Judasoren op vlier groeien in zachte winter uit tot flaporen

Achtergrond
HOOGEVEENSCHE COURANT
VRIJDAG 28 FEBRUARI 2014 - PAGINA 13
De pagina Groen & Doen biedt de lezer elke week een mooi inhoudelijk
verhaal van Hero Moorlag en daarnaast een variatie van artikelen met als
raakvlak natuur, milieu, natuurhistorie, toerisme en natuurbeleving. In deze
opzet werken Staatsbosbeheer (Hans Kruk), Natuurmonumenten (Rutger de
Vries) en Stichting Het Drentse Landschap (Sonja van der Meer) samen met
Hero Moorlag. Elke natuurorganisatie komt per toerbeurt aan bod. Maar
eens in de vier weken is er ook ruimte voor onder meer IVN Hoogeveen en de
Natuurvereniging Zuidwolde. Vandaag zijn er, naast het artikel van Hero,
bijdragen van Sonja van der Meer van Het Drentse Landschap.
ur
u
t
a
N
a
d
n
e
g
a
Landgoed De Havixhorst
* Open dag beheerboerderij
Zondag 16 maart
Van 13.00 tot 16.00 uur
De kalfjes zijn geboren en daarom
staan zondag 16 maar de deuren open
bij beheerboerderij Sophiahoeve. De
boer geeft uitleg over de runderen en
het beheer en er zijn verschillende
leuke kinderactiviteiten. Locatie: Huenerderweg 2, 8386 XB Doldersum.
* Vogel, wat zing je vroeg
Zondag 16 maart
Aanvang 9.00 uur
In het voorjaar gaan vogels al vroeg
in de ochtend zingen en ieder vogeltje
zingt zoals het gebekt is. Welk vogeltje
hoort er bij welke zang? Je leert eerst
enkele vogels op geluid en uiterlijk
herkennen. Daarna gaan we op stap
naar Landgoed Overcingel waar altijd
wel vogels fluiten. Leeftijd: 5 tot en met
12 jaar. Aanmelden is noodzakelijk en
kan via www.drentslandschap.nl/activiteiten of tel. 0592-313552. Locatie:
Kloosterstraat 5, 9401 KD Assen.
* Kunst op zondag
Zondag 2 maart
Van 12.00 tot 16.00 uur
De winterperiode staat Bezoekerscentrum Dwingelderveld in Ruinen
in het teken van door de natuur geïnspireerde kunst. Iedere eerste zondag
van de maand, tot en met april, zullen
lokale kunstenaars Harm Echten en
Maria Mink hun kunstwerken tonen
en demonstraties geven. Bezoekers
worden uitgenodigd mee te doen.
Kunst en natuur zijn voor veel mensen onlosmakelijk met elkaar verbonden. Kunstenaars halen vaak hun
inspiratie uit de natuur. Elke eerste
zondag van de maand, nog op 2 maart
en 6 april, van 13.00 tot 16.00 uur werken lokale kunstenaars Harm Echten
en Maria Mink in het bezoekerscentrum. Het Dwingelderveld speelt een
belangrijke rol in hun werk. Bezoekers
kunnen over hun schouders meekijken
of zelf aan de slag gaan. De vrijwilligers van het bezoekerscentrum bieden
hierbij creatieve ondersteuning. Een
inspirerende zondagmiddagactiviteit
voor jong en oud, die mooi te combineren is met een wandeling door Nationaal Park Dwingelderveld.
&
Weetjes
Waarnemingen
Judasoren op vlier
groeien in zachte winter
uit tot flaporen
Paddenstoelenboeken
geven als maat 3 tot 6
centimeter. Maar wat
te denken van Judasoren van 12 tot 15
centimeter. Ze staan
op een oude kromgezakte vlier in de Entekoele, een bosje aan
de openbare zandweg
naar Tiendeveen. Het
bosje ligt direct ten
zuidwesten van het
Kremboongbos. Er zijn
meer op hout groeiende zwammen die
in deze uitzonderlijk
zachte winter gewoon
doorgroeien. Bekend
zijn de soorten tonderzwammen, fluweelpootje, elfenbankje,
doolhofzwam en vooral de zeer goed eetbare oesterzwammen.
Zelfs in februari kun je
oogsten in de natuur.
Judasoor, ook eetbaar,
is cosmopoliet. Maar
alleen in de tropen
krijgen deze trilzwammen de grootte die je
nu op de vlier in de
Entekoele ziet. Judas
zal toch wel geen flaporen hebben gehad.
De overname van de havezate van
de familie Van den Clooster was een
politieke zet van de familie De Vos
van Steenwijk. Wanneer men in die
tijd namelijk in het bezit was van en
woonde op een havezate, kon men
toegelaten worden tot de Drentse Ridderschap, die samen met de Eigenerfden de Staten van Drenthe vormde.
