Halftime is relatief nieuw
maar Ad Bruijns is ervan overtuigd dat we er nog veel over
zullen horen. “Kijk naar die N475. Die is in een recordtempo
opgeleverd. Maandenlang in de overlast zitten… je kunt je
toch niet voorstellen dat iemand dat nog pikt?”
Notities
Notities
ontwerp Manon Jamin
fotografie
Erik Fecken
tekst
…
druk OBT bv
Dit is een uitgave van
Gemeentewerken
Gemeente Rotterdam
Postbus 6633
3002 AP Rotterdam
Telefoon (010) …
Website www.gw.rotterdam.nl
©2012
Werkboek
‘Halftime’
ontwerp Manon Jamin
fotografie
Erik Fecken
tekst
…
druk OBT bv
Dit is een uitgave van
Gemeentewerken
Gemeente Rotterdam
Postbus 6633
3002 AP Rotterdam
Telefoon (010) …
Website www.gw.rotterdam.nl
©2012
Werkboek
‘Halftime’

Download Report