Sterrenstof 2014 E3

STERRENSTOF
Jaargang 17 – 3
september 2014
COLOFON
Sterrenstof is een uitgave van de Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde Thales en verschijnt 3
maal per jaar.
De vereniging heeft als doel het beoefenen en verbreiden van de weer- en sterrenkunde in
populair wetenschappelijke zin. Zij is opgericht op 10 oktober 1996 en ingeschreven bij de
Kamer van Koophandel te Zwolle onder nummer V62697. De vereniging is tevens een erkende
afdeling van de Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde.
Het lidmaatschap kan schriftelijk worden aangemeld bij het secretariaat.
De contributie bedraagt € 25,-* per jaar, gezinsleden € 20,-, jeugdleden tot 15 jr. € 10,-.
Het bedrag kan worden overgemaakt op girorekening 947676 t.n.v. V.W.S. Thales met
vermelding van ‘Contributie 20xx” (jaartal s.v.p. vermelden).
*Voor betalingen na 1 maart bedraagt de contributie € 30,00, voor gezinsleden € 24,00; voor
jeugdleden € 12,-.
Redactie Sterrenstof:
Hoofdredacteur Harry van der Werf,
Spui 13, 8032 VK, Zwolle
tel. 038-4541466,
email: harryvanderwerf@ hotmail.com
Redactielid
Frans Dijk,
Brahmsstraat 6, 8031 DB, Zwolle
tel. 038-4540202,
email [email protected]
Redactielid
Peter Simmering,
Rengersdiep 18, 8032 NK, Zwolle
tel. 038-4526628,
email: [email protected]
THALES
ZWOLLE
Vereniging voor weer- en
sterrenkunde
Home-page: http://www.VWS-Thales.nl
01
Bestuur Thales:
Voorzitter
Frans Dijk,
Brahmsstraat 6, 8031 DB, Zwolle
tel. 038-4540202,
email [email protected]
Vicevoorzitter
Gert Schooten,
Holtmate 14, 8014 HA, Zwolle
tel. 038-4652159
email: [email protected]
Secretaris
Freerk Dijkstra,
Landsheerlaan 175, 8016 KJ Zwolle
tel. 038-4654527
email: [email protected]
Penningmeester Theo van Deursen, Tolgaarderstraat 66, 8043 CJ Zwolle
tel. 06-22814271
email: [email protected]
Bestuurslid
Peter Simmering,
Rengersdiep 18, 8032 NK, Zwolle
tel. 038-4526628,
email: [email protected]
Bestuurslid
Harry van der Werf,
Spui 13, 8032 VK, Zwolle
tel. 038-4541466,
email: harryvanderwerf@ hotmail.com
INHOUDSOPGAVE
On
Basiscursus Sterrenkunde
Freerk Dijkstra
02
Colofon
Basiscursus Sterrenkunde
Van de vicevoorzitter
Vrijwilligersdag
Doe-week Nooterhof 1
Doe-week Nooterhof 2
Gevolgen van de crisis rond de Oekraïne
Cursus weerkunde
Boekbespreking Gek op Natuurkunde
Ontdekking van ver verwijderde Melkwegsterren
Op zoek naar water in ons Zonnestelsel
Wat is er te zien aan de hemel
Agenda zomer en herfst 2014
Info KNVWS en Triangulum Apeldoorn
01
02
03
04
05
06
07
08
09
10 + 11
12
13
14 +15
16
Het bestuur van VWS Thales heeft besloten dat er in het najaar van 2014 weer een
basiscursus sterrenkunde zal worden gegeven.
Deelnemers aan deze cursus kunnen zowel leden van Thales zijn als belangstellenden. Zegt
het dus voort! De cursus maakt het mogelijk uw kennis van de sterrenkunde wat te
verbreden en te verdiepen.
Er zal aandacht worden besteed aan de verschillende hemellichamen, dichtbij en veraf. Al
die objecten bepalen samen hoe het heelal er uitziet. Verder wordt aandacht besteed aan de
structuur van het heelal.
Ook zal er aandacht worden besteed aan de geschiedenis van de sterrenkunde en de rol
daarvan in de kijk op het wereldbeeld.
Maar vooral de huidige sterrenkunde komt in de cursus voluit aan de orde, met de
mogelijkheid door onze eigen kijker zelf waar te nemen.
De cursus bestaat uit 10 lessen. De cursus wordt gegeven in een zaal in het gebouw op het
Nooterpark, Goertjesweg 1. De cursus wordt elke week gegeven op een vaste avond van
20.00 uur tot 22.00 uur, de definitieve data zijn op dit moment nog niet bekend.
De kosten bedragen € 100, terwijl leden van Thales een reductie krijgen van € 10. Deze prijs
is inclusief het cursusmateriaal, bestaande uit een ruim geïllustreerd boek met een
samenvatting van de cursusinhoud en een draaibare sterrenkaart. In de loop van de cursus
wordt die draaibare sterrenkaart toegelicht zodat u leert de weg aan de hemel te vinden.
U kunt zich opgeven als cursist voor half september bij de secretaris van VWS Thales, Freerk
Dijkstra, Landsheerlaan 175, 8016 KJ Zwolle. E-mail: [email protected] Het zal even
wennen zijn.
Van de vicevoorzitter
Gert Schooten
In onze samenleving wordt er op allerlei
manieren door mensen samengewerkt.