Ondanks dat de familie alleen in de
zomermaanden op De Havixhorst
verbleef, kwam Jan Arent de Vos van
Steenwijk toch in aanmerking voor de
Staten en vervulde hij vrij snel daarna
de rol van gedeputeerde in de Drentse
gemeenschap.
Het was de tijd van de barok en dus
kreeg de nieuwe havezate een strak
symmetrische gevel met het alliantiewapen van de twee families prominent op de witgepleisterde middenpartij van het huis geschilderd. Ook in
de tuin speelt de barokke symmetrie
een grote rol, wat tegenwoordig onder
meer te zien is aan de monumentale
tuinkas met fraaie ronde bogen. In te-
De Zweedse plantkundige Carolus
Linnaeus (1707-1778) bedacht de
binaire nomenclatuur voor duizenden wilde planten, paddenstoelen,
zoogdieren en insecten. Hij gaf ieder
levend wezen een geslachtsnaam en
een soortnaam. Zo noemde hij de witte dovenetel Lamium alba. Lamium
staat voor lipbloemige (het plantengeslacht), alba betekent wit (de soort).
Linnaeus noemde Judasoor Tremella
auricula, trillende oor. Later met de
toevoeging Judae. Tremella is een
groot geslacht van trilzwammen. De
gele trilzwam hangt op het moment aan eiken in alle bossen. Deze
trilzwam is hersenvormig en vaak
oranjegeel. Paddenstoelennamen
worden nogal eens veranderd naar de
nieuwste inzichten van deskundigen.
In 1888 kreeg Judasoor de welluidende naam Auricularia auricula-judae,
een versterking die aangeeft dat het
‘echt’ om oren gaat en dat deze rode
oortjes iets hebben te maken met
Judas. Nu heet hij Hirneola auriculajudae, hetgeen zoiets betekent als
schenkkannetje met een Judasoor.
Jammer, jammer. Ik vond de oude
naam Auricularia auricula-judae
pachtig. Binnenkort krijgen duizend
paddenstoelen opnieuw een nieuwe
naam. Voor een amateur zijn deze
veranderingen eigenlijk niet meer bij
te houden.
Judas en de vlier
Het Bijbelverhaal vertelt dat Judas
Iskarioth Jezus verried door Hem
met een kus aan te wijzen in de
Hof van Gethsemane. Hij had als
loon daarvoor zilverlingen van de
Farizeeërs gekregen. Judas kreeg
spijt, smeet de zilverlingen voor de
voeten van de Farizeeën bij de ingang
van de tempel in Jeruzalem neer en
verliet de stad. De psychische spanning in hem liep zo hoog op, dat hij
besloot zelfmoord te plegen. Judas
genstelling tot de symmetrisch aangelegde tuin van het landgoed, is de natuur eromheen ongerept. Zo kleuren
op dit moment het moeraskwartelblad
en de dotterbloemen de omringende
hooilanden paars en geel en bieden
de loofbomen huisvesting aan de eekhoorn en de wielewaal. U kunt zelfs
de bosuil horen roepen.
ERVAAR HET BAROKKE LEVEN
Familie De Vos van Steenwijk beheerde De Havixhorst diverse generaties lang tot 1962, toen het werd
overgenomen door de familie Daniëls
van Willingen. Stichting Het Drentse
Landschap nam het beheer van het
landgoed over van deze familie in
1981. Tegenwoordig is het landhuis
een klassiek ingericht hotel-restaurant waar u de achttiende-eeuwse allure uit de tijd van de familie De Vos
van Steenwijk nog kunt ervaren. De
barokke tuin is vrij toegankelijk voor
het publiek waar u figuratieve beelden van kunstenaars kan bezichtigen.
De moeite waard om een bezoek aan
te brengen.
Adres: Schiphorsterweg 34-36
De Schiphorst (Meppel)
Uitzonderlijk grote Judasoren op een vlier in de Entekoele.
Foto Hero Moorlag
vond een oude vlier en hing zich
daaraan op. De mythe rond de diep
tragische gebeurtenis vertelt dat de
vlier de zelfmoord onthield. Om deze
tragiek nooit te vergeten, groeiden
er rode oren op de schors, de oren
van Judas, als overblijfselen van zijn
duistere geest. Op alle vlieren groeien
tot op de dag van vandaag Judasoren.
Bij langdurige droogte krimpen ze
tot onooglijke zwarte knobbeltjes
ineen. Zogauw de luchtvochtigheid
toeneemt, groeien ze uit tot trillende
rode oren. Voel eens hoe zacht fluwelig ze zijn. Tik er eens tegen aan om
de Judasoren op dood hout verder en
leven als saprofyt. Saprofyten verteren afgevallen bladeren, takjes en
stobben. De Amerikaan James Tissot
(1836-1902) schilderde Judas hangend
aan een vlier. Het schilderij hangt in
het Brooklyn Museum in New York.
