www.vrouwensynode.nl
Vrouwen houden huis. Geloven in duurzame economie
Verslag van de Synodedag van 8 maart 2014
Redactie Arine Benschop
Utrecht, 7 juni 2014
Inhoud
Prachtige en bemoedigende dag
Vrouwensynode maakt echte verjongingsslag
Netwerken
Thema / hoofdlezing
“TEDtalks”
Activiteiten ‘s middags
Verder praten met Anneleen Decoene
Filmworkshop Solar Mama
Workshop geloof en duurzaamheid
Bijbelworkshop Ruth
Excursie Zuidas en interview Monika Milz
Workshop songtekst schrijven
Workshop Kasmoni
Workshop Basisinkomen
Vieringen
Evaluatie
Inleiding
Deelneemsters en datum
Cijfers
Keuze van thema
De dag zelf
Locatie, catering en techniek
Organisatie
Financiën
PR en verslaglegging
Financiële verantwoording
Bijgestelde begroting
Resultaat
Staat van baten en lasten
Bijlagen
Programmaboekje
Flyer
Lezing Anneleen Decoene
Blog van Karin van den Broeke op pkn.nl
Verslag van Marianne van Waterschoot op www.nieuwwij.nl
2
3
4
5
6
7
8
8
9
10
10
11
12
13
14
14
16
16
17
17
17
18
19
20
21
22
23
23
23
24
25
25
32
33
38
40
Prachtige en bemoedigende dag
We zijn van ver gekomen
en er is heel veel gebeurd
maar we zijn er nog niet
Voor u ligt het verslag van de Synodedag die de Oecumenische Vrouwensynode
gehouden heeft op 8 maart 2014.
Ongeveer 145 vrouwen ontmoetten elkaar in de
Thomaskerk rond het thema ‘Vrouwen houden huis
– geloven in duurzame economie’. Karin van den
Broeke, preses van de generale synode van de
Protestantse Kerk in Nederland, merkte in haar
blog op dat ze deels bestonden uit vrouwen boven
de vijftig – de oude garde – en deels uit vrouwen
onder de dertig. Maar uit beide categorieën waren
er veel vrouwen voor de eerste keer. De
waardering van alle onderdelen van de dag was
hoog. De meeste onderdelen scoorden gemiddeld
rond de 8. ‘Leuke dag, divers publiek, goede
organisatie’, schreef iemand, een ander: ‘Dank
voor de prachtige en bemoedigende dag!’
de inschrijftafel (©ms)
De werkgroep Synodedag bestond uit
Monique Wekker-Bergers, Anne-Francine van
Gogh, Wil Fransen, Trees van Montfoort en
Arine Benschop. Inger van Nes werd aan de
werkgroep toegevoegd voor advies en
publiciteit gericht op jonge vrouwen.
Met trots presenteren we dit uitgebreide
verslag.
v.l.n.r. Monique Wekker, Trees van
Montfoort, Jasja Nottelman, Arine
Benschop, Inger van Nes, AnneFrancine van Gogh, Wil Fransen,
Cathérine Verviers (rh)
Afhankelijk van uw tijd en interesse kunt u beslissen wat te lezen. We hebben bij de
organisatie nadrukkelijk ingezet op verjonging zonder daarbij ons bestaande netwerk te
verwaarlozen. Hierover leest u in de paragrafen Vrouwensynode maakt echte
verjongingsslag en Netwerken. Inhoudelijk informatie vindt u onder Thema / hoofdlezing,
“TEDtalks”, Activiteiten ’s middags, Vieringen en in de Bijlagen de integrale tekst van de
lezing van Anneleen Decoene. De meer zakelijke onderdelen staan in de paragrafen
Enquêteresultaten, Evaluatie en Financiën. In de Bijlagen zijn ook nog opgenomen het
programmaboekje en verslagen gepubliceerd op www.pkn.nl en www.nieuwwij.nl. De
foto’s zijn gemaakt door Mariean Schut (©ms), Rina Homan (rh), Trees van Montfoort
(tvm) en Noortje Luning (nl).
Veel leesplezier!
Jasja Nottelman, voorzitter van het bestuur
3
Vrouwensynode maakt echte verjongingsslag
De Vrouwensynode heeft een trouwe achterban
die met de jaren ouder wordt. Het bestuur acht
hen zeer hoog, maar wil graag ook jongere
generaties vrouwen bereiken. Een expert
meeting met tien jonge vrouwen in 2013 over
wat hen bezighoudt op gebied van vrouw,
geloof en samenleving en wat de Vrouwensynode voor hen kan betekenen, werd positief
beoordeeld. De vrouwen wilden graag een
vervolg.
tijdens de lunch (©ms)
Daarom besloot het bestuur om extra aandacht te
besteden aan een Synodedagprogramma dat ook voor
jongere vrouwen aantrekkelijk is en om de publiciteit
speciaal op hen gericht uit te breiden. Professioneel
advies van Inger van Nes werd ingehuurd om meer
vrouwen onder de 35 jaar te trekken. Zij heeft ervaring
zowel op gebied van het organiseren van evenementen
voor jonge mensen rond zingeving en maatschappelijke
thema’s, als wat betreft de daartoe benodigde publiciteit.
workshop songtekst schrijven (©ms)
Zij was enthousiast en zag goede mogelijkheden om
tijdens de Synodedag de verschillende generaties met elkaar in gesprek te brengen. Zij
gaf daartoe enerzijds advies over het programma, de tone-of-voice en PR-materiaal.
Anderzijds verzorgde ze de online-communicatie en PR via social media.
Voor haar blog over de Synodedag koos Karin van den Broeke als titel ‘Vrouwensynode
maakt echte verjongingsslag’. Ze schrijft:
De jongste groep vrouwen laat een nieuwe vorm van strijdbaarheid zien. Zij
halen verhalen naar voren van vrouwen uit onze samenleving die niet tot de
witte christelijke middenklasse behoren en wier positie in onze samenleving
heel wat minder gemakkelijk is. Zij laten iets zien van vrouwen wereldwijd,
voor wie educatie nog altijd niet vanzelfsprekend is. Zij stellen opnieuw
fundamentele en kritische vragen bij de wijze waarop wij denken en doen in
samenleving en kerk. Zij hebben het niet nodig om voor zichzelf iets te
bevechten, maar zij voelen zich verbonden met seksegenoten die op veel
plaatsen kwetsbaarder blijken dan mannen.
Het thema ‘economie’ staat centraal tijdens deze oecumenische
vrouwensynode. Duurzaamheid is een thema waarvoor in kerken veel
aandacht is. Het past bij het rentmeesterschap waartoe we geroepen zijn. De
jongste groep vrouwen laat tijdens de vrouwensynode zien hoe vrouwen en
mannen daar baat bij hebben. Sociale duurzaamheid. Vormen van
samenleven die de kracht van vrouwen en mannen gebruiken. Omdat God
met ieder mens onderweg is naar het land waar mensen willen wonen.
Mooi dat het de vrouwensynode gelukt is om een echte verjongingsslag te
maken. Vrouwen die het niet zozeer nodig hebben om voor zichzelf iets te
bevechten, maar die zich wel bewust zijn van de kwetsbaarheid van veel
vrouwen op aarde. Ze hebben mij weer aan het denken gezet.
4
Marianne van Waterschoot schrijft op de website van NieuwWij
napraten over de lezing, v.l.n.r.
Anneleen Decoene, Inger van Nes,
Annego Hogebrink, Rosaliene Israël
(©ms)
Anneleen
Decoene
zorgde
met
haar
presentatie voor de nodige gespreksstof. Haar
inzichten in het verschijnsel feminisme geven
vrouwen van nu, vooral de jonge garde,
handvatten om de positie van de vrouw in
Nederland en elders vanuit een nieuw
perspectief te bezien en te versterken. De
ogenschijnlijke eenzijdigheid van vrouwen die
voor
vrouwen
opkomen,
blijft
vooral
internationaal broodnodig. Maar ook in eigen
land is er nog veel tegenstelling. Het is de
kunst een beweging op gang te houden die
niet tegen iets is, maar vooral voor iets gaat
zoals veel van de jongere vertegenwoordigers
duidelijk aangaven. Het gaat om duurzaam
leven in gelijkwaardigheid.
Tijdens de dag waren de jonge vrouwen heel zichtbaar als vrijwilligsters, workshopleidsters of met een bijdrage in de slotviering.
Opmerkingen uit de enquête vatten het samen: Prachtige dag. Veel jonge vrouwen,
fantastisch. / Een goed verzorgde dag. Veel jonge vrouwen. Goed!! / Jong en oud /
Inspirerend en opvallend veel jongeren.
Netwerken
Als platform voor groepen en personen die betrokken
zijn bij de brede oecumenische vrouw-en-geloofbeweging, biedt de Vrouwensynode gelegenheid tot
ontmoeting en netwerken. Zoals altijd was er daarom in
het programma veel aandacht voor onderling contact en
inbreng van de deelneemsters.
tijdens de lunch (©ms)
Om te laten zien hoeveel expertise er bestaat op gebied van
vrouw-en-geloof en om te helpen (ver)banden te smeden was er
dit keer extra het netwerkpakket waarmee deelneemsters zich
konden presenteren. Ze werden daartoe als volgt uitgenodigd.
Ben je werkzaam op gebied van gender en religie? Als vrijwilliger
of betaald? Als je je aanmeldt voor de Synodedag heeft de
Vrouwensynode een aanbieding voor je. Je krijgt de mogelijkheid
om je eigen bedrijf of de organisatie waarvoor je werkt extra
onder de aandacht te brengen via ons Netwerkpakket.
bestudering van de
netwerkpagina's in het
programmaboekje (© ms)
Waaruit bestaat het Netwerkpakket?
1
Tijdens het ochtendprogramma maakt onze voorzitster Jasja Nottelman de
deelneemsters attent op je aanwezigheid, zodat ze je in de pauzes weten te
vinden.
2
Een stukje tekst (en een afbeelding) over je organisatie of over je
werkzaamheden in het programmaboekje van de Synodedag.
5
3
4
5
Dezelfde tekst en afbeelding als onderdeel van het verslag
van de Synodedag op de website van de Vrouwensynode
vanaf uiterlijk 31 maart.
Gelegenheid om een poster op te hangen en/of
foldermateriaal neer te leggen in de ruimte waar de pauzes
gehouden worden.
En natuurlijk je eigen aanwezigheid. Tip: doe iets
herkenbaars met je uiterlijk, zodat je makkelijk te vinden
bent.
netwerkbanners van
Casella (©ms)
presentatie in het
ochtendprogramma
(©ms)
Er werd goed gebruik van gemaakt van het netwerkpakket. Tijdens
een opsta-rondje in het ochtendprogramma kregen de aanwezigen
daardoor een goede indruk van wat er allemaal gebeurt op gebied
van vrouw-en-geloof. Van 24 vrouwen en/of hun organisaties werd
informatie opgenomen in het programmaboekje. Deze informatie
staat ondertussen ook op www.vrouwensynode.nl en is al aangevuld
met nog 3 bijdragen.
Thema / hoofdlezing
Voor de tekst van deze paragraaf is geput uit het verslag van Joanne Seldenrath.
De vrouwensynodedag ging over economie, maar maakte vooral bewust van de keuzes
waar vrouwen voor staan. Wat kiezen we en hoeveel keuze laat de economie ons? Wat
zijn de gevolgen van onze keuzes? En, in de lezing van Anneleen Decoene: hoe word je
een waarlijk vrije vrouw?
Om te geloven in duurzame economie moet je goed gek zijn,
zegt Anneleen Decoene. Zij geeft de hoofdlezing; in haar
workshop wordt daarover nagepraat. Ze ontmaskert de
manieren waarop het liberalisme feminisme neutraliseert. Het
heet dat het doel van feminisme is bereikt. De gelijkheid van
vrouwen is geïnstitutionaliseerd en bij wet geregeld. Feminisme
is dus iets van vroeger, of iets dat (nog) nodig is in verre
landen. Ook wordt feminisme gedefinieerd als individuele
bevrijding. Succesvolle alleenstaande vrouwen bewijzen dat alles
mogelijk is.
Maar dit neoliberale denken kijkt niet naar machtsverschillen en
geeft geen verklaring voor de complexiteit van de samenleving.
De crisis treft vrouwen harder. Juist de sectoren waar vrouwen
werken, moeten inleveren. Vrouwelijke vrijwilligers vullen de
gaten op en tegelijk zijn vrouwen meer afhankelijk van de
voorzieningen waarop bezuinigd wordt.
‘Ik heb nood aan feminisme dat kritische vragen durft te stellen’,
zegt Anneleen Decoene. Ze pleit voor een radicaal herdenken
van de samenleving. Een samenleving waar niet het recht van
de sterkste zegeviert en waar bestaande machtsverhoudingen
Anneleen Decoene (tvm)
niet aanvaard worden. Het persoonlijke is nog steeds politiek,
zegt ze. We moeten op zoek naar structurele oorzaken en uitwegen, leren te politiseren –
kleinschalige initiatieven politiek vertalen.
