Sporen van de Groote Oorlog

Sporen van
de Groote Oorlog
Wandeling in Watersite en
Centrum
WOI 100 jaar later...
We gaan op zoek naar sporen van de Groote Oorlog in Vilvoorde en herontdekken verhalen uit het dagelijkse leven tijdens de bezetting. We
vernemen hoe Dikke Pie de Duitse troepen heeft tegengehouden, waarom
er een Amerikaanse vlag wapperde aan de bloemmolens Drie Fonteinen en
hoe de voedselverdeling verliep…
Deze wandeling ongegidst afleggen?
Op de belangrijkste punten langs het parcours tref je een QR-code aan die
je kan scannen voor meer achtergrondinformatie.
Inhoud
2
p.3
Spionnen in Vilvoorde (n°1)
p.4 De koning van Beieren bezoekt Vilvoorde (n°2)
p.4 Het Hulp- en Voedingscomiteit van Vilvoorde (n°3)
p.4 Bedeling van volkssoep in het slachthuis (n°4)
p.5 Voedselbedeling in de gemeenteschool in de Vestenstraat (n°5)
p.5 Verdwenen kazerne van de wielrijders-carabiniers, Tyndalepark (n°6)
p.5 Onderwijs tijdens de bezetting (n°7)
p.6-7PLAN CENTRUM + SCHEMA WANDELING
p.8 Een officierencasino in de Rooseveltlaan (n°8)
p.8 Deportaties van werklozen naar Duitsland (n°9)
p.8 Activisme in Vilvoorde (n°10)
p.8 Kommandantur (n°11)
p.9 Koekjesfabriek Delacre (n°12)
p.9 Een melkerij en wasserij in de fabriek Legrand (n°13)
p.9 Meense vluchtelingen (n°14)
p.9 Standbeeld Koning Albert I (n°15)
p.10 Ontploffing Favier (n°16)
p.10 Bloemmolens Drie Fonteinen (n°17)
p.10 Kasteel Orban in het park Drie Fonteinen (n°18)
p.10 Het Tuchthuis (n°19)
p.1 1 Patatten op het Heldenplein (n°20)
p.1 1 Goedkoop restaurant in de Stadskam (n°21)
p.1 1 Dikke Pie (n°22)
“Roode weerglanzen kleuren bij scheuten den zwarten hemel, de richting
van Vilvoorden uit waar vanochtend het kanon heeft gedonderd.”
In de nacht van 2 op 3 augustus
door de stad. Het centrum van
laat burgemeester Xavier Buisset
Vilvoorde
de commandant van de burger-
grote gevechten, maar voor de
wacht wekken: Duitsland heeft
inwoners betekende die 20ste
België de oorlog verklaard! De
augustus wel de start van 4 jaren
burgerwacht trekt de wacht op
van voedselschaarste, rantsoene-
aan
strategische
ring, werkloosheid, deportaties
punten. Op 20 augustus merkt de
en opeisingen. Gouverneur-gene-
compagnie
Lafaut
raal Von Bissing zou het bezette
- beter gekend als Dikke Pie - de
land besturen vanuit Vilvoorde,
eerste Uhlanen op, Duitse verken-
de stad wordt het toneel van
ners te paard. Enkele uren later
spionnen, activisten en Meense
trekken de eerste Duitse soldaten
vluchtelingen…
verschillende
van
Pierre
blijft
gespaard
van
Spionnen in Vilvoorde
Tijdens de oorlog zijn heel wat
spionnen actief, ook in Vilvoorde.
Eén van hen, politieagent Antoon
Burgos, woont in een huis in de
Preckherstraat. Eind 1916 wordt zijn
spionagenetwerk volledig opgerold. De Duitsers veroordelen hem
samen met zijn vrouw ter dood, maar
ze krijgen gratie en worden naar
Duitsland gedeporteerd.
Arthur Van Poucke was een andere
Vilvoordse spion van dat netwerk.
Net voor de Duitsers hem naar
Duitsland sturen, huwt hij nog zijn
verloofde tijdens een emotionele
dienst in de gevangenis van Antwerpen.
