LED Trend Rapport 2014

LED Trend
Rapport 2014
Een concept van:
Een co-productie met:
| Colofon en inhoudsopgave
Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt
door de volgende partners:
Voorwoord
7
Facts & Figures
8
Vormgeving
Bette van Loenen, EG Media
Idee, concept, research, projectcoördinatie
Rolf Heynen, Peter Groot, Annemijn Schoenmaker
Belangrijkste trends
10
Leeswijzer en opzet
12
Algemene marktinformatie
14
Bedrijfsproﬁelen
Afzetmarkten
Markttrends
Branche-ontwikkelingen en uitdagingen
15
18
20
22
Producenten en leveranciers
30
Overzichtsgegevens producenten en leveranciers
Speciﬁeke vragen voor producenten en leveranciers
32
35
Installateurs
42
Overzichtsgegevens installateurs
Speciﬁeke vragen voor installateurs
44
49
Eindredactie
Edwin van Gastel en Els Stultiens
1
GVCC/Good! communicatie & realisatiespecialisten
in duurzaamheid heeft een omvangrijk trackrecord op
het gebied van beursconcepten, zowel vak- als consumentenbeurzen. GVCC/Good! communicatie & realisatiespecialisten organiseren niet alleen events, congressen
en beurzen, maar zijn ook communicatiespecialisten,
begeleiden duurzame projecten en ondersteunen lokale
overheden met hun beleid.
1.1
1.2
1.3
1.4
2
2.1
2.2
3
LED Magazine is het leidinggevende Nederlandstalige
multimediale platform over led-verlichting in Vlaanderen
en Nederland. LED Magazine is een ofﬂine en online
nieuws- en opiniemedium. In het vakblad vindt men ieder
kwartaal uitgebreide nieuws- en achtergrondartikelen. De
website biedt met een dagelijkse nieuwsrubriek en wekelijkse nieuwsbrief de meest actuele marktinformatie.
3.1
3.2
4
4.1
4.2
(Licht)Ontwerpers en dienstverleners
Overzichtsgegevens ontwerpers en dienstverleners
Speciﬁeke vragen voor ontwerpers
54
454
55
58
5
Afnemers
64
6
Verantwoording, betrokkenen en bronnen
72
Verantwoording
Betrokkenen
Bronnen
73
73
73
Disclaimer – Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag
worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij
elektronisch mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere
manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Solar Solutions. De uitgever kan op generlei wijze aansprakelijk worden gesteld voor
enige eventueel geleden schade door foutieve vermelding in dit rapport.
4
LED Trendrapport 2014
6.1
6.2
6.3
LED Trendrapport 2014
5
| Voorwoord
De toepassing van led-verlichting is de laatste jaren in een stroomversnelling
terechtgekomen. De markt groeit snel en er is veel optimisme over de groei in
de komende jaren, zeker tot 2018-2020. Tegelijkertijd is er sprake van een zeer
dynamisch speelveld met veel parameters die de groei kunnen beïnvloeden.
Denk daarbij aan voortschrijdende technologische ontwikkelingen, patent-issues,
politieke sturing door subsidie en/of wetgeving, de ontwikkeling van nationale en
regionale markten en globale politieke ontwikkelingen.
Ook zijn er zorgen over overproductie, vooral door Chinese producenten. Er zijn
zeer veel bedrijven actief in de second tier- en de third tier-segmenten van de
led-industrie. Uit deze ‘kweekvijver’ zullen de meest innovatieve en kwalitatieve bedrijven zich verder ontwikkelen tot grote spelers. Zo behoort de Chinese producent
MLS al tot de wereldwijde top tien qua omzet in packaged led’s. Deze ontwikkeling zal leiden tot heftige prijscompetitie die uiteindelijk de eindgebruiker ten goede
komt, maar gepaard zal gaan met een rollercoaster-achtige, zeer volatiele markt.
Een aantal internationale analisten vergelijkt de ontwikkeling van de led-sector
met die van de zonnepanelensector in 2012 en 2013. In die markt, waar China
goedkope zonnepanelen leverde aan de rest van de wereld, leidde dit tot de
beschuldiging van prijsdumping aan het adres van China. Dit met importsancties als gevolg en tijdelijke, maar toch heftige marktverstoringen. Kortom, de
led-sector is veelbelovend, op bijna alle aspecten zeer aantrekkelijk, maar zeker
niet simpel en zelfs eerder complex.
In zo’n markt is het belangrijk om te kunnen vertrouwen op betrouwbare data.
