God of Mammon? - Algemene Doopsgezinde Sociëteit

03
2014
God of Mammon?
foto Johan Tempelaar – Het Nederlands Stripmuseum Groningen
maart 2014 | Algemene Doopsgezinde Sociëteit
uitgelicht
Mennonite World
Conference Assemblee: 21-26 juli 2015
Global Youth Summit:
17-19 juli 2015
Meer informatie via
www.mwc-cmm.org en
www.doopsgezind.nl
Doopsgezind Wereldcongres
In juli 2015 komt de wereldwijde
geloofsfamilie van doopsgezinden,
Mennonites, Brethren in Christ en
verwante geloofsgemeenschappen bij
elkaar in Harrisburg, Penssylvania,
Verenigde Staten. Daar vinden de
Assemblee en de Jongerenbijeenkomst (Global Youth Summit) plaats
van het Doopsgezind Wereldcongres
(Mennonite World Conference, mwc).
Tijdens een wereldconferentie gaat
het vooral om ontmoeten en vieren.
We hopen verhalen te delen, elkaar te
inspireren en van elkaar te leren. Elke
dag heeft een eigen thema binnen
het hoofdthema. Het thema van dit
15e Wereldcongres is: Walking with
God, in het Nederlands vertaald: Gaan
met God.
De Algemene Doopsgezinde Sociëteit
biedt diverse opties aan voor diegenen
die de Assemblee willen bezoeken.
vooraf
> Een rondreis door Mennonite
Amerika en Canada, in samenwerking
met Mennonite Heritage Tours,
voorafgaand aan de Assemblee.
Deze rondreis staat in het teken van
cultuur en ontmoeting, met onder
meer Noord-Amerikaanse doopsgezinde gemeenten, doopsgezinde
organisaties, en de Amish en hun
cultuur. Heenvlucht 5 of 6 juli,
terugvlucht 26 of 27 juli.
> Bemiddeling bij diverse (reis)
mogelijkheden, inschrijving Assemblee, vlucht, busvervoer naar en van
de Assemblee, en accommodatie. Bij
voldoende belangstelling wordt
gezorgd voor een gezamenlijke
reisinvulling gedurende een aantal
dagen voor de Assemblee, en
aansluitend het bijwonen van de
Assemblee. Ook is het mogelijk
daarna op eigen gelegenheid door
te reizen. Vertrek vanuit Nederland
13-15 juli. Invulling van deze reis is
afhankelijk van de door mwc aangeboden mogelijkheden rondom
Harrisburg en van de wensen van de
deelnemers.
> Jongerenreis (18-30 jaar), met onder
meer een bezoek aan New York en
Philadelphia, gevolgd door deelname
aan de Global Youth Summit en de
Assemblee. Heenvlucht 5 of 6 juli,
terugvlucht 26 of 27 juli.
Op zondag 30 maart 2014 (van 14.00
tot 16.00 uur) vindt in Bussum een informatiebijeenkomst plaats over de
Assemblee én over de diverse reisopties.
Er zal informatie worden gegeven over
onder meer het programma, de inhoud
en de kosten.
Aanmelden is gewenst via [email protected] |
020 623 09 14. Locatie: doopsgezinde kerk
Bussum, Wladimirlaan 10, op loopafstand van station Naarden-Bussum.
advertentie
Donatus ver zekert
vert ro uwd
Donatus verzekert kerkgebouwen en wat daar
bij hoort, zoals catechese-lokalen, doopvonten, kanselbijbels en orgels. Donatus is
een betrokken specialist. Klein genoeg om u
persoonlijk van dienst te zijn. Groot genoeg
om uw verzekeringsbelangen aan toe te vertrouwen. Samen met u zorgen we ervoor dat
wat waardevol is, behouden blijft voor onze
kinderen en hun kinderen en hun kinderen…
Een slordige driehonderd dertig miljard. Dat is wat u en
ik, Nederlandse spaarders, op onze gezamenlijke rekening
hebben staan. Het mag crisis zijn, ons pakhuis is ondertussen goed gevuld en we nemen een ontspannende duik
in de knisperende biljetten en blinkende munten. Daar
waar geld ooit een handig registratie- en ruilmiddel was,
is het een spaar- en bewaarmiddel geworden.
Dagobert Duck heeft ook zo’n goed gevuld geldpakhuis.
Dat is geen reden voor de rijkste eend ter wereld om
kwistig met geld te strooien. Integendeel. Hij deinst er
niet voor terug om zijn eigen familie in te huren tegen
het schamele loon van 30 cent per uur. Het overige
personeel komt er niet veel beter vanaf. Koffie is gratis,
maar de koek kost vijf euro. De tekenaar laat doorgaans
een vliegje boven de koek cirkelen om de totale muffigheid te benadrukken. En in de schoonmaakkast hangen
huurprijzen voor bezem en stoffer en blik. De absurde
werkomstandigheden worden gebruikt om de karakters
van Duck en de zijnen invulling te geven. Een metafoor
voor hoe je rijk wordt en – vooral – rijk blijft?
Leuk gevonden. Vooral omdat het zo onrealistisch is.
Hoewel… Helaas is het nodig dat er organisaties bestaan
zoals Fairwork, dat strijdt tegen moderne slavernij.1
Niet in Bangladesh, India, Brazilië of Marokko, maar in
Nederland(!). Zestien uur per dag werken voor vijfentwintig euro. Betalen om het toilet te mogen gebruiken.
Dubieuze inhoudingen op het salaris zoals boetes van
vijftig euro vanwege foutparkeren of voor het niet
opruimen van koffiekopjes. Spullen die nodig zijn om
überhaupt te kunnen werken, moeten bij de werkgever
worden gehuurd. De fictie van Duck is realiteit geworden.
In deze maand wordt de Week van het geld georganiseerd,
een projectweek voor het (basis)onderwijs, bedoeld om
kinderen te leren omgaan met geld en zo op jonge leeftijd
de basis te leggen voor financiële zelfredzaamheid.2 De
deelnemende partners zijn vooral banken, verzekeraars
en financiële instellingen. Zonder commercieel doel,
haasten ze zich er bij te zeggen. Daar moeten we dan
maar op vertrouwen. Het Donald Duck Weekblad is
overigens ook partner. Nu maar hopen dat het niet
Dagobert is die de gastlessen komt verzorgen…
Johan Tempelaar
Coördinator communicatie ads
[email protected]
w w w .donat us.nl t el. 073 - 5221700
inhoud
1 Fairwork vertelde er onder meer over in ons maartnummer
van vorig jaar, op de conferentie van Doopsgezind WereldWerk
en onlangs nog bij het DopersCafé in Amsterdam,
www.fairwork.nu
2 10 t/m 14 maart 2014, www.weekvanhetgeld.nl
5 10
12 16
Meer dan materie
5
Interview met Matthias Smalbrugge
Rijkdom, zegen of afgod?
10
Economische crisis geloofscrisis?
12
Dopers commercieel
16
Niemand kan twee heren dienen…
Geloven in de financiële wereld
Idealen, waarden en commerciële positie
en verder…
ingekomen
Menno Fund
collectiviteit als kracht
WereldWerk
schoolbanken voor Malanje
boeken en bladen
uit de kast
Laura Hoogcarspel
4
8
14
18
20
doperse komma
column Gerke van Hiele
kort
historie
22
23
24
ingekomen
interview
teleurgesteld
staan in relaties
Wat een teleurstelling was het voor mij om te
lezen hoe in Doopsgezind NL -februari geschreven werd over BewustZijn Magazine (pag. 18,
red.). Dat is toch geen christelijke manier van
met elkaar omgaan? Het draait allemaal om
liefdevol met elkaar omgaan – uiteindelijk
bidden we allemaal tot dezelfde God. Alleen
noemen we het anders. Het team van
BewustZijn Magazine staat bij mij bekend als
een groep zeer liefdevolle mensen die ontzettend veel geven, geven en nog eens geven.
Waar Doopsgezind NL een ander blad afkraakt,
is dat betreffende blad niet anders bezig dan
liefdevol met iedereen omgaan. Dit valt mij
tegen van Doopsgezind NL helaas. Ik ben erg
teleurgesteld.
Martha Alberda
Doopsgezind
400 jaar
R emonstrant
verkering
Jongeren spelen op 22 maart met relaties
tijdens de jongerenmiddag van Arminius, de
jongerenorganisatie van de remonstrantse
broederschap. De middag wordt gehouden in
het kader van Remonstranten en Doopsgezinden,
400 jaar verkering. Met creatieve en interactieve werkvormen, theatersport en workshops gaan we aan de slag met het thema
relaties. Hoe is je verhouding met je ouders?
Met je vrienden, medestudenten, collega’s?
Heb je een geliefde? Wat maakt een relatie
tot een succes, wat zijn de lastige kanten?
Er is onder meer improvisatietheater
onder leiding van Thomas Platzer
(www.theatersportworkshops.nl).
Het basisprincipe van improvisatie is lef:
LLaat de ander schitteren: meer gericht op
het eco (wij) dan het ego (ik)
E‘En’-denken in plaats van ‘maar’-denken:
denken in mogelijkheden in plaats van
beperkingen
FFaalplezier: buiten je comfortzone treden
en initiatiefrijk durven zijn
De middag is voor jongeren vanaf 18 jaar.
Durf jezelf te laten zien en speel mee!
Datum: zaterdag 22 maart 2014
Tijdstip en duur: 14.00-17.00 uur, borrel na afloop
Locatie: Lokhorstkerk, Pieterskerkstraat 1, Leiden
Toegang: € 5,–
Opgave en informatie:
[email protected]
advertentie
te huur
De Roosebrink
te Wageningen
De Timanshof
te Bennekom
Seniorenappartementen
met een vrijzinnig religieuze uitstraling
In de complexen heerst een tolerante, vrijzinnig religieuze sfeer; iedereen is er
welkom. Alle drie de gebouwen zijn op loopafstand gelegen van het stads-, respectievelijk dorpscentrum. De gebouwen liggen tevens gunstig ten opzichte van het
openbaar vervoer.
Voorzieningen
De appartementen zijn aangesloten op een alarmsysteem. Hierdoor kan er 24 uur
per dag in geval van nood snel eerste hulp geboden worden. Tevens beschikken de
gebouwen over twee liften, een wasserette, fietsenstalling, logeerkamers, recreatieruimte, hobbykamer en een bibliotheek | vergaderruimte. De bewoners worden
vertegenwoordigd door enthousiaste bewonerscommissies.
Huurprijs
De huurprijs varieert van € 459,– tot € 779,–. De servicekosten variëren van € 73,–
tot € 194,–.
Matthias
Smalbrugge
Volgens de evangelist Lucas staan
we als mens voor de keuze tussen
God en mammon, de god van de
geldzucht. Als je om je heen kijkt
ontkom je haast niet aan de conclusie
dat die laatste de strijd gewonnen
heeft. >>
Bent u geïnteresseerd en 50 jaar of ouder? Maak geheel vrijblijvend een afspraak
met mw. L. Kik of mw. C. Besselink voor meer informatie en/of een bezichtging.