6
Het gaat om een solidariteit die niet misbruikt wordt, om allianties tussen feminisme,
antiracisme en ecologie, om gezamenlijke actie, ook vanuit de universiteit. Als
christelijke middenklasse vrouwen dienen we ons te oefenen in het kruispunt-perspectief:
we zijn niet alleen slachtoffer van bestaande verhoudingen maar ook medeplichtig.
Steeds nemen we een andere positie in, of meer dan één positie. Verzet is mogelijk door
lastige vragen te stellen over leiderschap en over verzwegen thema’s. Anneleen daagt
christelijke vrouwen uit om hun macht te gebruiken. Immers God is verbonden met
armen, met de mensen die wegtrekken uit de onderdrukking.
Neoliberalisme is niet onvermijdelijk. Vragen voor haar workshop zijn: hoe bewonen we
onze samenleving, hoe vormen we gemeenschap, welke afgoden ontmaskeren we, wie of
wat is heilig voor ons – hoe worden we een waarlijk vrije vrouw?
“TEDtalks”
Voor de tekst van deze paragraaf is geput uit het verslag van Joanne Seldenrath.
De “TEDtalks” zijn te zien op de website van de Vrouwensynode www.vrouwensynode.nl.
Voorzitter Jasja Nottelman plaatste deze dag in het traject
dat in Deventer begonnen is met duurzaamheid. Daarna
introduceerden de workshopbegeleidsters hun workshop. Er
was een keur aan workshops maar kiezen was moeilijk omdat
alle workshops zo aantrekkelijk klonken. Deze vorm van
introductie gaf wel een goed beeld van alle mogelijkheden en
alternatieven.
Vier presentaties: hoeveel keuze laat de economie ons?
Anne-Claire Mulder schetste het probleem van botsende
verplichtingen. Vrouwen moeten hun inkomen verdienen,
vrijwilligerswerk doen als ze in een uitkering zitten, en
mantelzorg verrichten voor hun familie. Dat is niet te
combineren! Maar in onze ruileconomie wordt geld zonder
tegenprestatie gezien als een vorm van luiheid. Bovendien
blijkt, nu vrouwen de arbeidsmarkt zijn opgegaan, dat zorg in
wezen onbetaalbaar is. In de workshop komt het alternatief
ter sprake: een onvoorwaardelijk basisinkomen voor iedereen
als uiting van menselijke waardigheid en ultieme
vrijheidsgedachte.
Jasja Nottelman en Anne-Claire
Mulder (©ms)
Jutta Eilander, in wier workshop credo’s centraal stonden, betoogde dat
duurzaamheid voor jongeren vanzelfsprekend is, maar kiezen vereist wel
nadenken. Kun je kiezen voor duurzame kleding als je een klein inkomen
hebt? Jongeren hebben boosheid en onbegrip voor ouderen, bedrijven,
bio-industrie en kerken. In de kerk wordt oecumene wel beleden maar is
het geen praktijk. Laat zien dat we over onze eigen grenzen heen kunnen
stappen!
Jutta Eilander
(©ms)
Voor Susan Doodeman is het Barefoot College inspirerend. In haar
workshop wordt gekeken naar de documentaire Solar Mamas. Na afloop
zal het gesprek gaan over de vragen: investeer je in een individu of in
een gemeenschap, in vrouwen of in mannen? En wat is duurzaam
daaraan?
7
Suzan Doodeman
(©ms)
Janneke Stegeman geeft een Bijbelworkshop. Met name het Oude
Testament kent revolutionaire verhalen, maar de Bijbel wordt ook
gebruikt om machtsposities te bestendigen. Ruth gaat over bezit en
gender. In haar workshop wordt aan de hand van theatersport niet
gezocht naar antwoorden maar naar de vragen die ook voor vandaag
relevant zijn.
Hoofdlezing: lastige vragen
Het verslag over de hoofdlezing vindt u in de paragraaf Thema /
hoofdlezing. De integrale tekst van de hoofdlezing staat in de Bijlage.
Janneke Stegeman
(©ms)
Nog drie presentaties: wat zijn de gevolgen van onze keuzes?
Lydia van Maurik ontdekt nu ze een opleiding tot boerin volgt, dat
trekkers en melkmachines gebaseerd zijn op mannelijke maat. Maar
ook is ze getroffen hoe al werkend en zingend de modder zomaar
verbonden wordt met Jezus’ brood. In haar workshop wordt
geprobeerd om dankbaarheid voor al wat leeft op muziek te zetten.
Lydia van Maurik
(©ms)
Aspha Bijnaar vertelt hoe ze van kinds af
aan met kasmoni heeft geleefd. Kasmoni
is een alternatief spaar- en kredietsysteem. In de workshop wordt na
informatie over kasmoni een rollenspel
gedaan.
Monika Milz zal in de laatste workshop
Aspha Bijnaar (©ms)
geïnterviewd worden door Jessa van
de Vaart. Monika was werkzaam in de
bankwereld maar doet nu dingen ‘waar ik meer van mezelf in kwijt
kan’. Daar hoort ook het lidmaatschap bij van de Green Deal Board
van het Ministerie van Economische Zaken. Ze vindt dat juist de
mensen die geconfronteerd worden met de problemen, bij de
oplossing betrokken moeten worden. Vrouwen moeten hun stem
Monika Milz (©ms)
laten horen over hoe we de planeet aan de volgende generatie
overdragen, hoe we kunnen bijdragen aan een goed leven.
Activiteiten ‘s middags
Verder praten met Anneleen Decoene
Verslag: Janneke van der Veer
Waarom is feministische theologie nodig? De lezing van
Decoene vormde een helder en zeer welkom antwoord op
deze vraag. In deze workshop scherpten we dit antwoord
op een aantal punten aan door middel van een
groepsgesprek.
Allereerst viel op dat er verschillende generaties deelnamen
aan het gesprek. Waar de oudere generatie nog heeft
gestreden om volwaardig deel te kunnen nemen aan de
maatschappij, wordt gelijkwaardigheid door de jongere
generatie vrouwen vaak beschouwd als een voldongen feit.
8
verschillende generaties (©ms)
Toch blijft er nog wel wat om voor te strijden. Wat te denken van jonge vrouwen die zich
via sexy kleding een weg banen naar de top? Of van impliciete discriminatie, waardoor
vrouwen minder vaak literaire prijzen krijgen of geacht worden naast hun baan het
grootste gedeelte van huishouden en zorg op zich te nemen?
Kenmerkend aan feministische theologie is dat het een concrete, politieke en dynamische
theologie is. Het is een theologie van bevrijding. Ze blijft niet zweven, maar kiest vanuit
de concrete context partij. Dit betekent ook dat we ons bewust zijn van onze eigen
positie. De mensen in deze workshop zijn voor 95 procent blank en hoogopgeleid. Wat
betekent dat voor ons gesprek? De dringende noodzaak
van feministische theologie wereldwijd is duidelijk, maar
kunnen wij denken en spreken voor anderen? Aan de
ene kant is onze positie in de werkelijkheid een kracht,
tegelijkertijd vormt het een beperking. In elk geval is
het van belang ons steeds bewust te zijn van het
kruispunt waarop we staan: de verschillende factoren
die onze (machts)positie bepalen (ras, opleiding,
geslacht).
intensieve discussie (©ms)
Hoe concreet deze theologie ook is, in je eentje red je
het niet tegenover een neoliberalistische, individualistische maatschappij. Het is
belangrijk elkaar op te blijven zoeken, elkaar te inspireren en netwerken te vormen. Zo
krijgen we handvaten aangereikt om in ons dagelijkse leven de blinde vlekken steeds
weer bloot te leggen, met een kritisch visioen voor ogen van respect en solidariteit voor
iedereen.
Filmworkshop Solar Mama
Workshopleiding: Suzan Doodeman
Verslag: Willemijn de Jong
We kijken een stuk uit de film Rafea: Solar Mama. De
documentaire volgt Rafea, een analfabete moeder van het
platteland in Jordanië, die wordt opgeleid tot zonne-energie
ingenieur. Met alle strubbelingen die daarbij horen.
Na de documentaire zijn we onder de indruk. "Je
vraagt je af hoe dit verder gaat.” Het gesprek is al
gauw in volle gang…
“Rafea zegt over haar man ‘he kills my spirit’. Dat
vat de worsteling van deze vrouw met haar man
goed samen. Er was manipulatie van een andere
man voor nodig om haar man zover te krijgen dat
hij haar naar India liet gaan. Bizar.” / “Ja, maar ook
niet zo gek. Haar man was ook in verwarring, er
wordt
een heel nieuw bewustzijn in dat Middenaandacht (rh)
Oosterse dorpje gebracht.” / “Ze zeggen in de film
‘ze sturen vrouwen, want die blijven in hun eigen dorp. Vrouwen geven hun kennis door’ik vind het bijzonder dat die eigenschap van vrouwen zo mooi in beeld komt bij dit
práchtige project.” / “Eigenlijk hebben wij hier met hetzelfde probleem te maken.
Vrouwen moeten een carrière én kinderen. Bij vrouwen is het nog altijd een compromis
of een samenwerking tussen hun moeder-zijn en hun eigen ontwikkeling. Dat blijft lastig.
Mannen kunnen vaak volledig voor hun carrière gaan.”
Conclusie: “Op het platteland in ontwikkelingslanden, maar ook hier in ons Nederland is
er bij vrouwen moed voor nodig om ongebaande wegen te gaan!”
9
Workshop geloof en duurzaamheid
Workshopleiding: Jutta Eilander
Verslag: Marianne Molenaar
‘Ik wil wat mij gegeven wordt zo goed mogelijk
doorgeven’
Jutta Eilander neemt ons in haar creatief-meditatieve
workshop mee op een zoektocht naar de relatie tussen
geloof en duurzaamheid. De zaal ziet er vrolijk uit: een
roze kleed op tafel, tubes verf, tijdschriften her en der
aan het werk (©ms)
verspreid. Eén voor één komen we binnendruppelen en
wachten we op wat komen gaat. Eigenlijk wel lekker om iets te doen, na al dat denken
van vanmorgen. Maar niet voordat we opgeschrikt worden met een gedicht:
(…)
Ik begrijp best dat het leven
u niet goedgezind is geweest
en mij beter.
(..)
Maar ik moet u eerlijk zeggen:
Moet ik er dan iets aan doen?
Ik ga er niets aan doen.
(..)
Ik heb er geen zin in.
geloof en
duurzaamheid
verbeeld (©ms)
Na een stille meditatie mogen we
aan de slag met de vraag hoe
geloof en duurzaamheid voor ons
met elkaar te maken hebben. Dit verbeelden we in
kleuren, plaatjes en teksten. Voor de één zijn
duurzaamheid en geloof sterk verbonden met de
schepping en de kleuren groen, blauw en geel. Een
ander verbindt duurzaamheid aan een diep vertrouwen
en het zich geliefd weten. ’Duurzaamheid is voor mij:
op zoek naar het mooiste overdonderende leven.’ En
ook: het zorgen voor later. Al knippend en pratend
ontdekken we: wat van waarde is willen we doorgeven;
aan elkaar en aan de volgende generatie.
kleurrijk geloven (©ms)
Bijbelworkshop Ruth
Workshopleiding: Janneke Stegeman
Verslag: Helene Timmers
Van tevoren schreef ik me al in voor de workshop
over het bijbelboek Ruth. 's Morgens bij de
workshoppresentaties vertelt Janneke dat ze
theatersport wil inzetten. Spannend!
plezier tijdens de workhsop (tvm)
Na een korte opwarming gaan we het verhaal van
Ruth uitspelen. We zitten in een grote kring, iemand
stapt naar het midden en is Naomi die het plan opvat
om terug te keren naar Israël. Anderen springen in
10
wanneer het verhaal erom vraagt en langzamerhand ontvouwt zich het verhaal. Ruth en
Orpah, de arbeiders, de ontmoeting met Boaz….
We spelen nog eens, binnen 3 minuten en nog eens binnen een minuut, om tot de
essentie van het verhaal door te dringen.
Vervolgens vertelt Janneke over het boek Ruth aan de hand van twee aspecten: gender
en de losser. Om te beginnen worden Naomi en Ruth opvallend genoeg soms aangeduid
met mannelijke voornaamwoorden of suffixen. Janneke geeft hier twee mogelijke
verklaringen voor: (1) Ruth en Naomi nemen mannelijke rollen aan. Zo gaan ze samen
op reis en Ruth is degene die in het voedsel voor beiden voorziet; (2) Naomi had liever
een man of een zoon gehad om voor haar te zorgen.
Deze man had het land in bezit kunnen nemen. Ten
tweede de 'losser'. De functie van deze losser is om
bezit veilig te stellen voor de toekomst. Als iemand
noodgedwongen grond moest verkopen, dan liever
aan een familielid, zodat hij het later terug zou
kunnen kopen. Dankzij het systeem van lossers is
het heel moeilijk is om grootgrondbezitter te worden
en grondspeculatie wordt onmogelijk doordat het
land binnen de familie blijft. Dit systeem roept
vragen op hoe wij in deze tijd omgaan met bezit; hoe
komt het dat al het bezit is verdeeld over een kleine
groep?
theatersport (tvm)
Hoe zat het nou precies met de keuzevrijheid en economische afhankelijkheid van Ruth?