De toepassing van led-verlichting is de
Hier voor u ligt de eerste editie van het
laatste jaren in een stroomversnelling
Nationaal LED Trendrapport, een project
van LED Expo Benelux en LED Magaterechtgekomen, de markt groeit snel en
zine. Samen gaan wij dit rapport jaarlijks
er is veel optimisme over de groei in de
uitgeven om de led-sector te informeren,
gegevens te verschaffen en daarmee houkomende jaren, zeker tot 2018-2020
vast te geven op het gebied van nationale
marktontwikkelingen en markttrends. We
richten ons daarbij op het einde van de keten, op de producenten/leveranciers,
de installateurs, de adviseurs en de afnemers. Het rapport is gebaseerd op de
resultaten van een onderzoek dat we hebben gedaan onder partijen die actief zijn
op de led-markt; te weten onder bedrijven en organisaties die dagelijks met led
actief zijn, die dagelijks als het ware met de voeten in de klei staan. Omdat meer
dan vierhonderd respondenten aan het onderzoek hebben meegewerkt kunnen we
zeggen dat het rapport een gedegen beeld geeft van de stand van zaken. Op de
volgende bladzijden kunt u de antwoorden vinden op vragen als wat is de gemiddelde bedrijfsgrootte, hoeveel procent van de verlichting bestaat nu uit led, wat is
de top vijf van afnemers, is er behoefte aan een keurmerk en nog veel meer. Ook
vindt u bijdragen van vijf fabrikanten en acht kennisinstellingen die hun licht laten
schijnen over kwaliteit, een van dé hot topics in de led-sector.
We hopen dat het Nationaal LED Trendrapport u helpt bij uw bedrijfsvoering en
we hopen ook dat het politici en beleidsmakers overtuigt van het belang van ledverlichting in het realiseren van een duurzamer energiebeleid.
LED Expo Benelux en LED Magazine
LED Trendrapport 2014
7
PRODUCENTEN
● Prijs minder belangrijk,
sterke concurrentie wel belemmering.
| Belangrijkste trends
● Productie en leveringen van binnen- en
buitenverlichting vrijwel gelijk.
● China is grootste producent van led-producten,
maar Europa volgt op de voet.
● Nederland is de belangrijkste afzetmarkt, maar
er zijn volop activiteiten in het buitenland.
● Meerderheid vindt de mate van
kwaliteitsproblemen aanvaardbaar.
● Drivers zijn voornaamste zorg.
AFNEMERS
ALGEMEEN
● Hoge prijs en onduidelijkheid over
kwaliteit belangrijke belemmeringen.
● Led-verlichting (nog) niet voor iedereen
belangrijkste bron van omzet.
● Voortrekkersrol voor overheid?
● Er is een grote aanwas van nieuwe
bedrijven in de laatste vier tot acht jaar.
●Besparing door led onduidelijk?
●Grote tevredenheid over
levensduur en kwaliteit.
● Led-sector schat in: zeventien procent van utiliteitsverlichting in
Nederland is op dit moment led.
● De led-sector is het eens: het aandeel van led in
utiliteitsverlichting groeit naar drieënvijftig procent in 2020.
● Op dit moment heeft led een aandeel van vijftien procent
in woonbestemming-verlichting in Nederland.
ONTWERPERS
● De overheid is de
belangrijkste klant.
● Gematigd positief over
toename van de component
led-verlichting in de omzet.
● Duurzaamheidsaspect
doorslaggevend voor
keuze voor led.
● Aandeel led in woonbestemming-verlichting
groeit naar achtenveertig procent in 2020.
INSTALLATEURS
● Kwaliteit voor installateurs
de grootste zorg.
● Naast installatie van lampen
en armaturen is advisering
belangrijke bron van inkomsten.
● Weinig vraag naar lichtplan
vanuit opdrachtgevers.
● Positief over led, maar
productinformatie kan beter.
10
LED Trendrapport 2014
● Grote meerderheid van led-sector:
prijs van led zal dalen in 2015.
● Omzetstijging van tweeëntwintig procent verwacht
op basis van groei van de led-sector.
● Onduidelijkheid over kwaliteit en hogere prijs
zijn grootste belemmeringen voor
toepassing van led- ten opzichte van
traditionele verlichting.
● Groot deel led-sector niet
aangesloten bij een
branchevereniging.
●Duidelijke behoefte aan
keurmerk voor led.