De Aleidahof
te Bennekom
Seniorenhuisvesting Zuid-Veluwe | Hof van Sint Pieter 27 | 6721 tn Bennekom
0318 43 11 34 | www.vrssh-zuidveluwe.nl | [email protected]
5
foto: Anke van der Meer
interview
van zijn heer, dat hij het talent begraven heeft uit angst het te verliezen en
daarvoor gestraft te worden. Zijn ene
talent wordt vervolgens aan de eerste
knecht gegeven, die zijn talenten wist
te verdubbelen.
‘Empathie is een sleutel
voor een gezonde
gemeenschap’
Meer
dan materie
tekst Marret Kramer & Johan de Kleuver – foto Anke van der Meer
Heeft de economische crisis
theologische wortels?
Matthias Smalbrugge is protestants
predikant in Aerdenhout en bijzonder
hoogleraar Europese cultuur en
christendom aan de vu. Hij verkent
in zijn boek Een godvergeten crisis de
theologische wortels van de huidige
economische crisis. Hij betoogt dat
we vergeten zijn hoe die wortels
gegroeid zijn en legt uit hoe we daar
nu de wrange vruchten van plukken.
Het boek voert de lezer door de
geschiedenis van cultuur, theologie
en wijsbegeerte. Smalbrugge betreurt
het dat de theologie zich dikwijls
heeft vereenzelvigd met een buitenperspectief, een gezichtspunt van
buiten de cultuur. ‘Alsof het mogelijk
6
is dat theologie onafhankelijk is van
de omringende cultuur, en daarop
vanuit een zuiver perspectief kritiek
zou kunnen uiten. Elke tijd krijgt op
grond van criteria die op dát moment
waardevol worden geacht, zijn eigen
vorm van christendom.’
Bijbelverhalen en cultuur
Smalbrugges boek prikkelt tot het
lezen van de bijbel met nieuwe ogen.
Zo overheerst in ons denken de haast
vanzelfsprekende tegenstelling tussen
God en mammon, want die twee
hebben toch niets met elkaar te
maken? God kiest immers voor de
arme? ‘Toch zou een bankier in de
Londense City de bijbeltekst “want
wie heeft zal nog meer krijgen, en wel
in overvloed, maar wie niets heeft,
hem zal zelfs wat hij heeft nog
worden ontnomen” aan zijn kantoormuur kunnen hangen. Want is dat
geen stevig bijbels fundament voor
het kapitalisme?’ “Greed is good.
Greed works” (hebzucht is goed,
hebzucht werkt) is een vaak geciteerde uitroep uit de film Wall Street. Zo
bezien legt de bijbel misschien wel de
basis voor de dienst aan mammon.
Smalbrugge: ‘We lezen de bijbelverhalen natuurlijk per definitie met
onze cultuurgebonden ogen. En zo
kan niet alleen de net genoemde
tekst, maar ook de gelijkenis van de
talenten verstaan worden als een
oproep tot ondernemerschap naar
kapitalistische snit.’ In deze gelijkenis
meldt de derde knecht bij terugkomst
Kwetsbaarheid
Volgens Smalbrugge kun je ook heel
anders naar het verhaal kijken. Hij
vermoedt dat in de laatste knecht de
persoon van Jezus valt te ontwaren.
‘Iemand die niét meedoet in de
ratrace, niét steeds meer rendement
nastreeft. Maar iemand die de teruggekeerde heer een spiegel voorhoudt
waarin een streng oordelende man te
zien is, een man die oogst waar hij
niet voor gewerkt heeft. De heer
spreekt dat beeld vervolgens niet
tegen, maar bevestigt het – wat tot de
vraag zou kunnen leiden: als die heer
staat voor ons beeld van God, willen
we die dan wel dienen?’ Smalbrugge
voelt duidelijk sympathie voor de
laatste knecht. ‘Hij geeft toe bang te
zijn en toont zijn kwetsbaarheid. Het
is overigens het laatste verhaal van
Jezus voordat de lijdensgeschiedenis
aanvangt, waarbij Jezus als kwetsbaar
mens uiteindelijk het onderspit zal
delven tegen de machthebbers. Ook
wij voelen ons kwetsbaar. We leven in
een angstige maatschappij: we zijn
angstig over onze banen, onze
huizen, over Europa, China. Op zoek
naar veiligheid offeren we allemaal
aan mammon – waarbij begeerte,
hebzucht, voor méér staat dan uitsluitend materie. Op zoek naar
levensmoed vinden we tijdelijke
oplossingen in de vorm van geld, met
medicatie, of door ons af te sluiten
voor de wereld.’
Wat kan de kerk betekenen?
Kan de kerk ons helpen bij het vinden
van levensmoed? Smalbrugge vindt
het kwalijk dat de kerk vooral de
eisende en veroordelende God heeft
benadrukt.
‘Ons beeld van een God die perfectionisme
eist is net zo destructief als het dienen
van de mammon’
‘De liturgie begint met het belijden
van schuld als tekortschietende
mensen, in plaats van dat we worden
uitgenodigd en bemoedigd. Ons
beeld van een God die perfectionisme
eist, onder wiens blik we altijd tekortschieten, is net zo destructief als het
dienen van de mammon. De mammon wordt er zelfs door tot leven
gewekt, want het is immers nooit
goed genoeg. Hoe zou het daarentegen zijn als we in de kerk het leven
vieren, in dankbaarheid dat we daar
samen met anderen mogen zijn, blij
dat de zon straalt?’
Genadige gemeenschap
Gemeenschap dus als antwoord op
onze angsten en onze behoefte aan
veiligheid. Smalbrugge: ‘Gemeenschap ontbreekt ons in hoge mate.
Een gemeenschap met een ‘langelijns-verbinding’ met de oude verhalen die met ons meereizen. Een
gemeenschap met geborgenheid,
waarin we ons het lot van de ander
aantrekken. Een gemeenschap waarin
we langere tijd met elkaar optrekken
en die ons voedt om verder te gaan.
Dan krijgen we de moed om een
andere ruimte te ontdekken dan de
materie. Namelijk de onbekende
ruimte in onszelf: niet alleen transcendentie en spiritualiteit, maar ook
onze capaciteiten en kwaliteiten,
compassie en empathie.’
Overigens kan gemeenschap ook
destructief zijn, benadrukt Smalbrugge: veroordelend, beklemmend, normerend. ‘Daarom is het essentieel
om je te kunnen verplaatsen in elkaar.
Empathie is een sleutel voor een
gezonde gemeenschap: elkaar zien
zonder oordelende blik. Zo ontstaat
een genadige gemeenschap.’
De kerk als gamechanger?
Gevraagd naar zijn hoopvolle fantasie
voor de kerk zegt Smalbrugge: ‘Naast
het bieden van gemeenschap heeft de
kerk ook iets te zeggen over goed en
kwaad. Maar dan op een andere
manier dan de bekende moraliserende, met geheven vinger. De kerk
zou het debat in de samenleving over
wat we werkelijk van belang vinden
kunnen helpen voeren. Denk aan de
angst waar veel pvv-stemmers door
gedreven worden. Als je deze mensen
met hun angsten eerst werkelijk ziét,
kun je het vervolgens met hen
hebben over een toekomstvisioen.
Van daar uit kun je een ander inhoudelijk gesprek voeren. Ander voorbeeld: de banken. De kerk zou het
gesprek over wat de mensen daar
drijft kunnen initiëren. Hoe ontstaat
die enorme ontsporing? Waar gokt
zo’n bankbedrijf op? Wanneer is iets
voldoende of niet? Met een dergelijk
gesprek had de Rabobank er wellicht
van weerhouden kunnen worden om
na de Libor-affaire het statement
“Dit zal nooit meer vóórkomen” te
maken. Dan zou men wellicht gezegd
hebben: “We gaan er alles aan doen
om dit zo min mogelijk voor te laten
komen”.’
De vraag of de kerk in de huidige
maatschappelijke dynamiek als
‘zoutend zout’ een gamechanger zou
kunnen zijn en zo een nieuwe rol kan
krijgen, is een uitdagende. De noodzaak ervan, het waarom, lijkt helder.
Naar antwoorden op het ‘hoe’ en ‘wat’
wordt gezocht, en zijn wij als medezoekers nodig. <<
Marret Kramer en
Johan de Kleuver zijn
partners bij veranderkundig bureau Innova
(www.innova.nl). Ook zijn
zij mede-initiatiefnemers
van de woongroep
Lavendelstraat Haarlem
die dit jaar 25 jaar bestaat
(woongroep-haarlem.nl).
Kramer was in 2011
winnaar van Het Groot
Dictee der Nederlandse
taal.
7
Menno Fund
do the right
thing now
Interim-predikant
Webcare
Services
5%
Een appeltje voor de dorst
FOR
AB
WOR ET TER
LD
Het ideale flesje voor kraanwater
Duurzaam gemakkelijk afwassen, eindeloos gebruiken
met kleinere vermogens de mogelijkheid om effectief en
duurzaam te beleggen. Bovendien is het financiële risico
gespreid, dus lager. Of denk aan de geregeld voorkomende situatie waarbij slechts één persoon in de organisatie
op de hoogte is van de beleggingen. Je moet er niet aan
denken dat zo iemand, om wat voor reden dan ook,
wegvalt. Ook dat risico is afgedekt door als collectief te
opereren.’
Collectiviteit als kracht
In 2001 werd de Stichting Menno Fund
opgericht. Deze stichting beheert en
belegt vermogen voor doopsgezinde
gemeenten en organisaties, op ﬁnancieel
én ethisch verantwoorde wijze.
tekst & foto
Johan Tempelaar
Bestuur Menno Fund.
staand: Ernst Gulcher
& Janny de Weijs
zittend: Ineke Voncken
& Anne S. de Jong
8
Ineke Voncken is voorzitter van het bestuur van het
Menno Fund. ‘Er zijn doopsgezinde gemeenten en
organisaties die beschikking hebben, of krijgen, over
vermogen’, vertelt zij. ‘Bijvoorbeeld wanneer er een legaat
binnenkomt of er opbrengsten buiten de exploitatie zijn,
zoals door de verkoop van een kerkgebouw of ander
onroerend goed. De opbrengst wordt nogal eens gezien
als appeltje voor de dorst. Maar voor diverse organisaties
in onze geloofsgemeenschap geldt dat ze nú ‘dorst’
hebben. Daarom is het Menno Fund opgericht: vanuit de
gedachte dat het rendement enerzijds kan bijdragen aan
het verwezenlijken van extra inspanningen zoals gemeentevernieuwing en -opbouw, maar anderzijds ook tekorten
op de exploitatierekening kan helpen terugdringen, zodat
het vermogen pas zo laat mogelijk hoeft te worden
aangesproken.’
‘Het Menno Fund is ook opgericht vanuit de behoefte
om financieel samen sterker te staan. Dat verhoogt de
continuïteit, maakt het beheer efficiënter en verlaagt de
totale kosten. Eendracht maakt macht. Door gezamenlijk
op te trekken zijn we een grotere partij en kunnen we
beter gebruik maken van de expertise bij de banken.
Als collectief staan we sterker en bieden we ook partijen
Deelnemende organisaties kunnen tweemaal per jaar
instappen in het Menno Fund, per 1 januari en per 1 juli.