In twee groepen praten we verder. We stellen kritische vragen aan Ruth: waarom heb je
niet gewoon werk gezocht? Heb jij zelf ook voordeel van een huwelijk met Boaz? En Ruth
stelt kritische vragen aan ons: bestaat trouw en opoffering nog? Is bij jullie nog steeds
de man de stamhouder, ook al heb je vrije keuze?
Tenslotte spelen we het verhaal nog een keer, met maar twee personages: Ruth en Boaz.
Beiden krijgen in ons spel een sterke vrouw als adviseur. Dat worden Angela Merkel en
Oprah (die – heel toepasselijk - eigenlijk Orpah genoemd zou worden).
Ruth ziet het eerst niet zo zitten om met een oudere man onder de dekens te kruipen.
Dankzij het inzicht dat Oprah weet te verschaffen in Boaz’ karakter en de strategische
adviezen van Angela gaat ze de voordelen zien en weet ze met een slim spel Boaz (en
zijn land!) aan zich te binden.
Excursie Zuidas en interview Monika Milz
Interviewer: Jessa van der Vaart
Geïnterviewde: Monika Milz
Verslag: Noortje Luning
Het mooie weer leende zich goed voor een
wandeling over de Zuidas. De vrouwenhoofden
draaien zich omhoog als Monika Milz, voorzitter
van de Green Deal Board en werkzaam (geweest)
in directeursfuncties van het bankwezen, vertelt
over wat er in die torenhoge gebouwen gebeurt.
Het is een spannende excursie, want de meeste vrouwen zeggen geen idee te hebben
van hoe de financiële wereld eigenlijk in elkaar zit. Maar angst voor het onbekende is niet
nodig, zegt Milz, want het hele bankwezen is uiteindelijk uit te leggen aan de hand van
een huishoudportemonnee. Zij zou graag afrekenen met het Nederlandse, vrouwelijke
adagio ‘ik kan niet rekenen, ik ben een alfa!’ en meer diversiteit in leiderschapsfuncties is
11
haar missie. Milz is er heilig van overtuigd dat het
vrouwelijke talent om het overzicht te houden heel
goed combineert met mannelijke megalomanie in de
zakenwereld. Milz vindt het geweldig dat je als bank
of als Green Deals Board iemand in staat kunt
stellen zijn of haar dromen waar te maken.
Jessa van der Vaart interviewt
Monika Milz (nl)
‘Dat klinkt inderdaad inspirerend, maar hoe valt dat
ideaal te rijmen met de berichten in de krant?’ vraagt
een bezoekster zich af. Hetzelfde hoor je wel eens
over de kerk, reageert Milz: het is een mooi ideaal,
maar in de praktijk slaat men elkaar de hersens in.
neergestreken in het Crowne Plaza hotel
op de Zuidas (nl)
Inderdaad: op beide plekken zijn er mensen, vrouwen
nodig die idealisme en duurzaamheid ook daadwerkelijk in de praktijk brengen.
Workshop songtekst schrijven
Workshopleiding: Lydia van Maurik
Verslag: Joanne Seldenrath
‘Als een doedelzak??’ ‘Ja een beetje meditatief.’
Halverwege de workshop heerst er ongeloof. Gaan
we werkelijk een lied schrijven en nog zingen ook?
Lydia van Maurik houdt er alle vertrouwen in. Ze
heeft ons laten nadenken over een natuurervaring,
ons opgedeeld in twee groepjes en de opdracht
gegeven om onze woorden te zetten op de melodie
van Gezang 21 uit het oude Liedboek voor de
kerken: ‘Alles wat adem heeft...’ Het groepje
wisselt ervaringen uit, overlegt, schrijft, stelt
samen. Dan komt Lydia bij ons groepje zitten. We
zingen niet erg goed maar desondanks leert ze ons
een tweede stem. We mogen ook een zoemtoon
produceren, inderdaad een soort doedelzak.
in zo weinig tijd? (©ms)
Nu voegt Lydia de twee groepen bij elkaar, elk met het couplet dat ze hebben gemaakt.
Iemand uit het andere groepje begint met een solo, wij zoemen, vallen in, zingen de
tweede stem bij onze tekst. Lydia geeft ons de laatste aanwijzingen, dan worden de twee
coupletten gekopieerd en zijn we helemaal klaar voor ons optreden tijdens de viering.
Een workshop die vleugels geeft!
Aardende geuren, ze roepen mij wakker
Merels die wekken mijn zon gemoed
Buiten, naar buiten, ik wil U omarmen
Handen doorploegen uw vruchtbare klei
Open je hart, laat je zwaarte los
Uw licht en het leven zingt je toe
Halleluja, halleluja!
Alles wat adem heeft, roept ons tot danken
Machtige bomen beschermen mij
Alles wat adem geeft, laat mij ervaren
Zonlicht dat openbarst over mij
Tengere krentenboom groeit en geeft
Vruchten, die stormen overleeft
Halleluja, halleluja!
12
voorzangers tijdens de slotviering (©ms)
iedereen zingt mee (©ms)
Workshop Kasmoni
Workshopleiding: Aspha Bijnaar
Verslag: Lisa Borgerhoff van den Bergh
Buiten lijkt het zomer, maar het stralende middelpunt van deze workshop is Aspha
Bijnaar. Deze energieke dame onderwijst ons vanmiddag in ‘kasmoni’. Een eeuwenoud
informeel banksysteem dat ervoor zorgde dat zij in Nederland kon gaan studeren en
uiteindelijk promoveerde op deze spaartraditie in Suriname en Nederland.
We beginnen met een inbeeldingsoefening en iedereen krijgt
honderd nep-euro. Dit is het bedrag dat we elke maand met
moeite kunnen sparen. Dan slaat het noodlot toe: de
wasmachine van één van de deelneemsters, Nora, is kapot
gegaan. Ze is niet kredietwaardig en de overheid kan ook niks
betekenen. Wat nu? De groep blijkt solidair en brengt hun geld
naar Nora. ‘Maar wat nou als volgende week mijn wasmachine
stuk gaat?’ vraagt iemand verongelijkt. Het antwoord blijkt
simpel maar doeltreffend: als alle vrouwen elke maand hun
honderd euro in een pot stoppen kan elke deelneemster één
geld gaat van hand tot
hand (©ms)
keer de hele kas krijgen, totdat iedereen aan de beurt is
geweest. Op deze manier kun je relatief makkelijk sparen voor
iets groots (zoals het vliegticket van je dochter) en ben je, door een combinatie van
discipline en sociale druk, solidair met de rest van de groep. Dit is kasmoni in een
notendop.
De rest van de workshop bedenken we hoe dit
systeem er concreet uitziet. We maken schema’s en
stellen (kritische) vragen. Aspha maakt ons
duidelijk dat – hoewel er verschillende worst-casescenario’s zijn – dit principe van vertrouwen en
saamhorigheid de tand des tijds, welvaart,
emigratie en crisis goed doorstaat.
En dat is een zonnige boodschap in een financiële
wereld waarin angst en egoïsme nog vaak de
boventoon voeren.
uitleg over kasmoni (©ms)
13
Workshop Basisinkomen
Workshopleiding: Anne-Claire Mulder
Verslag: Dore van Montfoort
Heftige discussie in de workshop basisinkomen
Het onvoorwaardelijke basisinkomen voor iedereen (OBI) is
niet een nieuw idee. In de jaren ‘70 werd er in Nederland al
gediscussieerd over de mogelijkheid en de voor- en nadelen
van zo’n basisinkomen van iedereen. Wat gebeurt er als je
iedereen een levensstandaard biedt? Zonder eisen?
Iedereen krijgt een basisloon en alles wat je daarbovenop
verdient is mooi meegenomen, maar het is niet noodzakelijk.
Zouden we ons meer gaan richten op belangrijke dingen? Zou
de kunst opbloeien? Zouden we gelukkiger zijn? Of zou het OBI
uiteindelijk toch neerkomen op een huisvrouwenloon? Er is
genoeg geld, dus de vrouw kan thuis blijven en voor de
kinderen zorgen.
TEDtalk Anne-Claire Mulder
(©ms)
Tijdens de workshop hebben we met twintig vrouwen fel over deze vragen
gediscussieerd. Als je niet meer afhankelijk bent van een baan voor geld, ga je dan nog
wel werken? En wie doet dan de ‘Dreckarbeit’? Wie doet nog het vuile en zware werk?
Wie gaat schoonmaken en vuilnis ophalen? Zou onze samenleving nog functioneren?
Raakt de balans zo niet zoek?
over de voors en de tegens (©ms)
Het blijft natuurlijk gespeculeer. Er zijn wel
onderzoeken gedaan naar de invloed van een OBI,
onder andere in een hele stad in Canada, maar de
werkelijke impact op onze economie en die van de
wereld is niet te overzien. Het is een hele andere
manier van met geld omgaan die niet past in ons
kapitalistische systeem. Is het wel mogelijk zoiets
fundamenteels te veranderen aan onze economie? Een
mooi idee, maar waar moeten we beginnen? En
kunnen we dit wel als land alleen?
Vieringen
Voor de tekst van deze paragraaf is geput uit het verslag van Joanne Seldenrath.
Cathérine Verviers (©ms)
De vieringen werden geleid
door Anne-Francine van Gogh
en Cathérine Verviers. Zij
zorgden voor het stramien en
de liederen. Volgens goed
gebruik in de vrouw-en-geloofbeweging hadden vele deelneemsters een inbreng en via
hen alle aanwezigen. Cathérine
en Anne-Francine smeedden
op de dag zelf alles tot een
mooi geheel.
14
Anne-Francine van Gogh
(©ms)
Openingsviering: wat kiezen we?
De openingsviering zat vol goede wensen: een vredelied van Huub Oosterhuis en groeten
vanuit de PKN, de Bond van Oud-Katholieke Vrouwen, de Unie Nederlandse Katholieke
Vrouwenbeweging, de Ekklesia-beweging en de Oecumenische Vrouwensynode van
Amsterdam. Nora Asrami zou aanwezig zijn vanuit de islamitische gemeenschap maar
was helaas ziek.
In haar welkom deelde voorzitter van de
Vrouwensynode, Jasja Nottelman, mee dat
Doreen Hazel op 7 maart overleden was,
de vrouw die womanistische theologie in
Nederland heeft ontwikkeld. Ze las psalm
23 in een parafrase van Doreen.
Jasja Nottelman (©ms)
In de openingsviering stond een beeld verborgen onder een
prachtige doek. Na de lezingen uit Ps 106, 19 en Mt 16, 24 werd het
beeld onthuld: een gouden stierkalf dat er overigens erg schattig
uitzag, vertaalde de keuze waarvoor we gesteld zijn in Bijbelse
bewoordingen: dienen we God of de mammon? Dienen we God of
een gouden stierkalf? Met een vraagteken... wat doen wij?
(©ms)
Slotviering: hoe word je een waarlijk vrije vrouw?
Vanuit de workshops wordt aan de slotviering
meegewerkt met een gebed, een rollenspel of het
lied uit de workshop van Lydia
van Maurik. De bijdrage uit de
workshop van Aspha Bijnaar
gaat over een vrouw die het
voorbeden (tvm)
geld eerder nodig heeft – wat nu?
Kasmoni geeft ruimte, afhankelijk van
hoeveel ruimte de vrouwen elkaar
geven. Immers, een volgende keer
hebben ze zelf het geld dringend
nodig.
uit de workshop
songtekst schrijven
(rh)
rollenspel kasmoni (rh)
Zo kan economie eruitzien als een gelovige houding en
met economisch handelen gecombineerd worden.
rollenspel Ruth (tvm)
15
slotviering (rh)
Het leven stelt vrouwen (en mannen) altijd voor onverwachte tegenslagen, het is niet
maakbaar maar gebeurt. Maar, volgens de tekst uit de workshop van Anneleen Decoene,
van Rosaliene Israël:
In het midden ligt de vraag:
- soms zijn we er dichtbij,
dan staat deze weer verder van ons af'Feminisme, feministische-theologie
waarom, waartoe?'
Met deze vraag zijn wij,
vrouwen van verschillende generaties,
met uiteenlopende achtergronden
samen onderweg.
En dat willen we blijven doen
met onze voeten op de aarde,
een partijdige kijk op de werkelijkheid en
met blijvend een kritisch visioen voor ogen
van respect en solidariteit voor iedereen.
Rosaliene Israël (©ms)
We zijn van ver gekomen
en er is heel veel gebeurd.
Maar we zijn er nog niet:
dezelfde thema's keren terug
en de werkelijkheid
is weerbarstiger dan gedacht.
Voor wie zich dan nog afvraagt
'Feminisme, waarom?'
Nou, daarom:
om de blinde vlekken
te ont-dekken,
bij mijzelf, bij onszelf en
in de wereld om ons heen.