Gewoon thuis, op het werk of bijvoorbeeld
in een hobbyclub. In welk verband het ook
is, gezelligheid speelt een belangrijke rol,
naast bijvoorbeeld communicatie, delen
van passie en werk of klussen.
Beste leden,
Voor wat betreft communicatie is er de laatste jaren natuurlijk enorm veel veranderd.
VWS Thales gaat daarin mee en besteedt aandacht aan de communicatiemiddelen met
de leden. Het verenigingsblad Sterrenstof wordt u digitaal toegestuurd, voor lezingen
van onze eigen vereniging of een zustervereniging krijgt u via de mail een uitnodiging en
de website bevat afwisselende en actuele informatie. Nogmaals dank aan Danny
Aalders die de website ook vlak voor de zomervakantie nog weer eens onder handen
heeft genomen. Het bestuur is zeer tevreden met de huidige vormgeving, zie vwsthales.nl
Tijdens de lezingen, waarneem- en cursusavonden, activiteiten zoals Sun-day en Nacht
van de Nacht, vindt ontmoeting tussen de leden plaats. Om nog meer leden van de
vereniging bij onze activiteiten te betrekken organiseert het bestuur een
leden/vrijwilligers dag. Samen bezig zijn met weer- en sterrenkunde, elkaar leren
kennen en kijken wat we binnen werkgroepen met elkaar meer kunnen doen. Een dag
waarop gezelligheid, communicatie, passie en samenwerking binnen Thales samen
kunnen komen. Elders in dit nummer leest u daar meer over.
In het najaar wordt het sneller donker en valt er aan de hemel weer het nodige te zien.
Niet alleen interessant voor de astrofotografen van de club, maar eigenlijk voor
iedereen. Hopelijk slagen we er ook weer in om buitenstaanders te interesseren voor
die prachtige hemelverschijnselen. Diverse gelegenheden doen zich weer voor;
raadpleeg de agenda voor die activiteiten.
Een wel heel bijzondere gebeurtenis in het najaar lijkt het bezoek dat de Philae lander
van de komeetsonde Rosetta aan de komeet 67P/Churymov-Gerasimenko zal brengen.
Op een afstand van bijna 700 miljoen kilometer zal dat rond 11 november gebeuren.
We prijzen ons gelukkig dat de werkgroep “Lezingen” er in geslaagd is om een spreker
uit de frontlinie aan te trekken over dit onderwerp. In het programma voor de lezingen is
hier meer over vermeld.
Tenslotte hopen we dat Frans Dijk gezond en wel terug keert van zijn mooie reis door
China. Hem kennende zal dat boeiende verhalen opleveren met waarschijnlijk ook nog
wel het een en ander over astronomie bij de Chinezen. Wie weet iets voor het volgende
nummer van Sterrenstof.
03
Vrijwilligersdag
Op diverse bijeenkomsten van Thales komen leden samen, bijvoorbeeld tijdens lezingen, de
bijeenkomsten van de waarneemgroep, cursusavonden etc. Op die manier zijn we met elkaar
in contact. Het bestuur wil graag de sociale contacten in de hele vereniging versterken.
Hiermee krijgen we gezamenlijk een beter beeld van wie wie is en wat die personen allemaal
doen.
Aankondiging leden
In het Beleidsplan (Jaaragenda 2014) staat
dat we dit jaar een vrijwilligersdag voor de
vereniging willen organiseren.
Het bestuur wil u hierover graag
informeren en ook alvast uitnodigen voor
15 november 2014.
Theo van Deursen
Gert Schooten
Verder hebben we eerder aangekondigd dat we het een aantal werkgroepen graag willen
vergroten. De waarneemgroep functioneert goed, net als de groep die de lezingen verzorgt
en de mensen die samen de cursussen verzorgen. Maar we kunnen met elkaar en voor elkaar
en voor Thales nog meer doen. Deze dag zou daar ook een mooi middel voor kunnen zijn.
Het bestuur denkt nu aan de volgende opzet:
15.30 uur
welkom (met koffie / thee en korte inleiding)
16.00 uur
startactiviteit met rond thema “Zon” / evt. brainstorm werkgroepen
17.30 uur
eenvoudig buffet met een drankje
18.30 uur
werkgroepen (afspraken maken, eventueel uitwerken)
19.30 uur
presentatie / terugkoppeling
20.00 uur
plenaire afronding met koffie
20.15 uur
slotactiviteit met “Waarnemen” of een lezing
21.30 uur
evt. borrel?
In ons beleidsplan hebben we de volgende werkgroepen:
Lezingen, Sterrenstof, Waarneemgroep, Beheer Sterrenwacht, Publieksactiviteiten,
Communicatie, Weerkunde en Educatie. Het lijkt ons goed om daar Jeugdafdeling aan toe te
voegen.
We kunnen die dag samen verder bepalen wat er op de diverse terreinen al gedaan wordt,
wat we daar van vinden, wat er eventueel meer gedaan zou kunnen worden en hoe we dat
samen kunnen realiseren.
Mocht u tijdens het lezen denken: “Voor deze dag heb ik nog wel een leuk idee!”, dan horen
we dat graag. Wellicht kunnen we dat idee nog verwerken in de uiteindelijke opzet van de
eerste vrijwilligersdag van Thales. Stuur gerust een mail naar [email protected] of bel
038-4652159.