Oesterzwammen
Je vindt ze in bundels van tenminste
tien hoeden op allerlei loofbomen.
In het Kremboongbos en het Spaarbankbos staan ze op eiken, berken en
beuken. De hoeden zijn grijs, geel,
bruin of paarsachtig. Wat zien deze
op hout groeiende paddenstoelen er
prachtig uit, vooral als ze vers zijn.
Je kunt ze in de supermarkt kopen of zelf in het bos oogsten, want
oesterzwammen zijn bijzonder goed
eetbaar. De afzonderlijke hoeden
hebben de vorm van een oester. Je
hebt er ook echt een stevige maaltijd
aan, want ze hebben een laag vochtgehalte. Tijdens het bakken verliezen
ze weinig vocht. Ze zijn smakelijk en
een beetje pittig. Op internet en in
kookboeken tref je veel recepten om
een exclusieve maaltijd te maken.
Oesterzwammen met kalfsvlees is
favoriet. Misschien is er een recept
voor oesterzwammen met Judasoren.
Het lijkt me beter in dat geval Judasoren van normale grootte te nemen
en niet de flaporen van de vlier in de
Entekoele. Goed dat Judas niet weet
dat zijn oren op sommige vlieren door
het zachte weer buitenproportioneel
zijn uitgegroeid.
Bundel oesterzwammen op een populier.
Foto Hero Moorlag
Door Hero Moorlag
POLITIEKE BELANGEN
STRAKKE TUIN EN
ONGEREPTE NATUUR
Steenuil
De Steenuil houdt van een rommelig landschap met oude boerderijen, schuurtjes, wat loslopend vee
en knoestige bomen. In onze strak
gereguleerde plattelandswereld, waar
efficiëntie en netheid vaak de boventoon voeren heeft de steenuil vaak het
nakijken. Het gaat niet goed met deze
medebewoner van onze boerenerven.
Werden we vroeger nog wel eens wakker gehouden door het fel roepende
uiltje, tegenwoordig is het een bijzonderheid hem nog in Drenthe te horen.
Problemen waar de steenuil tegen
aan loopt zijn gebrek aan voedsel en
nestgelegenheid. Het landschap is
eenvormiger geworden, percelen zijn
recht getrokken, groter gemaakt, ontwaterd en veel opgaand geboomte is
gekapt. De grasmat is welhaast steriel
en ruige randen en bermen worden
niet getolereerd. Daarnaast spelen
veranderingen op het boerenerf een
rol. Gebouwen worden opgeknapt of
vervangen door nieuwe, het erf is grotendeels verhard en bovenal is het er
vaak keurig en netjes. Door toegenomen agrarische efficiëntie valt er voor
de steenuil in dit veranderde landschap weinig meer te halen.
Zeker op de lange termijn zijn andere maatregelen nodig, meer gericht
op het weer geschikt maken van het
landschap. In het kielzog hiervan profiteren ook andere dieren en planten.
Hierbij kan gedacht worden aan het
minder intensief gebruiken van de
naaste omgeving van de (woon)boerderij. Maai bijvoorbeeld de bermen
van percelen en wegen minder vaak,
maak een drassige plek aan de rand
van het land, plant (fruit)bomen aan
of knot bepaalde bomen et cetera.
Misschien dat deze maatregelen de
kans vergroten dat u op zekere dag
wordt aangekeken door de felle blik
van een steenuil.
Verscholen in de loofbossen van het Reestdal ligt het statige landgoed De Havixhorst. De geschiedenis van De Havixhorst gaat terug tot in de middeleeuwen, rond het jaar 1371. Drie eeuwenlang
was de familie Van den Clooster bewoner van ‘De Havehorst’, tot
de invloedrijke familie De Vos van Steenwijk het beheer overnam
in 1658. Jan Arent Godert de Vos van Steenwijk en zijn vrouw
Geertruid Agnes van Isselmuiden besloten in 1753 het middeleeuwse huis af te breken en het landgoed meer aanzien te geven
door het bouwen van een nieuw landhuis.
ze te laten trillen.
Ze bestaan uit een
geleiachtige substantie. En ze zijn
nota bene eetbaar.
In China maken ze
van Judasoren een
maaltijd. Je kunt ze
ook in paddenstoelensoep verwerken. Ze zijn zelfs
geneeskrachtig.
Gemalen gedroogde
Judasoren werden
in gorgelwater
verwerkt tegen
een zere keel of
hese stem. Zangers
namen als voorzorg
een gorgelkuur
van Judasoor. Eerst
leeft de Judasoor
Judas hangend aan een vlier.