Dit roept het beeld op van een labyrint.
Met een weg naar binnen
en vanaf het midden
weer de lange weg naar buiten
Evaluatie
Inleiding
De Synodedag is volgens plan en succesvol verlopen. Het aantal deelneemsters was goed
geschat. De locatie beviel prima. Het thema was kwalitatief goed en divers uitgewerkt in
de hoofdlezing, presentaties en workshops. Een veel gehoorde opmerking was dat het
moeilijk was uit de interessante activiteiten ‘s middags een keus te maken. De vieringen
werden door het gros van de aanwezigen zeer gewaardeerd. De Synodedag is financieel
naar wens afgesloten.
Middenin het programmaboekje was een evaluatieformulier ingevoegd. De ingeleverde
formulieren werden verwerkt door Wil Fransen. Trees van Montfoort schreef erover in de
Nieuwsbrief. Daaruit komt een deel van de tekst in deze evaluatie.
16
Deelneemsters en datum
Met 145 deelneemsters was de opkomst voor de Synodedag iets hoger dan die van de
Synode van 2012 en van de Synodedag in 2010. Bewust was gekozen om de dag op
internationale vrouwendag te houden. Gelet op veel concurrerende activiteiten op die
dag, kunnen we concluderen dat de Synodedag zich mocht verheugen in veel
belangstelling.
Aan het eind van de dag vulden ruim 90 deelneemsters het evaluatieformulier in. De
meerderheid was boven de vijftig, negen respondenten waren tussen de dertig en de
vijftig, ook negen vrouwen waren jonger dan dertig. Bijna 40% was nieuwkomer, niet
eerder betrokken bij de Vrouwensynode. Er hebben zich tien nieuwe vrijwilligers
aangemeld. Iets meer dan de helft was lid van of betrokken bij de PKN, ongeveer een
vierde Rooms- of Oud-Katholiek, ruim een achtste betrokken bij een andere protestantse
kerk of een oecumenische gemeente. Enkele personen vulden ‘geen’ in. Naar de mate
van betrokkenheid werd ook gevraagd: 15% is nauwelijks of weinig betrokken bij de
genoemde kerk, 12% gemiddeld, 66% is ruim tot zeer betrokken.
De deelnemers van de Synodedag waren zeer tevreden. Ze gaven gemiddeld een 8 aan
vrijwel alle onderdelen van de dag, van de workshops tot de catering.
De Vrouwensynode had ingezet op “significant meer deelneemsters onder de 35 jaar”.
We zijn tevreden met het resultaat, zie de paragraaf Vrouwensynode maakt echte
verjongingsslag. Om de belangstelling van jonge vrouwen te behouden en uit te breiden,
heeft het bestuur dit tot speerpunt van het beleid van de komende jaren gemaakt.
Vijfendertig deelneemsters maakten gebruik van het gereduceerde deelnametarief. Dat is
in verhouding veel meer dan bij de Synode van 2012 en de Synodedag 2010.
Vermoedelijk heeft het onderwerp economie, de locatie in Amsterdam en een groter
aantal jonge deelnemers hieraan bijgedragen. We zijn blij dat we hen allemaal hebben
kunnen ontvangen.
Cijfers
De waardering voor alle onderdelen van de dag was hoog. ‘Leuke dag, divers publiek,
goede organisatie’, schreef iemand. Een ander: ‘Mooi!’ De meeste onderdelen scoorden
gemiddeld rond de 8. Alleen de vieringen zaten daaronder (7,4), vooral door enkele
onvoldoendes vanwege het ontbreken van vrouwenliederen: ‘Graag liederen uit Eva’s lied
of andere door vrouwen geschreven.’
Gemiddelde cijfers
presentaties in de ochtend
lezing
activiteiten ’s middags
vieringen
ontmoeting en netwerken
catering
8,2
8,0
7,9 (afzonderlijk tussen de 7,5 en 8,3)
7,4
7,8
8,2
De mogelijkheid om een opmerking toe te voegen werd vaak gebruikt om de
organisatoren te bedanken.
Keuze van thema
Uit de reactie van de deelneemsters aan de Synode van 2012 Vrouwen tussen geloven,
geld en groen bleek dat er veel vraag was naar verdere uitdieping van het thema
economie en duurzaamheid, zowel in de zin van ecologische als sociale duurzaamheid.
17
We kozen ervoor tijdens de Synodedag vooral aandacht te besteden aan sociale
duurzaamheid. Omdat sociale en ecologische duurzaamheid vaak met elkaar in verband
staan, kwam dat laatste ook geregeld aan bod.
Een vraag naar een goed thema voor de volgende Vrouwensynode in het evaluatieformulier werd door meerderen beantwoord met doorgaan met het thema duurzaamheid:
‘Duurzaamheid opnieuw, thema nog zo pril’, ‘waar vinden we natuur in eigen omgeving’,
‘transitiedenken’.
Een goede keuze dus. En een aspect wat we in de toekomst bij andere thema’s niet uit
het oog het oog zullen verliezen.
De dag zelf
Lezing en presentaties in het ochtendprogramma
Op advies van Inger van Nes weken we af van de meest gebruikelijk invulling van zo’n
dag met een lezing als start. In plaats daarvan werd de lezing onderdeel van een
programma met korte “TEDtalks” van alle workshopleidsters. Aan hen was gevraagd niet
zozeer uit te gaan leggen hoe hun workshop zou verlopen, maar een persoonlijk verhaal
neer te zetten over waarom ze hun onderwerp voor het voetlicht wilden brengen. Dit
leverde sprankelende en zeer diverse voordrachten van rond 5 minuten.
De lezing was het vijfde onderdeel van het programma. Anneleen Decoene kreeg 20
minuten ter beschikking. Ze zette een stevig verhaal neer. Dit was ook de bedoeling van
de organisatoren. De lezing werd gemiddeld gewaardeerd met een 8,0. De ervaring leert
dat de meeste deelneemsters aan een vrouwensynode graag uitgedaagd worden en dat
deed de lezing zeker. Daarom was er ook veel vraag naar publicatie ervan om alles nog
een keer te kunnen nalezen en herkauwen. Inmiddels is de lezing te lezen op de website
van de Vrouwensynode.
Uit de wandelgangen hoorden we dat nieuwkomers aan het begin van het ochtendprogramma graag wat meer gehoord hadden over wat de Vrouwensynode nu eigenlijk is.
Ook een duidelijker standpunt over waarom feministische theologie zo belangrijk is voor
de Vrouwensynode werd gemist. Een opvallend geluid, omdat we om niet af te schrikken
hier juist meestal niet zo expliciet over spreken. Nuttige en bemoedigende kritiek.
Activiteiten ‘s middags
Tot een week voor de Synodedag was het mogelijk via onze website voorkeur voor een
workshop door te geven. Ongeveer 50 deelneemsters maakten daarvan gebruik. In de
lunchpauze konden de overigen een ticket voor een workshop van een bord halen. Ruilen
was voor de eersten ook nog mogelijk. Uit de reacties bij het ticketbord bleek dat niet
voor iedereen duidelijk was dat de activiteiten maximale aantallen deelnemers hadden.
Dit moet in de toekomst explicieter gezegd worden.
Zoals altijd probeerden sommigen toch nog bij “uitverkochte” activiteiten aan te sluiten.
Een gastvrouw uit werkgroep/bestuur lette erop dat dit niet gebeurde. Vooral
bijvoorbeeld bij de workshop Ruth was dit noodzakelijk.
Verder praten met Anneleen Decoene en de excursie scoorden een 7,5. Beide kregen
enkele zessen. In het napraten met Anneleen ging veel aandacht naar de (verschillen
tussen) de aanwezige generaties. Sommigen misten daardoor verdieping wat betreft het
thema. De gegeven cijfers varieerden van zes tot negen. Het interview tijdens de
excursie was minder sprankelend dan het voorgesprek daarover was geweest. De
meningen waren verdeeld met enkele zessen, maar ook een tien en alles daartussenin.
Basisinkomen kreeg een 7,7 en geloof en duurzaamheid een 7,9, beide uit een zeer
gelijkmatige score van zevens, achten en enkele negens. De tevoren meest populaire
workshop Ruth scoorde een 8,1 met zowel een tien als een zes en verder cijfers
daartussenin. Hetzelfde cijfer kreeg de filmworkshop met twee zessen, een zeven en veel
achten en negens. De workshops waar mensen noodgedwongen in terecht kwamen
omdat er elders geen plaats meer was, kasmoni en songtekst schrijven, kregen
uiteindelijk de hoogste waardering, beide gemiddeld 8,3, met alleen achten en negens.
18
Het waren inderdaad heel goede workshops. Deels is het hoge cijfer ook te verklaren
door het algemene verschijnsel dat mensen meer tevreden zijn over een uitkomst als ze
niet hebben kunnen kiezen.
Vieringen
De vieringen tijdens synodes en synodedagen zijn de onderdelen waarvoor het meest
lijkt te gelden: over smaak valt niet te twisten. Belangrijke voorwaarde die het bestuur
eraan gesteld had, was dat er veel gelegenheid tot inbreng van de deelneemsters moest
zijn. Dat is heel goed gelukt, dank zij de flexibele opstelling van Anne-Francine van Gogh
(uit de werkgroep) en Cathérine Verviers (als jonge kracht ingehuurd).
Velen prezen de vieringen en het bestuur was er erg tevreden over, maar er waren ook
enkele (zeer) kritische geluiden. Vooral dat er geen liederen gezongen werden, die door
vrouwen gemaakt zijn, leverde een paar zware onvoldoendes op. Daarnaast was er groot
verschil van mening over het a capella zingen. Sommigen vonden het juist heel mooi,
anderen misten begeleiding.
Op de vrouwenliederen zal een volgende keer gelet worden. Daarbij moet wel
aangetekend worden dat dit voor de jongere generatie helemaal geen kwestie lijkt te
zijn. Dit is ook de reden waarom er niet op aangedrongen is bij de voorbereiding
waarvoor juist de jonge Cathérine Verviers gevraagd was.
Onderling contact en netwerken
De mogelijkheden voor ontmoeting en netwerken kregen een van de nieuwkomers een
7,7 en van de oudgedienden een 7,9 in de evaluatie. Ondanks de onbekendheid van de
nieuwkomers, toch een mooi cijfer, niet significant verschillend van de oudgedienden.
Zie voor dit onderwerp verder de paragraaf Netwerken.
Locatie, catering en techniek
Locatie
De gekozen locatie, de Thomaskerk in Amsterdam, beviel heel goed. Ook van de deelneemsters kwamen veel positieve reacties daarover. Via station Amsterdam Zuid is de
kerk vanuit het hele land uitstekend bereikbaar. Symbolisch sterk was dat de kerk naast
het financiële centrum van de Zuidas staat. De heel eigen stijl van het kerkgebouw werd
gewaardeerd. Het prachtige weer en de bijkomende lichtinval was ons goed gezind. De
kerk heeft veel nevenruimten en vooral gebruik van de theaterzaal in de ochtend gaf het
programma extra cachet. De geluidsversterking was uitstekend, zowel in de kerk als in
de theaterzaal.
De eerste afspraken over huur werden in april van 2013 gemaakt met de toenmalige
koster. Alles werd van de kant van de Vrouwensynode uitgebreid vastgelegd in een
contract en van beide zijden ondertekend. Door schade en schande wijs geworden,
wisten we dat zoiets zeker bij een wisseling van de wacht noodzakelijk is. Dat bleek later
ook zo te zijn. Met de komst van de nieuwe koster bleken er veranderingen in tarieven
en regels te zijn. Toen hij echter eenmaal wist wat er eerder op papier gezet was, heeft
hij zich daaraan gehouden en ook zo naar het kerkbestuur geadviseerd.
Er zijn twee werkbezoeken vooraf afgelegd, het eerste begin november 2013, het laatste
krap drie weken voor de synodedag. Er is tijdens die bezoeken veel informatie over de
locatie verzameld en prettig met de koster overlegd.
De oude koster had een “huiscateraar” aangeraden, Kragtwijk uit Amstelveen. Later
bleek hiervan bij de nieuwe koster niets bekend te zijn. Nieuw beleid was dat de
Thomaskerk zelf de catering verzorgd. Zo niet dan moet er een fors bedrag betaald
worden voor ondersteuning en opruimen. Vanwege de afspraken met de oude koster gold
dit voor ons nog niet.
De koster en een vrijwilligster van de Thomaskerk waren de hele dag aanwezig en zeer
hulpvaardig. Wij van onze kant kregen een compliment van hen voor de goed geoliede
organisatie en alle blije gezichten.