U ontvangt te zijner tijd nog een speciale uitnodiging met het gedetailleerde programma.
Houdt u alvast de datum vrij
04
Look at the Sun!
Doe-week Nooterhof 1
Zondag 18 mei 2014 was de eerste dag van Doe-week in de Nooterhof. Ook Thales was
daarbij aanwezig in de personen van Wim Verdoold en Peter Simmering evenals Emiel
Veldhuis van Solarlive met hun zonnekijkers. Het was een stralende zonovergotene middag
en erg druk met bezoekers in de Nooterhof. Tientallen kinderen met hun ouders bekeken de
Zon door de opgestelde kijkers en ruim honderd zonnebrilletjes werden uitgedeeld door
Solarlive en Thales aan de vele bezoekers.
Peter Simmering
05
En voor de meer technisch geïnteresseerden:
• Wim Verdoold gebruikte een lenzenkijker (7 cm lens, 25 mm
oculair, “Mizar” . ACHROMAT REFRACTOR, OBJECTIVE:
68 mm dia. , 600 mm f/8.8. Coated Air-spaced Doublet
Achromat /FOCUSER : Rack & Pinion with a Locking screw
EYEPIECE HOLDER 36.4 mm threads- 1.25'' / COLOR White
/ TUBE DIA.: 72nm en GT-68S TUBE ASSEMBLY. Aangepast
voor gewone oculairs.
Voor meer activiteiten rondom de Zon (en de Maan) zie zijn
website: http://members.home.nl/wkv/the_sky.html
• Peter Simmering was in de weer met een 60mm H-alfa Lunt
kijker.
Zie hiervoor ook de website van Thales: http://vws-thales.nl/
• Emiel Veldhuis van Solarlive gebruikte naast een solarscope de telescopen
Coronado PST en een 150mm refractor met ERF en hoge snelheidscamera met een
computerscherm opgesteld achter een doek.
• Voor zeer fraaie opnamen van de Zon, zie zijn website: http://www.solarlive.nu/
De zon: Doe-week Nooterhof 2
Doepark Nooterhof, organiseerde tijdens
de meivakantie, een Doe-week voor
kinderen. Thales was gevraagd om hier
ook aan mee te werken.
Op de eerste dag van de Doe-week
organiseerde Thales een middag over de
zon. Helaas kwam de zon tijdens deze
middag niet tevoorschijn.
Mirjam Smit
06
Middels een
speurtocht
door
het
park konden
de kinderen,
en ook de
ouders, toch
veel
leren
over de Zon
en
de
planeten.
In groepen
variërend
van 3 tot 12
kinderen,
werd onder
begeleiding
de
speurtocht
gelopen.
De speurtocht was in volgorde van de planeten, op afstand vanaf de zon. Alle planeten
hadden een eigen opdracht. De leukste opdracht vonden de kinderen om zelf voor planeet
te spelen, die rond de zon draaide. De zon was er in de vorm een skippybal. Mars en de
Aarde waren een stuiterbal. Mercurius was nog een tijdje zoek, als kraaltje, gevallen in het
gras.
Met een meetlint en flinke stappen voor de kleine beentjes, om een meter per stap te halen,
werd de afstand tussen de planeten bepaald. Daarna was er nog tijd om met de zonnekijker
kennis te maken. Omdat de zon niet te zien was, had Wim Verdoold bedacht dat het ook
leuk was, om de kijker op de opdracht van Saturnus te richten. Kinderen konden door de
zonnekijker een foto van Saturnus zien.
Na alle “weetjes” over de zon die ze tijdens de speurtocht hadden geleerd over de
temperatuur, grootte, afstand, levensduur en ook de zonnewijzer, was na 2,5 uur en zo'n 25
kinderen die langskwamen, de middag voorbij.
De organisatoren en bezoekers hebben een leuke middag gehad. Het enthousiasme van de
kinderen maakt dit zeker voor herhaling vatbaar.
Wellicht dat er in de herfstvakantie opnieuw een aantal kinderen zijn, die interesse hebben
in een Thales-middag.
Gevolgen van de crisis rond de Oekraïne
De gebeurtenissen in de Oekraïne hebben de betrekkingen tussen de Verenigde Staten en
Rusland ernstig verstoord. Er zijn nu ook gevolgen bekend geworden voor het
ruimtevaartprogramma van beide landen.
In mei 2014 deelde de vicepremier van Rusland, Dimitri Rogozin, in een televisie-uitzending
mee dat Rusland als antwoord op de Amerikaanse sancties de levering van
raketonderdelen van het type RD-180 in juni niet zou uitvoeren en ook verder niet zou
deelnemen aan het door de NASA geplande voortzetting van het internationale
ruimtestation ISS (International Space Station) na 2020.
Rusland wil het maken van de RD-180 raketmotoren voor de US-draagraketten ATLAS-V
verbieden. Dit is een zware slag voor de Amerikaanse ruimtevaart want met de ATLAS-V
raketten worden de zwaarste satellieten gelanceerd.
Weliswaar beschikken de Verenigde Staten nog over een voorraad RD-180 raketmotoren
voor ongeveer twee jaar, maar Rusland wil ook de eventueel benodigde hulp en de levering
van reserveonderdelen verbieden.
Het zal jaren kosten voor de Verenigde Staten zelf weer over zulke sterke raketmotoren
kan beschikken.