LED Trendrapport 2014
11
| Leeswijzer en opzet
Kennis- en branche-instellingen:
Het eerste hoofdstuk, ‘Algemene marktinformatie’, geeft inzicht in de led-markt als geheel. De vragen uit dit deel van de enquête zijn gesteld aan alle respondenten. De vragen en antwoorden uit de
enquête in vier hoofdstukken die volgen, zijn speciﬁek op de vier hieronder afgebeelde onderdelen
van de led-keten gericht.
Stichting LightRec
Olino
HET LUX LAB
NLA
DEKRA
Utrecht Sustainability Institute
Milieudienst IJmond
NSVV
Jeroen Bartels
Marcel van der Steen
Ellen de Vries
Frank van der Vloed
Jaap Nuesink
Jacqueline Cramer
Bert Pannekeet
Leon Schrijnemaekers
pagina 40
pagina 41
pagina 51
pagina 52
pagina 60
pagina 61
pagina 62
pagina 69
Jos Spapens
Nico Mantel
Aris Bakker
Pierre Lamsweerde
Paul Brussee
pagina 29
pagina 63
pagina 70
pagina 71
pagina 73
Fabrikanten:
1 | Algemene marktinformatie
pagina 14-27
2 | Producenten
en leveranciers
pagina 30-39
3 | Installateurs
pagina 50-42
4 | (Licht)
Ontwerpers en
dienstverleners
pagina 50-42
Lightronics
Schreder
Trilux
Nordéon Group
Osram
5 | Afnemers
pagina 64-68
Opzet LED Trendrapport
Het doel van het Nationale LED Trendrapport is om inzicht te krijgen in de Nederlandse led-markt.
Visie op kwaliteit
Verspreid door het hele rapport vindt u inhoudelijke bijdragen van decision makers van acht kennisinstellingen en vijf led-fabrikanten. Zij nemen vanuit hun professionele achtergrond de essentiële
vraagstukken kwaliteit en kwaliteitsborging onder de loep. De bijdragen zijn van hoge kwaliteit en zeer
de moeite waard om te lezen.
De decision makers kregen de volgende vragen voorgelegd:
Wat ziet u op dit moment als grootste bedreiging op het gebied van kwaliteit?
Hoe zet uw organisatie zich in voor kwaliteitsborging?
Hoe verwacht u dat de issue kwaliteit zich de komende jaren zal ontwikkelen?
De decision makers van de fabrikanten kregen de volgende aanvullende vraag voorgelegd:
Wat verwacht u van marktpartijen/concurrenten op het vlak van kwaliteit?
12
LED Trendrapport 2014
Dit onderzoek is opgebouwd uit drie elementen:
1. een enquête via internet onder vier vooraf bepaalde doelgroepen: producenten/leveranciers, installateurs, ontwerpers en afnemers.
2. Inhoudelijke bijdragen van acht kennisinstellingen en vijf fabrikanten.
3. Analyses van eerder gepubliceerde marktonderzoeken en cijfers van het Centraal Bureau voor de
Statistiek (CBS).
De enquête is 521 keer ingevuld, waarvan 418 keer volledig. Zoals verwacht werd de enquête het
meest ingevuld door producenten/leveranciers (192 keer) gevolgd door respectievelijk lichtontwerpers
en dienstverleners (88 keer), afnemers (76 keer) en installateurs (62 keer).
Er zijn geen exacte cijfers bekend zijn over de precieze verhoudingen van deze vier doelgroepen binnen de led-sector. Daarom is voor de meerderheid van de algemene marktinformatie de daadwerkelijke
gemiddelden genomen en is niet gerekend met een gewogen gemiddelde, tenzij anders vermeld.
LED Trendrapport 2014
13
1 | Algemene
marktinformatie
De toepassing van led-verlichting is de laatste jaren in een stroomversnelling terechtgekomen. De markt
groeit snel en er is veel optimisme over de groei in de komende jaren, zeker tot 2018-2020. Tegelijkertijd is
er sprake van een zeer dynamisch speelveld met veel parameters die de groei kunnen beïnvloeden. Denk
daarbij aan voortschrijdende technologische ontwikkelingen, patent-issues, politieke sturing door subsidie
en/of wetgeving, de ontwikkeling van nationale en regionale markten en globale politieke ontwikkelingen.