19
Catering
Monique Wekkers (links)
deelt de lunch uit (©ms)
Naast Kragtwijk bekeken we nog enkele andere aanbieders van
duurzaam geproduceerde lunches. Kragtwijk bleek in 2013
uitgeroepen te zijn tot meest duurzame ondernemer van
Amstelland. Met een prima prijs-prestatie-verhouding en
professionele organisatie was dit een zeer goede keus voor de
lunchcatering. De lunch werd in papieren zakjes geleverd,
waardoor snel uitgedeeld kon worden en er nauwelijks rommel
ontstond voor de medewerkers van de Thomaskerk. Koffie,
thee, iets te drinken bij de lunch en een eventueel drankje
achteraf werden door de Thomaskerk verzorgd en via
consumptiebonnen (3 p.p.) afgerekend. Extra consumpties
konden contact betaald worden.
Technische hulpmiddelen
In tegenstelling tot op de Synode van 2012 werd er tijdens de Synodedag weinig gebruik
gemaakt van technische hulpmiddelen. Vanzelfsprekend was er geluidsversterking, met
een compliment aan de Thomaskerk voor de uitstekende kwaliteit. Er werd nauwelijks
met beamers gewerkt. Inger van Nes adviseerde hiervan af te zien vanwege de interesse
van de jongere generatie. Een korte, pittige presentatie waarin de spreekster een
persoonlijk verhaal doet, werkt veel beter dan een lezing langs punten van een
PowerPointpresentatie. Organisatorisch was dit ook erg aangenaam, omdat er minder
aan technische hulpmiddelen geregeld hoefde te worden. Er werd alleen een beamer
geleend van de Bond van Oud-Katholieke vrouwen voor de filmworkshop. Degene die
was ingehuurd om de presentaties te filmen voor publicatie op internet bracht zijn eigen
apparatuur mee. De koster gaf prima ondersteuning op technisch gebied.
Organisatie
Werkgroep
Na een aarzelend begin voor de zomer van 2013 met nog wat open plaatsen, was de
werkgroep half september 2013 op sterkte: uit het bestuur Wil Fransen (secretaris),
Trees van Montfoort (pr) en Arine Benschop (penningmeester); vrijwilligers AnneFrancine van Gogh en Monique Wekker-Bergers; ingehuurd Inger van Nes. Het bestuur
had zich ingespannen een projectleidster te vinden, maar degene die zich aanmeldde,
werd helaas ziek. Arine werd daarom naast haar taak rond de financiën projectleidster.
Wil werd ook van de werkgroep secretaris. Trees deed de gebruikelijke pr, Inger van Nes
die via facebook en twitter. Anne-Francine richtte zich vooral op de vieringen. Monique
verwerkte de inschrijving. Vanzelfsprekend was iedereen betrokken bij de ontwikkeling
van het programma. Nadat de eerste contacten gelegd waren door verschillende
werkgroepleden, onderhielden Arine en Inger het verdere contact met de inleidsters. De
samenwerking in de werkgroep was zeer pleziering.
Er werd gewerkt aan de hand van een projectplan en een publiciteitsplan.
Contact met de inleidsters
Zoveel hoofden, zoveel zinnen. Bij het organiseren van synodes en synodedagen blijkt
steeds weer dat inleidsters heel verschillend inschatten wat er van ze wordt verwacht,
welke informatie ze daarover wanneer krijgen en welke vergoeding er tegenover staat.
Wat hun taken betreft: er werd tijdens het organiseren pas helder welke bijdrage er in
het ochtendprogramma van hen werd verwacht. Sommige inleidsters waren daarvoor al
gevraagd. In het algemeen werd niet altijd duidelijk gecommuniceerd dat het om een
flinke klus ging. Daarbij komt dat sommigen ook zouden komen als ze het gratis zouden
moeten doen, terwijl anderen er voor hun broodwinning van afhankelijk zijn en markt-
20
conform betaald willen worden. Sommigen vinden het prettig uitgebreid en vroegtijdig
geïnformeerd te worden, anderen willen liever pas in de maand tevoren informatie
krijgen en overleg hebben.
Bij de organisatie kwam uiteindelijk alles op z’n pootjes terecht, maar soms wel met
kunst en vliegwerk.
Aanbevelingen: Taken van inleidsters helder hebben voor ze worden gevraagd; grenzen
en voorkeuren Vrouwensynode aangeven; afspreken dat bij wijziging inhoud of
vormgeving van de kant van de inleidster meteen contact opgenomen wordt met de
werkgroep; omvang van het werk en beloning meteen duidelijk communiceren;
persoonlijk afstemmen wanneer er met ze wordt overlegd en ze extra informatie krijgen.
Checklist van wat er van ze wordt verwacht: overleg (persoonlijk of telefonisch) over
voorstel voor hun activiteit / wanneer minstens aanwezig tijdens de dag zelf / zelf
meebrengen eventuele technische hulpmiddelen / ondertekenen zakelijke overeenkomst
/ tekst en afbeelding inleveren voor website / geïnterviewd worden voor Nieuwsbrief /
afstemming kort tevoren / eventueel regelen dat iemand verslag schrijft / officiële
factuur.
Digitale hulpmiddelen
Net als bij de Synode 2012 werden op grote schaal digitale hulpmiddelen ingezet bij de
organisatie van de synodedag. Inschrijving ging via een formulier op de website en de
meeste deelneemsters maakten daarvan gebruik. Slechts enkelen gebruikten een
papieren inschrijfformulier. Ook het vooraf opgeven van voorkeuren voor workshops (niet
verplicht) ging via een formulier op de website. De voordelen van elektronische
formulieren zijn (1) minder fouten door invullers, omdat daarvoor checks ingebouwd
waren, (2) geen problemen met leesbaarheid en geen overschrijffouten bij verwerking in
de administratie, (3) onmiddellijke automatische bevestiging naar de deelneemsters, (4)
minder tijdsbeslag en minder kosten voor de organisatie. Een klein en afnemend aantal
vindt het gebruik van elektronische hulpmiddelen nog lastig. Sommigen belden daarover
en dan kon het formulier gezamenlijk met de ‘helpdesk’ worden ingevuld.
Voor vragen over opgave en andere informatie waren 2 emailadressen speciaal aangemaakt. Er was gekozen voor Gmail omdat deze accounts eenvoudig door alle werkgroepleden in te zien waren.
Vanuit de organisatie werd gewerkt met Dropbox. Hierbij worden alle relevante
documenten opgeslagen in een map op internet. De werkgroep en het bestuur hadden
toegang tot Dropbox. Het voordeel is dat (1) er intern veel minder heen en weer gemaild
hoeft te worden, (2) iedereen overzicht heeft en de voortgang transparant is, (3)
wanneer iemand van de organisatie uitvalt het werk makkelijk door een ander
overgenomen kan worden (4) Dropbox automatisch gedurende een maand backups
bewaart van oudere versies van documenten. Een van de werkgroepleden maakte
geregeld backups van Dropbox. Bij afsluiten van de administratie van de Synodedag zal
de Dropbox toegevoegd worden aan het archief van de Vrouwensynode. Alleen
bestuursleden hebben daartoe toegang.
Financiën
Vanuit de ervaring van de Synodedag 2010 en de Synode van 2012 is ernaar gestreefd
vroegtijdig subsidies te werven. Wanneer de plannen voor invulling van de dag nog niet
helemaal uitgekristalliseerd zijn, is echter het financiële plaatje ook nog niet rond. De
eerste aanvragen werden verstuurd voordat besloten was tot de inzet van Inger van Nes.
Sommige aanvragen moesten daarom later opnieuw ingediend worden.
Afgewezen werd de aanvraag van € 3500 bij Kerk en Wereld omdat de Synodedag qua
thema teveel voortbouwde op die van 2010 en de Synode van 2012. Kerk en Wereld
subsidieert niet meermaals wat men beschouwt als hetzelfde project. Het daardoor
ontbrekende bedrag werd bij elkaar gesprokkeld, deels in de vorm van garanties
bovenop het reeds toegezegde bedrag bij twee fondsen, deels door gehonoreerde
aanvragen voor bedragen rond € 500 bij kleinere fondsen.
21
Voor een bijdrage van diaconieën in Amsterdam en omgeving voor het aanvullen van het
deelnamebedrag voor mensen met een minimuminkomen zijn veel brieven uitgestuurd.
Uiteindelijk werd er een diaconie bereid gevonden hiervoor garant te staan.
Zie verder de paragraaf “Financiële verantwoording”.
PR en verslaglegging
PR vooraf
De Synodedag is aangekondigd via de eigen website, de papieren Nieuwsbrief en de
digitale nieuwsbrief van de Vrouwensynode. De Nieuwsbrief van december 2013 met het
definitieve programma, achtergrondartikelen en een opgaveformulier is behalve aan de
abonnees ook gestuurd aan iedereen die aan de synodes van 2007 en 2012 en de
synodedagen van 2008 en 2010 deelnam, evenals aan vrouwen die betrokken zijn bij
vrouw-en-geloof en van wie de adressen bij de Vrouwensynode bekend zijn.
Er is een persbericht naar het gebruikelijke bestand van de Vrouwensynode met
dagbladen, tijdschriften over zingeving, verwante organisaties en kerkelijke gremia.
Kerkbladen in Amsterdam en omgeving zijn benaderd met kopij. Pastores van de kerken
zijn deze keer niet aangeschreven.
Het persbericht leverde een interview met Jasja Nottelman voorafgaand aan de
Synodedag in het Friesch Dagblad. De redactie van Kerkinformatie (PKN) vroeg om een
foto. Anneleen Decoene is vooraf geïnterviewd door het Nederlands Dagblad. Dat artikel
verscheen op 8 maart.
Er werd een flyer ontworpen (tegen vrijwilligersvergoeding). Flyers, posters en extra
Nieuwsbrieven zijn verspreid op plaatsen waar zich mogelijk geïnteresseerden bevonden.
Aukje Vonk heeft zich op eigen initiatief vanuit Amstelveen ingespannen om de kopij in
kerkbladen in Amstelveen en Amsterdam geplaatst te krijgen. Ze heeft posters
opgehangen en flyers verspreid.
Inger van Nes en ook voorzitter Jasja Nottelman gebruikten gericht hun kanalen via
Facebook en Twitter. Wil Fransen postte over de Synodedag op LinkedIn.
Ondanks een grotere inzet van sociale media blijkt dat de meeste respondenten van het
evaluatieformulier van de Synodedag gehoord hebben via de papieren Nieuwsbrief, de
digitale nieuwsbrief en mondeling via bekenden. Facebook lijkt een ondersteunende rol
gespeeld te hebben, evenals in mindere mate websites en bladen. Twitter werd slechts
eenmaal genoemd.
Verslaglegging tijdens en achteraf
De eindredactrice van de Nieuwsbrief, Joanne Seldenrath, was verantwoordelijk voor de
verslaglegging van de synodedag. Bij de activiteiten schreven vrijwilligsters een verslag.
Op een na zijn alle toegezegde verslagen zijn ook binnengekomen. Joanne kon zelf het
ontbrekende verslag aanvullen omdat zij bij de betreffende activiteit aanwezig was.
De “TEDtalks” uit het ochtendprogramma werden vastgelegd voor plaatsing op YouTube
en via dat kanaal op de website.
Vanzelfsprekend is een verslag verschenen in de Nieuwsbrief en op de website. De
deelneemsters op verschijnen van het verslag op de website attent gemaakt.
Een interview met Anneleen Decoene dat Inger van Nes op 8 maart met haar hield,
verscheen in Woord & Dienst van april 2014. De Linker Wang publiceerde een verslag
van de hand van Dirk Visser. Er verschenen verslagen in verschillende kerkbladen,
waaronder dat van de Doopsgezinde Gemeente Amsterdam (ook van Dirk Visser) en dat
van Steenwijk (van de hand van Coby Jacobs-Gravesteijn). Voorzitter van de PKN-synode
Karin van den Broeke schreef over de Synodedag in haar blog op de PKN-website.
Marianne van Waterschoot schreef een verslag voor de website van NieuwWij.
Al met al een zeer goed resultaat wat de pr betreft.
22
Financiële verantwoording
Bijgestelde begroting
De oorspronkelijke begroting van juli 2013 is in september 2013 bijgesteld vanwege de
inzet van Inger van Nes om substantieel meer jonge vrouwen te trekken. De
oorspronkelijke begroting werd daardoor met € 4000 verhoogd tot € 13.900. De
Vrouwensynode financierde van dat verschil zelf € 1000 uit haar daarvoor bedoelde
voorziening. De totale eigen bijdrage van de Vrouwensynode kwam daarmee op € 3000.
Een bescheiden bedrag van € 170 werd begroot uit extra deelnamegelden. Zoals bij
vorige bijeenkomsten ook gebeurd is, werd besloten diaconieën uit de omgeving van de
Thomaskerk te vragen om het deelnamebedrag voor mensen met een minimuminkomen
aan te vullen voor € 650. Voor het resterende bedrag van € 2180 werden extra subsidies
geworven. Het totale begrote bedrag aan subsidies werd daarmee € 7000.
Resultaat
Zowel de werkelijke baten als de werkelijk lasten waren iets lager dan de begroting. Een
klein bedrag aan subsidie hoefde daarom niet opgevraagd te worden. De Synodedag
werd daarmee sluitend afgesloten.