De Vilvoordse spionnen worden
aan het strengste gevangenisregime onderworpen en krijgen amper
brieven of pakketjes, maar overleven wel de oorlog.
3
1
2
4
De koning van
Beieren bezoekt
Vilvoorde
Het Hulp- en
Voedingscomiteit
van Vilvoorde
Op 19 januari 1916 krijgt de stad
hoog bezoek: Ludwig III, koning
van Beieren komt het Bayerisches
Landsturm - Infanterie - Bataillon
Amberg schouwen, dat in Vilvoorde
gelegerd is. Om Duitsland te overtuigen van de goede behandeling
van de Belgen worden kosten noch
moeite gespaard: de bezetter verplicht Vilvoordenaars vlaggen uit
te hangen en betaalt zelfs mensen
om de koning te komen toejuichen.
De Duitsers kleden de Grote Markt
aan met kerstbomen en een triomfboog.
Bij de inval van de Duitsers worden
heel wat arbeiders plotsklaps werkloos. Bijna de volledige bevolking
zal gedurende de bezetting aangewezen zijn op voedselverdelingen. Een lokaal Hulp- en Voedingscomiteit organiseert de verdeling
van voedselrantsoenen en bedeelt
soep. Dit comité had zijn zetel in
de huidige Portaelsschool voor
Beeldende Kunsten.
Bedeling van volkssoep in het
In het vroegere slachthuis (afgeslachthuis
broken in 1966) wordt aan de behoeftige bevolking de zgn. volkssoep verdeeld. Dagelijks schuiven
Vilvoordenaars massaal aan met
potten en ketels voor een portie
soep. Een halve liter kost 5 centimes.
In juni 1918 worden er niet minder
dan 223 000 porties uitgedeeld.
Het Volkshuis, de coöperatieve van
de socialisten, staat in voor de
bereiding ervan.
3
4
Voedselbedeling in
de gemeenteschool in de Vestenstraat
5
In de gemeenteschool nr. 1, het
huidige BuSO De Vest, zijn het gemeentemagazijn en een zgn. “Amerikaanse winkel” ondergebracht,
waar kosteloze voedselverdelingen
aan de armste gezinnen gebeuren
en bijkomende rantsoenen kunnen
worden aangekocht. Op de schoolkoer organiseert hoofdonderwijzer
Allecourt tijdens deze bedelingen
patriotistische activiteiten, pal onder de neus van de Duitsers.
6
Verdwenen
kazerne van de
wielrijderscarabiniers
De (afgebroken) kazerne Poliet was
vóór de oorlog de thuisbasis van de
wielrijders-carabiniers. Dit regiment
maakt zich in het begin van de oorlog onsterfelijk o.a. bij de Slag van
Halen. De Duitsers noemen hen
“De Zwarte Duivels”, niet enkel omwille van het zwarte uniform, maar
vooral door hun felle tegenstand.
Tijdens de bezetting verblijven hier
de Duitse soldaten.
Onderwijs tijdens
de bezetting
7
5
Bij de start van het schooljaar ’14-’15
geldt voor het eerst leerplicht.
Maar de oorlog gooit roet in het
eten. De Duitsers hadden de meeste
schoolgebouwen opgeëist en in
het instituut van de Ursulinen en de
Staatsmiddelbare school in de Van
Helmontstraat waren geïmproviseerde lazaretten ingericht voor
gewonde Belgische en Duitse soldaten. Schoolmeubilair en didactisch materiaal is na de doortocht
van de soldaten verdwenen.
Het schooljaar start pas goed eind
september, begin oktober, wanneer
de gewonde soldaten zijn weggevoerd.
STRAAT
9
M
CA
F.
TRO
O
ST
EM
STR
.
LEU
DRE
EI
NL
HELDENPLEIN
TR.
AELS
PORT
PORTAELSO.L.VROUW
PLEIN
AT
RA
EST
NS
LEU
NKP
TU
1
RO
LAA
TSS
TR.
AA
T
ES
TR
DU
CH
IU
S
M
.