Verder wil Rusland na 2020 niet meer aan het internationale ruimtestation meewerken. Op
dit moment wil het ruimtevaartbeheer de ISS nog minstens tot het jaar 2024 in bedrijf
houden. Voor de Verenigde Staten zal het moeilijk zijn het ruimtestation ISS in bedrijf te
houden tot 2024 als Rusland niet meedoet. Want in het station zitten veel Russische
onderdelen die vanuit Rusland met Russische raketten worden onderhouden en eventueel
vernieuwd. Ook is het transport van de astronauten naar het ruimtestation en terug naar de
Aarde geheel afhankelijk van de Russen.
Frans Dijk
07
De RD-180 is een vloeibare brandstofmotor en werkt met een gesloten verbrandingscyclus.
De RD-180 is in wezen een "halve" RD-171, met twee in plaats van vier straalbuizen en een
enkele voorverbrander in plaats van twee. Beide turbopompen worden aangedreven door
een enkele gasturbine die een zeer efficiënte zuurstofrijke voorverbrander heeft. Omdat
kerosine en vloeibare zuurstof ongeveer dezelfde dichtheid bezitten kunnen beide
turbopompen op een as gemonteerd worden [4]. Nadeel van een zuurstofrijke
voorverbrander is dat er hete zuurstofrijke gassen door de motor getransporteerd moeten
worden. Het principe van de zuurstofrijke voorverbranders is geperfectioneerd tijdens de
ontwikkeling van de NK-15 en NK-33 raketmotoren. De RD-180 brandstofmotor gebruikt
stuwstraalbesturing en beide straalbuizen kunnen in twee vlakken bewegen.
Cursus weerkunde voorjaar 2014
Dit voorjaar werd er een korte basiscursus Weerkunde verzorgd door Thales in Doepark
Nooterhof. Op een vijftal woensdagavonden werd aandacht besteed aan enkele aspecten
van het weer zoals wolken, fronten, luchtbewegingen (horizontaal en verticaal),
weersverwachting en meetapparatuur. Als basiscursusmateriaal werd gebruik gemaakt
van het goed toegankelijke boek “Weerkunde, meteorologie voor iedereen” van Kees Floor.
Hij is een bekend popularisator van de meteorologie en zijn boek is te vinden op
http://www.keesfloor.nl/weerkunde/
De cursus was heel praktisch. Zo werd elke bijeenkomst gestart in de buitenlucht met het
oog op het weer van die dag. De foto laat zien dat er ook experimentjes werden uitgevoerd.
Als gastspreker trad de bekende Zwolse weerman Ton ten Hove op. En op de laatste
avond konden de cursisten genieten van de door hen gekozen onderwerpen. In dit geval
ging het over Onweer en het Weer op wereldschaal (denk aan passaat, moesson etc.).
De cursus werd zeer gewaardeerd door de tien deelnemers en is zeker voor herhaling
vatbaar. De cursisten gaven daarbij aan dat het aantal bijeenkomsten wel wat omhoog
mocht, net als de prijs voor deze cursus. De volgende keer zullen we daar rekening mee
houden.
De cursusleiders: Jan Kerkhof, Frans Dijk, Gert Schooten, Freerk Dijkstra.
08
Boekbespreking
Gek op Natuurkunde
Dat is de titel van een boek geschreven door Walter Lewin, met inbreng van Warren
Goldstein.
Lewin is in 1936 geboren in Nederland, zijn vader was van Joodse afkomst. In de oorlog is
een groot deel van zijn familie weggevoerd naar Duitsland en omgekomen.
Lewin heeft gestudeerd aan de Technische Hogeschool van Delft en is leraar geweest, al
tijdens zijn studie, aan het Libanonlyceum in Rotterdam. Daarna is hij naar Amerika gegaan
en meer dan veertig jaar hoogleraar in de astrofysica geweest aan het M.I.T
.(Massachusetts Institute of Technology).
Het boek vertelt over een aantal gebieden van de Natuurkunde die veel verband houden
met weer-en sterrenkunde. Naast een hoofdstuk over snaren en blaasinstrumenten, zijn er
hoofdstukken over magnetisme en elektriciteit, maar ook over de regenboog,
röntgenastronomie, neutronensterren en zwarte gaten.
Lewin schrijft heel helder en is ook actief geweest op internet. Heel vaak verwijst hij in zijn
boek naar een site op internet. Dat is dan vaak een site waar een van zijn colleges is
weergegeven. Ik zal het adres van een van die sites hier vermelden. Het is een college over
de regenboog. Wie deze site opzoekt, vindt ook andere sites.
ISBN 978 94 004 0067 2
Frans Dijk
09
http://ocw.mit.edu/courses/physics/8-03-physics-iii-vibrations-and-waves-fall-2004/videolectures/lecture-22/
Het boek telt 384 bladzijden en is uitgegeven door Uitgeverij Thomas Rap in Amsterdam
(www.thomasrap.nl) Het laat zich heel gemakkelijk lezen. Een aanrader, mede gezien de
vele verwijzingen naar de lezingen op internet.
Het boek kost slechts € 12,50.
Ontdekking van de verst
verwijderde Melkwegsterren
Peter Simmering
De verre buitengebieden van de Melkweg herbergen waardevolle aanwijzingen voor het
begrijpen van de vorming en evolutie van ons Melkwegstelsel. Maar door de overweldigende
afstanden en een uiterst geringe dichtheid van sterren aantallen, zijn veel objecten niet
geïdentificeerd op een grotere afstand dan 400.000 lichtjaren: slechts zeven sterren zijn tot op
heden voorbij deze grens ontdekt.
