i.p.v. “Wildernis” - Sociaal-culturele dimensie van heide in Vlaanderen

“Kalmernis” i.p.v. “Wildernis”
Sociaal-culturele dimensie van heide in Vlaanderen
Hans Leinfelder
KU Leuven@LUCA
Faculteit Architectuur
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
1
Inhoud
• Heide in tijdslijn
van woest over productie naar natuurlijk decor
• Heide als natuurgebied én publieke ruimte
dominantie van discoursen
• Heide als publieke ruimte
sociaal-culturele dimensie
• Heide casco
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
2
Tijdslijn - Van de “woeste” heide
Eeuwenlange (primaire/secundaire) successie van
natuurtypes
Mens: kleinschalige landbouw in
beekdalen
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
3
over de productieve heide
Mens manipuleert ‘natuurlijke processen’ voor
productie van voedsel en (mijnstut)hout
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
4
naar het huidige heidedecor
Mens beheert evenwichtige mix tussen natuurlijke ontwikkeling en ontginningstechnieken
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
5
Mens recreëert in “kalm”, alom geapprecieerd
decor
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
6
Heide als natuurgebied én publieke
ruimte
Discours / Tijd
Ecologisch
Economisch
Sociaal-cultureel
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
7
Discours = verzameling van ideeën, concepten
en categorieën die worden geproduceerd,
gereproduceerd en gewijzigd in een geheel van
praktijken waarmee betekenis wordt gegeven
aan fysieke en sociale relaties (Hajer, 1995)
- Inhoudelijke verhaallijn
- Coalitie van actoren die verhaal ondersteunen
- Institutionalisering in beleid, regelgeving, …
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
8
• Strijd om dominantie tussen discoursen
Ecologisch ↔ Sociaal-cultureel discours over heide
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
9
Kalmthoutse heide (3.800 ha)
Op warme zomerdagen is het voor wandelaars moeilijk stappen door het mulle zand in
bos en heide. Maar de kleuren die dit seizoen biedt en de grote activiteit in de
insectenwereld, maken een bezoek toch steeds weer erg interessant.
De dophei staat sinds eind mei in bloei. Met haar zachtroze urntjes pronkt ze tussen
witte en bruine snavelbies. Wie goed kijkt, ontdekt tussen deze planten ook de kleine
zonnedauw, een insectenetend plantje, dat veelvuldig voorkomt op modderige plekken.
Vanaf half juli komt de struikhei in bloei en kan je komen genieten van het paarse
landschap.
De bloeiende planten en het mooie weer, lokken de zonnekloppers onder de insecten
naar de heide. Vlinders, bijen, zandloopkevers, spinnen- en rupsendoders profiteren
van de hoog oplopende temperaturen in het zand.
Rondom de vennen vliegen tal van libellen, in het Grenspark komen zo’n 30 soorten
voor. De groene kikkers verraden hun aanwezigheid door hun luide gekwaak. ’s Avonds
weerklinkt vaak de roep van de rugstreeppad, die tot ver in augustus actief is.
Grote aantallen zwaluwen scheren vaak boven de vennen, waar zij zich volproppen
met muggen.
In het warme dennenbos ruikt het heerlijk naar hars. Op stille avonden is het hier
aangenaam wandelen. Wanneer de zon bijna onder is, wordt de nachtzwaluw actief,
een wel heel speciale vogel die in het donker op insecten jaagt.
14/4
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
10
14/4
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
11
Nationaal Park Hoge Kempen (5.700 ha)
Buitengewoonnatuurlijk - Natuur in al haar glorie
Uitgestrekte dennenbossen worden afgewisseld met paarsbloeiende heide, grote
waterplassen getuigen van grind- en zandwinning, hoge toppen bieden grootse
vergezichten, .... In dit natuurlijke decor leven tal van zeldzame en bijzondere dieren.
Iedereen is welkom om hier eindeloos te ontspannen: wandelen, fietsen, ... of gewoon
zorgeloos te genieten van al dit moois. Het Nationaal Park Hoge Kempen zal ook vast
en zeker jou betoveren.
Onder de indruk? Breng eens een bezoekje aan het Nationaal Park en treed zelf in het
spoor van de natuur...