Op diezelfde momenten kan desgewenst vermogen aan
het Fund onttrokken worden, bijvoorbeeld wanneer in de
gemeente een verbouwing plaatsvindt, of er om een
andere reden direct geld nodig is. Voncken: ‘Momenteel
participeren zestien deelnemers. Als bestuur zijn we niet
ontevreden over de ontwikkeling van het Menno Fund.
De gewenste opzet blijkt namelijk prima te werken:
financieel verantwoord en ‘dopers ethisch’ beleid met een
goed rendement. Met uitzondering van twee dips, in
2002 en 2008, toen er wereldwijd een economische crisis
woedde.’
Het bestuur van het Menno Fund bestaat uit vier
personen. Twee van deze bestuursleden worden benoemd
door de landelijke Broederschapsvergadering van de ads,
twee door de deelnemende partijen. Het bestuur belegt
niet zelf, maar heeft het praktische vermogensbeheer
uitbesteed aan Triodos-MeesPierson. Voncken: ‘Beleggen
is een vak apart. Dat kunnen we niet zelf en dat willen
we ook helemaal niet. Daarom laten wij het vermogen
beheren door een betrouwbare en ervaren partij, een
professionele beleggingsinstelling met veel expertise.
Als bestuur houden wij er toezicht op dat het beleggen
gebeurt op een wijze die past bij ons beleid en onze
doelstellingen. Het beleggingsbeleid wordt bepaald in
overleg met de deelnemers. Dat betekent dat we niet
participeren in fondsen die betrokken zijn bij wapenhandel, mensenhandel, kinderarbeid, milieuvervuilende
industrie, grond- en zee-exploitatie en dergelijke. Voor
ons is dat, vanuit onze doopsgezinde achtergrond,
vanzelfsprekend. Overigens blijkt al jaren dat duurzame
fondsen beter renderen dan ‘gewone’ fondsen. Dat is
gezien de aard van onze stichting natuurlijk een hele
aardige bijkomstigheid.’ <<
Meer informatie
Ineke Voncken | [email protected]
Handig
flesje en glas ineen
Mooi
strak design van Rinke van Remortel
Goed doel de opbrengst gaat naar drinkwaterprojecten van Simavi
Goedkoop kraanwater is tot wel duizend keer goedkoper dan gebotteld water
Mobiel
met de Dopper applicatie vind je locaties om je Dopper te vullen
Info
www.dopper.com
Like de Dopper op facebook.com/dopperbottle
Follow de Dopper op twitter.com/De_Dopper
meerwaarde voor
religieuze instellingen
Uw instelling kent een maatschappelijke meerwaarde die zich niet
in cijfers laat uitdrukken. Van uw bank verwacht u dat ze dat feilloos
aanvoelt. Het gaat om duidelijke afspraken maken. En vanuit
die stevige basis samen op te trekken om uw maatschappelijke
ambities te realiseren.
Interesse in de dienstverlening van Instituten & Charitas? Maak dan
een afspraak voor een nadere kennismaking via Mark van Keeken,
directeur religieuze instellingen 06 - 124 686 64. Kijk voor meer informatie op abnamromeespierson.nl/instituten
rijkdom in de bijbel
Rijkdom zegen of afgod?
tekst Christiane Karrer-Grube – illustratie Dokus
Wie denkt bij het thema ‘God en mammon’ niet aan de befaamde
uitspraak van Jezus: Niemand kan twee heren dienen… Jullie kunnen
niet God dienen én de mammon (Matteüs 6:24)?
Jezus lijkt rijkdom als concurrentie te beschouwen voor
God. ‘Wat is het moeilijk voor rijken om het koninkrijk
van God binnen te gaan’, zei Jezus na het gesprek met de
rijke man die somber werd en het niet kon opbrengen zijn
bezittingen aan armen te schenken (Marcus 10:23). Toch
geldt rijkdom in de bijbel als zegen van God. Een goed
voorbeeld is Job. Over hem wordt verteld: ‘De Eeuwige
zegende Job in zijn latere leven nog meer dan in zijn
vroegere, en zo kreeg Job veertienduizend schapen en
geiten, zesduizend kamelen, duizend span runderen en
duizend ezelinnen’ (Job 42:12). Hoe zou het anders
kunnen zijn? De grote theologische verhalen in het Oude
Testament vertellen in vele facetten hoe God het land aan
Israël schenkt. Land en oogst, vee, wijn en olijven zijn
gaven van zegen. God is de schepper en dat betekent dat
alle goederen die mensen en dieren laten leven, uit zijn
hand komen. Zijn gaven zijn een zegen voor al wat leeft.
Christiane Karrer-Grube
is docent bijbelse
theologie aan het
doopsgezind seminarium.
10
Het boek Deuteronomium legt hier alle nadruk op.
Israël wordt toegesproken: ‘Gezegend is de vrucht van
uw schoot, de vrucht van uw land en de vrucht van uw
vee… Gezegend is de oogst die u binnenhaalt en het deeg
dat u kneedt… De Eeuwige zal zijn zegen laten rusten op
uw voorraadschuren en op alle arbeid die u verricht. Hij
zal u zegenen in het land dat hij u geeft’ (Deuteronomium
28:4-8). Deze zegen is echter onlosmakelijk verbonden
met een leven volgens de geboden die Mozes heeft
verkondigd. Dat betekent dat de rijkdom voor héél de
gemeenschap van Israël een goed leven moet waarborgen
en tot zegen zijn. De geboden in Deuteronomium zijn
bedoeld voor de vrije burgers in Israël die zelf land
bezitten en een groot aantal heeft betrekking op de
sociale samenleving. De landbezitters moeten hun
verantwoording nemen en voor ondersteuning van de
andere, armere bevolkingsgroepen zorgen. Zij moeten
bijvoorbeeld om de drie jaar een tiende deel van hun
opbrengst afstaan aan degenen die geen grond bezitten
(14:28-29).
De wetten rondom de kwijtschelding van schulden laten
het beste zien hoezeer rijkdom ten dienste moet staan van
alle mensen in de gemeenschap. In een samenleving die
gebaseerd is op landbouw en veeteelt is lenen vaak noodzakelijk. Bij ziekte, noodweer, droogte enzovoort, zijn de
voorraden gauw op. Als de schuldenlast van delen van de
bevolking echter te hoog wordt, dreigt de maatschappij
te ontwrichten. Mensen worden afhankelijk en schuldslavernij dreigt. De weinige rijken krijgen te veel macht en
invloed. Volgens Deuteronomium 15 dienen elk zevende
jaar alle schulden kwijtgescholden te worden. Ook slaven
moeten worden vrijgelaten. En de rijken worden verplicht
te lenen aan wie dat dringend nodig heeft. Bij alle sociale
geboden wordt herhaald: ‘De Eeuwige, uw God, zal u
erom zegenen in alles wat u onderneemt’. Rijkdom is een
zegen van God. Maar alleen als de rijken bereid zijn delen
van hun bezit ‘los te laten’ (het Hebreeuwse schamat
– loslaten – is een centraal begrip), zal de zegen blijven.
Schulden kwijtschelden betekent voor de rijken bezit
verliezen, en toch zal juist daardoor ook voor hen de
zegen toenemen. Overigens moet niet alleen met het
oog op sociale belangen bezit ‘losgelaten’ worden. In twee
van iedere drie jaren wordt het tiende deel van de totale
opbrengst gebruikt om op pelgrimage naar Jeruzalem
te gaan, en daar met de hele familie uitbundig feest te
vieren (14:22-27).
macht en invloed en maken slachtoffers. Ook daarover
gaan teksten in het Oude Testament. Zo stellen de
profeten misbruik aan de kaak: ‘wee degenen die zich
huis na huis toe-eigenen, die akker na akker samenvoegen’ (Jesaja 5:8, Amos 5 en 6). Er zijn verhalen over
verleiding: de koning die niet tegen het ‘nee’ van Nabot
kon, toen hij zijn diens wijngaard wilde kopen. Hij
pleegde een moord om zich het bezit toe te eigenen (1
Koningen 21). Of de befaamde ziener Bileam die eerst
hoorde hoe God ‘nee’ zei tegen een opdracht die hij zou
krijgen. Toen echter de beloofde beloning hoger werd en
de gezanten meer aanzien hadden, hoorde hij ineens ‘ja’.
Toeval? Volgens het verhaal gaat de bode van God drie
keer in de weg staan, terwijl de ‘grote ziener’ hem niet ziet
(in tegenstelling tot een ezelin…). Ziet hij de beloning en
de roem al? Het kost heel wat moeite voordat hij God
weer ziet en begrijpt wat het betekent dat hij alleen mag
zeggen wat God hem opdraagt (Numeri 22).
radicaal vertrouwen in God. Hij leeft slechts van wat hem
iedere dag gegeven wordt. In zijn verkondiging staat
centraal: laat los waar je recht op denkt te hebben, ten
dienste van de gemeenschap. Aanvaard dat je soms
inteert om een nieuw begin mogelijk te maken. God
schenkt zo ruimhartig van zijn ‘bezit’ aan ons mensen,
dat hij onze fairness-regels op hun kop zet (de arbeiders
in de wijnberg, Matteüs 2:1-16; de barmhartige vader,
Lucas 15:11-32; de oneerlijke rentmeester, Lucas 16:1-9).
De zegen die God je schenkt is zo groot dat je zelf ook
ruimhartig kunt schenken. Dit geldt letterlijk en figuurlijk. Het is dan ook geen toeval dat de betekenis van
vergeving wordt uitgelegd met een gelijkenis over de
kwijtschelding van schulden (Matteus 18:21-35). <<
Jezus legt veel nadruk op het gevaar van rijkdom. Als het
najagen van bezit teveel van je aandacht en energie
vraagt, wordt dat inderdaad een soort afgod die je dient.
Er is daarnaast dan geen ruimte voor vertrouwen in God.
De toetssteen is ‘loslaten’ – daarover struikelt de man
die zijn rijkdom niet kan weggeven aan de
armen. Jezus, die voor de verleidende
kracht van rijkdom waarschuwt, laat
zelf bezit op een radicale manier
los. Hij belichaamt een
Rijkdom betekent echter ook gevaar, want mensen
worden gemakkelijk verleid om alleen voor zichzelf
rijkdom na te streven. Vaak gaat dat ten koste van de
gemeenschap en de armen. Rijkdom kan mensen in haar
greep krijgen. Die richten dan al hun aandacht en energie
op het vergaren van rijkdom, misbruiken daarvoor hun
11
crisis
de stelling:
‘De economische crisis
is een geloofscrisis’
Hebzuchtige bankiers, overheden die teveel geld
uitgeven, burgers die te weinig geld uitgeven
en losgeslagen individualisme. Er zijn wel duizend
redenen te verzinnen voor de huidige financiële
‘Aan de secularisatie van de afgelopen
crisis.
tekst Jan Willem Stenvers
Nu Nederland nog steeds niet uit
de recessie is, doemt de vraag op in
hoeverre wij nog vertrouwen op en
geloven in de financiële wereld en de
overheden. Of is de leegloop van de
kerken de schuld van alle problemen?