Op detailniveau blijken veel van de posten ook goed begroot te zijn. Afwijkingen van
meer dan 10% tussen begrote en werkelijke bedragen komen alleen voor aan de kant
van de lasten.
Meer werd uitgegeven aan Huur Thomaskerk (vanwege een extra workshop werd een
extra ruimte gehuurd, PR (vanwege betaling vrijwilligersvergoeding voor ontwerp flyer),
Reiskosten organisatie (de werkgroepleden wonen zeer verspreid over het land),
Evenementenverzekering (bedrag was niet aangepast aan hogere begroting), Onvoorzien
(hieruit werden reiskosten betaald voor enkele deelneemsters die langdurig van een
minimuminkomen leven).
Minder werd uitgegeven aan Eten en drinken (de lunch was per persoon iets voordeliger
dan begroot en niet iedereen bleek 3 consumptiebonnen ingeleverd te hebben),
Reiskosten begeleiding (de meeste inleidsters woonden in (de buurt van) Amsterdam,
anderen kregen hun reiskosten vergoed van hun werknemer), Overige kosten activiteiten
(geen kosten voor technische hulpmiddelen).
23
Staat van baten en lasten
24
Bijlagen
Programmaboekje
25
26
27
28
29
30
31
Flyer
32
Lezing Anneleen Decoene
Vrouwen houden huis – Geloven in duurzame economie
Vrouwensynode 8 maart 2014
Anneleen Decoene
Geloven in een duurzame economie, in neoliberale tijden: daar moet je goed gek voor zijn! Om te
kunnen en te durven geloven in die duurzame economie – te midden van een neoliberale
kapitalistische samenleving die gebaseerd is op grenzeloze economische groei, concurrentie,
efficiëntie en winststreven - heb ik nood aan de inzichten en de inspiratie van feministische theologie.
Postfeminisme?
Mijn keuze voor feministische theologie is niet bepaald hip of populair. Het is immers precies die
neoliberale context die het idee voedt dat feminisme haar doel allang bereikt heeft. Het collectieve
activisme is afgenomen en de feministische beweging is geïnstitutionaliseerd. De 20ste eeuw was de
eeuw van de vrouwenemancipatie! Vrouwen hebben nu gelijke rechten verworven, ze mogen
stemmen, uit werken gaan, een bankrekening openen en leven samen met de nieuwe man die soms
helpt bij de opvoeding van de kinderen! De formele, juridische gelijkheid tussen vrouwen en mannen
lijkt gerealiseerd. De eventuele nog bestaande discriminaties dienen weggewerkt te worden door de
wettelijke instrumenten verder toe te passen en de toegang tot bestaande rechten uit te breiden1.
Want, zo gaat de redenering, de witte vrouw mag dan wel uitgeëmancipeerd zijn, de “allochtone”
vrouw is dat nog lang niet2.
In deze opvatting wordt feminisme verbonden met toen – met de tijd dat vrouwen nog niet konden
stemmen – en met daar – niet in het Westen. Dit postfeministische gelijke-rechten-vertoog3 is
gebaseerd op racistische vooronderstellingen waarbij de emancipatie van de witte middenklasse de
norm uitmaakt. Dit vertoog slaagt er niet in de complexiteit, die de levens van vrouwen in een
geglobaliseerde, neoliberale samenleving kenmerkt, te verklaren4.
Vrouwen in een neoliberale economie…
Wereldwijd verrichten vrouwen tweederde van het werk, krijgen vrouwen één tiende van het
wereldinkomen, en hebben vrouwen 1 procent van het bezit in handen. 70 procent van de armen
wereldwijd zijn vrouwen5. Ook in België en Nederland is armoede vrouwelijk6, verdienen vrouwen
minder dan mannen, werken veel meer vrouwen dan mannen deeltijds, hebben vrouwen een veel
kleiner pensioen, zijn vrouwen oververtegenwoordigd in sectoren met minder gunstige
arbeidsomstandigheden, nemen vrouwen veel minder vaak dan mannen leidinggevende functies in,
zijn vrouwen diegenen die huishoudelijk werk opnemen, al van jongsaf aan: jonge meisjes in België
doen op een schooldag gemiddeld een derde meer huishoudelijk werk dan jongens, op zondag
anderhalve keer zoveel en zaterdag is topdag: dan doen meisjes dubbel zoveel huishoudelijk werk7. De
crisis van die neoliberale economie treft vrouwen harder dan mannen: die sectoren waar vooral
vrouwen aan het werk zijn moeten inleveren en vrouwen verliezen hun baan, vrouwen vangen die
bezuinigingen op door (nog) meer onbetaalde zorgarbeid, en vrouwen zijn meer dan mannen
afhankelijk van de voorzieningen waarop bezuinigd wordt (zoals zorg, kinderopvang, uitkeringen)8.
Vrouwen worden uiteraard niet allemaal in gelijke mate getroffen door die bezuinigingen,
discriminatie of hindernissen. Machtsverschillen tussen vrouwen zijn aan het werk. Die
machtsverschillen helpen bovendien de ongelijke arbeidsverdeling tussen mannen en vrouwen in
stand te houden: zo kunnen witte, middenklasse vrouwen doorgroeien op de arbeidsmarkt omdat
vrouwen uit etnisch-culturele minderheden het traditionele vrouwenwerk overnemen. Deze
doorgroei, of, zo men wil, emancipatie, leidt niet tot een meer gelijke arbeidsverdeling tussen mannen
en vrouwen9.
33
Individueel marktfeminisme?
Als men vandaag, in deze neoliberale context van discriminatie en ongelijkheid, dan toch nog de
noodzaak inziet van een feministische strijd, dan wordt dit feminisme vaak gedefiniëerd in termen van
individuele bevrijding en individuele verantwoordelijkheid: als je als vrouw écht wil, dan kan je het
maken, dan red je het, dan breek je door dat glazen plafond, dan word je aangenomen met je vreemd
klinkende naam, dan combineer je als een gek zorg en arbeid. Succesverhalen van die vrouwelijke
manager of die alleenstaande moeder dienen als bewijs dat wie echt wil, er toch komt. Dit is Nikefeminisme: ‘Just do it!’10 En als dat niet lukt, dan is dat jouw eigen verantwoordelijkheid, jouw eigen
falen. Wanneer deeltijds werkende vrouwen een te klein inkomen of te klein pensioen hebben, dan is
dat hun eigen schuld, ze moeten maar voltijds werken. Als vrouwen met een hoofddoek geen baan
vinden of problemen ondervinden op het werk, dan moeten ze die hoofddoek maar afzetten – zo
luidt de logica11. Deze vorm van feminisme past naadloos in een neoliberaal kapitalistisch kader, dat
mensen en dingen individualiseert, waardoor structurele verbanden en machtsverschillen tussen
individuen niet meer gezien maar integendeel geneutraliseerd en genaturaliseerd worden.
Feminisme wordt in deze neoliberale kapitalistische context omgevormd tot een individueel
programma dat er op gericht is om enkelingen vooruit te helpen binnen de bestaande
machtsverhoudingen12. De transformatie van die bestaande machtsverhoudingen is niet aan de orde.
Integendeel, dit feminisme zélf is vermarkt: het verkondigt dat enkel door te conformeren aan ‘de’
marktnorm je een waarlijke, echte, vrije vrouw kan zijn13 – met, in volgorde van belangrijkheid, een
dure pradahandtas, vibrator, job, flat en man14. Zo propageren reclame, tv-beelden, vrouwenbladen,
en zo zit het ook in ons hoofd. We zijn de natte droom van menig marketeer15.
Bovendien spelen sommige oude feministische eisen handig in de kaart van het hedendaagse
neoliberale, transnationale kapitalisme. Zo komt de gekende feministische kritiek op het mannelijke
kostwinnersmodel met de vrouw aan de haard en het feministische pleidooi voor de toetreding van
vrouwen tot de arbeidsmarkt goed van pas in neoliberale tijden waar het tweeverdienersmodel
centraal staat. Of nog: zo leidt de oude feministische kritiek op het paternalisme van de welvaartstaat
en het daarmee samenhangende feministische pleidooi voor het empoweren van individuen van
onderuit tot een versterking van de neoliberale mantra dat iedereen zélf verantwoordelijk is voor haar
toekomst. Dat brengt filosofe Nancy Fraser ertoe om te stellen dat feminisme vandaag, willens
nillens, de dienstmaagd van het neoliberale kapitalisme is16.
Kritisch feminisme
Het mag duidelijk zijn: om te kunnen en te durven geloven in die duurzame economie helpt noch het
postfeminisme, noch het individuele marktfeminisme. Waar ik nood aan heb, is een kritisch
feminisme dat bevrijding niet definieert als gelijkheid verwerven met de heersende klasse. Ik heb nood
aan een feminisme dat precies het maatschappelijke kader waarin mannen en vrouwen zich bewegen,
in vraag durft te stellen. Met bell hooks zie ik feminisme als “niet enkel een strijd om een einde te
maken aan het superioriteitsgevoel van de man of een beweging die streeft naar gelijke rechten voor
de vrouw. Feminisme is een vastberaden inzet om een einde te maken aan de ideologie van
overheersing, zodat de zelfontwikkeling van mensen voorrang kan krijgen op economische groei,
imperialisme en materiële wensen17.” Feministische theologie is voor mij een radicale cultuur- en
religiekritiek. Ze tekent protest aan tegen de bestaande onderdrukking in religie en samenleving, en
beoogt het opheffen van lijden ten gevolge van geweld, uitbuiting en onzichtbaarheid.
Dat kritisch feministisch theologisch perspectief stelt ons voor een aantal uitdagingen. Ik formuleer
enkele aandachtspunten die mijns inziens cruciaal zijn wanneer we willen geloven in die duurzame
economie vandaag, in neoliberale tijden.
In de eerste plaats zet dat kritisch feministisch theologisch perspectief ons aan tot het radicaal
herdenken van onze samenleving. Dan kan opnieuw ruimte gemaakt worden voor essentiële
34
maatschappijkritische vragen. Hoe doen we dat, een samenleving vorm geven waar niet het recht van
de sterkste zegeviert, maar waar de meest kwetsbaren centraal staan? Hoe zorgen we ervoor dat we
het samen met elkaar en met deze planeet uithouden? Vanuit een kritisch feministisch theologisch
perspectief worden de bestaande machtsverhoudingen niet als gegeven ervaren of aanvaard, maar
worden precies die machtsverhoudingen getransformeerd. Audre Lorde schreef immers al jaren
geleden: “The master’s tools will never dismantle the master’s house18.” Dit perspectief daagt uit om
ons samen te oefenen in het opnieuw dromen en denken van die krijtlijnen en structuren van onze
samenleving. Het appelleert onze moed om samen, concreet, visioen te durven ontwikkelen. Als we
bijvoorbeeld een samenleving voor ogen hebben waarin niet concurrentie en uitbuiting centraal staan,
dan zullen we anders moeten gaan denken over de verhouding tussen betaalde en onbetaalde arbeid,
en niet langer enkel productieve arbeid valoriseren maar ook andere vormen van arbeid zoals sociale
arbeid, zorgarbeid en zelfarbeid gaan waarderen19.
Ten tweede stelt dit kritische feministische theologische perspectief dat het persoonlijke nog steeds
politiek is. Precies in een neoliberale context, waar de discriminatie veroorzaakt door
machtsverschillen zo snel vertaald wordt naar een privéprobleem dat je in je eentje moet oplossen, is
het nodig om samen te zoeken naar de structurele oorzaken en uitwegen voor de moeilijkheden waar
we tegenaan lopen. Dat betekent dat we als kritische feministen terug zullen moeten leren
politiseren20, dat we vanuit onze dagdagelijkse verhalen – over hoe die neoliberale economie onze
levens en lijven bezet – ons organiseren, tegenmacht opbouwen en het conflict met de heersende
machten niet schuwen. Wanneer bijvoorbeeld in de context van een duurzame economie
kleinschalige do-it-yourself initiatieven ontstaan, dan is het ook belangrijk dat we samen zoeken hoe
we kunnen bouwen aan de krachtverhoudingen opdat ook maatschappelijke structuren veranderen –
anders dreigt dit do-it-yourself mechanisme volledig gerecupereerd te worden door die neoliberale
logica.
Het kritische feministische perspectief dat ik voor ogen heb, roept ons ten derde ook op tot
solidariteit in denken en handelen21. Juist vandaag is het noodzakelijk om te leren zien hoe we altijd
al met elkaar verbonden zijn, en hoe in neoliberale tijden deze verbondenheid misbruikt wordt: hoe
de kansen en de rijkdom van de ene verbonden zijn met de uitbuiting en de armoede van de anderen.
Die verbondenheid leren zien en analyseren, doorprikt de mythe van het individualisme. Het zien en
analyseren van verbondenheid is echter niet genoeg. We zullen ook solidair moeten leren handelen.