5/4
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
12
Nationaal Park Hoge Veluwe (5.400 ha)
Het Nationale Park De Hoge Veluwe is het grootste aaneengesloten actief beheerde
natuurgebied in particulier bezit in Nederland. Het bestaat uit 5.400 hectare bos,
heide, vennen en stuifzand. Er is een grote diversiteit aan planten- en diersoorten en
het Park herbergt uiterst zeldzame Rode Lijst-soorten. Samen met het Jachthuis Sint
Hubertus, het Bezoekerscentrum/Museonder, Kröller-Müller Museum en de
beeldentuin vormt het Park een UNIEKE EN (INTER)NATIONAAL BEFAAMDE
COMBINATIE VAN NATUUR, KUNST EN ARCHITECTUUR.
Spot de moeflons, edelherten, wilde zwijnen, dassen en vossen in het Park!
Natuurbeheer gericht op behoud van een museum van landschappen EN hoge
biodiversiteit
1800 gratis witte fietsen EN 5400 ha natuur!
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
13
6/6
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
14
Ecologisch
Kalmthout/Zoom
Hoge Kempen
Hoge Veluwe
Sociaal-cultureel
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
15
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
16
Heide als publieke ruimte
Diversiteit = overkoepelende sociaal-culturele en
ruimtelijke uitdaging in huidige samenleving
• Leren samenleven in ‘verscheidenheid’: positive tolerance is
the capacity to put up with other’s fully recognised differences
from self (…) with a mild appreciation for or enjoyment of
those differences (Lofland, 1998)
• Publieke ruimte als ruimtelijke uitdrukking: I can stand where
they stood and experience common space from the same
perspective, even though my experience may be completely
different (Madanipour, 2003)
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
17
Diversiteit is niet langer een louter stedelijk vraagstuk
in de Vlaamse verstedelijkte ruimtelijke context!
• Groeiende diversiteit aan gebruikers en betekenissen van open
ruimte
– Open ruimte als rurale idylle (NIMBY, …)
– Open ruimte als ruimte voor vermaak
• Groeiende behoefte aan herstel van sociaal kapitaal in open ruimte
– Kennis, relaties en mobiliserend vermogen tussen gebruikers, burgers
en overheid
• Fysisch-morfologische gelijkenis van open ruimte met stedelijke
publieke ruimte
– Vorm te geven enclaves open ruimte binnen overwegend bebouwde
omgeving
– Uniciteit versus transitie
Open ruimte = ‘nieuwe’ publieke ruimte
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
18
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
19
Voldoende oppervlakte en
permanente status
Bebouwde rand maakt gebruik
van open ruimte
Perifere attractor
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
20
Heide volgens dubbele casco
Casco-concept van HNS
(NL)
Laagdynamisch raamwerk
definieert mazen voor hoogdynamische ontwikkelingen
Natuur/fysisch systeem
Menselijke activiteiten
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
21
Enkelvoudige casco
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
22
Nieuw beheerplan voor Kalmthoutse Heide
Het beheer van de Kalmthoutse Heide is op drie doelstellingen gericht:
• Vergroting van de oppervlakte van het typische heidehabitat;
• Behoud en herstel van de noodzakelijke milieukenmerken: hoge
waterstanden en voedselarme bodems en water;
• Verzekeren van de rust in het gebied
Bron: www.inbo.be
Ook vanuit de gemeente zijn de verwachtingen over het beheerplan
hooggespannen. Toeristisch infokantoor: “Wij willen niets liever dan dat het
gebied zich snel herstelt van de brand en dat de bezoekers straks weer langs
honderden hectaren purperen heide wandelen.”
Bron: www.natuurenbos.be
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
23
Dubbele casco in landschappelijk totaalconcept voor
natuur en mens
• Laagdynamisch natuurnetwerk
• Hoogdynamisch recreatief netwerk
• Knooppunten = locaties voor attractoren !
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
24
Cfr. Ambition of the Territory (2012): “In plaats van de grenzen van de
verschillende programma’s en functies strikt af te bakenen en een
compromis te sluiten tussen de diverse ruimteclaims, worden de
verschillende ruimtegebruiken op strategisch gekozen punten met
elkaar verweven.”
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
25
Landschapscontactdag 3 oktober 2014
Zonhoven – Hans Leinfelder
26