Tijd van regenten en vorsten 1600

18‐5‐2014
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
Onderzoeksvraag:
6.1 Rijk door handel overzee.
Waardoor namen in de 17e eeuw de wereldwijde contacten toe en waarom speelde de Republiek hierin een hoofdrol?
Kenmerkende aspect:
• Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie.
• De bijzondere plaats in staatskundig opzicht en de bloei in economische en cultureel opzicht van de Nederlandse republiek.
Gespecialiseerde boeren
In West‐Nederland werd veel turf (gedroogd veen) afgegraven wat diende als brandstof. Hierdoor ontstonden grote plassen die later werden
ingepolderd. Voor de waterafvoer waren ook slootjes
aangelegd die er voor zorgden dat het landschap inzakte
(inklinking) tot onder zeeniveau en niet meer geschikt
waren voor akkerbouw.
Hierdoor ontstaat noodgedwongen handel en import van goedkoop graan uit Oostzee gebied. +
In Nederland was geen feodale traditie en de boeren waren vrij om zelf keuzes te maken.
Door goedkope graanimport werd graanverbouw ook minder lonend.
Dus gingen boeren produceren voor de stedelijke markt of de export. Hierdoor ontstaat specialisatie (veeteelt producten) en commercialisering van de landbouw.
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
6.1 Rijk door handel overzee.
1
18‐5‐2014
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
6.1 Rijk door handel overzee.
Verklaringen economische groei van de Republiek
1.
Moedernegotie
Specialisatie op veeteelt was dus o.a. mogelijk door
invoer van enorme hoeveelheden graan uit
gebieden rond de Oostzee = moedernegotie. Door
deze handel werd Amsterdam steeds belangrijker
als havenstad en stapelmarkt. (video; ‘Handel is macht’’ )
Handelaren wilde zoveel mogelijk winst behalen
(principe van kapitalisme) door graan tijdelijk op te
slaan in pakhuizen in afwachting van verder
transport‐export als de prijzen gunstig waren.
De winsten die door deze handel behaald werden
investeerde men weer in de uitbreiding van de
internationale handel (handelskapitalisme).
De Korenbeurs, een beursgebouw in Amsterdam
waar graan verhandeld werd
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
6.1 Rijk door handel overzee.
Het was vooral de graanhandel met de Oostzeelanden
die van Amsterdam de stapelmarkt van Europa
maakte. Rond de graanhandel ontwikkelde zich in de
stad een omvangrijke scheepsbouw en nijverheid .
De gebouwen van de graanhandelaren, graanmakelaars,
korenzetters en korenmeters lagen dicht bij elkaar in het
gedeelte van de stad tussen het tegenwoordige Centraal Station
en de Dam.
Bij het Accijnshuis aan het Damrak werden accijnzen (invoerrechten) betaald voor scheepsladingen van graan en andere goederen
2
18‐5‐2014
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
6.1 Rijk door handel overzee.
Verklaringen economische groei van de Republiek
2. De verzanding van de haven van Brugge
3. De val van Antwerpen en het afsluiten van de Schelde
Amsterdam en andere Hollandse en Zeeuwse steden werd nog belangrijker toen hun voornaamste concurrenten
wegvielen. Na de herovering van Antwerpen door de Spanjaarden in 1585 sloten de Hollanders en Zeeuwen de Schelde af. Veel rijke Antwerpse kooplieden trokken daarna naar Amsterdam en zo kon Amsterdam de rol van Antwerpen als grootste haven‐handelsstad van Europa overnemen.
Bevolking Antwerpen 1585‐1600
80000
40000
1585
1600
Spanjaarden o.l.v. Parma trekken Antwerpen binnen 1585
Natuurlijk profiteerde ook de scheepsbouw van deze toename van de handel in de Republiek.
3
18‐5‐2014
Voor de scheepsvaart waren weer zeil‐ en kanonnenmakers nodig, daarnaast moesten de handelsproducten vaak verder worden verwerkt. Zo ontstonden er ook allerlei soorten nijverheid.
Amsterdam 1540
Amsterdam eind 17e eeuw
4
18‐5‐2014
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
6.1 Rijk door handel overzee.
Verklaringen economische groei van de Republiek
4. Ook op het gebied van technische vernieuwingen liep de Republiek (mede door de komst van goed geschoolde vluchtelingen) voorop in de wereld. Voorbeeld het Fluitschip.
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
6.1 Rijk door handel overzee.
Verklaringen economische groei van de Republiek
4. Technische vernieuwingen; de houtzaagmolen.
5
18‐5‐2014
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
6.1 Rijk door handel overzee.
Verklaringen economische groei van de Republiek
5. De Republiek was een open en tolerante samenleving. Voor de groeiende economie waren migranten nodig
daarom was er ook grote verdraagzaamheid t.o.v. andersgelovigen (b.v. buitenlandse handelaren/joden).
