1 | leesHoek

online
1 | LEESHOEK
Waar ligt Europa?
De meeste werelddelen zijn duidelijk begrensd door oceanen en zeeën. Dat ligt bij Europa iets
moeilijker. Omdat Europa en Azië deel uitmaken van dezelfde landmassa, zou je zelfs kunnen
zeggen dat Europa niet eens een apart continent is. Algemeen wordt aangenomen dat de Oeral
(een bergketen in Rusland) de grens vormt tussen Europa en Azië.
Dat de scheidingslijn tussen Europa en Azië niet zo duidelijk is, bewijst ook het land Georgië.
Geografisch gezien ligt dat voor het grootste deel in Azië en voor een heel klein deel ook in
Europa. Toch is Georgië sinds 1999 lid van de Raad van Europa en beschouwt het zichzelf als een
Europees land.
Als je de geschiedenis bekijkt, is het trouwens zo dat het Middellandse Zeegebied altijd min of
meer een geheel vormde. Altijd voeren er wel handelsschepen tussen de landen in dat gebied en
waren er machtige rijken die de andere landen wilden domineren. Dat die landen in drie verschillende continenten liggen, speelde geen rol.
Een Europese beschaving?
Europeanen hebben altijd graag gesproken over ‘hun’ beschaving. De Grieken hadden de gewoonte andere volkeren aan te duiden als ‘barbaren’, waarmee ze bedoelden dat iedereen die
geen Grieks sprak, een of ander gebrabbel voortbracht. De Grieken riepen ‘De barbaren staan
aan de poort!’ als ze duidelijk wilden maken dat de beschaving gevaar liep. Die ‘barbaren’ veranderden trouwens in de loop van de geschiedenis: Galliërs, Goten, Hunnen, Turken, Mongolen
en Joden werden beschouwd als bedreigingen voor de Europese beschaving. Nu zegt men soms
hetzelfde over migranten en asielzoekers.
Maar hoe Europees is ‘onze’ beschaving? Toen men aan landbouw begon te doen en steden begon te bouwen in Mesopotamië (het huidige Irak), verzamelde men en jaagde men bij ons nog op
voedsel. De landbouw verspreidde zich vanuit het Nabije Oosten. De Europese beschaving vindt
haar wortels dus in het vroegere Tweestromenland, een gebied dat buiten de Europese grenzen
valt. Ook Egypte (een Afrikaans land) speelde een rol in het latere Europese succesverhaal: de
Egyptische korenvelden zorgden voor de broodvoorziening van het Romeinse Rijk. ‘Europa’ reikt
dus verder dan de geografische grenzen. Dat bewijst ook het Eurovisiesongfestival, waar jaarlijks
niet-Europese landen aan meedoen.
Missie 7: de wortels van europa
245
Een erg Vruchtbare Halvemaan
Het klinkt misschien wat vreemd om te beweren dat de wortels van de Europese geschiedenis in
het Nabije Oosten liggen, maar er zijn voldoende bewijzen voor die uitspraak. Het gebied tussen
de rivieren de Tigris en de Eufraat in het huidige Irak (het vroegere Mesopotamië, ‘het land tussen de rivieren’) werd regelmatig overstroomd waardoor de grond na bewerking erg vruchtbaar
was. In feite staat de hele regio, tot aan het moderne Israël, bekend als de Vruchtbare Halvemaan
(of Vruchtbare Sikkel). Terwijl Europeanen zich na afloop van de ijstijd verwonderden over de
hogere temperaturen en zich afvroegen waar de wolharige mammoeten waren gebleven, experimenteerden mensen in de Vruchtbare Halvemaan met landbouwgewassen en gedomesticeerde
dieren en ontdekten ze hoe ze het land konden omploegen.
De eerste boeren in Europa
Het ontstaan van de steden hangt nauw samen met de eerste landbouw: doordat men aan landbouw ging doen, was het niet meer nodig zich te verplaatsen. Men bouwde vaste woonplaatsen
(nederzettingen), die uitgroeiden tot hele dorpen en zelfs steden.
De eerste Europeanen die aan landbouw gingen doen, waren de Grieken. Zij bevonden zich het
dichtst in de buurt van de Vruchtbare Halvemaan. We weten niet precies hoe die kennis zich heeft
verspreid, maar het is wel duidelijk dat de zeeën bevaren werden: ook op Sicilië en in het zuiden
van Italië zijn er sporen van landbouw aangetroffen.
Toch bleef een groot deel van Griekenland nog lange tijd vasthouden aan de oude jacht- en visgewoonten, omdat veel land niet geschikt was voor landbouw.
Op de een of andere manier heeft de kennis over het verbouwen van gewassen zich vanuit het
zuiden van Europa verspreid naar de koudere noordelijke streken. Vermoedelijk gebeurde dat via
handel langs de Donau en vervolgens via de andere rivieren van Noord-Europa.
En elders in de wereld?
De landbouw begon onafhankelijk op verschillende plaatsen ter wereld op verschillende tijdstippen. Planten en dieren werden gedomesticeerd, d.w.z. dat zaadjes zorgvuldig gekozen werden zodat de opbrengst groter werd en de tamste dieren werden geselecteerd om mee verder te
kweken.
Enkele van de eerste gedomesticeerde dieren en planten
Nabije Oosten
tarwe, gerst, groenten
schapen, varkens, rundvee
trek- en lastdieren: ezels, dromedarissen
Azië
rijst, gierst
varkens
paarden gedomesticeerd op de Euraziatische steppen (Ukraïne)
waterbuffels als trekdieren in Zuid-Azië
Noord- en Midden- zonnebloem, maïs, bonen, kalkoen
Amerika
kalebassen
Zuid-Amerika
aardappel, quinoa, ananas
lama’s, alpaca’s, cavia’s
Oceanië
taro, yam, banaan, kokosnoot
246
Missie 7: de wortels van europa
In de wereld waren er verschillende wegen naar de landbouw. In het Nabije Oosten veroorzaakte
het warmere klimaat aan het einde van de ijstijden voor betere groeiomstandigheden voor wilde
granen. Verzamelaars oogstten die wilde zaadjes en leerden hoe ze die moesten opslaan. Rond
8500 v.C. kan je al spreken van echte landbouwgemeenschappen. In Mexico (Amerika) verliep
dat anders. Ook daar werd het klimaat warmer, maar de rondtrekkende voedselverzamelaars bleven nog lange tijd leven op de ‘oude’ manier. De belangrijkste oorzaak daarvan was dat de grond
in de Vruchtbare Sikkel gemakkelijker bewerkt kon worden dan die elders in de wereld.
Naar: Wereldatlas van de archeologie, Davidsfonds, 2001;
Diamond, J., Paarden, zwaarden en ziektekiemen, Het Spectrum, 2000;
Lang, Sean, Europese geschiedenis voor dummies, Pearson Education Benelux, 2006;
Opkomst van de beschaving, Uitgeversmaatschappij The Reader’s Digest, 2006;
http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature.
Missie 7: de wortels van europa
247

Download Report