Psychologie van de technologie

DE KRACHT VAN WETENSCHAP EN TECHNOLOGIE
ACADEMY® MAGAZINE
Psychologie van de technologie
dr. Etienne Kuypers
Hoe maken we tegenwoordig contact met
de werkelijkheid? Fysiek? Geestelijk? Of
digitaal? De sfeer waarin we momenteel
leven is het internet en de smartphone: het
centraal zenuwstelsel van de hedendaagse
maatschappij.
Het internet is de grootste database ter
wereld: een mondiaal digitaal brein, een
gratis spionnenmachine. Niet alleen voor
de veiligheidsdiensten van staten, maar
ook voor reclameafdelingen van bedrijven die hun producten voorschotelen aan
internetgebruikers. Voor personeelsfunctionarissen van bedrijven, die toekomstig
personeel screenen nog voordat een
gesprek in het ‘echte’ leven plaatsvindt.
We concentreren ons hier op de manier
van communiceren via het internet en de
smartphone.
“Ons brein is niet ertoe
ingesteld om een stroom
aan eindeloze prikkels te
verwerken.””
De virtuele wereld kent geen levende sociale context. Het gaat om narcisme en jezelf presenteren. Digitale media zijn niets
anders dan platforms voor massale zelfcommunicatie. Het is een uitweg om de
verveling te lijf te gaan. De werkelijkheid
van de digitale media is een sfeer van individueel geïsoleerd zijn, in plaats van dat
er wezenlijke communicatie plaatsvindt.
Is er nog ruimte voor het sociale en het
intieme? Alles is immers kunstmatig. Fake.
Het is een hyperrealiteit waarin het virtuele
en het artificiële tot het werkelijke worden
gepresenteerd. Als menselijke soort zijn
we blijkbaar niet in staat om een samenleving te maken waarin het individuele
wordt beschermd en authenticiteit wordt
gestimuleerd. Er is sprake van sociale
tirannie. Wat voorheen als gevangenis
werd beschouwd, is momenteel de nieuwe
speelplaats voor jong en oud. Verbondenheid zonder binding. We zijn teruggewor-
62
Kritiek op de digitale technologie wordt
stelselmatig weggewimpeld met ‘onderzoeken’ die zijn gefinancierd door belanghebbenden. Toch zijn er talloze wetenschappelijke onderzoeken die waarschuwen voor het gebruik van digitale media.
Al die technologische veranderingen
hebben namelijk effect op het brein. Onze
hersenen worden gefragmentariseerd,
omdat bepaalde niet gebruikte gebieden
langzaam maar zeker ‘in slaap vallen’ en
tenslotte afsterven. Moderne technologieën infantiliseren ons brein. Het gebruik
ervan is immers simpel en anoniem. Voor
korte tijd word je in beslag genomen door
geluidjes en kleurtjes.
We kunnen niet stellen dat elke ‘digitalist’
een stoornis heeft, maar intensief internet- en smartphonegebruik leidt wel tot
gedragspatronen die psychische gevolgen
kunnen hebben. De digitalist is verslaafd
aan onlinegebeurtenissen. Het concentratievermogen neemt af, contactstoornissen, narcistische trekken, neiging tot
ADHD, voyeurisme, geheugenproblemen,
stemmingswisselingen, rusteloosheid,
motorische problemen, slapeloosheid et
cetera treden op. Allemaal symptomen
van een stoornis.
Het is onmogelijk de technologische en
wetenschappelijke ontwikkelingen terug
te draaien, maar we dienen alert te zijn dat
we zowel binnen als buiten de opvoeding
en het onderwijs de juiste houding aannemen tegenover nieuwe mogelijkheden.
De jonge mens dient niet alleen vaardigheden en feitenkennis te worden bijgebracht. Eigen cognitieve vermogens leren
aanwenden en nieuwe ideeën stimuleren
zijn van fundamenteel belang. Kan dat zit-
tend achter een beeldscherm met telkens
nieuwe prikkels?