1.1
Bedrijfsproﬁelen
Een grote vertegenwoordiging uit de sector heeft gereageerd
18,4%
Producent of leverancier (inclusief import en distributie)
Installateur
Lichtontwerper of dienstverlener
Afnemer/gebruiker
47,0%
21,9%
12,6%
Noord-Brabant en Noord- en Zuid-Holland zijn de belangrijkste ‘led-provincies’
40,0%
30,0%
Ontwerpers
Producenten
Installateurs
Afnemers
20,0%
10,0%
Zuid-Holland | 23,0%
2,2%
Zeeland |
6,3%
Limburg |
Utrecht | 13,2%
2,2%
Groningen |
6,1%
9,6%
Gelderland |
Overijssel |
3,0%
Friesland |
Noord-Holland | 12,8%
2,4%
Flevoland |
Noord-Brabant | 17,6%
1,6%
Drenthe |
0,0%
De gemiddelden laten zien dat Noord-Brabant en het Randstedelijk gebied inclusief Utrecht de meeste
reacties hebben opgeleverd. Dit beeld voldoet aan de verwachting en is in overeenstemming met andere bekende gegevens, zoals de verdeling van installatiebedrijven over Nederland. Opvallend is wel dat
Noord-Brabant de provincie is met de meeste producenten van led-verlichting. Vijfentwintig procent van
fabrikanten is hier gevestigd. Bijna zestig van de producenten is gevestigd in de drie genoemde provincies:
Noord-Brabant en Zuid- en Noord-Holland. De responderende installateurs zijn gelijkmatiger verdeeld over
het land, met Zuid-Holland als koploper. Verder telt Noord-Brabant veel ontwerpers, al is Utrecht koploper.
(foto: Hans Banus)
LED Trendrapport 2014
13
15
Recyclen van
led-verlichting…
omdat het moet
Voor de meeste producenten en
importeurs van energiezuinige
verlichting is het duidelijk dat
hun producten apart moeten
worden ingezameld en gerecycled.
Energiezuinige verlichting kan
namelijk voor meer dan negentig
procent worden gerecycled.
Gasontladingslampen bevatten kwik en
zijn daarmee chemisch afval. En de helft
van de armaturen die Wecycle voor recycling
inneemt, bevat nog PCB-houdende condensatoren.
Maar waarom moet ook led-verlichting worden gerecycled?
Op de eerste plaats is het natuurlijk van belang om de materialen van zoveel mogelijk producten die
aan het eind van hun levensduur zijn gekomen opnieuw te gebruiken. Ook led-lampen en armaturen bevatten stoffen die in snel tempo erg schaars worden, zoals aardmetalen. Populaire termen als
cradle-to-cradle en resource efﬁciency geven al aan dat het belang van het hergebruiken van schaarse
grondstoffen steeds groter wordt en ook steeds meer politieke aandacht krijgt. Daarnaast bevat led
ook stoffen die je liever niet in het milieu terugvindt, zoals arseen. Deze zijn weliswaar gebonden, maar
kunnen op termijn uitlogen. Ook een belangrijke reden om oude led-lampen en armaturen met ledlichtbronnen apart in te zamelen en zo goed mogelijk te recyclen.
Maar bovenstaande argumenten onderbouwen een veel principiëler uitgangspunt, namelijk dat van de
producentenverantwoordelijkheid. Kort gezegd komt die erop neer dat producenten verantwoordelijk zijn
voor wat zij op de markt zetten, ook als deze producten in de afvalfase belanden. Als een consument zijn
product afdankt, dan is de producent ervoor verantwoordelijk dat hij dat op de juiste manier kan doen en
dat de oude producten op de juiste manier worden gerecycled.
Dit principe is niet alleen relevant voor verlichting, maar ook voor andere elektrische en elektronische
apparaten, auto’s, verpakkingen, batterijen, papier en karton, glas, autobanden, enzovoorts. Voor al dit
soort producten zijn organisaties opgezet die namens de producenten en importeurs de inzameling en
recycling organiseren. Dat gebeurt in samenwerking met de betreffende branches, maar ook samen met
gemeenten, detailhandel en bijvoorbeeld maatschappelijke organisaties.
LightRec organiseert de inzameling en recycling van verlichting. De uitvoering is uitbesteed aan Wecycle, die dat ook doet voor andere productorganisaties zoals voor witgoed, bruingoed, ict en elektrisch
gereedschap; kortom alles waar een stekker aan zit. Sinds begin 2014 beschikt LightRec over een Algemeen Verbindend Verklaring. Hiermee zijn alle producenten en importeurs van verlichting verplicht om via
LightRec bij te dragen aan de kosten van de inzameling en verwerking.
Want het inzamelen en recyclen van verlichting kost meer geld dan het oplevert. Zeker de inzameling
en het transport zijn kostbaar. Daarnaast ﬁnanciert LightRec campagnes gericht op het veranderen
van het gedrag van consumenten, maar ook professionele partijen. Uiteindelijk willen we dat zoveel
mogelijk lampen en armaturen worden gerecycled, zodat we het milieu ontzien en grondstoffen kunnen hergebruiken. Aan producenten en importeurs van led-verlichting heb ik dan ook de volgende
boodschap: neem uw producentenverantwoordelijkheid. En zorg ervoor dat ook uw producten op
een milieuverantwoorde manier worden verwerkt.