Drie experts geven antwoord op de
vraag: Is de economische crisis een
geloofscrisis?
Henk Leegte
Henk Leegte is predikant in de doopsgezinde gemeente in Amsterdam.
‘Het is veelzeggend dat het
eerste woord dat kinderen leren
schrijven ik is’
‘Het is te simpel om te zeggen dat de
huidige crisis een geloofscrisis is.
Het is een economische crisis die te
maken heeft met hele grote mondiale
problemen. Maar het zou zomaar
kunnen dat de problemen wel deels
voortkomen uit een sterk geseculariseerde samenleving.
12
decennia zitten zowel heilzame als
heilloze kanten. Het is goed dat de
kerken niet meer zoveel macht
hebben over mensen. Maar in die
kerken is wel eeuwenlang verteld dat
het leven niet gaat om het individu,
dat er als je deelt genoeg moet zijn
voor iedereen, en dat we onze hebzucht een beetje in toom moeten
houden. Dus eeuwenlang zijn die
gedachten in de kerken middels
bijbelse verhalen aan mensen
overgedragen.
‘Door de leegloop van de kerken is de
voortgang van die verhaaltraditie nu
zo goed als gestopt. De vraag is wat
er gebeurt met een samenleving als
bijna niemand het verhaal van bijvoorbeeld de barmhartige Samaritaan
nog kent. We zijn nu op dat punt
beland.
‘Het individualisme is doorgeslagen
en er wordt geen moreel appèl meer
gedaan op mensen, ook niet in de
kerk. Als je iemand vraagt om een
avondje met iets te helpen en die
persoon zegt: “Nee, het kan nu niet,
ik heb het te druk, dus kies voor
mezelf ”, vindt men dat fantastisch.
Het is ook veelzeggend dat het eerste
woord dat kinderen leren schrijven
‘ik’ is.
‘Mensen denken nog wel na over
levensvragen, maar niet meer in religieus of institutioneel verband. Als ze
op zoek zijn naar zo’n verband en bijvoorbeeld naar de kerk gaan, kennen
ze de gebruiken en traditie niet en is
de zondagochtend niet altijd even
inspirerend. Veel mensen die binnenkomen zijn op zoek naar antwoorden,
maar die hebben we niet pasklaar.
Dus ik zie veel mensen naar de kerk
komen die ook weer snel weg zijn.
Gelukkig zijn er genoeg die wel
betrokken blijven. Mensen hebben
nog wel vleugels, maar ze zijn de
wortels kwijt.’
Tim van der Vliet
Tim van der Vliet is oud-beurshandelaar
en houdt zich tegenwoordig bezig met
bezig met ‘laag-bij-de-vloerse spiritualiteit’. Die is deels gebaseerd op de lessen
die hij op de beursvloer leerde. Hij
schreef er onder andere het boekje
Open je ogen – Spiritueel ontwaken
the easy way over.
‘Er is zeker sprake van een geloofsof vertrouwenscrisis. Mensen geloven
niet meer in de huidige financiële
instellingen en ook niet meer in
regeringen of in sommige religieuze
instituten. Maar dat is helemaal niet
erg, het is een kans.
‘De huidige crisis heeft te maken met
egoïsme. Mensen in de financiële
wereld zijn teveel bezig geweest met
zichzelf. Een gemiddelde zakenbankbankier kan het niets schelen wat er
gebeurt in de wereld, als hij maar
geld verdient. Ik zeg niet dat het
slecht is, maar het is wel gedrag
gebaseerd op de privé-agenda.
‘In de negentiger jaren gebeurden
daardoor de meest rare dingen op de
beurs. Beurshandelaren bedachten
hele vreemde constructies om maar
geld te verdienen. Banken en hun
medewerkers verdienden wel als ze
het spaargeld van klanten goed
belegden, maar betaalden niet mee
als het misging. De vraag is dan:
heeft de bankmedewerker als hoogste
doel geld verdienen voor de klant of
voor zichzelf?
‘Momenteel komt steeds meer aan
het licht dat dit al jaren gebeurt. Het
is heel terecht dat we daar verbolgen
over zijn. De gemiddelde burger gaat
er vanzelfsprekend niet mee akkoord
dat banken ongevraagd risico nemen
met het spaargeld van klanten. Maar
het is mooi dat de crisis, omdat we nu
zien wat er daadwerkelijk gebeurt,
een kans biedt om dat te veranderen.
‘Dit alles geldt niet alleen voor de
financiële wereld. In sommige
kerkelijke instituten zijn eeuwenlang
dingen gebeurd die niets te maken
hebben met het idealistische
gedachtegoed waarmee ze ooit zijn
opgericht. Ook politici zijn de
afgelopen decennia vaak met hun
eigen belangen bezig geweest, en
met het regelen van een goede baan
voor ná hun politieke carrière.
‘Eigenlijk bestaat voor mij het woord
crisis niet. Ik zie het als een mogelijkheid voor iets nieuws. Die les heb ik
op de beurs geleerd; daar zien de
meesten het zo. Een crisis is een kans
om de rotte appels uit de boom te
schudden en te vernieuwen. En dat is
ook nu het geval.
‘Nu mensen steeds minder geloven
in de ouderwetse instituten, moeten
banken, overheden, religies en bur-
‘Een crisis is een kans om de rotte
appels uit de boom te schudden en
te vernieuwen’
gers op zoek naar nieuwe manieren
van werken. Zo heeft de bankenwereld nu de kans om zich meer te
richten op faciliterende dienstverlening, in plaats van op het verdienen
van geld.’
Henk Willem Smits
Henk Willem Smits is journalist voor
Quote en schrijver van onder andere
Het Belastingparadijs. Daarin legt
hij uit hoe grote mondiale bedrijven
Nederland gebruiken als belastingparadijs.
‘De huidige crisis is een schuldencrisis. En die schulden moeten
betaald worden. Ik vind het lastig
daar een religieuze of zingevingscomponent aan vast te plakken; het
moet op een financiële manier
opgelost worden.
‘Wel is het zo dat mensen niet meer
in de banken geloven. Het consumentenvertrouwen is daardoor erg
laag, dus houden mensen de hand op
de knip. Terwijl het juist belangrijk is
dat mensen geld uitgeven. Als dat
niet gebeurt, stokt alles in de
economie en kom je in een nare
neerwaartse spiraal terecht.
‘De vraag is hoe de banken het vertrouwen gaan terugwinnen. Zelfs
het toezicht op de banken is tekortgeschoten, zoals te zien was bij sns
Reaal. Hoe zit het met de betrouwbaarheid van de banken als het
toezicht erop al niet deugt?
‘Je zou kunnen zeggen dat de huidige
crisis is veroorzaakt door een
protestants-christelijke manier van
handelen. Met de Reformatie kwam
het huidige (gecorrigeerde) kapitalistische systeem op zoals we dat nu
kennen. Daarin is het maken van
schulden geen taboe – anders dan bij
bijvoorbeeld moslims, die geen rente
mogen vragen op geleend geld. In
het Westen is het idee altijd geweest
dat je winst kunt maken door eerst
een schuld aan te gaan: de hefboom.
Maar die hefboom kan ook de verkeerde kant opschieten, zoals nu het
geval is.
‘Bidden helpt niet’
‘Momenteel is het ons allemaal goed
ingepeperd dat we zo niet door
kunnen gaan. Maar over dertig jaar
zijn we dat weer vergeten, dan is het
weer hetzelfde liedje. En dan is het
uiteindelijk weer crisis. Het gaat al
duizend jaar zo.
links Henk Leegte
boven Tim van der Vliet
onder Henk Willem Smits
‘We moeten alles wel een beetje
relativeren. West-Europa en de
Verenigde Staten zitten in een vervelende crisis, maar we hebben het
nog steeds goed. Voor de mensen die
hun baan verliezen is het natuurlijk
naar, maar de rest van de mensen kan
goed genoeg leven. Het is ook nog
altijd beter dan in de jaren ’40 en ’50.
We moeten er vooral financieel uit
zien te komen. Bidden helpt niet.’ <<
13
bestuurstafel
De doopsgezinde kerk in Shirati,
Tanzania, heeft het plan opgevat om
samen met verschillende partners een
technische school te bouwen. Het is
een vijfjarenplan dat stap voor stap
gerealiseerd gaat worden. Bij de
zomercollecte in 2013 brachten we
dit project onder uw aandacht en
mede dankzij uw gulle gaven kan
nu met de bouw worden begonnen.
De noodzakelijke toestemming van
de overheid is binnen, het leerplan is
ontwikkeld en op 29 maart zal door
een minister de eerste steen gelegd
worden. Wij blijven dit project op de
voet volgen en zullen er periodiek
over rapporteren in Doopsgezind NL .
Schoolbanken voor Malanje
een onderwijsproject onder ruim
500 Koptische vrouwen en kinderen
in de provincie Minya. Het belangrijkste doel is de geletterdheid van
deze vrouwen en kinderen te verhogen, zodat zij toegang krijgen tot
hoger onderwijs. Zij vallen namelijk
over het algemeen buiten de boot
van het reguliere onderwijs.
Kerk en Vrede verenigt mensen die
zich inzetten voor ontwapening en
geweldloosheid. Kerk en Vrede
gelooft dat het niet terecht en onverantwoord is om te vertrouwen
op geweld, aldus de tekst op haar
website. Dat het werk van Kerk en
Vrede veel raakvlakken heeft met
Doopsgezind WereldWerk moge
duidelijk zijn. Als de landelijke of
regionale pers bericht over zaken van
vrede, heelheid van de schepping,
of gewapend ingrijpen in conflictsituaties, hebben zowel Kerk en Vrede
als WereldWerk vaak de behoefte een
reactie te geven, een zogenaamde
quick response. Dat kan zijn in de
vorm van een ingezonden brief in
de krant, of een opinie-artikel. Wij
zoeken mensen die naar aanleiding
van een artikel in hun krant behoefte
voelen om te reageren en daar een
platform voor zoeken. Volgt u artikelen of bent u een schrijver van
ingezonden brieven: laat het weten
aan [email protected].
door Bert Duhoux, voorzitter
reactie
Op het artikel ‘Bijbelse reflectie’ van
februari ontvingen we van een lezeres
een reactie naar aanleiding van het
gebruik van het woord ‘racisme’.
Zij schreef onder meer: “Noch de
betrokkenen, noch wijzelf zijn daar bij
gebaat, omdat een keuze vóór de ene
kant altijd een keuze tégen de andere
betekent. ‘Heilzame verwarring’ is,
hoe gek het ook klinkt, het meest
geëigend in deze situatie.”
Verschil in perceptie zal altijd wel
blijven, als mensen maar respectvol met elkaar blijven praten, en
luisteren.