Schilderij James Tissot
als parasiet op de
schors van vlieren.
Sterft de oude vlier
af, zoals binnenkort
gebeurt in de Entekoele, dan groeien
GERITSEL TUSSEN DE BLADEREN
Het leven van de bosmuis
Bosmuizen wonen, zoals hun naam al doet vermoeden, graag
in het bos. Maar in de fraaie kraalogen van de bosmuis is iets al
gauw een bos. Ook een houtwalletje met wat struiken of een plukje struweel in het grasland kan al een aantrekkelijke woonplaats
zijn voor een familie bosmuis. Daar waar het woongebied van bosmuizen en mensen elkaar raken, beschouwen bosmuizen huizen
vaak als een integraal onderdeel van hun leefgebied. Vooral in het
winterhalfjaar trekken ze dan wel eens naar binnen op zoek naar
wat voedsel of beschutting. Niet elke muis in huis is dan ook een
huismuis.
Hoewel huismuizen en
bosmuizen op het eerste
gezicht erg op elkaar lijken, zijn er toch duidelijke
verschillen. De echte huismuis is van boven tot onder
egaal muisgrijs gekleurd. De bosmuis
daarentegen is op zijn rug fraai kastanjebruin, terwijl de buikpartij heel
licht tot vaak bijna wit van kleur is.
Ook de staart is tweekleurig. Verder is
de manier van voortbewegen anders.
Huismuizen rennen bij onraad weg,
terwijl de bosmuis er met grote sprongen vandoor gaat. Bosmuizen kunnen
wel gewoon trippelen, maar zodra ze
zich enkele meters willen verplaatsen,
doen ze dat springend. De achterpoten
van een bosmuis zijn dan ook duidelijk
langer dan de voorpoten, waardoor het
springen goed mogelijk wordt. Verder
hebben bosmuizen grote kraalogen
en veel grotere oorschelpen. Mickey
Mouse is gezien zijn grote oren, ogen
en duidelijk contrast tussen rug- en
buikzijde dan ook een echte bosmuis
en zeker geen huismuis.
FAMILIELEVEN
Bosmuizen krijgen enkele keren
per jaar jongen. Het aantal jongen is
sterk afhankelijk van het beschikbare
voedselaanbod. Er worden tussen de
3 en 8 jongen per keer geboren, na
een draagtijd van ongeveer 24 dagen.
Pasgeboren bosmuisjes zijn kaal en
de eerste twee weken nog blind. De
dieren wonen redelijk veilig in hun
holletje onder de grond. Als er toch
eens een roofdier binnendringt, zal
moeder muis zich desnoods met de
pasgeboren dieren vastgezogen aan
haar tepels uit de voeten maken. Als
de dieren wat groter worden kan ze de
jongen nog verplaatsen door ze in het
nekvel te pakken.
Soms wonen bosmuizen wel eens
boven de grond, bijvoorbeeld in een
verlaten vogelnest of een holte in een
boomstam. Maar het liefst wonen de
muizen in een hol onder een boom met de
ingang tussen de wortels, zodat gravende
roofdieren er lastig
bij kunnen komen.
De ingang van het hol
is bovendien lastig
te vinden doordat de
muis hem afdekt met
twijgjes en blaadjes.
Het holletje kan wel
enkele decimeters diep doorlopen.
Vaak leiden meerdere openingen met
gangen naar de centrale woonkamer.
Zeker als er jongen zijn is deze nestkamer bekleed met afgebeten grassprietjes en ander zacht materiaal. Ook worden er soms aparte provisiekamers
aangelegd
KWETSBAAR
Bosmuizen zijn duidelijk nachtdieren. Ze beschikken over grote ogen
om ook in de schemering nog zoveel
mogelijk te kunnen zien. De forse oorschelpen helpen om eventueel gevaar
vlot te kunnen lokaliseren. Dit is geen
overbodige luxe want vijanden zoals
uilen, vossen, katten en marters lusten allemaal wel graag een bosmuisje
op zijn tijd. Van de marters is vooral de
wezel sterk gespecialiseerd in muizen.
Wezeltjes kunnen zich zo slank maken
dat bosmuizen zelfs in hun holen niet
echt veilig voor ze zijn. Kou en voedselgebrek zorgen er echter voor dat
Koning Winter verreweg de grootste
natuurlijke vijand is. Bosmuizen houden geen winterslaap, maar slapen bij
hevige kou soms wel enkele dagen
achter elkaar door. Op deze manier
proberen ze te vermijden dat ze onder
te ijzige omstandigheden op zoek naar
voedsel moeten gaan. Toch is na elke
winter het aantal bosmuizen opnieuw
gedecimeerd.

Download Report