Jeroen Bartels is manager van de Stichting LightRec. LightRec zorgt ervoor dat tl-buizen, spaar- en
led-lampen en bijbehorende armaturen in Nederland apart worden ingezameld en op een milieuverantwoorde manier worden gerecycled. LightRec geeft hiervoor opdracht aan de uitvoeringsorganisatie Wecycle.
40
LED Trendrapport 2014
Met led meer licht
Het is hard gegaan de laatste jaren. Werden led’s eerst nog enkel gebruikt als indicatielampje, nu
zijn en worden ze ingezet in allerlei gebieden zoals algemene verlichting, sportveldverlichting en
autokoplampen. Het zal er niet bij blijven.
In dit proces van omschakelen naar een nieuwe technologie zijn er vele hordes te nemen. Zoals die van
sportveldverlichting, waar men eerst wilde dat de superieure uitrichtbaarheid van led-licht gebruikt zou
worden om lichthinder voor de omgeving te voorkomen door alleen het sportveld te verlichten. Men kwam
er echter daarna achter dat strooilicht nodig is omdat men anders de speelbal niet meer ziet wanneer deze
juist uit de lichtbundels gaat.
Een ander item is die van de powerfactor. Het is zwaar overtrokken dat die nu zo immens belangrijk is en
ook hoog moet zijn voor kleine, zeer weinig consumerende led-lampen. Iedereen sprak erover, vaak zonder
te weten waar het over ging. Er werd zelden bij vermeld dat de huidige technologie aan spaarlampen ook
geen hoge powerfactor heeft en dat de huidige manier van gloeien halogeenlampen dimmen ook zorgt voor een slechte
powerfactor. In dit geval leek het meer op een poging tot
vertraging van de introductie van de led dan een echte
bijdrage tot het wezenlijk verbeteren van de led-technologie of het voorkomen van grote problemen.
Weer iets nieuws is het introduceren van dimmen à la Kruithof, waar de vergeling van het
licht met het meer dimmen gewenst en gecreeerd wordt met led-verlichting. Een fabrikant is
ermee bezig en OliNo gaat ondersteunen met
het aanbieden van metingen.
Dat is overigens het doel van OliNo; door het
doen van veel metingen – en ook door het ook
uitleggen ervan en het uitdragen van de resultaten
– de gehele gebruikersgemeente informeren over
de status en mogelijkheden van in dit geval verlichting. Een hele hoop niet zo bekende concepten worden
hierbij tevens belicht, zoals inschakelstroom, knippereffect
en dag- en nachtritme. Ook blauwlichtschade wordt als goede
indicatie gemeten en blijkt nog niet zo’n probleem. Er zijn tevens metingen die gerelateerd kunnen worden aan betrouwbaarheid (kwaliteit gedurende de levensduur) en daaruit
blijkt dat er genoeg lampen zijn die laten zien dat ze zeer waarschijnlijk een lang leven zullen hebben.
Het gaat in die zin goed met de kwaliteit in het algemeen, bijvoorbeeld op belangrijke parameters als
levensduur, kleur van het licht, kleurweergave (CRI), lichthoeveelheid en mogelijke stralingshoeken. Echter
een zorgenkind is nog de mate van knipperen. Er is weinig aandacht voor te veel knippering is (meer dan
vijfendertig procent), wat leidt tot snelle vermoeiing en mogelijk tot hoofdpijn. Terwijl dit niet hoeft als men
maar een goede driver maakt.
In de toekomst verwacht OliNo dat er nog meer geleerd wordt over het effect van licht op de mens, dus
hoe men licht ervaart bij (erg) lage lichtomstandigheden (S/P-ratio), hoe men kleur ervaart als functie van
de hoeveelheid omgevingslicht, of een breder zichtveld (breder dan twee graden zoals nu gebruikt wordt).
En of er een betere benadering is voor algemeen kantoorwerk en hoe men hierbij extra gebruik kan maken
(pupilverkleining en scherper zicht) van led. Dit alles om het licht van de o zo veelzijdige led-lampen nog
meer op werk en leven te ondersteunen.
Marcel van der Steen is mede-eigenaar van OliNo Energy dat professionele lampmetingen verricht.
Een concept van:
Een co-productie met:
LED Trendrapport 2014
41

Download Report