Lezing Janneke Nijboer: Social Media als pastoraat

Lezing op Landelijke Pastorale Dag 29 maart 2014
Janneke Nijboer: Social Media als pastoraat
Eerst wil ik u iets over mijzelf en mijn loopbaan vertellen aan de hand van enkele afbeeldingen, zoals
die ook op internet te vinden zijn.
Ik zou verder willen gaan met de volgende stelling: Social media ís pastoraat. Een brutale stelling
waarmee ik u wil meevoeren naar de wonderlijke wereld van social media. Een wereld die misschien
niet veel anders werkt dan het marktplein en de buurtsuper om de hoek. Het gaat om plekken waar je
allerlei mensen ontmoet in hun gewone dagelijkse doen en laten. Niet alleen mensen van je kerkelijke
gemeente, niet een bepaalde groep, nee allerlei mensen.
> Wie van u is te vinden op sociale media? Wie op Facebook, op Twitter, op LinkedIn, op Instagram
misschien of op Pinterest?
Terug naar de stelling: Social media is pastoraat.
Om de stelling te onderbouwen geef ik u een voorbeeld, een casus en vanuit de casus kom ik bij het
thema. Ik zal ook aangeven welke media een rol hebben gespeeld in dit voorbeeld van
grensoverschrijdend pastoraat. Daarna wil ik laten zien wat wij als kerk in het pastoraat te zoeken
hebben op het internet.
De casus:
1. Kort geleden werd ik gebeld op mijn mobiele telefoon. Omdat ik via een andere telefoon in gesprek
was, kon ik niet opnemen.
2. Even later hoorde ik het geluid van een binnenkomend sms berichtje.
Ik las:
Hallo Janneke, even heel kort een vraag: ben je eventueel beschikbaar voor het leiden van
een herinneringsdienst (niet speciaal met een religieus karakter) a.s. zaterdag? Zou graag de
mogelijkheden met je doornemen. Ik kreeg je naam door van NN, vriendelijke groet.
Ik kende de afzender niet. Wel degene die ze noemde. Iemand die meedraait in een jeugdgroep van
de kerk, maar geen lid is en zich niet gelovig noemt.
3. Ik belde de mevrouw in kwestie. Ze stelde zich voor. Haar man was overleden. In het verleden had
hij enkele minder positieve ervaringen met de kerk gehad. Bij de uitvaart van zijn moeder was er over
haar alleen als zondaar gesproken, ook toen zijn oma stierf gold een zelfde soort typering. Hij had
deur van de kerk achter zich dicht getrokken zo’n twintig jaar geleden, maar zijn geloof was gebleven.
En nu had ze er een raar gevoel over, dat er geen dominee betrokken zou zijn bij zijn uitvaart. Hoewel
ze wel een kerkgebouw hadden gehuurd, moest er toch iets aan toegevoegd worden.
Ik vatte haar vraag samen en opperde: ‘U wilt dat er ook aan het geloof van uw man recht wordt
gedaan. Ook al was dat niet langer kerks, maar gaf hij het wel handen en voeten.'
'Precies!' antwoordde ze. 'Of ik er mee uit de voeten kon', vroeg ze zich af, 'of ik wat kon doen?' was
haar volgende vraag.
Mijn reactie was, dat ik graag wilde meewerken om op een passende manier vorm te geven aan de
afscheidsdienst van haar man.
Ik vertelde u al dat ik deze weduwe niet kende, kende zij mij?
Aan het eind van het gesprek liet ze zich ontvallen dat ze mij natuurlijk wel even had nagetrokken op
het internet. Wat ze daar had gezien, had haar vertrouwen gegeven, dat ik misschien wel de juiste
toon zou kunnen vinden. Onder andere deze laatste opmerking maakt dat ik deze casus inbreng.
Stelt u zich deze situatie eens voor zonder alle communicatiemiddelen die gebruikt zijn. Allereerst de
telefoon, waardoor ik de weduwe kon spreken, zonder haar in het echt, van aangezicht tot aangezicht,
te ontmoeten. Wij vinden dat tegenwoordig een redelijk geaccepteerde vorm van een echte
ontmoeting.
De telefoon
Denkt u maar aan uw eigen pastorale praktijk.