Gemeenschapsvorming is een groot probleem in de laatmoderne tijd. Er is noodzaak tot verbinding. Het is de vraag of
de wetenschappelijke en technologische
vooruitgang kan bijdragen aan de vorming
van een wezenlijke gemeenschap. Misschien noemden we bepaald gedrag vroeger gestoord en vinden we die typische
patronen tegenwoordig heel normaal?
Kunnen we straks nog wel informatie met
elkaar verbinden, omdat we momenteel
alleen gewend zijn om korte stukken tekst
tot ons te nemen? Heeft dat gevolgen
voor de manier waarop we onze rationaliteit aanwenden? Kan er sprake zijn van
diepgang in een oppervlakkige maatschappij waarin een oncontroleerbare drang tot
sensatie bestaat? Is het nog mogelijk om
informatie tot je te nemen en erover na te
denken als je voortdurend in contact bent
met anderen? Kun je nog wel een eigen
identiteit ontwikkelen als je zo bent gefixeerd op sociale acceptatie en verslaafd
bent geraakt aan virtuele verbondenheid?
Ons brein is er niet toe ingesteld om een
stroom aan eindeloze prikkels te verwer-
ken. Hersenen zijn pas creatief in een
ontspannen toestand. Tijdens sociale
interactie worden allerlei taken verricht:
spreken en luisteren zijn in balans, effectief en beschaafd reageren op de ander,
inschatten of de ander je begrijpt, kijken of
je de juiste woordkeuze maakt, lichaamstaal en gelaatsuitdrukkingen interpreteren,
improviseren en snel inspelen op uitspraken van de ander. De verbondenheid
die je met iemand voelt in de alledaagse
leefwereld is nu eenmaal anders dan de
virtuele band die je met een persoon hebt
als je gebruikmaakt van het internet en de
smartphone.
De alledaagse leefwereld. Dingen die we zien en horen. De hedendaagse mens wordt
opgeslokt door de consumptiecultuur van de markteconomie en verkeert haast permanent in een virtuele werkelijkheid. Individualisme. De liefdesrelatie als meest basale vorm
van gemeenschap is hierdoor op de helling gekomen. Welke therapeutische perspectieven
kunnen we verbinden aan de gestelde diagnose? We zijn aangewezen op een mentaliteitsverandering, die wordt bepaald door het ‘morele kapitaal’ waarmee een gemeenschap kan
voortbestaan.
Zijn we deze sociale vaardigheden
verleerd?
De auteur opereert binnen de traditie die Montaigne en Kierkegaard introduceren en
waaiert voortdurend uit door geregeld zijn rol als dienende gastheer voor die van zoeOIRHI½PSWSSJXIZIVVYMPIR,MNPEEXXMNHWPMNRIRHSSVIPOEEVPSTIR8SGLMWWTVEOIZERMRXVMRsieke ordening: ideeënimprovisaties worden weerspiegeld in een afwisseling tussen levende
LIVMRRIVMRKIRIREFWXVEGXIEVKYQIRXIR>SOVMNKXHIEPPIHEEKWLIMHIIR½PSWS½WGLIPEHMRK
Kleine verhalen en anekdotes zijn nodig om grote verhalen een persoonlijk karakter te
geven. Aldus ontstaat een collage, waarin niets is gelogen, maar alles is verzonnen. Een
[EEVKIFIYVHI½GXMIZIPIZIRWKIWGLMIHIRMWSTKVSRHZERLIVMRRIVMRKIRIIRTSVXVIX[EEVMR
verslag wordt gedaan van een gedreven zoektocht naar zinvolheid. De lezer is genoodzaakt
zich te laten meevoeren over hoofd- en zijwegen, bemodderde bospaden, drassige velden,
gevaarlijke bochten, grillige slingerpaden, solide bruggen en wankele bruggetjes.