Onlangs is een team van astronomen onder leiding van John Bochanski, een assistentprofessor die tijdelijk verbonden is aan Haverford College, begonnen met onderzoek naar
sterren in de buitenste halo van de Melkweg; een ijle wolk van sterren die ons Melkwegstelsel
omringt en zich uitstrekt uit tot minstens 500.000 lichtjaren. Het team heeft nu twee sterren in
deze halo ontdekt die tot nu toe het verst van onze Melkweg af staan.
Op 3 juli publiceerde Bochanski en zijn team (die ook Haverford College hoogleraar
Sterrenkunde Beth Willman omvat), een brief in Astrophysical Journal Letters waarin de
ontdekking van twee koele rode reuzen, ULAS J0744 25 en ULAS J0015 +01 werd vermeld.
Deze sterren zijn zeer ver weg, respectievelijk op een afstand van 775.000 en 900.000 lichtjaar.
Deze reuzen werden geselecteerd uit eerdere waarnemingen in de UKIRT Infrared Deep Sky
Survey en de Sloan Digital Sky Survey.
Deze gesimuleerde afbeelding laat zien
hoe klein de Melkweg zou lijken van de
plaats van ULAS J0744 25, op bijna
775.000 lichtjaar afstand.
Samen met ULAS J0015 01, zijn dit verst
verwijderde sterren die ooit geassocieerd
zijn met onze Melkweg; zij zijn ongeveer vijf
keer verder weg dan de Grote
Magelhaense Wolk, een van de Melkweg
naaste galactische buren.
Visualisatie Software: Uniview door SCISS
Data: SOHO (ESA & NASA), John
Bochanski (Haverford College) en Jackie
Faherty (American Museum of Natural
History en het Carnegie Institute's
Department of Terrestrial Magnetism).
10
Rode reuzen zijn relatief zeldzaam in vergelijking met nabijgelegen koele rode dwergsterren,
die deze reuzen enorm in aantal overtreffen. Toch zijn reuzen bijna 10.000 keer helderder dan
dwergen, waardoor ze zichtbaar zijn, zelfs bij zeer grote afstanden. Met behulp van een
combinatie van filters die verschillende delen van het zichtbare en nabij-infrarode licht van
deze reuzen doorlaten, kon het team deze koele rode reuzen als kandidaten identificeren. De
wetenschappers verkregen daarna spectroscopische bevestiging van de identiteit van deze
sterren met behulp van de 6,5 m telescoop van het MMT Observatory op Mt. Hopkins in
Arizona.
"Het is echt zoeken naar een speld in een hooiberg", zegt Bochanski. "Alleen is onze hooiberg
opgebouwd uit miljoenen rode dwergsterren."
Tijdens een bezoek in november vorig jaar aan het MMT Observatory, hebben Bochanski en zijn
team (o.a. met astronomen van verschillende Amerikaanse universiteiten en het Kapteyn
Instituut in Nederland), ULAS J0744 25 en ULAS J0015 +01 waargenomen. Ze gebruikten een
verscheidenheid van methoden om de afstanden tot deze sterren te schatten, maar elke
methode wees naar dezelfde conclusie: Deze sterren zijn zéér ver weg.
Hoe groot is onze zon?
Ze zijn meer dan 50 procent verder van de zon dan alle bekende sterren in de Melkweg, of
ongeveer vijf keer verder weg dan de Grote Magelhaense Wolk. Sterker nog, ze liggen
ongeveer een derde van de afstand tot het Andromeda sterrenstelsel, het “zusterstelsel” van
de Melkweg in de Lokale Groep.
"Het is opmerkelijk om sterren zo ver in de Melkweg te vinden," merkte Daniel Evans,
contactpersoon
voor Individual Investigator Programs bij afdeling Astronomische
Wetenschappen NSF, die het onderzoek gefinancierd heeft. "Deze resultaten zullen
ongetwijfeld nieuw licht werpen op de vorming en evolutie van onze galactische tehuis."
Over Haverford College:
http://www.haverford.edu/abouthaverford/
Wetenschappelijk Contact: John
Bochanski, e-mail:
[email protected]
Media Contact: Eils Lotozo,
e-mail: [email protected]
Oorspronkelijk bericht:
http://www.haverford.edu/physicsastro/bochanski/mgiants_press.html
Vertaling en illustratie op deze site is
gepubliceerd met toestemming van de
onderzoekers.