Sinds enkele jaren heeft Doopsgezind WereldWerk haar werkgebied
in Afrika uitgebreid. Naast de al bestaande contacten in Tanzania is er
inmiddels een goede band met broeder Ambeke van de Mennonite
Church in Malanje in Angola. broeders en zusters vatten daarom varend aan de slag gegaan. Van het in
Eerder meldden wij dat enkele
nieuwe bestuursleden de gelederen
hebben versterkt. Dat houdt ons fris
en het leidt tot nieuwe initiatieven en
nieuwe contacten. Zo kwamen wij
kort geleden in contact met Mennonite Central Committee in Cairo,
Egypte. mcc is actief betrokken bij
tekst & foto’s
Ans Goezinne-Oud
cpt steunt Pensioenfonds Zorg & Welzijn
De contacten in Angola zijn tot stand
gekomen na een bezoek een paar jaar
geleden van Nelleke Schiere en
Martin Vegter aan de Mennonieten
aldaar. Na dat bezoek is het e-mail
contact gebleven en zijn de banden
verstevigd. Zo kwam WereldWerk te
weten dat er een nijpend probleem
was: er waren geen schoolbanken
voor de nieuwe school. WereldWerk
heeft toen besloten ondersteuning
te bieden – een nieuw project was
geboren.
Project
Vila Matilde is een nieuwe voorstad
van Malanje, waar de armste mensen
opeengehoopt leven. In deze buurt
komen steeds meer mensen wonen,
voornamelijk gezinnen met kinderen
zonder enige sociale achtergrond.
Een katholieke zusterorde heeft één
school gebouwd, maar dat is bij lange
na niet voldoende om al deze kinderen op te vangen. Onze doopsgezinde
14
het idee op ook een school te bouwen. De school is er inmiddels en
bestaat uit zes klassen, maar er zijn
geen banken waar de kinderen op
kunnen zitten. Noodgedwongen
zitten de leerlingen op meegebrachte
blikken en tuinstoelen, wat de leerprestaties niet bevordert. Voor het
aanschaffen van banken was niet
genoeg geld, en voor het maken
ervan was een bedrag nodig van
2000 euro. Broeder Beto, lid van de
mennonieten-kerk, is een goed
timmerman en wilde de stoelen
samen met een assistent maken.
Tegelijkertijd wilden zij vier broeders
de gelegenheid geven het vak van
timmerman te leren. Alle materialen
zouden ter plaatse worden aangeschaft.
Uitvoering
Nadat WereldWerk aan broeder
Ambeke had laten weten dat zijn
project gesteund zou worden, zijn de
timmerlieden uit Malanje voort-
Angola gekochte materiaal konden zij
vijftig schoolbanken maken. De prijs
van één schoolbank bleek 40 euro te
zijn. Daar waren ze erg trots op:
wanneer zij de banken bij een Chinese winkel hadden moeten kopen,
zouden ze 100 euro per stuk kwijt zijn
geweest. De banken gemaakt door
het katholieke timmermansbedrijf
waren zelfs nog duurder. Jammer
genoeg zijn de vijftig banken maar
voldoende voor twee klaslokalen.
In een brief van broeder Ambeke
wordt WereldWerk oprecht bedankt
voor de geboden hulp. Op deze plaats
willen wij ook de dg Aalsmeer
bedanken. Zij heeft uit de opbrengst
van haar bazar dit project ondersteund. Mogelijk zijn er doopsgezinde gemeenten die een vervolgproject willen steunen: de schoolbanken zijn een investering voor
goed onderwijs. WereldWerk wil u
hier graag bij helpen. <<
Rectificatie
In het vorige nummer
van Doopsgezind NL zijn
enkele fouten in de tekst
van het artikel ‘Bijbelse
reflectie’ geslopen.
Op pagina 13, 1e kolom,
moet ‘systematisch
geweld’ zijn: ‘systemisch
geweld’. En in de laatste
alinea moet ‘bedoeïenleven in de bezette
gebieden’ zijn: ‘bedoeïnenleven in de Negev’.
tekst & foto Maarten van der Werf
Christian Peacemaker Teams Nederland heeft Pensioenfonds Zorg en Welzijn (pfzw) een bericht gestuurd om
haar steun en waardering uit te drukken voor de stap om
zich terug te trekken uit beleggingen bij enkele Israëlische
banken. Het pfzw heeft de richtlijn voor verantwoorde
investeringen van de Verenigde Naties ondertekend:
United Nations Principles for Responsible Investment.
Als actief aandeelhouder heeft het pfzw langdurig de
dialoog gezocht met de betreffende banken, die de bouw
van Israëlische nederzettingen in de Westbank financieren. Na een vruchteloze dialoog hierover besloot de pfzw
haar geld terug te trekken uit de banken. cpt benadrukt,
evenals pfzw, dat het terugtrekken van gelden geen
politieke betekenis heeft voor wat betreft het bestaansrecht van Israël. Het gaat om de bouw van de nederzettingen, die wegens onrechtmatigheid door de vn en het
Internationaal Gerechtshof is veroordeeld. Het stopzetten
van samenwerking met de banken is een geweldloze
manier om, na vruchteloze gesprekken, te laten weten
Bethlehem, op de voorgrond
het vluchtelingenkamp
Deheishe, op de achtergrond
een joodse nederzetting.
dat hiervoor geen verantwoordelijkheid meer wordt
genomen en dat een werkelijk gelijkwaardige dialoog
wenselijk is. Het stakingsrecht in democratieën is
gebaseerd op dezelfde geweldloze manier van het zoeken
van dialoog. <<
Maarten van der Werf is coördinator van cpt-nl |
www.cpt-nl.org
15
broederschapshuizen
Dopers
commercieel
De directeuren van de drie (voormalige) broederschapshuizen Mennorode, Buitengoed Fredeshiem en Dopersduin zijn het erover eens dat
de doopsgezinde idealen en waarden de commerciële positie van hun
Fredeshiem
instellingen versterken.
tekst Dirk Visser – foto Dopersduin
‘De doopsgezinde identiteit staat ons
niet in de weg’, aldus een hunner.
Een ander zegt: ‘Winst is een voorwaarde voor continuïteit’. Wel hebben
ze te maken met een teruglopend
aantal doopsgezinde bezoekers. In
Mennorode en Fredeshiem vormen
doopsgezinden tussen de tien en
vijftien procent van de gasten. In
Dopersduin is dat aandeel de laatste
jaren redelijk stabiel gebleven, op
ongeveer een derde van het totaal.
Mennorode
‘De doopsgezindheid, breed gedefinieerd, is absoluut van belang, ook
voor de zakelijke kant van ons bedrijf ’,
zegt Gert Eigenbrood, directeur van
Mennorode. ‘De afgelopen tien jaar
zijn we van de nood een deugd gaan
maken. Wij proberen doopsgezinde
waarden te verwoorden en in de praktijk te brengen. Daarbij baseren we
ons op moderne uitgangspunten,
zoals duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Wij
willen verantwoord met mens en
milieu omgaan.
De overheid heeft drie jaar geleden
besloten geen geld meer voor
conferenties beschikbaar te stellen.
16
Dat heeft niet geleid tot een drama,
maar het is wel wat minder geworden. De topsectoren waar Mennorode
zich nu op richt, zijn onderwijs,
gezondheidszorg, de milieumarkt en
werknemersparticipatie. De groepen
komen hier met een eigen programma, maar wij vertellen graag over
onze duurzame bedrijfsvoering. Het
hoogtepunt van duurzaamheid op het
terrein van Mennorode is De Luwte,
een bijzonder duurzaam gebouw dat
van hergebruikte materialen is
vervaardigd.’
Er komen relatief veel religieuze en/
of spirituele groepen naar Mennorode, waar per jaar twintig tot vijfentwintig kerkdiensten gehouden
worden. Mennorode heeft jaarlijks
ongeveer 40.000 gasten, en er staan
tachtig mensen op de loonlijst. ‘De
bestuursleden moeten doopsgezind
zijn, maar dat geldt niet voor het
personeel. Mennorode is eigendom
van de Stichting Broederschapshuiscommissie Elspeet.’ Eigenbrood
spreekt met veel waardering over het
bestuur, onder voorzitterschap van
ds. Gabe Hoekema.
‘Via commerciële bedrijfsvoering
willen we onze identiteit behouden’,
zegt directeur Alex de Ruiter van
Buitengoed Fredeshiem bij Steenwijk.
‘Voorwaarde is natuurlijk dat er
voldoende gasten komen, anders
kunnen we de zaak niet in stand
houden. We gaan daarbij uit van onze
eigenheid want dat is onze kracht, en
die onderscheidt ons van bijvoorbeeld
bedrijven die aangesloten zijn bij een
keten.’
In de broederschapshuizen, inclusief
Fredeshiem, komen al tientallen jaren
niet alleen doopsgezinde gasten. ‘Wij
zijn van oorsprong vooral een oecumenisch huis, met een doopsgezinde
sfeer en identiteit. Er is persoonlijke
aandacht, een gevoel van ‘welkom
zijn’, van ontmoeting. Dat uit zich ook
in onderling respect en een ongedwongen, informele sfeer. Veel mensen voelen zich daar bijzonder prettig
bij.’
Buitengoed Fredeshiem heeft als
lijfspreuk een citaat van de joodse
bijbelgeleerde Martin Buber: Al het
werkelijke leven is ontmoeting. ‘Dat is
de eerste spreuk op ons Inspiratiepad. We stimuleren dan ook graag
ontmoeting’, zegt Alex de Ruiter.
‘Bijvoorbeeld via onze ZondagMatinees, maar ook in het groepshotel zelf. Bij de laatste verbouwing
hebben we een soort dorpspleinachtige foyer gecreëerd, waar mensen
van verschillende groepen met elkaar
in contact kunnen komen. We willen
dat de gasten hier door ontmoeting
van betekenis voor elkaar zijn, dat ze
even geraakt worden. Je herinnert je
dingen als je die samen beleeft of
samen doet. Soms zijn dat inspirerende momenten. Ook organiseren
we samen met doopsgezinde
gemeenten of ringen midweekvakanties, onder meer rondom
levensverhalen. Dat werkt positief
voor de deelnemers en opbouwend
in een gemeente of ring.
‘Een andere activiteit is ‘Leeftocht’,
een samenwerkingsverband met
Dopersduin en de ads. Die is van
groot belang voor onze identiteit.
Broederschapshuizenpredikant
Marion Bruggen is voor Fredeshiem
verantwoordelijk voor de inhoud.
Leeftocht biedt cursussen op religieus
en spiritueel gebied.’
Sinds kort heeft Fredeshiem een
nieuw bestuur, onder leiding van
Grytsje Anema. In plaats van tien
bestuursleden zijn er nu vijf, van wie
er twee doopsgezind zijn. ‘De lijnen
zijn korter waardoor er sneller
besluiten genomen worden. Daar
vraagt deze tijd ook om. Het bestuur
heeft het aangedurfd om in 2012 te
investeren, terwijl het economisch
gezien een moeilijke tijd was. Daar
kunnen we nu de vruchten van
plukken’, zegt Alex de Ruiter.
Dopersduin
‘In de bedrijfsvoering van Dopersduin
in Schoorl speelt het doopsgezinde
element een grote rol’, zeggen
Martijn Maring en Wieteke van der
Molen, die er de leiding hebben.