U gebruikt de telefoon waarschijnlijk wel eens om een afspraak te maken, of om even te informeren
hoe het met iemand gaat. Via de telefoon met elkaar contact hebben, is één van de pastorale
mogelijkheden die u hebt en die u waarschijnlijk ook toepast.
In de begintijd van de telefoon, was het ding iets functioneels, waar je vooral niet te lange gesprekken
mee zou voeren. De koppeling met pastoraat was eerder verdacht dan aan te moedigen. Het echte
pastoraat gebeurt toch alleen maar als je mensen van aangezicht tot aangezicht ontmoet.
Als wij denken aan de grote betekenis van EO-nazorg, het IKON pastoraat en andere telefonische
nazorg organisaties, dan erkennen wij dat ook zonder de informatie van hoe iemand eruit ziet en hoe
zijn of haar mimiek is, mensen elkaar toch sterk nabij kunnen zijn.
Een groot voordeel boven een ontmoeting ‘in real life’ is dat de anonimiteit in het voordeel werkt van
pastor en van de pastorant. Soms is het gemakkelijker iets toe te vertrouwen aan iemand die je niet
kent. De acceptatie van de telefoon als middel in het pastoraat na eerdere scepsis, mag ons te
denken geven als we kijken naar de mogelijkheden van social media in het pastoraat.
Het SMS-bericht
Het is nog niet zo lang geleden, eind 2009, dat onze voormalige koningin Beatrix in haar
kersttoespraak de SMS-cultuur verafschuwde. Ze zei:
Tegenwoordig zijn zelfs buren soms vreemden. Je spreekt elkaar zonder gesprek, je kijkt naar
elkaar zonder de ander te zien. Mensen communiceren via snelle korte boodschapjes.
Dat het ook anders kan werken, is gebleken uit mijn verhaal. De pastorant zag geen andere
mogelijkheid dan haar dringende en prangende vraag, via deze weg aan mij voor te leggen.
Haar sms’je, trof me omdat ze in deze korte tekst precies verwoordde wat ze zocht. Ze moest wel
meteen tot de kern komen. Een geweldige aanleiding voor gesprek, waar ik me goed op kon
voorbereiden.
Het internet
In het gesprek kwam naar voren dat de mevrouw mij na had getrokken op het internet.
>Doet u dat wel ook wel eens, iemand natrekken op internet?
Als u mijn naam googlet, dan rolt er een lange lijst uit van linken naar de social media: Op Twitter ben
ik Tjanneke, Facebook, LinkedIn en Pinterest en mijn persoonlijke blog Bermoogst op Blogger.
Niet de kerk of, de pioniersplek waar ik werk komt in beeld, of het ambt dat ik bekleed, maar wie ik
ben; Althans hoe ik mij presenteer via de social media. Iemand die gewend is om op het internet rond
te neuzen, kan zich een redelijk beeld maken van wie ik ben als persoon in mijn ambt.
Wezenlijk en van groot belang in het pastoraat, zeker voor mensen buiten de kerk is dat de kerk zich
realiseert op welke wijze je zichtbaar bent en wilt zijn naar de samenleving.
Met mensen buiten de kerk bedoel ik mensen, die wij op zondag niet in de kerkdienst zien en niet mee
doen aan een activiteit van de kerk. Het kerklidmaatschap is voor mij niet bepalend. Wie wel eens
actie Kerkbalans loopt weet heel goed hoe lastig het is mensen die niet betrokken zijn, te motiveren
hieraan mee te doen.
Daarnaast gebruik ik deze werkdefinitie, omdat kerkenraden en betrokken kerkgangers, vaak op deze
manier naar de gemeente en mensen erbuiten kijken. De meer naar binnen gerichte blik belet vaak
het zien van gelovigen, die op een minder of niet kerk betrokken wijze hun geloof beleven.
De beide plaatjes hieronder duiden aan wat ik bedoel: wij kunnen de mensen wel in de kerk willen
ontmoeten (links) maar ze zijn heel druk bezig in een andere richting te gaan en doen allerlei andere
zinvolle dingen. Het plaatje rechts geeft aan dat de mensen te vinden zijn in hun netwerken. De kerk
moet willen zijn waar de mensen te vinden zijn, bijvoorbeeld op social media.
Als wij het dus hebben over grensoverschrijdend pastoraat, dan komen als vanzelf deze mensen in
beeld als de mensen tot wie wij als kerk zeker ook geroepen zijn, ook in onze pastorale roeping, om
een luisterend oor te hebben – in Gods naam – voor de mensen die op ons pad komen.