11
De betekenis van de vondst van ULAS J0744 25 en ULAS J0015 01 gaat verder dan hun record
afstanden, omdat ze de Melkweg halo bevolken. Sommige astronomen denken dat de halo
zoiets als een wolk van galactische kruimels is, het resultaat van de samensmelting van de
Melkweg met veel kleinere sterrenstelsels tijdens de geschiedenis van onze Melkweg, zegt
Haverford College astronoom Beth Willman, een co-auteur van de studie. "Theorie voorspelt
de aanwezigheid van een dergelijke uitgebreide stellaire halo, gevormd door de verwoeste
overblijfselen van kleine dwergstelsels die zijn samengevoegd gedurende de kosmische
eeuwen, waarbij de Melkweg zijn huidige vorm kreeg," zegt Willman. "De eigenschappen van
koele rode reuzen in de halo bevatten dus de vormingsgeschiedenis van onze Melkweg. Deze
sterren zijn echt spoken uit een galactisch verleden. "
Door het samenstellen van een grotere steekproef van verre rode reuzen, hopen Bochanski en
zijn team modelvoorspellingen voor de vorming van de Melkweg te testen. Hun resultaten
stellen nu reeds een aantal van deze modellen op de proef. "De meeste modellen voorspellen
niet veel sterren op deze afstanden", zegt Bochanski. "Als er meer verre rode reuzen worden
ontdekt, kan het nodig zijn de modellen te herzien." De zoektocht in de buitenste regionen van
onze Melkweg gaat verder, waarbij de helderste sterren richting geven aan de zoektocht.
Haverford College, één van Amerika's toonaangevende vrije kunst colleges, is een hechte
intellectuele gemeenschap net buiten Philadelphia op een serene campus in een landelijk
omgeving. Haverford is opgericht in 1833, de oudste instelling voor hoger onderwijs in NoordAmerika met Quaker wortels en is vandaag de dag een niet-sektarische en zeer diverse
instelling met veel van de leidende beginselen van de oprichters, zoals de nadruk op de
gemeenschap en het respect voor individuele geweten. Haverford's 1.200 studenten, die
genieten van een 8-1 student-faculteit verhouding, komen van onafhankelijke en openbare
scholen in de Verenigde Staten en 17 landen over de hele wereld.
Op zoek naar water
in ons Zonnestelsel
Op 6 augustus kwam het bericht dat de
sonde Rosetta na een reis van 10 jaar bij de
komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko was
aangekomen. Over een paar maanden wordt
een deel van de sonde losgekoppeld voor
een landing op de komeet.
Doel van de missie is het onderzoek van de
komeet. Een belangrijke vraag is of er
aanwijzingen zijn voor leven.
Sommige onderzoekers houden er rekening
mee dat de kiemen van het leven op Aarde en
de aanwezigheid van water afkomstig zijn
van een of meer kometen. De kometen
zouden dan verantwoordelijk zijn voor de
verspreiding van leven in ons Zonnestelsel.
Rosetta heeft er al een tocht van 10 jaar
opzitten. Rosetta is in 2007 al dicht langs een
komeet gevlogen en heeft foto’s van de
planeet Mars gemaakt. De sonde vloog toen
ongeveer op een hoogte van 250 km langs de
planeet. Verder is de sonde dicht langs twee
asteroïden gekomen.
IJsschotsen / water op Europa?
12
Rosetta beschikt over 12 instrumenten en de Philae robotlander heeft nog eens negen
instrumenten. De robotlander zal landen op de komeet en zich daaraan hechten.
Volgens de bestaande opvattingen is leven sterk gekoppeld aan de aanwezigheid van
water. Zoeken naar het bestaan van leven of de mogelijkheid van de aanwezigheid van leven
betekent het zoeken naar de aanwezigheid van water, nu of in het verleden.
De Aarde is, gezien vanuit de ruimte blauw. Dit als gevolg van de aanwezigheid van de
oceanen. Daarin heeft zich op een gegeven moment het Aardse leven ontwikkeld.
Volgens sommige onderzoekers vormen de oceanen echter maar een klein deel van de
hoeveelheid water die er op Aarde is. Deze deskundigen menen dat er een nog veel grotere
hoeveelheid water is op diepten tussen 400 en 600 km. Ten gevolge van de grote druk heeft
dat water niet de gangbare chemische formule, maar een iets andere samenstelling. Dit
water bevindt zich in mineralen als Olivijn, Wadsleyite en Ringwoodite. Bij uitbarstingen van
vulkanen komt dit water heel snel omhoog en komt dan in de atmosfeer terecht.
De verdeling van het water in het inwendige van de Aardeis een afspiegeling van de manier
waarop de Aarde zich heeft ontwikkeld. Mineralen in de overgangszone in de Aardse mantel
( van 410 tot 660 km diepte) hebben een groot water oplossend vermogen. Daarom wordt
gedacht dat de overgangszone kan dienen als een groot waterreservoir.
Hier geldt ook zeker het voorbehoud dat verder onderzoek nodig is. Aan de andere kant
onderstreept het de mogelijkheid dat water bij de vorming van het planetenstelsel een
belangrijke rol heeft gespeeld.
Of er op Venus water aanwezig is, is onbekend omdat er geen onderzoek naar is gedaan.
Maar de aanwezigheid van water op die planeet lijkt niet voor de hand te liggen gezien de
hoge temperatuur. Als er al water geweest is, dan zijn de watermoleculen gesplitst in
waterstof en zuurstof.
Op Mars lijkt wel ijs te zijn en dus water. Maar harde bewijzen moeten nog worden geleverd.
Hier en daar zijn aan het oppervlak aanwijzingen dat er water gestroomd heeft. Er wordt
intensief gezocht.
Op Europa, een maan van Jupiter, is waarschijnlijk tweemaal zoveel water aanwezig als op
Aarde.
En op een andere maan van Jupiter, Ganymedes, denkt men, dat zelfs veertig keer zoveel
water aanwezig als op Aarde.