Het neoliberalisme is immers een utopisch virus dat heel ons maatschappelijk weefsel heeft aangetast,
van de grote macro-economische structuren en mechanismen tot in de kleinste cellen van onze
denkpatronen22. Dat neoliberale kapitalistische systeem is zo alomvattend aanwezig, dat enkel een
solidair verzet deze hegemonische macht kan breken. We staan voor de uitdaging om allianties te
smeden23 tussen onze verschillende strijden – de feministische strijd, de antiracistische strijd, de
ecologische strijd, de queer strijd – en om verschillende niveaus met elkaar te verbinden en
gemeenschappelijk actie te voeren – zo lijkt het me van belang dat het kritische theoretische werk dat
aan de academie gebeurt zich, voorbij de institutionalisering, opnieuw verbindt met grassroots
bewegingen, bijvoorbeeld.
Een oproep tot solidariteit is echter niet zonder gevaar. De geschiedenis van feministische
theologieën leert ons dat een solidariteit die geen rekening houdt met de machtsverschillen tussen
vrouwen, enkel een nieuwe vorm van overheersing is waarbij één groep de dienst uitmaakt – en vaak
zijn dat witte, christelijke middenklasse vrouwen. Het ontwikkelen van die broodnodige solidariteit zal
moeten vertrekken vanuit een analyse van onze sociale posities en de machtsverhoudingen die
daarmee verbonden zijn. De plaats waar onze voeten staan in de concrete materiële werkelijkheid,
bepaalt immers hoe we denken, wat we zien en niet zien. We kunnen ons oefenen in het hanteren van
een kruispuntperspectief24 dat ons toont hoe onze identiteiten gelijktijdig bepaald worden door
verschillende assen van betekenisgeving, zoals gender, etniciteit, klasse, seksualiteit en religie. Dan
wordt scherp duidelijk dat sommigen onder ons in deze neoliberale context ook dominante posities
innemen, en dat ik bijvoorbeeld als witte, christelijke middenklasse vrouw niet enkel slachtoffer ben
van een systeem van seksistische onderdrukking, maar dat ik ook medeplichtig ben aan
35
machtsstructuren die mij bevoordelen, en mij witte, middenklasse en christelijke privileges toekennen.
Het is mogelijk om, voorbij schuld en onmacht, verzet aan te tekenen tegen deze medeplichtigheid,
om ons bewust te worden van onze blinde vlekken, om onze privileges te bevragen en te
transformeren25. Dat leidt tot lastige vragen: Wie nemen in onze groepen en organisaties
leiderschapsposities in? Als socio-economische kwetsbare vrouwen in onze organisaties aan zet
zouden zijn, hoe zou dat dan de cultuur en de gewoontes van onze werking veranderen? Of nog: over
welke problemen en thema’s zwijgen wij, witte christelijke middenklasse vrouwen? Wat thematiseren
wij niet en waarom? De rol van witte christelijke middenklasse vrouwen die zich engageren in een
solidair verzet bestaat er dan enerzijds in om de normale, dominante reflex van het-voor-het-zeggente-hebben af te leren. In deze solidariteit wordt de agenda bepaald door hen in minder machtige
posities. Anderzijds worden christelijke middenklasse vrouwen uitgedaagd om de macht die ze
hebben aan te wenden op het maatschappelijke forum, om daar verandering te creëren. Hier ligt
bijvoorbeeld de uitdaging om zich als witte christelijke middenklasse vrouwen luid en duidelijk uit te
spreken tegen het misbruik van feminisme voor racistische doeleinden in de hoofddoekendebatten.
Het is precies deze kritische zelfreflectie op de eigen sociale positie, een meervoudige positie van
onderdrukking en van dominantie, die de mogelijkheidsvoorwaarde vormt voor een solidair verzet.
Ik vat samen: Als we hier vandaag dat geloof in die duurzame economie willen hard maken, vanuit
kritisch feministisch theologisch perspectief, dan betekent dat dus dat we bij de initiatieven en ideeën
die hier vandaag op tafel liggen nagaan
- in hoeverre zij de krijtlijnen van die samenleving radicaal herdenken
- of zij politiserend werken
- met wie ze solidariteit opbouwen
- en welke machtsdynamieken verhelderd moeten worden opdat de emancipatie van de ene niet ten
koste gaat van de andere
Theologische vragen
Misschien had u deze vragen niet verwacht van een theologe, en zit u nu wat ongemakkelijk te
schuiven op uw stoel, wachtend op een uiteenzetting over het wezen en het bestaan van God. Ik heb
het woord God tot hiertoe niet genoemd, maar toch gaan de zinnen die ik hier uitsprak precies
daarover: over diegene die in de christelijke traditie verbonden wordt met de armgemaakten, de meest
kwestbaren onder ons; over die God die gebeurt in de geschiedenis, daar waar mensen wegtrekken uit
onderdrukking, waar toekomst opengaat, waar iets verandert richting bevrijding26. De vragen die ik
hier stel, zijn voor mij bij uitstek theologische vragen: Hoe dromen we onze samenleving? Hoe
krijgen we de machtsverhoudingen in deze samenleving blootgelegd? Hoe vormen we gemeenschap?
Welke afgoden hebben wij te ontmaskeren? Aan wie vertrouwen wij ons toe, wie geven wij ons
geloof? En vooral: wie of wat is heilig voor ons?
Een kans om mens te worden
Deze vragen, deze uitdagingen, waarvoor dat kritische feministische theologische perspectief ons
plaatst, zijn niet min. Wanneer we ons samen wagen om die duurzame economie vorm te geven, dan
confronteert ons dat onvermijdelijk ook met de rommeligheid, de imperfectie en de ambiguïteit van
het leven27. Deze confrontatie opent echter ook de mogelijkheid om te erkennen hoe neoliberale
overheersing ons schaadt, onze relaties beperkt en onze hoofden bezet. Hier ligt een kans om onze
passie, onze creativiteit, onze relationaliteit en onze verantwoordelijkheid te heroveren, hier ligt een
kans om eindelijk mens te worden.
Tot slot
Bovendien maakt die kritische feministische theologie duidelijk dat het neoliberale kapitalisme niet de
noodzakelijke gang van zaken is. Het neoliberalisme is niet onvermijdelijk, maar een welbepaalde
36
politieke en ideologische keuze28 voor een samenleving die ten dienste staat van de winstmaximalisatie
– het is aan ons om daar al dan niet in te geloven.
Er zijn duizenden alternatieven! We hebben de mogelijkheid om te kiezen voor een andere,
rechtvaardiger samenleving, het is mogelijk om te geloven in een andere, duurzame economie.
Waar wachten we op?
BRACKE, Different Worlds Possible: Feminist Yearnings for Shared Futures, in J. KERR, E. SPRENGER & A. SYMINGTON
(ed.), The Future of Women’s Rights. Global Visions and Strategies, London, 2004.
2 Voor kritische analyses van deze gedachte, zie o.a. M. BOTMAN, N. JOUWE, G. WEKKER (ed.) Caleidoscopische visies.
De zwarte, migranten- en vluchtelingen-vrouwenbeweging in Nederland, Amsterdam, 2001; G. COENE & C. LONGMAN (ed.),
Eigen emancipatie eerst? Over de rechten en representatie van vrouwen in een multiculturele samenleving, Gent, 2005.
3 I. ROBEYNS, Het postfeministische spook, in Lover. Tijdschrift over feminisme, cultuur en wetenschap, 28 (2001) 1, 14- 19.
4 R. BRAIDOTTI, De terugkeer van grote verhalen. Een feministische en multiculturele visie op Europa, Den Haag, 2003.
5 UNICEF, Gender Equality, http://www.unicef.org/gender.
6 Zie bijvoorbeeld ROSADOC, Vrouwelijke armoede, http://www.rosadoc.be/joomla/index.php/rosa-s-vrouwennieuws/hottopics/479-vrouwelijke-armoede.
7 S. DE GRAEVE, Feminisme als progressief en solidair alternatief, lezing Dag van het Socialisme, 2 november 2013,
Antwerpen.
8 VROUWENRAAD, Financiële crisis: Vrouwen en meisjes zijn twee keer de dupe, Nota 8 maart 2013. Voor gegevens uit
Nederland zie: ATRIA, Vrouwen en de crisis, Nota mei 2013.
9 Voor een analyse, zie: B. ROMMELSPACHER, Multikulturelle Dialoge. Selbst- und Fremdbilder im Widerstreit unterschiedlicher
Interessen, in D. STRAHM & M. KALSKY (ed.), Damit es anders wird zwischen uns. Interreligiöser Dialog aus der Sicht von Frauen,
Ostfildern, Matthias Grünewald Verlag, 2006, 118-133.
10 S. BRACKE, Different Worlds Possible: Feminist Yearnings for Shared Futures.
11 S. DE GRAEVE, Feminisme als progressief en solidair alternatief.
12 A. VAN RAEMDONCK & E. EMBRECHTS, Nationale vrouwendag en internationale mannendag: aan allen proficiat?,
Dewereldmorgen, 20 november 2013.
13 A. GORDIER, Pleidooi voor een oncool feminisme, Blog De Tweede Sekse, 4 augustus 2010.
14 N. POWER, One-Dimensional Woman, Winchester, 0 Books, 2009.
15 A. GORDIER, Pleidooi voor een oncool feminisme.
16 N. FRASER, How feminism became capitalism’s handmaiden – and how to reclaim it, The Guardian, 14 oktober 2013.
17 B. HOOKS, Ain’t I a Woman? Black Women and Feminism, Boston, 1981, p. 194.
18 A. LORDE, The Master’s Tools Will Never Dismantle the Master’s House, in C. MORAGA & G. ANZALDUA (ed.), This
Bridge Called My Back. Writings by Radical Women of Color, New York, Kitchen Table, 1981.
19 A. SNICK, Alleenstaande moeders: een uitdaging voor het dominante model van arbeid, in Genderstudies: een genre apart? Een stand
van zaken. Akten van het colloquium 2009, Brussel, Sophia, 2010, 341-356.
20 Zie voor politisering ook: B. VAN BOUCHAUTE, (De)politisering van, in, door het middenveld? Werkdocument voor De Toekomstfabriek,
7 november 2012.
21 J. RIEGER & KWOK PUI-LAN, Occupy Religion. Theology of the Multitude, Lanham, Rowman & Littlefield Publishers,
2013.
22 L. DE CAUTER, Tegen de hegemonie van het neoliberalisme, Dewereldmorgen, 11 december 2011.
23 S. BRACKE, Different Worlds Possible: Feminist Yearnings for Shared Futures.
24 M. BOTMAN, N. JOUWE & G. WEKKER (ed.), Caleidoscopische visies. De zwarte, migranten- en vluchtelingenvrouwenbeweging
in Nederland, Amsterdam, Koninklijk Instituut voor de Tropen, 2001.
25 M. HOBGOOD, Dismantling Privilege. An Ethics of Accountability, 2nd rev. ed., Cleveland, OH, The Pilgrim Press, 2009;
J. HARVEY, K. CASE & R. GORSLINE (ed.), Disrupting White Supremacy from Within. White People on What We Need to Do,
Cleveland, OH, The Pilgrim Press, 2004; E. WOLLRAD, Weiβsein im Widerspruch. Feministische Perspektiven auf Rassismus,
Kultur und Religion, Königstein, Ulrike Heimer Verlag, 2005; A. DECOENE, Hopeloos wit? Een feministische zoektocht naar
de bevrijding van God op het kruispunt van racisme en seksisme, Onuitgegeven Doctoraatsproefschrift, KU Leuven, 2012.
26 Zie ook R. VERWIMP, Als geld God wordt. Over religie en kapitalisme, in E. VANDEPERRE (ed.), Gevaarlijke Herinnering.
Remi Verwimp. Tegendraadse Stem van levensbeschouwelijke tradities, Antwerpen, Garant, 2010, 81-98.
27 S. WELCH, After Empire. The Art and Ethos of Enduring Peace, Minneapolis, MN, Fortress Press, 2004; S. WELCH, A
Feminist Ethic of Risk, 2nd ed., Minneapolis, MN, Fortress Press, 2000.
28 J. BLOMMAERT, Vakbonden, vakbondbashing en de macht, Dewereldmorgen, 4 mei 2013.
1 S.
37
Blog van Karin van den Broeke op pkn.nl
http://www.pkn.nl/actueel/Nieuws/nieuwsoverzicht/Paginas/Vrouwensynode-maakt-echteverjongingsslag.aspx
Vrouwensynode maakt echte verjongingsslag
10 maart 2014
Op zaterdag 8 maart kwam de oecumenische vrouwensynode bijeen in de
Thomaskerk in Amsterdam. Een volle kerk. Veel vrouwen zijn al jarenlang
betrokken bij de vrouwensynode. Maar, zo zal gedurende de dag blijken, er zijn
ook heel wat vrouwen die er voor de allereerste keer zijn.
De vrolijke, frisse inbreng van een aantal jonge vrouwen stemt me tot nadenken. Wat is
hier aan de hand? De leeftijdsgroep 35 tot en met 50 lijkt mager vertegenwoordigd. De
vrouwen die er zijn, zijn over het algemeen duidelijk ouder dan 50 of jonger dan 35. Hoe
komt dat?