Zo lang wij dat pad beperken tot de gebaande paden, waarop wij nu vaak ons pastoraat organiseren,
zullen wij weinig tot geen van deze mensen tegenkomen.
Wij zullen het pad moeten verbreden en op zoek gaan naar de wegen waarop zij gaan. En dan komen
wij vanzelf uit bij de kansen die het internet en de sociale media bieden.
> Hoe presenteert uw kerk zich op het internet? Heeft uw gemeente een website? Is uw gemeente te
vinden op Facebook of op Twitter?
Om pastoraal dienstbaar te kunnen zijn aan mensen buiten de kerk is het nodig om ons te realiseren
welk beeld wij op het internet van onze gemeente geven.
Daarom wil ik even stil staan bij de websites van gemeentes en geef ik u wat tips mee, om iets te doen
aan de communicatie naar buiten.
Tips









Gebruik heldere taal in korte en eenvoudige zinnen.
Vermijdt kerkelijk jargon als pastoraat, diaconie, liturgie, ouderling…
Realiseer je dat een website geen kerkblad is.
Vraag een aantal buitenkerkelijken van verschillende leeftijden uw website te beoordelen en
weer te geven welk beeld ze van uw gemeente krijgen.
Zet de dominee en bezoekouderlingen in de schijnwerpers, door foto’s en een korte
omschrijving van wie ze zijn en wat ze voor mensen kunnen doen.
Geef daarbij steeds duidelijk de contactinformatie, zodat mensen niet eindeloos moeten
zoeken.
Spreek met elkaar af, hoe snel u reageert op een mailtje via de site en laat dat weten. Laat
mensen niet te lang wachten op antwoord.
Investeer in een website die er mooi uitziet.
Laat duidelijk zien dat u ook actief bent op social media
Social media als Pastoraat: Facebook
Wie zelf actief is op Facebook zal het beeld herkennendat ik nu schets:
Veel mensen, niet allemaal, maar wel heel veel, delen lief en leed via de sociale media. Ze schrijven
wat ze meemaken, wat hen raakt, bezighoudt, inspireert; Waar ze boos over worden, waar ze zich
zorgen over maken.Facebookvrienden reageren soms op deze berichten door op het vind ik leuk
duimpje te drukken, of schrijven iets als reactie.
Elk bericht is in principe een uitnodiging tot gesprek. Het is een gesprek dat zich in de openbaarheid
afspeelt. Iedereen kan er op reageren. En dat gebeurt.
Voorbeeld: Toen ik vorige week meldde dat mijn pols was gebroken, ontving ik van een 5e van mijn
volgers een geschreven reactie van meeleven.
Nu is het me in dit voorbeeld niet om het aantal te doen, maar wel maakt dit duidelijk dat er op
Facebook door heel wat mensen met elkaar wordt meegeleefd.
Een geweldig voorbeeld van onderling pastoraat. Je kunt het niet organiseren, maar het gebeurt
gewoon. Niet omdat mensen kerklid zijn, of gelovig, maar vanuit hun geraaktheid in hun mens zijn.
De aard van de reacties zijn zeer uiteenlopend. Soms met God, soms zonder, ieder zoals die is.
In wat er gedeeld wordt op Facebook, zie je veel terug van wat er in een pastoraal gesprek gebeurt.
Als u bij iemand op bezoek gaat bent u geïnteresseerd in de mens, die u bezoekt. U geeft ruimte aan
het verhaal van de pastorant. Vaak is daar ook alle ruimte voor de gewone dingen van het leven, de
ditjes en de datjes, of te wel de trivialiteit van het bestaan.
Soms vinden wij dat jammer en hadden wij graag meer diepgang in het gesprek gewild. Toch gaat het
in het triviale ook over de mens in zijn alledaagse leven, en waarom zouden wij als kerk, daar geen
aandacht aan willen geven.
God ziet toch ook niet alleen naar mensen om als ze bidden, Bijbellezen, zingen of een
geloofsgesprek voeren? Als heel de mens worden wij gezien en leven wij Coram Deo, voor Gods
aangezicht.
Een verschil met de interactie op Facebook is, dat er op Facebook meer sprake is van gelijk
oversteken dan in een pastoraal gesprek.