De temperatuur in deze regio is laag. Het gaat dan wel om water in de vorm van ijs. Een
mogelijkheid is een dikke laag ijs met daar onder vloeibaar water. Volgens de optimisten
zou dat water dan ook leven kunnen bevatten. Zoals zo vaak moet verder onderzoek meer
duidelijkheid verschaffen. Maar de aanwezigheid van leven wordt nauw verbonden met de
aanwezigheid van water.
Frans Dijk
Wie zich verder wil oriënteren kijk op de website:
http://www.livescience.com/46291-ocean-hidden
Wat is er te zien
aan de hemel
September 2014
vr 5 september
vr 5 september
do 11 september
ma 15 september
za 20 september
ma 22 september
di 23 september
Oktober 2014
di 7 oktober
zo 12 oktober
do 16 oktober
do 16 oktober
wo 22 oktober
za 25 oktober
za 25 oktober
za 25 oktober
zo 26 oktober
Alle tijden in MEZT (zomertijd) of MET
(overige maanden)
Bron:
http://hemel.waarnemen.com/astroka
l/2014.html
13
17.52 MEZT Venus in het perihelium, op 0,718AE van de Zon.
19.27 MEZT Venus staat 44' N van Regulus, op 4° boven de horizon, maar bij dl.
23.47 MEZT Mercurius in het aphelium, op 0,467AE van de Zon.
02.08 MEZT De Maan staat 45' N van Aldebaran, op een hoogte van 27°.
20.43 MEZT Mercurius staat 33' ZW van Spica, 5° onder de horizon.
00.10 MEZT Mercurius in grootste oostelijke elongatie: 26°24’en is avondster.
04.29 MEZT Herfstequinox; begin van de herfst
22.57 MEZT Uranus is in oppositie. De planeet staat rond 2 uur 's nachts in het zuiden.
13.13 MEZT De Maan staat 36' N van Aldebaran, op een hoogte van -6° en bij daglicht.
08.14 MEZT Mercurius staat 23' NO van Spica, 2° onder de horizon en bij daglicht.
22.40 MEZT Mercurius in benedenconjunctie.
09.00 MEZT Maximum van de meteorenzwerm Orioniden
09.31 MEZT Venus in bovenconjunctie
18.41 MEZT De Maan bedekt Saturnus, op 5° boven de horizon in de schemering
23.22 MEZT Mercurius in het perihelium, op 0,307AE van de Zon.
03.00 MEZT Einde van de zomertijd
November 2014
za
1 november
za
8 november
ma 17 november
di 18 november
13.39
19.49
19.00
09.50
MET Mercurius in grootste westelijke elongatie: 18°40’ M. is ochtendster.
MET De Maan staat 38' N van Aldebaran, op 11° boven de horizon.
MET Maximum van de meteorenzwerm Leoniden
MET Saturnus is in conjunctie met de Zon
December 2014
za 6 december
ma 8 december
ma 8 december
ma 8 december
vr 12 december
zo 14 december
ma 22 december
di 23 december
za 27 december
07.01
10.51
21.41
22.05
09.42
10.00
00.03
04.00
01.11
MET De Maan staat 45' N van Aldebaran, op een hoogte van 7°.
MET Mercurius in bovenconjunctie
MET Jupiter is stationair.
MET Mercurius in het aphelium, op 0,467AE van de Zon.
MET Mars in het perihelium, op 1,381AE van de Zon.
MET Maximum van de meteorenzwerm Geminiden.
MET Wintersolstitium; begin van de winter.
MET Maximum van de meteorenzwerm Ursiden
MET Venus in het aphelium, op 0,728AE van de Zon
Agenda herfst en winter 2014
18 september “Van Giotto naar Rosetta” Henk Olthof
ESA’s komeetonderzoek.
Kometen hebben de mensheid altijd gefascineerd. Het verschijnen van een komeet aan de hemel
is al sinds de grijze oudheid opgemerkt en geregistreerd. Met telescopen zijn sinds de 17e eeuw
nauwkeurige waarnemingen gedaan. Met de ontwikkeling van de ruimtevaart is het mogelijk
geworden kometen van dichtbij nader te onderzoeken. De ESA satelliet Giotto is in de jaren 80
van de vorige eeuw langs de komeet van Halley gescheerd en heeft gedetailleerde opnames
gemaakt. In 2004 is de ESA satelliet Rosetta gelanceerd en zal in 2014 de komeet ChuryumovGerasimenko ontmoeten en op het oppervlak de subsatelliet Philae plaatsen voor nader
onderzoek van de samenstelling van deze komeet.
Dr Henk Olthof, sterrenkunde gestudeerd in Groningen en gepromoveerd in het ruimteonderzoek.
Tot begin 2007 werkzaam bij ESA/ESTEC in Noordwijk en nauw betrokken bij de ontwikkeling van
experimenten voor de wetenschappelijke satellieten van ESA.
Van 2002 tot 2010 voorzitter van de KNVWS
30 okt. 2014 “Lichthinder”, Wim Schmidt
Sotto le Stelle betekent Onder de Sterren in het Italiaans.
Als amateur sterrenkundige koppelt Wim Schmidt zijn kennis over het meten van licht aan
een hart voor zijn leefomgeving. Door specialisatie op een beperkt gebied kan Sotto le Stelle
een integrale oplossing bieden voor alle aspecten van lichthinder.
13 november “Exoplaneten”, dr. Paul Wesselius
Dr. Paul Wesselius gaat aandacht besteden aan de manier waarop de exoplaneten worden opgespoord.