Etienne L.G.E. Kuypers studeerde wijsbegeerte, wijsgerige en historische pedagogiek
IRXLISPSKMIMR9XVIGLX0IYZIRIR,IIVPIR2MNQIKIR,MNTVSQSZIIVHIFMNTVSJQEKHV
)H[EVH 7GLMPPIFIIGO\ IR TVSJ HV8SR &IIOQER HSGIIVHI [MNWFIKIIVXI TIHEKSKMIO IR
psychologie aan verscheidene instituten en was onderzoeksprojectleider aan een schoolbegeleidingsdienst. Inmiddels is hij sinds vele jaren werkzaam als vrij publicist en zelfstandig
onderzoeker.
Dr. Etienne L.G.E. Kuypers studeerde
wijsbegeerte, wijsgerige en historische
pedagogiek en theologie in Utrecht,
Leuven, Heerlen / Nijmegen. Hij promoveerde bij prof. mag. dr. Edward Schillebeeckx en prof. dr. Ton Beekman. Kuypers
doceerde wijsbegeerte, pedagogiek en
psychologie aan verscheidene instituten
en was onderzoeksprojectleider aan een
schoolbegeleidingsdienst. Inmiddels is hij
sinds vele jaren werkzaam als vrij publicist
en zelfstandig onderzoeker. Hij publiceerde talloze boeken, artikelen en columns op
wijsgerig, cultuurhistorisch, theologisch
en pedagogisch / psychologisch terrein.
Zie ook: www.etiennekuypers.com.
[email protected]
Etienne Kuypers
it
Etienne Kuypers
Tegenwoordig communiceren we vooral
via Facebook en Twitter. Eigenlijk is dit
een onbewust protest tegen het feit dat je
deel bent van de anonieme massa. Je wilt
belangrijk worden, betekenisvol. Je vecht
De technologie heeft een totaal andere betekenis gegeven aan woorden als sociaal,
vriend en delen. Daarom is er geen sprake
van sociale media. Digitale media is een
betere omschrijving. In de wereld van de
digitale verbondenheid wordt het sociale
gedrag immers technologisch gestuurd en
staat het persoonlijke onder grote druk.
pen binnen de pre-industriële wereld van
een zwetscultuur waarin persoonlijke
informatie met iedereen wordt gedeeld
en elk sociaal besef wordt overrompeld
door een vernietigende communicatieve
impotentie.
Stilte en onrust
Welnu, de mens moet leren om verbale en
niet-verbale signalen te begrijpen. Daar is
jarenlange communicatieve training voor
nodig. Dat kan niet via beeldschermcommunicatie met snelle flitsen en korte zinnen. Ondanks dat jonge mensen elkaar op
school, op straat, bij de club en in de kroeg
ontmoeten, blijkt uit allerlei onderzoek dat
vanwege intensief gebruik van ‘sociale’
media er minder tijd overblijft om in de
alledaagse leefwereld ervaringen op te
doen met het interpreteren van verbale en
niet-verbale signalen.
daarom tegen je persoonlijke ‘afwezigheid’
in de fysieke werkelijkheid en vertelt je
hele hebben en houwen aan iedereen in
de virtuele werkelijkheid. Pas dan ben je iemand. Niemand kijkt serieus naar zichzelf.
Men etaleert louter ‘hoe geweldig ik het
wel niet heb’. Gezwets als reactie op gezwets. Laten zien wat je doet. Wie je bent
doet niet ter zake. Leven zonder te leven.
Fotografie: Johannes Timmermans
W
etenschappelijke en technologische vooruitgang is een zegen
voor de mensheid. Tegelijkertijd
dreigt groot gevaar. Als wetenschap en
technologie namelijk doelen op zichzelf
worden, zal de samenleving in een technocratie ontaarden waarin de menselijke
maat steeds meer verdwijnt.
u
en
ent
eid
gm
agsh
Fra
eda
all
de
ISBN 978-90-8575-052-9
63
Ter perse januari 2014: ‘Stilte en onrust.
Fragmenten uit de alledaagsheid’, Apeldoorn / Antwerpen, Uitgeverij Garant 2014.

Download Report