In het pastoraat is het verre van wenselijk dat de ouderling, bezoeker of dominee zijn persoonlijke
verhaal inbrengt als gespreksonderwerp in deze ontmoeting. Op Facebook gebeurt dat wel. Iedereen
is gelijk.
Stel dat u al op Facebook bent, dan kunt u met een pastorale bril de berichten van anderen lezen en
daarop reageren. Waarschijnlijk doet u dat allang, maar misschien noemt u dat geen pastoraat.
U zou met alle bezoekers van de kerk eens met elkaar het gesprek kunnen aangaan hierover en met
elkaar delen hoe u aanwezig bent op de social media.
Als het bij u past, zou u ook af en toe een mooie spreuk kunnen posten, of een gedicht. Op deze
manier kunt u iets delen van uw inspiratie. Soms levert dat bijzondere reacties op.
Natuurlijk kun je ook als werkgroep pastoraat, of als gemeente aanwezig zijn op Facebook. Belangrijk
daarbij is dat u zich realiseert, dat u namens een geloofsgemeenschap berichten plaatst en niet
namens een gebouw. Komen er reacties op uw bericht, reageer dan snel.
Om een Facebookpagina namens de gemeente te beheren, dat lijkt me niet direct iets voor het
pastoraat. Wel zou u als gemeente dagelijks iets kunnen posten, waarbij de pastorale werkgroep een
vaste dag in de week vult. Vergelijk het maar met veel veertigdagenkalenders die in deze tijd in
omloop zijn, Elke dag heeft vaak een vast thema.
Tip weekplanning Facebook
Je zou aan het volgende kunnen denken:





Zalige zondag door de dominee
Meeleven op maandag (door pastoraatsgroep)
Diaconale dinsdag
Wonderlijke woensdag
Doordenken op donderdag


Vrije vrijdag
Zinnige zaterdag
Tips voor Facebook
Ook hier gelden bijna dezelfde tips als bij de website: Gebruik veel beeld, korte zinnen in heldere taal,
vraag af en toe een niet volger om een oordeel te geven over wat er gebeurt.
Social media als Pastoraat: Twitter
Dan wil ik nog iets zeggen over Twitter. Het grote verschil met Facebook is, dat het nog opener is. De
kerk kan mensen en organisaties volgen, waar ze anders nooit mee in contact zouden komen. Je kunt
volgen, zonder toestemming.
Aanwezig zijn op Twitter geeft veel mogelijkheden om met allerlei mensen in gesprek te gaan, als
reactie op hun berichten. Dat kan net als op Facebook vanuit een pastorale grondhouding. Twitter
helpt enorm bij het ontdekken van een heldere taal. Je hebt immers maar 140 tekens om je in uit te
drukken.
Het leert je kort en bondig spreken. In wat je twittert is het belangrijk niet alleen te zenden (dat doe je
via een website); maar vooral laten merken dat je luistert en reageert op een ander. Het heeft meer de
vorm van een gesprek.
De interactie is ook hier openbaar, in de vrije ruimte. Dit maakt pastoraat via sociale media totaal
anders, dan een gesprek onder vier ogen. Toch is het doel hetzelfde; je wilt de mens met wie je in
gesprek bent erkennen in zijn of haar bestaan. Het bestaan dat God gewild en geschapen heeft om
medemens voor elkaar te zijn.
Kerken zijn in elke tijd in staat geweest dat op zo’n manier te doen, dat het paste bij de mens van die
tijd. Mensen in deze tijd zoeken misschien nog wel meer naar deze erkenning in de grote wereld om
ons heen, met alles wat mogelijk is, wie ben ik dan, wat is het belang van mijn bestaan. Die roep om
gezien te worden en erkend wordt zeker ook via de social media geuit. Alleen daarom ligt daar een
uitnodiging voor u als werkers in het pastoraat. Of sterker gezegd u wordt ervoor geroepen!
Willen wij als kerk meer zichtbaar aanwezig zijn in de samenleving?
Willen wij het licht dat wij zijn als mens en als gemeente laten schijnen?
Dan zullen wij om met Mechteld Jansen te spreken, daar moeten zijn waar de mensen zijn!
Daarom: schroom niet en ga de wereld in, de wereld van Facebook en Twitter en ontdek mensen
opnieuw en nieuwe mensen!

Download Report