Ook de vraag of daar ook aardachtige exoplaneten bij zijn houdt ons bezig.
Dr. P.R. Wesselius is Universitair Hoofd Docent aan het Kapteyn Instituut van de Universiteit Groningen.
Voorheen was hij divisiemanager van Stichting Ruimte-Onderzoek Nederland (SRON). Hij studeerde
sterrenkunde in Amsterdam.
18 dec. 2014 ”Vlucht door een orkaan”. Dr.ir. Ad Stoffelen
Als orkanen op Amerika af razen, gaan
onderzoekers met vliegtuigen de lucht in om
ze te bestuderen. Een KNMI-Meteoroloog
mocht een week mee………
Hoe verbeter je een weersverwachting en wat heeft een vlucht door een orkaan daarmee te
maken? In de lezing zal ik ingaan op mijn vluchten dwars door tropische orkaan Ike met de
Amerikaanse "hurricane hunters". Het doel van deze vluchten was om de precieze metingen van
de apparatuur van boord van het Orion P3 vliegtuig te vergeleken met gelijktijdige
satellietmetingen, om zo uit deze laatste metingen verbeterde schattingen van de wind te kunnen
afleiden in extreme windcondities (ijking). Mijn ervaringen zijn ook opgetekend in een weblog:
http://www.knmi.nl/cms/content/5009/oog_in_oog_met_orkaan_ike_ooggetuigeverslag
Dr. ir. A.C.M. (Ad) Stoffelen werkt als meteoroloog bij het KNMI te De Bilt.
Om te komen tot een nauwkeurige weersvoorspelling is een accurate en gedetailleerde analyse
van de bestaande weersystemen van essentieel belang. We staan hierin ruim 150 jaar na de
oprichting van het KNMI op een keerpunt wat betreft de weerwaarneming. Sinds kort is het
namelijk zo dat atmosferische waarnemingen vanuit satellieten een grotere bijdrage leveren aan
de meerdaagse weersverwachting in Europa dan de grond gebaseerde waarnemingen. Echter,
goede weerwaarnemingen en -verwachtingen in de maatschappelijk en economisch meest
dramatische condities bij extreem weer blijven een uitdaging. De ijking van satellietgegevens in
extreme condities zorgt dat we een beter beeld krijgen van extreem weer, zodat ook de
verwachting ervan verbeterd kan worden.
22 jan. 2015
“Zwarte gaten”.
Prof dr. Heino Falcke
Prof dr. Heino Falcke studeerde natuurkunde in Keulen en Bonn. Hij studeerde in 1992 af. In 1994
promoveerde hij summa cum laude aan de universiteit van Bonn. Na diverse wetenschappelijke
functies in Bonn, de University of Maryland en de University of Arizona, verwierf hij in 2000 in
Bonn zijn Habilitation. In 2003 werd hij benoemd tot bijzonder hoogleraar radioastronomie en
astrodeeltjesfysica aan de Radboud Universiteit Nijmegen Hij doet veel onderzoek naar
radiostraling door kosmische straling, zwarte gaten en actieve sterrenstelsels. Hij trad in dienst
bij The Netherlands Institute for Radio Astronomy (ASTRON), de initiatiefnemer van het LOFARproject. Sinds 2000 is hij ook verbonden aan het Max-Planck-Instituut voor Radioastronomie in
Bonn. In 2007 benoemde de Radboud Universiteit Nijmegen hem tot hoogleraar.
In 2013 is Heino Falcke verkozen tot lid Academia Europaea Een Europees genootschap van
topwetenschappers - onder wie nobelprijswinnaars - uit alle onderzoekdisciplines.
15
KNVWS
Koninklijke Vereniging voor
Weer- en Sterrenkunde
Website: http://sterrenkunde.nl/knvws/
25 oktober 2014: 10e Nacht van de Nacht
27, 28, 29 maart 2015: Landelijke
Sterrenkijkdagen.
Op de pagina sterrenkijkdagen verschijnen
t.z.t. de nieuwe gegevens in plaats van de
inhoud over 2014.
Het actuele lezingenprogramma van VWS Triangulum in Apeldoorn
Uitgebreide website: http://www.triangulum.nl/
De lezingen zijn op donderdagavond aanvang 19.30 uur
Reguliere lezingen
Locatie
25 september 2014 in ‘t Hart
09 oktober 2014
in het Kristal
06 november 2014 in ‘t Hart
20 november 2014
11december 2014
LOFAR
Het missende heelal
De ouderdom en het ontstaan
van de Gelderse IJssel
OBS de Kosmos Vulkanisme in Europa
in het Kristal
OLFAR
Dr. Michiel Brentjens
Dr. Auke-Pieter Colijn
Dr. Bart Makaske
Drs. Pim Beukenkamp
Dr. Mark Bentum
Waar?
Multifunctioneel centrum het Kristal
Zalencentrum 't Hart van Eefde
Openb. basisschool De Kosmos
Over de Nacht van de Nacht komt er
info per mail en op onze website:
http://vws-thales.nl/.
Kijk regelmatig op onze website voor
wijzigingen, nieuwe info en allerlei
onderwerpen over onze hobby.
16
Distelvlinderlaan 200
Jolinkweg 2
Voldersdreef 301
7323 XB Apeldoorn
7211 DM Eefde
7328 CA Apeldoorn