‘Dopersduin heeft er heel bewust
voor gekozen geen hotelkamers te
bieden. Onze kamers in de slaaphuizen zijn heel eenvoudig, bijvoorbeeld zonder televisie. Wij vinden het
belangrijk dat de mensen elkaar ontmoeten in het hoofdgebouw. Het
gemeenschapsgevoel komt voort uit
het doopsgezinde. Zo is het een goed
gebruik dat groepen zich bij de
warme maaltijd zoveel mogelijk aan
elkaar voorstellen, zodat iedereen
weet wie er nog meer in huis is.
Tijdens de maaltijd, het afwassen of
’s avonds in de serre, raken mensen
met elkaar in gesprek. We horen van
gasten dat ze hier komen voor de
ongedwongen sfeer, de openheid
en vriendelijkheid.
‘Met 12.000 overnachtingen per jaar
zijn we kleiner dan de andere broederschapshuizen. We streven niet
naar winst, maar proberen wel in de
zwarte cijfers te blijven. Er moet
voldoende reserve voor onderhoud
zijn. Een paar jaar geleden is de naam
‘Doopsgezind Broederschapshuis
Schoorl’ veranderd in ‘Dopersduin’.
De nieuwe naam is korter, bekt
makkelijker en is laagdrempeliger.
Maar er is heel bewust voor gekozen
om het doperse in de naam te
houden.’
‘De soberheid hier in huis is tijdens
de economische crisis van de laatste
jaren eerder een voordeel geweest
dan een nadeel. Wereldlijke gemeenten en instellingen kunnen zich niet
veel luxe meer veroorloven. Zij kiezen
nu eerder voor een gemoedelijke
sfeer in een mooie omgeving, dan
voor een luxe hotel.
‘Twaalf weken per jaar zijn er ‘eigen’
weken. Dat zijn vakantieweken voor
individuele gasten die we als één
groep (een gemeenschap) beschouwen. De hele huishouding wordt dan
overgenomen door vrijwilligers.
Die spelen een grote rol bij Dopersduin. De zes zomerweken lopen erg
goed, met vorig jaar een bezetting
van 85 procent. Tijdens de herfst- en
Oud en Nieuwweek waren er ruim
honderd gasten en kon er niemand
meer bij. Ook jongeren kunnen hier
als vrijwilliger verblijven. Zo kunnen
ze zelfstandig op vakantie, doen ze
bovendien iets nuttigs en is het voor
de ouders toch vertrouwd. Onze
gastenleiding verzorgt in die weken
een (vrijblijvend) programma met in
ieder geval ’s ochtends en ’s avonds
een viering’, aldus Martijn Maring en
Wieteke van der Molen van Dopersduin. <<
17
boeken & bladen
Tenzij anders vermeld, zijn de bijdragen op deze pagina’s
van de hand van Martin Maassen, [email protected]
Homo zijn
Er wordt vrijwel nergens meer geworsteld met het thema homoseksualiteit dan in reformatorische kring.
Vele boeken, brochures en conferenties zijn er aan gewijd. Strak in het
pak zittende mannenbroeders komen
zwetend en zwoegend telkens tot
hetzelfde standpunt: je mag het zijn
maar niet doen. Alleen al daarom is
het een verademing dat er nu ook
eens boek verschijnt van een reformatorische ‘ervaringsdeskundige’.
Herman van Wijngaarden is staflid
van de hervormd-gereformeerde
jeugdbond (hgjb) en homoseksueel,
hoewel die laatste aanduiding misleidend is. Tot voor kort werden
mensen als Van Wijngaarden in reformatorische kring principieel homofiel
genoemd. Immers, je mag het wel
zijn, maar niet praktiseren. Van Wijngaarden schreef een “welkome
handreiking voor jongeren die weten
– of te weten komen – dat zij homo
zijn”. Hij schreef zijn boek “door de
bril van God” en die is blijkbaar
onverbiddelijk: “homoseksualiteit is
niet zoals God seksualiteit oorspron-
18
Oké, ik ben dus homo, Herman van
Wijngaarden, € 8,90, uitgeverij Jes!
(samenwerking uitgeverij Boekencentrum en hgbj)
Oratio_DeBoer+Groot_TweedeDruk2014_Omslag_7mm.indd 1
echo
Joodse geschiedenis
Simon Schama, Brits historicus van
Joodse afkomst, heeft met zijn De
geschiedenis van de Joden een verhaal
willen schrijven over lijden en veerkracht, over vastberadenheid en
creativiteit, zoals hij het zelf uitdrukt.
In 1973 was hem door een uitgever al
eens gevraagd zo’n geschiedenis te
schrijven. Het was er nog niet van
gekomen. Vijf jaar geleden kreeg
Schama dezelfde vraag voorgelegd:
een geschiedwerk, in combinatie met
een documentaire-reeks voor de bbc.
Het is een indrukwekkende, monumentale studie geworden, waarvan
het eerste deel de tijdsspanne van
1000 voor Christus tot 1492 na
Christus beslaat.
De speelse, vlotte, lichtvoetige verteltrant zorgt ervoor dat je niet terugdeinst dit vuistdikke boek, meer dan
500 bladzijden, uit te lezen. Prachtige
zinsneden als “Jona’s weekendje in de
buik van de walvis” en: “De geest is
uit de fles. Maar eigenlijk dwaalde die
allang vrij rond voordat de Bijbel hem
bottelde”, dwingen je als het ware
verder te lezen. De geschiedenis van
de Joden gaat over cultuur,
religie,
Wat moeten we
vandaag de dag aan met God
en het hardnekkige verschijnsel ‘godsdienst’?
politiek, taal, rituelen,
maar
Valt
er nu nogis
ietsbovenal
redelijks te zeggen over
transcendentie, het hart van de religie?
een verhaal van mensen
over
de
hele
Theo de Boer en Ger Groot
— ooit leermeester
en student — gaan hierover een gesprek aan vanuit
wereld. Het is een verhaal
dat
duizeneen verschillende achtergrond (protestant en
katholiek). De god van de rationele, natuurlijke
den jaren beslaat entheologie
dat de
continenis gestorven,
aldus De Boer, maar dat
was maar één gestalte waarin mensen diens
ten omspant: van India
totkunnen
Andalusië,
mysterie
ondergaan. God is voor de
religie helemaal niet zo belangrijk, voert Groot aan.
van de bazaar in CaïroHettot
levende
krijgtstraten
allereerst betekenis door
de ervaring van het ritueel.
van Oxford.
Degene die de bijbel als ‘waar
gebeurd van kaft tot kaft’ meent te
moeten lezen, kan het boek beter
onaangeroerd laten. Voor Schama is
de bijbel een belangrijke bron, maar
meestal niet meer dan “een echo van
een bepaalde realiteit”. “Er zou geen
spoor van bewijs opduiken dat de
9 789491 1 10054
Israëlieten ooit uit Egypte waren
vertrokken en veertig jaar door de
Sinaï-woestijn hadden gedwaald.”
Dit is inderdaad de studie geworden
die Schama altijd al wilde schrijven:
“De geschiedenis van de wereld kun
je niet begrijpen zonder de geschiedenis van de Joden”.
door Jehannes Regnerus
De geschiedenis van de Joden. Deel 1:
De woorden vinden. 1000 v.C.-1492,
Simon Schama, uitgeverij Atlas Contact,
€ 34,95
7 mm
theo de boer & ger groot religie zonder god
niet doen
kelijk bij de schepping bedoeld heeft”.
En Paulus deed er nog flink wat
schepjes bovenop. Daar doen David
en Jonathan niets aan af. Hoewel
David van Jonathan zegt dat zijn
liefde hem “wonderlijker was dan de
liefde van vrouwen”, weet Van Wijngaarden dat er tussen hen geen
sprake was van seksualiteit. Het
waren “soulfriends” en dat mag,
volgens Van Wijngaarden. Die laatste
stellingname leverde hem in refokringen de nodige kritiek op. Van
Wijngaarden ziet homo’s wel
samenwonen, al kent hij de nodige
aarzelingen. Ook als je “níet de
slaapkamer met elkaar deelt” kan de
kat toch op het spek gebonden
worden. Misschien is daarom een
leefgemeenschap een meer “heilzame
samenlevingsvorm”. “Ons hele menszijn is door de zondeval beschadigd”,
met de homoseksueel als ultieme
zondebok.
Homoseksualiteit en refo’s, het blijft
een onmogelijke combinatie.
theo de boer & ger groot
Religie zonder God
Een dialoog
theo de boer is emeritus hoogleraar filosofie aan de
Vrije Universiteit en de Universiteit van Amsterdam.
ger groot is bijzonder hoogleraar filosofie en
literatuur aan de Radboud Universiteit Nijmegen
en universitair hoofddocent filosofische antropologie
aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
www.uitgeverijsjibbolet.nl
geen God
Wel religie
Oh nee, weer zo’n secularisatiegeschrift, dacht ik bij mijzelf. Zelden
heb ik een boek met zoveel tegenzin
ter hand genomen. Zelden ben ik zo
rechtgezet, op de eerste bladzijde al.
Religie zonder God gaat niet over de
vraag “of godsdienst voor een samenleving nodig is, of juist schadelijk –
en of hij zou moeten worden uitgevonden als hij er niet was geweest,
dan wel met alle mogelijke middelen
in stand moet worden gehouden”.
Het boekje is veel dunner dan ik
verwachtte en bevat een oprecht
onderzoeken van dat merkwaardige
gegeven dat het moderne denken
allang met God en godsdienst heeft
afgerekend, en dat religie toch
eenvoudigweg blijft bestaan.
Waar Theo de Boer heil ziet in de
hermeneutische benadering van de
bijbelse theologie, beargumenteert
Ger Groot dat religie overeind blijft,
zelfs zonder God, door de rituelen.
Gebaar en daad blijven betekenis
houden en geven. Religie zonder God
is geen wedstrijdje, het gaat niet om
het eigen gelijk dat met verve verdedigd wordt, het is echt een dialoog.
Een oprecht zoeken, waarderen en
pareren van elkaars vorsing.
In die zin is het een elegante serie
opstellen, over waarheid, werkelijkheid, gebaar, daad, zijn, God of niet,
en hoe dan. Theo de Boer schrijft
helder, fris en opwekkend als knerpend verse sneeuw, met een scherpzinnig gevoel voor humor. Ger Groot
is beeldender en breedsprakiger, en
gebruikt meer voorbeelden ‘uit het
leven’. Het is een kwestie van smaak,
ook voor wat betreft de uitkomst van
hun dialoog. Die bijt elkaar nergens,
maar wordt gelukkig ook geen
moment saai. Religie zonder God is
geen eenvoudig boek. Maar het is
zonder meer het spannendste boek
dat ik de afgelopen tijd gelezen heb.
Dus, als u me wilt verontschuldigen…
dan ga ik het nu meteen nóg een
keer lezen.
is de essay-reeks van
Uitgeverij Sjibbolet. Prominente
denkers werpen licht op vraagstukken op het gebied van religie,
cultuur en filosofie.
