Interview. Fictie als religie: theoloog Markus Davidsen sprak met gelovigen Het geloof volgens profeet Tolkien Davidsen, beleven vele honderden mensen Tolkiens fictieve werkelijkheid als een serieuze religieuze realiteit. Duizenden misschien wel. â–º Volgens de aanhangers is Gandalf een heilige omdat J.R.R. Tolkien het zo neerschreef. © REUTERS J.R.R. Tolkien. Ze geloven in Gandalf en in de hobbits van Tolkien, of in de Jedi van Star Wars. Ook moderne fictie is een bron voor religie. Theoloog Markus Davidsen maakte er een studie van. MARTIJN VAN CALMTHOUT Ze geloven dat Gandalf, de witte tovenaar uit The Lord of the Rings, een historische figuur is. Dat het boek daadwerkelijk is geschreven door de twee hobbits Frodo en Bilbo Balings. En ze vinden in de elfenwereld van J.R.R. Tolkien aanwijzingen voor het bestaan van een hogere wereld. Wereldwijd, zegt de Leidse godsdienstwetenschapper Markus © De Morgen En niet, benadrukt hij, omdat ze gek zijn of in elk geval de weg kwijt. Davidsen interviewde een aantal van hen, doorgaans via de mail of internetfora. "Het gaat vaak om intelligente en creatieve mensen, zij het met belangstelling voor het spirituele. Het is eigenlijk een vorm van spiritualiteit die niet wezenlijk verschilt van veel andere vormen en zelfs niet van de beleving van veel reguliere gelovigen. Het is voor ons gevoel alleen curieus, omdat we weten dat Tolkiens werk moderne fictie is en geen oude mythologie over heksen en magische krachten." De van afkomst Deense onderzoeker Davidsen promoveert later deze week in Leiden op een proefschrift vol elfen en tovenaars en een zware theoretische verhandeling over wat hij 'fiction based religions' noemt. Daarvan zijn er meer. Sterker, zijn onderzoek begon met een studie van de religieuze gevoelens van sommige mensen bij de Jedi, de magische ridders uit de Star Warsfilms en -verhalen die in raadselen spreken over 'The Force', een oerkracht die het universum bestiert. Davidsen: "Ik publiceerde daarover, kreeg een prijs, kwam in de media en werd toen benaderd door mensen die iets dergelijks met Tolkien hadden. Geen fans, daar kijken ze vaak zelfs een beetje op neer, zeker op mensen die alleen maar weg zijn van de films van Peter Jackson. Nee, dit zijn mensen die oprecht menen dat Tolkien eigenlijk een profeet of sjamaan was, een werktuig van een hogere spirituele werkelijkheid." "En in zijn brieven aan vrienden en dinsdag 14 oktober 2014 uitgevers schrijft Tolkien soms dat hij het gevoel heeft dat hij eerder over iets bestaands rapporteert dan dat hij zomaar wat verzint. Of zelfs dat hij een instrument van iets hogers is. Dat soort passages speelt een grote rol in de discussies tussen de gelovigen. Zie je wel, het is echt, zeggen ze op hun internetfora." Heidens En het moet gezegd, Tolkien gaf daar in zekere zin ook alle aanleiding toe, zegt Davidsen. Niet alleen zijn de boeken buitengewoon gedetailleerd, in de inleiding van de eerste editie van The Lord of the Rings uit 1954 bedankt de schrijver de hobbits voor hun hulp. "In latere edities doet hij dat anders, mede omdat het tot misverstanden leidde. Tolkien was overtuigd katholiek, maar zijn vrienden en bekenden vonden dat hij met zijn verhalen en zijn spel met fictie en werkelijkheid wel erg heidens overkwam." Tolkien was zo serieus omdat hij eigenlijk een puur Engelse mythologie wilde scheppen. Dat die ontbrak, vond hij als hoogleraar oud-Engels een oprecht gemis. In eerste instantie construeerde hij een fictieve elfentaal, daarna creëerde hij een wereld waarin die werd gesproken. Vooral de paperbackeditie uit 1964 was een doorbraak naar het grote publiek, maar sprak ook bijvoorbeeld bij de hippies enorm tot de verbeelding. Die trouwden geregeld net zoals de hobbits dat in hun idyllische streek De Gouw deden. Met spel en romantiek, voornamelijk. Maar met name de elfen in de verhalen over de hobbits en hun queeste met de ring werden een bron van inspiratie voor religieuze gevoelens bij Tolkiens werk, stelt Davidsen vast. Pagina 8 (1) In een later boek, The Silmarillion, beschrijft Tolkien ook in detail de theologie van de elfen, met een hoogste macht en veertien engelen, en heiligen, waarvan Gandalf er een is. De aansluiting van de spirituele wereld met de 'realiteit' van het verhaal trekken de gelovigen dan zelf verder door naar hun eigen wereld. ontstaan. Ooit waren ook het christendom of de islam nieuw, waren het verhalen die mensen al dan niet grepen. Bij de Tolkiengelovigen zie je dat allemaal hier en nu gebeuren. Hun fascinaties, hun redeneringen dat het allemaal echt waar is, ook al lijkt het fictie. Zo ontstaan religies dus." In Davidsens proefschrift vertellen diverse Tolkien-believers dat ze zelf elfen zijn, of afstammelingen, of dat ze magische krachten bezitten. Sommigen waren al gegrepen door de magische verhalen, speelden soms mee in 'live action role playing games' en raakten ervan overtuigd dat ze daadwerkelijk hun favoriete karakter zijn. Niet zomaar fictie Davidsen, die ooit actief was in de scene van middeleeuwse bandjes in Denemarken, heeft zelf niks met de elfenbeweging: "Maar ik begrijp wel waarom mensen met belangstelling voor het spirituele bij Tolkien iets aansprekends vinden. Het is zo rijk en precies en bovendien kunnen aanhangers vrij gemakkelijk beredeneren waarom het niet zomaar fictie is, waar ze in geloven. Als je dat graag wilt, kun je het ook allemaal letterlijk opvatten." Kern van de religieuze beweging rond Tolkiens werk zijn gezamenlijke rituelen, zegt Davidsen. Daarin wordt contact gezocht, en volgens de gelovigen ook gevonden, met de hogere machten waar ook de elfen in geloven. De believers zijn ervan overtuigd dat de hogere elfenmachten ook in hun leven kunnen ingrijpen. Religieuzer wordt het niet, zegt Davidsen. Dat een godsdienstwetenschapper zich zo verdiept in een geloof dat overduidelijk op moderne fictie is gebaseerd, heeft voor de Leidse onderzoeker niet alleen een sociologische reden. "Wat je wilt, is natuurlijk deze groep beschrijven. Maar tegelijk is dit hoe religies © De Morgen dinsdag 14 oktober 2014 Pagina 8 (2)
© Copyright 2024 ExpyDoc