20
0
LA
N
V
LA
EW
ND
A
N
D
ER
N
PI
EG
21
ST
R
SCHA
A
LA
E
S
AA
T
EN
UIS
T
AA
TR
NS
.
E
OL
R
ST
AL
YM
NA
U
SP
4
AT
A
TR
LS
3
NS
TR
KR
UR
KO
13
RE
VU
ESTRA
A
LS
T
.
E C HE
R
ST
RS
NIE
E
LV
SE
TE
NS
TR
ST
R.
AR
AR
22
RG
2
M
HE
AT
KOE
PO
BE
S
V
5
FR. G
ELD
ER
6
.
A
IT
GR
MA OTE
RK
T
G
E
M
OL
EN
ST
RA
AT
EG
NT
ST
R
PO
AT
SES
TRA
OS
RO
LIN
W
ES
7
EI
NK
ES
TE
TYNDALE
PARK
MO
EL
LS
EN
EL
12
ST
R
W
VEN
EVE
NO
W
VE
EC
J.B
.
FRA
M
AN
LTL
A
LTL
A
EVE
OS
RO
LIN
NK
FRA
7
HE
AT
LD
EI
6
A
O
IL
AN
RIK
LA
TRA
ETS
ISS
U
RBH
LE
ENSSTR .
OL
.M
L
K
ND
NS
11
IE
XAV
R.
ST
HE
SSE
STA
TIO
8
AN
V
RI
D’A
UBR
ER
BO
LW
EI
NL
PIO
B. H
R.
ST
R
10
IE
LEUVENSE
AAT
KS
TR
Wandeling
in Watersite en
Centrum
EN
ST
R
A
AT
Legende
HANSSENS
PARK
15
14
AAT
STR
OOL
W
A
TR
OORTSTRAAT
EKLEI
AARBE
HAR
ENS
ES
TE
EN
T
AA
STADSDIENSTEN
ZE
E
ST
AR
EK
NN
E
DE
ZE
NN
E
16
STEENKA
AI
I
AA
K
EN
HA
BE
BR
A
PL BAN
EI
N T-
TUCHTHUIS
19
LAURENTBENOIT
DEWEZPLEIN
WEG
DE
SC
EG
KANAAL VAN WILLEBROEK
18
LE
I
RIE
WI JOSE
JK
UC
W
RA
AT
U
HTH
HA
VE
NS
T
TR
ISS
7
SL
UI
SS
TR
.
AN
MA
VILVOORDE
0 Toeristisch infopunt (Lange Molensstraat 44)
1 Woning spion Burgos (Preckherstraat 5)
2 Grote Markt met stadhuis en Overdekte Markt
3 Hulp- en Voedingscomiteit (Spiegelstraat 62)
4 Slachthuis (Slachthuisplein)
5 “Amerikaanse winkel” (Vestenstraat 14)
6 Kazerne Poliet (Tyndalepark)
7 Lazaretten in scholen (Rooseveltlaan (Franklin) 98
en Van Helmontstraat 6)
8 Officierencasino (Rooseveltlaan (Franklin) 12)
9 Middelbare Meisjesschool (Leuvensestraat 117)
10 “Volksopbeuring” activisten (Rivierstraat 22)
11 Kommandantur (d’Aubreméstraat 16)
12 Directeurswoning Delacre (Van Helmontstraat 2)
13 Wasserij en melkerij (Leopoldstraat 27)
14 Woningen “Menenaars” (Koepoortstraat)
15 Standbeeld koning Albert I (Hanssenspark)
16 Buskruitfabriek Favier (Sluisstraat-Steenkaai)
17 Bloemmolens Drie Fonteinen (Steenkaai)
18 Kasteel Orban (domein Drie Fonteinen)
19 Tuchthuis (Rondeweg 1)
SCHAARBEEKLE
20Heldenplein
I
21 “Goedkoop Restaurant” (Lange Molensstraat 66)
22 Standbeeld Dikke Pie (Leuvensestraat 20)
17
8
Een officierencasino in de
Rooseveltlaan
De Duitse soldaten worden gelegerd
in de kazernes, maar de officieren
verblijven in statige burgerwoningen verspreid over de stad, zoals in
de Rooseveltlaan (Franklin) nrs. 10
tot 14. In de middelste woning, Villa
Sunnyside, richten officieren in 1917
een casino in ter ontspanning.