In deze reeks verscheen ook :
etty mulder, De Sirenen zwegen
— Psychoanalyse, mythe & kunst
gerrit glas, Twijfel, bewijs & overgave
— Over christelijke filosofie
ferry de jong, Straf, schuld & vrijheid
— Pijlers van ons strafrecht
renée van riessen, De ziel opnieuw
— Over innerlijkheid, inspiratie & onderwijs
20-01-14 13:53
door Wieteke van der Molen
Religie zonder God. Een dialoog,
Theo de Boer en Ger Groot, uitgeverij
Boekencentrum, € 17,95
lichter leven
met Volzin
Volzin, magazine voor religie en
samenleving, is vernieuwd. Vanaf dit
jaar verschijnt het blad maandelijks,
niet meer tweewekelijks. Hoofdredacteur Eduard van Holst Pellekaan
ruimde na tweeënhalf jaar het veld.
Zijn positie is overgenomen door
good old Jan van Hooydonk. Het
formaat werd wat groter en is een
beetje onhandig. En vanaf nu is de
uitgever bdumedia uit Barneveld.
De vernieuwing van het blad ging
bepaald niet ten koste van de inhoud.
Het eerste nummer bevat interviews
met filosofe en dichteres Reneé van
Riessen: “geloof is voor mij onderhoud van de ziel”, historicus James
Kennedy: “Nederland kent een hoge
mate van vertrouwen”, en dichter
F. Starik, die het aftakelingsproces
van zijn dementerende moeder
beschreef. Daarnaast is er een kritisch
artikel over de voedselbanken
– “steeds meer een gunst in plaats
van een recht” – en zijn er columns
van Willem van der Meiden, Mohammed Benzakour en de onvermijdelijke
Annemiek Schrijver. Professor Frits de
Lange bespreekt het adembenemende Laatste Gedicht van Hans Andreus.
Het abstract geformuleerde thema
‘de toekomst van ons verleden’, is er
wat met de haren bijgesleept. Maar
dat neem je de makers, na lezing van
het inhoudelijk zo sterke eerste,
nieuwe nummer, niet kwalijk.
Volzin wil bijdragen aan ‘lichter leven’.
Daar zijn Van Hooydonk en zijn crew
aardig in geslaagd.
Volzin, los nummer € 7,–, www.volzin.nu
De zonnetjes bij de
besproken boeken & bladen
geven de waardering van
de recensent weer.
Die kan uiteenlopen van
één zonnetje (niet best) tot
vijf (mag op uw nachtkastje
niet ontbreken).
19
uit de kast
Over doopsgezinden
wordt gezegd dat zij
‘stillen in den lande’
zijn. In deze rubriek
dagen we hen uit om
uit de kast te komen,
zichzelf te laten zien
en hun geloof onder
woorden te brengen.
Laura Hoogcarspel
tekst Jan Willem Stenvers – foto Johan Tempelaar
Laura Hoogcarspel (25) is onlangs gedoopt in de doopsgezinde
gemeente Groningen en zit in het bestuur van de akc. Ze werkt voor
Nanny Service Nederland en doet onderzoek voor de ns.
Wat betekent het woord ‘doopsgezind’ voor u?
‘Een vrije geloofsgemeenschap waarin vrede en volwassenendoop belangrijke aspecten zijn. Iedereen is welkom,
iedereen mag zijn mening laten weerklinken.’
Welke bijbelse figuur zou u een dag willen zijn?
‘Jozef. Hoe cool is het als je dromen kunt uitleggen! De
betekenis ervan fascineert me namelijk altijd. Ik denk dat
dromen wel iets zeggen over dingen waar je iets mee
moet, waar je mee bezig bent of waar je bang voor bent.
Alleen zijn ze soms zo onlogisch dat ik er niks van snap.
Maar toen ik aan de rest van het verhaal van Jozef dacht,
wist ik niet zeker of ik hem echt wilde zijn. Die put en het
als slaaf verkocht worden vind ik toch wat minder.’
Welke niet-bijbelse persoon is voor u een profeet?
‘Eigenlijk weet ik geen profeet. Ik kan nu wel Gandhi of
Nelson Mandela zeggen, maar dat vind ik zo’n standaard
20
antwoord, en zij staan als persoon zo ver van me af.
Iedereen in mijn omgeving kan een profeet voor mij
zijn. Van iedereen die ik ken kan ik wat leren. En als ik
dan de één als profeet zou aanwijzen, zou ik de ander
tekort doen.’
Waarover werd u voor het laatst echt kwaad?
‘Toen mijn fiets gestolen was op station Amsterdam
Sloterdijk. Ik wilde een fiets in Amsterdam hebben,
omdat mijn vriend daar woont. Ik heb toen twee weken
nagedacht of ik hem in Groningen zou kopen of in
Amsterdam. Het werd Groningen, omdat het daar
goedkoper is. Ik had die fiets dus tweeënhalf uur in de
trein meegenomen en op Sloterdijk neergezet. Het ging
drie weken goed, maar toen kwam ik uit de trein en
vond ik alleen m’n slot terug. Had ik al die moeite voor
niks gedaan!’
Wat zou er veranderen in Nederland als u ministerpresident werd?
‘Mensen die in de zorg werken zou ik een hoger salaris
geven. Ik heb zelf in de zorg gewerkt en weet hoe het is
om mensen om half zeven ’s ochtends onder de douche
te zetten. In de zorg is het hard en handmatig werken en
dat moet beter beloond worden dan nu het geval is. Ook
zou ik jongeren meer kansen geven om werkervaring op
te doen. Heel veel bedrijven willen jongeren aannemen
omdat dat is goedkoop is, maar die jongeren moeten dan
wel al werkervaring hebben. Terwijl bedrijven dus nietwerkzoekenden de kans geven om die ervaring op te
doen. Dit is ook mijn eigen frustratie, omdat ik merk hoe
moeilijk het is om aan een baan te komen.’
‘Iedereen in mijn omgeving
kan een profeet voor mij zijn’
Van welk lied krijgt u kippenvel?
‘Mag ik dan bij jou van Claudia de Breij, het liedje dat door
een vriendin op mijn doop gezongen is. Dit lied is kenmerkend voor hoe ik omga met mijn vrienden. Dat ik er
altijd voor hen ben en dat ik altijd bij iemand terecht kan
als het nodig is. Die wederkerigheid zie ik terug in dit
liedje.’
Waar bidt u voor?
‘Ik bid niet heel vaak, maar als ik het wel doe, dan is het
voor mensen om me heen die het moeilijk hebben. In de
hoop dat ze weer de kracht of de energie krijgen om er
bovenop te komen. Of ik bid voor mezelf als ik lastige
keuzes moet maken. Dan hoop ik dat er iets is dat mij
helpt om de beste keuze te maken.’
Welk boek ligt er op uw nachtkastje?
‘Er ligt een hele stapel boeken, omdat ik er nooit een
uitlees. Het laatste dat ik wel uit heb gekregen heet:
Omdenken is stom. Dat gaat over hoe kinderen een
probleem vaak helemaal niet als een probleem zien en
hoe wij daarvan kunnen leren. Het staat vol met uitspraken als: “Mam, weet Sinterklaas eigenlijk wel dat wij niet
meer in hem geloven?” en: “Nee, ik ben het niet kwijt, ik
heb gewoon nog niet gekeken waar het ligt”. Ik heb nog
nooit zo hard gelachen voordat ik ging slapen!’
Hoe ziet de hemel er uit?
‘Het is een plek waar alle (geloofs-)overtuigingen naast
elkaar kunnen bestaan. En het leven moet er niet te
ingewikkeld zijn. Je moet er lekker ‘je ding’ kunnen doen,
zonder dat dat gedoe oplevert. En er moet ook een hele
grote doos met verkleedkleren zijn, want daar ben ik gek
op!’
Waarvoor mogen we u om drie uur ’s nachts wakker
maken?
‘Als de nood aan de man is bij de akc. Of voor een lekker
stuk appelcrumble. Ik vind het wel gevaarlijk om dit soort
dingen te vertellen, want voor je het weet staat er echt
iemand om drie uur ’s nachts met appelcrumble naast je
bed.’ <<
advertentie
Voorjaarsarrangement bij Mennorode
21 maart t/m 20 juni 2014
Met het voorjaarsarrangement kunt u voordelig en in lentesferen genieten van wat de Veluwe
u te bieden heeft! Slechts € 99,- p.p. inclusief 2 overnachtingen, ontbijt, 1x diner en een
biologisch welkomstdrankje. Kijk voor meer info en voorwaarden op www.mennorode.nl.
www.mennorode.nl | [email protected] | Apeldoornseweg 185, Elspeet | 0577 498 111
21
column
kort
Huisje Valé is weer te huur
Epse, Renbaan 7, 7214 pm
tekst Gerke van Hiele – fotografie Johan Tempelaar
Doperse komma
Afgelopen najaar had ik contact met David Augsburger
uit Californië over het contourenkerkje van Witmarsum.
Hij schrijft over spiritualiteit en discipelschap en hij vindt
het kerkje een modern icoon, een ‘Breath of God church’.
Terloops vertelde hij mij over de doperse komma in de
Apostolische Geloofsbelijdenis. U weet wel, die tekst die
begint met: Ik geloof in God de Vader, de Almachtige,
Schepper van Hemel en Aarde. Dat wekte mijn nieuwsgierigheid. Het ging Augsburger om de beruchte komma
tussen: ‘geboren uit de maagd Maria’ en: ‘die geleden
heeft onder Pontius Pilatus’. Deze klassieke belijdenis
springt in één zin van Jezus’ geboorte naar zijn lijden en
dood. “Er staat alleen een komma, maar wát voor een
komma!” zei ooit de Amerikaanse oudtestamenticus
Walter Brueggeman. In de klassieke belijdenis wordt niets
gezegd over Jezus’ leven, zijn dienst, zijn inzet, zijn mededogen en onvoorwaardelijke liefde. Het lijkt net alsof zijn
leven geen betekenis had. In doperse kringen en daarbuiten is dit een terugkerend punt van kritiek op het
Apostolicum.
Augsburger, hoogleraar op Fuller Theological Seminary
en voorganger in de Peace Mennonite Church, heeft er
iets origineels op gevonden. Met elkaar zijn de leden de
‘komma’ gaan invullen. Na het ‘geboren uit de maagd
Maria’ wordt ingevoegd:
* Verwelkomd door herders
begroet door Wijzen,
vervolgd door Herodes,
gevlucht naar Egypte,
opgevoed door Maria,
onderwezen door Jozef,
gedoopt door Johannes,
geroepen door de Vader,
gezalfd met de Geest,
beproefd door de duivel,
verworpen in Nazareth,
gevolgd door zijn leerlingen
beluisterd door menigten,
verstaan door de eenvoudigen,
22
veracht door de geestelijkheid,
geprezen door melaatsen,
aangeraakt door de zieken,
opgemerkt door de blinden,
onderdak bij uitgestotenen,
afgewezen door verwanten
gehoorzaamd door zielszieken,
de les gelezen door Martha,
omarmd door Maria,
gezalfd door een prostituee,
toegejuicht door de menigte
geliefd door Johannes,
verloochend door Petrus
door allen verlaten
en gehaat door de machten.