Hoofdspreekster tijdens het ochtendgedeelte is de Vlaamse Anneleen Decoene,
onderzoekster aan de KU Leuven. Zij benoemt het perspectief van vrouwen uit de witte
middenklasse. Daarmee valt er een licht op de verschillende groepen die aanwezig zijn.
Bij de oudste vrouwen is nog altijd strijdbaarheid te proeven vanwege de strijd die zij zelf
hebben moeten voeren in kerk en maatschappij, om een volwaardige plek te kunnen
veroveren. Ik bewonder de vrouwen die predikant geworden zijn in een tijd dat, nog
afgezien van alle theologische discussies, hardop de vraag gesteld werd of vrouwen
emotioneel wel opgewassen zouden zijn tegen de verantwoordelijkheid van dit ambt.
Veel vrouwen van mijn eigen generatie kennen die strijd niet. Wij staan op de schouders
van zusters voor ons. Wij weten dat er in de kerk verschillend gedacht wordt over de
vrouw in het ambt. We hebben onze manieren gevonden om daar respectvol mee om te
gaan en we zetten ons positief in op plaatsen waar we kansen zien. Het strijdmodel hoeft
voor ons niet zo nodig.
De jongste groep vrouwen laat een nieuwe vorm van strijdbaarheid zien. Zij halen
verhalen naar voren van vrouwen uit onze samenleving die niet tot de witte christelijke
middenklasse behoren en wier positie in onze samenleving heel wat minder gemakkelijk
is. Zij laten iets zien van vrouwen wereldwijd, voor wie educatie nog altijd niet
vanzelfsprekend is. Zij stellen opnieuw fundamentele en kritische vragen bij de wijze
waarop wij denken en doen in samenleving en kerk. Zij hebben het niet nodig om voor
zichzelf iets te bevechten, maar zij voelen zich verbonden met seksegenoten die op veel
plaatsen kwetsbaarder blijken dan mannen.
Het thema ‘economie’ staat centraal tijdens deze oecumenische vrouwensynode.
Duurzaamheid is een thema waarvoor in kerken veel aandacht is. Het past bij het
rentmeesterschap waartoe we geroepen zijn. De jongste groep vrouwen laat tijdens de
vrouwensynode zien hoe vrouwen en mannen daar baat bij hebben. Sociale
38
duurzaamheid. Vormen van samenleven die de kracht van vrouwen en mannen
gebruiken. Omdat God met ieder mens onderweg is naar het land waar mensen willen
wonen.
Mooi dat het de vrouwensynode gelukt is om een echte verjongingsslag te maken.
Vrouwen die het niet zozeer nodig hebben om voor zichzelf iets te bevechten, maar die
zich wel bewust zijn van de kwetsbaarheid van veel vrouwen op aarde. Ze hebben mij
weer aan het denken gezet.
10 maart 2014 - ds. Karin van den Broeke, preses van de generale synode van de
Protestantse Kerk in Nederland
39
Verslag van Marianne van Waterschoot op www.nieuwwij.nl
http://www.nieuwwij.nl/verdieping/oecumenische-vrouwensynode-2014/
Op Internationale Vrouwendag, zaterdag
8 maart, togen zo’n 150 dames naar de
Thomaskerk op de Zuidas in Amsterdam
voor de Oecumenische Vrouwensynode
2014. Het thema van deze dag, ‘Duurzame
economie’, is dan ook actueel. Veel van de
vrouwen leven vanuit hun geloof en zetten
gericht eigen materieel en immaterieel
vermogen in om goed te doen. Hun blik
reikt verder dan het eigen erf.
Door: Marianne van Waterschoot
Het weer was de organisatie van de Oecumenische Vrouwensynode op 8 maart goed gezind.
Ondanks een aantal treintrajecten met storing of werkzaamheden, was het goed reizen naar
Amsterdam-Zuid. Zingeving, dienen en vieren vanuit een zakencentrum als de Zuidas geeft
een extra dimensie aan zo’n dag. Dat in de praktijk van de aanwezige vrouwen economie
meer betekent dan ‘goed beheer van een huishouding’ werd door de dag duidelijk. Goed
beheer van welvaart betekent zorgen dat er voldoende is voor jezelf en de ander. Schaarse
goederen dienen eerlijk verdeeld te worden. Dat is de consequentie, maar ook de
verantwoordelijkheid van ieder mens die de planeet aarde bevolkt. Duurzaamheid, welvaart
en welzijn werden via diverse invalshoeken bezien en flink op de vrouwelijke kaart gezet.
Introductie
Na de gebruikelijke plichtplegingen als deelname bevestigen, programma en
consumptiebonnen overhandigd krijgen, was er een half uur ingeruimd voor informele
kennismaking in de hal van de Thomaskerk. Daarna begaven de bijna 150 aanwezigen zich
naar de ruime kapel. Na het eerste welkom meldde de organisatie het overlijden van
feministisch theologe en christelijk rituologe Doreen Hazel. Bestuurslid Trees van Montfoort
ontsluierde daarna een gouden kalf: je kan niet én God én de Mammon dienen’. Een selectie
vertegenwoordigers vanuit verschillende kerken en geloofsgemeenschappen gaf een groet
namens de achterban. Nora Asrami, vertegenwoordigster van islamitische vrouwenorganisatie
Al Nisa, liet via Inger van Nes weten niet aanwezig te kunnen zijn wegens ziekte. De rode lijn
door de dag: het is goed dat vrouwen met elkaar afstemmen en elkaar inspireren om van
daaruit goed te doen.
Sprekers
en
thema’s
Het sprekerspanel was goed gevuld: een diversiteit aan voordrachten kwam voorbij. Alles
moest in twee uur aan bod komen, dus was het schema strak: de stopwatch bepaalde.
Voornamelijk jonge, vrouwen deelden via stand-up voordracht hun persoonlijke visie op het
thema duurzaamheid.
Universitair docent Vrouwen- en Genderstudies Anne-Clair Mulder hield een betoog voor een
onvoorwaardelijk basisinkomen voor iedereen. Dit concept van basisondersteuning staat in
40
spanning met de controle en dwang van de huidige ‘voor wat, hoort wat’-economie. Jutta
Eilander, jongerenpastor bij de Oud-Katholieke Kerk Nederland, schetste een goed beeld van
hoe jongeren naar duurzaamheid kijken. Zij hoeven geen mooie praatjes of hokjesgedrag:
geen woorden maar daden is het adagium. Suzan Doodeman, geestelijk verzorger en
verbonden aan Van Nes & Co, deelde haar inspiratiebron: Bare Foot College in India, dat naar
voorbeeld van Ghandi zorg en onderwijs levert aan de allerarmsten. Duurzaamheid betekent
voor hen mensen in hun kracht zetten en kansen scheppen.
Bijbelwetenschapper Janneke Stegeman bracht het begrip ‘macht’ onder de aandacht via het
Bijbelverhaal van Ruth. Zij duidde via de oudtestamentische verhalen machtsposities en –
verhoudingen en vertaalde die naar het heden. De meeste tijd was gereserveerd voor
sociologe, theologe en docent aan de Katholieke Universiteit van Leuven, Anneleen Decoene.
Haar verhandeling over de kenmerken van het postfeministisch tijdperk én haar eye openers
over de ongelijkwaardigheid tussen man en vrouw in de huidige, neoliberale maatschappij
bewerkstelligden een golf door het publiek. Vrouwen gingen op het puntje van hun stoel
zitten, noteerden de term ‘Nike feminisme’ en lachten hartelijk om ‘de natte droom’ van
menig neoliberale man: het individuele feminisme wordt ingezet als marketing instrument om
aan te tonen dat feminisme overbodig geworden is. Een onterechte bewering volgens
Anneleen.
Muzikante en ecologisch boerin in opleiding, Lydia van Maurik zorgde voor een moment van
bezinning met haar persoonlijk verhaal en gitaar- en zangspel. Sociologe Aspha Bijnaar liet
zien dat het in wezen simpel is om solidair en duurzaam te zijn. Aan de hand van ‘Kasmoni’
(het uit de slaventijd ontstane en nog steeds gebruikte banksysteem van kleine inleg) gaf zij
voorbeelden van vrouwen in Suriname maar ook elders, die in het eigen onderhoud voorzien
en bovendien nog geld opzij leggen voor de eigen toekomst of die in hun kinderen. Topvrouw
uit de bankwereld Monika Mils gaf aan dat ook vanuit de niet zo voor de hand liggende
werkomgevingen als banken gekeken wordt of kan worden naar duurzaam handelen. Een
ecologisch en economische wezenlijk gedragen bezorgdheid en solidariteit zorgt volgens haar
voor een goede overdracht naar de volgende generaties.
Middag
Tijdens de goed verzorgde en voedzame biologische lunch was er gelegenheid om te
netwerken. Veel vrouwen gingen dan ook in gesprek, onderwerpen van de dag of anders
werden bij de kop gepakt en namen en visitekaartjes uitgewisseld. De boekentafel van
uitgever Narratio in de kapel was een rustpunt voor velen. Na de lunch konden de deelnemers
kiezen voor verder praten met een aantal sprekers van de ochtend, maar ook aan ‘minder
praat, maar doe’ workshops deelnemen als het Bijbelverhaal Ruth, de film Solar Mama, een
excursie naar de Zuidas, songtekst schrijven of het onderwerp ‘duurzaamheid’ verbeelden met
een zelfgemaakte collage.
Algemene
indruk
Ruim een derde van de aanwezigen bezocht de synode voor de eerste keer. Er waren in
tegenstelling tot nogal wat van dit soort bijeenkomsten veel jonge vrouwen. Dat geeft hoop
voor de toekomst. Uitermate handig en vooral nuttig was het programmaboekje, waarin
behalve de dagindeling en de Oosterhuis-liederen tijdens de viering, netwerkpresentaties
waren opgenomen. Het was overigens een gemiste kans om door vrouwen gecomponeerde
liederen te zingen. Het was een prima dag met een gevarieerd programma. De ochtend was
wel erg vol, getuige een gonzend hoofd en behoorlijk houten billen. De banken in de hogere
regionen van de Theaterzaal zijn hard. Het was voor veel vrouwen kiezen: aantekeningen
41
maken of met volle aandacht luisteren. Het is niet overbodig, dat de organisatie via de
websites downloads van voordrachten gaat plaatsen, vooral die van Anneleen Decoene met
haar inspirerende voordracht. Zij bood een verfrissende kijk op het vrouw zijn in de
maatschappij en het feminisme als fenomeen in het bijzonder. Maar de wetenschappelijke
verhandeling was lang en werd snel uitgesproken.
Feminisme
Anneleen Decoene zorgde met haar presentatie voor de nodige gespreksstof. Haar inzichten in
het verschijnsel feminisme geven vrouwen van nu, vooral de jonge garde, handvatten om de
positie van de vrouw in Nederland en elders vanuit een nieuw perspectief te bezien en te
versterken. De ogenschijnlijke eenzijdigheid van vrouwen die voor vrouwen opkomen, blijft
vooral internationaal broodnodig. Maar ook in eigen land is er nog veel tegenstelling. Het is
de kunst een beweging op gang te houden die niet tegen iets is, maar vooral voor iets gaat
zoals veel van de jongere vertegenwoordigers duidelijk aangaven. Het gaat om duurzaam
leven in gelijkwaardigheid.
Dat een aantal overwegend blanke midden- en hogere klassen dames volop keuzes hebben en
goed opgeleid de wereld intrekken, betekent nog niet dat dit voor alle vrouwen mogelijk is.
Meer dan de helft van de wereldbevolking bestaat uit vrouwen, waarvan slechts zeven tot tien
procent goed of hoog opgeleid is en leidinggevende posities bekleedt. Dit relatief kleine
aantal succesvolle vrouwen wordt te vaak als representatief ingezet tegenover de
feministische roep om meer gelijkheid en gelijkwaardigheid. De natte droom van de
neoliberale marketing man, dit kleine aantal vrouwen met hun verworvenheden tegenover de
noodzaak dat vrouwen blijven opkomen voor vrouwen plaatsen, werd deze dag met een grote
bezem de Thomaskerk uitgeveegd. Lui achterover leunen en genieten van gelijke rechten voor
vrouwen en mannen kommt nicht im Frage, zolang er nog ongelijkheid, uitbuiting en armoede
is.
De jaarlijkse Oecumenische Vrouwensynode bijeenkomst wordt mede mogelijk gemaakt door
het Catharine Halkesfonds – www.vrouwensynode.nl.
Marianne van Waterschoot is redacteur Boek & Beeld van Nieuwwij.nl. Bovenstaande foto
werd gemaakt door Trees van Montfoort.
42

Tekst van de lezing

“Onzindelijkheid bij katten”

NK Feminisme In Vogelvlucht

Vragen voor Stap 1 Conceptfase

VACATURE THASSOS

Smurfit Kappa MNL Golfkarton BV, KAM manager

INTERESSANTE LITERATUUR EN LINKEN

persoonlijke biografie

Duurzame leef- en beweegomqeving

workshop communicatie LB! HFS