Deze residentie was gebouwd door
de familie Blieck, eigenaar van de
fabriek Duché. Omdat dit een Frans
-Engelse maatschappij was, nemen
de Duitsers het beheer ervan over.
9
Deportaties van
werklozen naar
Duitsland
Activisme in
Vilvoorde
De activisten, flaminganten die met
de Duitsers samenwerken om hun
Vlaamse eisen te realiseren, waren
in Vilvoorde zeer bedrijvig.
Ze stichten hier een Groeningerwacht om propaganda voor de
Vlaamse zaak te voeren en richten
in een hotel op de hoek van de
d’Aubreméstraat en de Rivierstraat
een afdeling van Volksopbeuring op,
dat o.a. voedsel verdeelt en hulppakketjes naar krijgsgevangenen
verstuurt.
Kommandantur
De bezetter eist in 1917 de gebouwen
van de middelbare meisjesschool
op: de lessen zullen voortaan doorgaan op het stadhuis. Vanuit deze
school worden op 10 februari ’17 heel
wat werklozen uit Vilvoorde en de
omliggende gemeenten gedeporteerd naar Duitsland om te werken
in de oorlogseconomie. Drie Vilvoordenaars overleven dit niet.
10
De gemeentebesturen vallen tijdens
de bezetting onder het directe toezicht van een Ortskommandantur,
geleid door een Ortskommandant.
Deze militair is verantwoordelijk
voor o.a. opeisingen, het uitreiken
van passen en de zorg voor de stipte naleving van verordeningen. De
Ortskommandantur van Vilvoorde
was (waarschijnlijk) vanaf 1917
ingericht in de d’Aubreméstraat nr.
16.
11
12
13
Koekjesfabriek
Delacre
Meense
vluchtelingen
Ook de directeurswoning van Delacre wordt door Duitse officieren
bewoond. De koekjesfabriek zelf,
gelegen achter het station, blijft
tijdens de oorlog draaien.
Delacre maakt hier niet alleen de
schoolkoeken die dagelijks worden
verdeeld onder de schoolkinderen,
maar ook andere voedingswaren
bestemd voor de voedselbedelingen.
Vanaf de zomer van 1917 worden in
Vilvoorde meer dan 1 000 vluchtelingen uit Menen en omstreken
opgevangen. De “Menenaars”, zoals ze door de Vilvoordenaars worden genoemd, krijgen onderdak
in tijdelijke, houten barakken of in
leegstaande woningen zoals in de
Koepoortstraat.
Een melkerij en
wasserij in de
fabriek Legrand
Standbeeld
Koning Albert I
door Rik Poot
In de kantfabriek Legrand wordt
tijdens de bezetting niet enkel een
melkerij, maar ook een gemeentelijke
wasserij opgericht – omwille van de
openbare hygiëne. Vilvoordenaars
kunnen hier elke week 6 stuks komen
afgeven om te laten wassen tegen
een beperkte prijs.
In 1952 laat het Comité der Vaderlandse Verenigingen in het Hanssenspark een standbeeld oprichten
ter ere van koning Albert I.
Het monument wordt ontworpen
door beeldhouwer en Vilvoordenaar
Rik Poot en stelt de Koning-Soldaat
voor.
14
9
15
16
10
17
Ontploffing
Favier
Op het einde van de oorlog laten de
Duitsers overal grote hoeveelheden
explosief materiaal onbewaakt achter, buskruitfabrieken doen gouden
zaken. De Vilvoordse kruitfabriek
Favier, in Vilvoorde beter gekend
als ’t Poeierke, bewaart een grote
stock buskruit wanneer er op 31 mei
1919 brand ontstaat. De gigantische ontploffing die volgt, kost het
leven aan 13 mensen, meer dan 100
gezinnen hebben geen dak meer
boven het hoofd.