Het huisje is rustig gelegen,
aan de bosrand en een
privé-weg, met prachtig vrij
uitzicht, in een mooi fiets- en
wandelgebied. Fietsen zijn te
huur in het dorp, daar is ook
een buitenzwembad met diep-,
ondiep- en kleuterbad, en
grote zonneweide.
Pas daarna gaat het verder met: ‘die geleden heeft onder
Pontius Pilatus’ enzovoort (zie onderaan, red.).
Ik weet wel dat wij deze tekst tijdens de zondagse viering
zo niet gebruiken, maar ik werk er wel mee op de doperse
cursus. Zo gaan we samen op zoek naar de diepte en
betekenis van deze oude beelden van het christelijk
geloof. Het is een doeltreffende manier om met elkaar tot
de kern te komen en ook, inderdaad, om eigen woorden
te vinden. Al met al is het een fascinerende ontdekkingstocht door de schatkamers van de christelijke geloofstraditie.
De ‘komma’-tekst wordt op verschillende manieren in de
Peace Mennonite Church gebruikt, en her en der vindt dat
weerklank in Amerikaanse en Canadese gemeenten. Soms
leest de gemeente de klassieke belijdenis, waarbij slechts
één stem buiten de kring het ‘komma’-gedeelte over
Jezus’ leven leest. Soms wordt dat gedeelte juist meditatief in stilte gelezen, of ‘heen en weer’, beurtelings door
mannen en vrouwen. Wellicht zou een dergelijke tekst ook
mooi op muziek gezet kunnen worden?
Mij bepaalt de tekst in deze Veertigdagentijd in ieder
geval sterk bij de dramatiek en diepte van Jezus’ leven, die
drie wonderbare jaren... En bij waar het voor ons op
aankomt tussen geboren worden en sterven. Daar kunnen
we niet genoeg aan herinnerd worden. <<
Apostolische Geloofsbelijdenis
Ik geloof in God de Vader, de Almachtige, Schepper van
hemel en aarde;
en in Jezus Christus, zijn eniggeboren Zoon, onze Heer, die
ontvangen is van de Heilige Geest, geboren uit de maagd
Maria,
* ‘komma’-tekst
die geleden heeft onder Pontius Pilatus, is gekruisigd,
gestorven, en begraven, is nedergedaald ter helle,
op de derde dag opgestaan van de doden, opgevaren naar
de hemel, en zit aan de rechterhand van God, de almachtige
Vader, vanwaar Hij zal komen om te oordelen de levenden
en de doden;
Ik geloof in de Heilige Geest, ik geloof de heilige, katholieke
kerk, de gemeenschap der heiligen, de vergeving van zonden,
de wederopstanding des vlezes, en het eeuwige leven. Amen.
Dankzij hulp van trouwe
huurders is het authentieke
houten huisje van Tob de
Bordes opgeknapt: er is
geboend, de ramen zijn
gezeemd, er zijn nieuwe
bedden (met nieuwe dekens) geplaatst, enz. Het is vanaf 2014 te
huur voor € 350 per week (vrijdag 15.00 uur tot vrijdag 12.00 uur).
Beneden: hal, badkamer, wc, trap naar boven, huiskamer met tv en
piano, terras, keuken, slaapkamer met twee bedden.
Boven: twee slaapkamers met ieder twee bedden, en zolder.
Mogelijkheid tot plaatsen van logeerbed op zolder. De bedden zijn
opgemaakt als u aankomt. Ook zijn er handdoeken in de badkamer
en theedoeken in de keuken. Kinderstoel, kinderwagen, kinderzitje
voor op de fiets, kinderbedje en box te leen. Huisdieren welkom.
[email protected] (eventueel per telefoon: 030 692 05 71 of
0575 49 41 91).
Op 25 december 2013 is overleden mijn lieve man, onze lieve
vader, schoonvader, grootvader en overgrootvader, oom en broer
Cornelis Suffridus Vis
* Amsterdam
30 december 1917
† Zutphen
25 december 2013
Officier in de Orde van Oranje Nassau
Echtgenoot van Heleen Vis-Schuursma
Weduwnaar van Trijntje Vis-Koorn
Heleen Vis-Schuursma
Nelleke en Roel Mooij-Vis
Frouke en Durk Veenstra-Vis
Joke Vis
Jan Willem en Monique Vis-Vaes
Fridus Vis en Roswitha Robijn
Nelleke Vis en Pepijn Geurts
Joan Vis
Fridus Vis en Marcel Gladdines
Clarien Veltkamp en Ineke van Vlimmeren
Kleinkinderen en achterkleinkinderen,
neven en nichten,
achterneven en achternichten
volgende nummer
De afscheidsdienst is gehouden op donderdag 2 januari 2014
in de doopsgezinde kerk te Zutphen. De begrafenis heeft vervolgens
plaatsgevonden te Middelburg op de Algemene Begraafplaats.
>FEEST!
> Pasen
> passie
> de zondagse viering
Correspondentieadres
Princehof 11, 7211 nd Eefde
> het 200-jarige Nederlandse
Bijbelgenootschap
en nog veel meer…
via de aangegeven contactgegevens
in dit colofon.
U kunt uw bijdrage overmaken op
Doopsgezind NL is een uitgave van de rekeningnummer 24.34.93.886 t.n.v.
Algemene Doopsgezinde Sociëteit
Algemene Doopsgezinde Sociëteit
(ads) en verschijnt tien keer per jaar. onder vermelding van ‘dnl 2014’.
Het blad wordt tegen een vrijwillige Hoofdredactie Johan Tempelaar
bijdrage toegezonden aan alle leden (coördinator communicatie)
van doopsgezinde gemeenten.
Eindredactie Marijke van Duin
Vrienden en belangstellenden die
Redactie Kalle Brüsewitz, Martin
het blad willen ontvangen, betalen
Maassen, Wieteke van der Molen,
€ 35,– per jaar. U kunt zich opgeven Tea Rienksma, Jan Willem Stenvers
colofon
Ontwerp & opmaak Susan de Loor,
Kantoordeloor, Haarlem
Druk gbu Grafici, Urk
Advertenties Saskia Meerts
Oplage 7.500
Papier G-Print Proost & Brandt,
fsc-gecertificeerd
Contact redactie & advertenties
Singel 454 | 1017 aw Amsterdam
t 020 623 09 14 | [email protected]
www.doopsgezind.nl
Abonnement Groot letter
cbb 0341 56 54 99 of [email protected]
Het volgende nummer van Doopsgezind NL verschijnt begin april.
Reacties voor ‘ingekomen’ uiterlijk
12 maart 2014 aanleveren.
Brieven dienen kort en zaakgericht
te zijn. De redactie behoudt zich
het recht voor om bijdragen in te
korten of niet op te nemen.
© ads 2014
23
historie
Beleggen in barmhartigheid
Zou Menno Simons ooit gedroomd hebben
van een 4wheeldrive, een koets met vier paarden,
of een pronkerig praalpaleis bij Pingjum?
tekst Piet Visser
beeld doopsgezind
documentatiecentrum
De familie David van Mollem
(1670-1746), zijdefabrikant
en bewoner van het landhuis
Zijdebalen aan de Vecht bij
Utrecht.
24
Menno met mate
Wie weet, maar hij zal dat zeker als
een nachtmerrie, als een verzoeking
van de duivel hebben beschouwd.
Geld maakt niet gelukkig, wist hij als
geen ander. Barmhartigheid en naastenliefde, daaraan kent men de echte
christen, aldus Menno in zijn Fundamentboek van 1539. ‘Die gantsche
schrift spreeckt van barmhertigheyt
ende liefde, ende [dat] is dat eenige
teken, by welcken men eenen rechten
Christen kennen sal… Al die uyt Godt
geboren sijn… ende in een Lijf der
liefden in Christo Jesu geroepen zijn
… die staen door die liefde bereyt,
om haren naesten te dienen, niet
alleen met gelt en goet, maer oock…
Euangelischer wijse. …Sy bewijsen
Barmhertigheydt ende liefde, soo veel
als in haer is. Sy laten geenen Bedelaer onder haer zyn.’ Beschouwde
Menno Simons het zakendoen ‘in
haer selven niet onrecht’, toch was
het in zijn ogen een ‘seer periculoose
[gevaarlijke] neeringe’, omdat het kon
leiden tot verrijking en winstbejag als
doel op zich.
De met guldens geplaveide Gouden
Eeuw
Toch kon Menno niet verhinderen dat
gaandeweg vele doopsgezinden fortuin maakten in handel en industrie.
Zo werden er kapitalen verdiend in de
textiel. Amsterdamse doopsgezinden,
en later ook in Twente, bezetten in de
Gouden Eeuw sleutelposities in de
internationale productie en handel
van linnen, laken en zijde. De Zaanstreek was rijk aan mennisten in de
voedingsindustrie, de hout- en
scheepsbouw; vrijwel de hele Rijper
haringvisserij was een doopsgezinde
aangelegenheid. De Amsterdamse
armenkas was zelfs zo rijkelijk gevuld,
dat jonge ondernemers er kortlopende leningen uit verkregen voor
nieuwe investeringen. Gaandeweg
deed het ooit sobere en eenvoudige
volk zich tegoed aan de deftige trends
van de tijd – bescheiden pronkte men
met kunstcollecties in hun ‘menniste
hemels’. Toch bleef het steeds rijker
wordende doperdom met knagend
geweten trouw aan het principe de
verdrukten en have-nots bij te staan.
Communisme of zedelijk gemak
In de poëzie uit die tijd wordt
opgeroepen geen slaaf van geldzucht
te worden. Cornelis Laackhuysen, een
geloofsbroeder van Vondel, riep in
enkele liederen op om terug te keren
naar de oer-doperse eenvoud. Hij
schreef zelfs de rijkste broeders in het
hele land aan om hun kapitaal af te
staan, en gemeenschap van goederen
in te voeren. Een andere broeder,
Pieter Cornelisz Plockhoy uit Zierikzee, stichtte in 1663 met 41 Hollanders een communistische nederzetting aan de Delawere in New
England, Amerika, die echter een jaar
later al teloor ging! Dat was natuurlijk
vloeken in de kerk van Vondel die veel
gematigder was:
‘Worpt alle u Kroonen wech, u
purp’ren sluyers scheurt,
En met een droef ghemoedt om
uwe zonden treurt.
Uwe ooren open sluyt voor ’t luydt
gheschrey der armen,
En treckt goedtwilligh aen een
hertelijck ontfarmen.’
De oplossing voor alle gewetensnood
bood de Amsterdamse leraar Galenus
Abrahamsz. Het ‘fundament’ van alle
deugden is, zo stelde hij, de matigheid: zowel met betrekking tot spijs
en drank, als ‘in opzigt van kleeding,
woning, huisgeraad &c.’ Om dat goed
te hanteren, kan ‘zedelyk gemak’ de
uitkomst bieden. Want dankzij het
praktiseren van deze ‘Christelyke
matigheid’ kan men het leven
zodanig ‘gemakkelyk, veilig, en
onbeslommert maken’, dat men zich
niet meer om alledaagse futiliteiten
hoeft te bekommeren. Wie zelf meer
dan genoeg heeft, kan ‘zyn naasten
in zyn nooden te beter te hulpe
komen’. <<