• Hierdoor vluchtten ook veel Joden aan het eind van de 15e eeuw (1492, einde Reconquista) en 16e eeuw vanuit
Spanje en Portugal naar Amsterdam. Deze Sefardische joden waren over het algemeen welgestelde
handelaren die met hun handelskennis en contacten in het Middellandse Zeegebied de positie van Amsterdam
als handels‐ en financieel centrum van Europa verder versterkten.
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
6.1 Rijk door handel overzee.
De Portugese synagoge in Amsterdam is een voorbeeld van de grote verdraagzaamheid jegens andersgelovigen in de Republiek.
6
18‐5‐2014
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
•
6.1 Rijk door handel overzee.
Vanwege felle Jodenvervolgingen in Oost‐Europa zochten ook veel arme Hoogduitse, Oekraïense en
Poolse joden hun toevlucht in de republiek. Deze Asjkenazim joden die over het algemeen veel armer
waren dan de joden uit Spanje en Portugal hadden naast hun eigen taal (jiddisj) en gebruiken ook een
eigen synagoge (de Grote Synagoge aan de Nieuwe Amstelstraat Grote Sjoel).
Jiddische invloeden in het Nederlands
bajes = gevangenis
= gabber = vriend
= geteisem = slecht volk
= gozer = kerel
= koosjer = in orde
= mazzel = geluk
= mesjogge = maf
= penose = boeven
= pleite = weg
= schlemiel = arme man
= smeris = politieagent
= sores = zorgen
=
Trouwens ook het woord Mokum stamt uit het Hebreeuws en betekent ʹplaatsʹ of ʹstad‘. Het markeert daarmee tevens het joodse gedeelte van de geschiedenis van Amsterdam.
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
6.1 Rijk door handel overzee.
Door de toename van de handelscontacten ging de republiek een groeiende rol spelen in de opkomende
wereldeconomie. Zoals vermeld investeerde men winsten weer in de uitbreiding van de internationale handel
(handelskapitalisme). Vooral in de handel met Azië was veel te verdienen. Daarom werd door diverse
handelaren besloten om handelsondernemingen (compagnieën) op te richten. De concurrentie en het risico was
echter groot en dat drukte de winsten, daarom besloot de Staten Generaal o.l.v. Hollandse raadpensionaris
(politiek leider van de Republiek, soort minister‐president/min. Buitenlandse zaken) Johan
van Oldenbarnevelt een
samenwerkingsverband te organiseren van alle kooplieden uit Holland en Zeeland met de naam:
Vereenigde Oostindische Compagnie (1602)
Om aan kapitaal te komen gaf de VOC
aandelen uit (de eerste ter wereld). Een
deel van de winst werd uitgekeerd aan
de aandeelhouders.
7
18‐5‐2014
8
18‐5‐2014
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
6.1 Rijk door handel overzee.
De VOC (‘de eerste multinational ter wereld’) kreeg van de Staten‐Generaal het monopolie (alleenrecht) om handel
te drijven met Azië. Daarnaast mocht het bedrijf zelf overeenkomsten sluiten met buitenlandse vorsten,
soldaten in dienst nemen, forten bouwen en geweld gebruiken als het eigen belang in gevaar kwam.
Aan het hoofd van de VOC stond Gouverneur‐Generaal Jan‐Pieterszoon
Coen. Hij wilde de handel van de VOC centraliseren vanuit een
versterkte handelspost bouwde hij de stad Batavia op de noordkust van
het eiland Java uit tot het VOC‐bestuurscentrum.
Omdat de Bandaeilanden ondanks
een verbod toch foelie en nootmuskaat
aan de Engelsen verkochten werd bijna
de gehele bevolking in 1621 o.l.v. Jan‐
Pieterszoon Coen uitgeroeid.
9
18‐5‐2014
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
6.1 Rijk door handel overzee.
10
18‐5‐2014
Oude pakhuizen van de VOC in het tegenwoordige Jakarta
Het oude stadhuis van Batavia en kantoor van de Gouverneur‐Generaal van de VOC.
Een Hollandse ophaalbrug in het centrum van Jakarta
In de haven van Jakarta worden schepen als in de tijd van de VOC nog steeds met de hand geladen.
11
18‐5‐2014
Start video; ‘De VOC’
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
6.1 Rijk door handel overzee.
Het succes en de rijkdom van de Republiek zorgde voor reacties van andere landen, twee voorbeelden:
• Act of Navigations (1651)
Deze wet verbood niet‐Engelse schepen om goederen van buiten Europa
naar Engeland te vervoeren, en verbood dan nog eens drie met name genoemde landen om enig goed naar
Engeland te transporteren. Deze regels waren speciaal opgesteld om de superieure handelspositie van de
Verenigde Provincies aan te tasten. De 1e Engels‐Nederlandse oorlog was een gevolg van deze wet.
• Mercantilisme
Economisch stelsel dat de bestaansmiddelen in het eigen land wil
versterken door de export van eindproducten te bevorderen en de import te bemoeilijken.
12
18‐5‐2014
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
6.1 Rijk door handel overzee.
13

Download Report