Bloemmolens
Drie Fonteinen
In het begin van de oorlog dreigt
hongersnood, maar in het buitenland en vooral in Amerika ontstaat
er een grote solidariteit met “Poor
Little Belgium”. Vanaf januari 1915
wordt massaal Amerikaans graan
naar België verscheept en gemalen
in de Bloemmolens Drie Fonteinen.
Tot 1917 - wanneer ook de Verenigde Staten in oorlog is - wappert de
Amerikaanse vlag aan de fabriek.
Kasteel Orban in
het park
Drie Fonteinen
18
In juni 1915 verhuist gouverneurgeneraal Moritz Von Bissing van
Brussel naar het kasteel Orban
in het park Drie Fonteinen. In de
belangrijkste straten van Brussel
worden borden opgehangen met
aanduiding “Zum Schloss TroisFontaines”. Vanuit Vilvoorde zal
hij bezet België leiden tot aan zijn
dood in 1917. De fiere Pruis houdt
er audiëntie in vol ornaat: met helm
en zwaard.
Het Tuchthuis
Het Tuchthuis kent tijdens de oorlog
verschillende functies. De bezetter
gebruikt het als kazerne en richt er
in 1916 een sigarenfabriek op. Vanaf
eind 1917 krijgt “de correctie” opnieuw haar originele bestemming:
een gevangenis voor politieke gevangenen. Vanaf oktober 1918 wordt
het gebruikt voor de opvang van
bevrijde gevangenen, voornamelijk
Italianen en Portugezen.
19
Patatten op het Heldenplein
20
Tijdens de oorlog is voedsel schaars.
Werklozen vormen ongebruikte
gronden om tot moestuintjes. Ook
op de “Square” worden de twee
mooie rotondes, in Franse stijl aangelegd met bloemen en planten,
omgespit en beplant met aardappelen en kolen. De naam Heldenplein verwijst naar het monument
voor de gesneuvelden dat hier
vroeger stond.
Goedkoop restaurant in de Stadskam
In maart 1917 wordt in de balzaal
van de Stadskam een goedkoop
restaurant ingericht. Behoeftigen
kunnen hier voor (aanvankelijk) 20
centimes soep en hoofdgerecht komen eten. Het wordt een groot succes: na een maand hebben al 1 200
Vilvoordenaars zich ingeschreven.
21
11
22
Dikke Pie
Pierre Lafaut - bij Vilvoordenaars
beter gekend als Dikke Pie - is bij
het uitbreken van de oorlog korporaal bij de burgerwacht en moet de
brug aan de spoorweg bewaken.
Hij zal als allereerste Vilvoordenaar een Duitse Uhlaan zien. Omdat de overmacht te groot is, legt
de burgerwacht haar wapens neer
zonder een schot te lossen. Jaren
na de inval pocht Dikke Pie nog
met zijn heldendaden: “Zoolang de
garde-civiek van Vilvoorde aan de
brug is gebleven, is er toch niet een
enkele Duitscher de stad kunnen
binnendringen.”
WOI 100 jaar later...
Er valt niet aan te ontsnappen: vanaf 2014 wordt overal in Vlaanderen
100 jaar Groote Oorlog herdacht. Ook in Vilvoorde staan in de periode
2014-2018 heel wat activiteiten rond de eerste wereldoorlog op het
programma.
Het stadsbestuur organiseert uiteraard jaarlijks op 11 november een herdenking op de verschillende begraafplaatsen. Maar daarnaast wordt de
Groote Oorlog ook door tentoonstellingen, muziek- en theatervoorstellingen, vertelmomenten, voordrachten, wandelingen, … onder de aandacht
gebracht, voor verschillende doelgroepen bovendien. Neem gerust een
kijkje op de website www.vilvoorde.be/grooteoorlog voor het volledige
aanbod en meer informatie.
Foto’s © Stad Vilvoorde - KIK-IRPA, Brussel - Georges Detournay - Adelijn Calderon
& Marcel Stappers
Brochure © Bluegum - Tamara Stroobant
vu: Hans Bonte, burgemeester, Grote Markt, 1800 Vilvoorde

Download Report