de bijsluiter van invloed

De verslavende werking van het winnaarseffect
De bijsluiter van invloed
Winnen is leuk. Neem nu de eerste voetbalwedstrijd op het WK
van het Nederlands elftal tegen Spanje. Het kan ook gaan om
een belangrijk succes dat je als or op de overlegvergadering met
de bestuurder hebt binnengehaald. Bestuurders van organisaties
genieten van het verkrijgen van belangrijke contracten en het
behalen van grotere winsten. Niets aan de hand dus. Of …?
Door Harry Hartmann
I
an Robertson, hoogleraar neuropsychologie, beschrijft in zijn boek ‘Het winnaareffect’ hoe invloed biologische effecten op de hersenen heeft. We noemen die
biologische effecten het winnaareffect omdat winnen de kans op toekomstig winnen
verhoogt.
Dit is ook te zien in een aquariumexperiment. In elk aquarium zitten onderdanige
en dominante vissen.
Doe je de onderdanige
vissen in een apart
aquarium met zwakkere vissen, dan zullen
deze onderdanige vissen zich dominant
gaan ontwikkelen. Doe
je de sterke vissen bij nog sterkere vissen,
dan vertonen de sterke vissen onderdanig
gedrag. Doe je tot slot de originele vissen
bij elkaar, dan zijn de rollen omgedraaid:
de nieuw dominante vissen blijven dominant ten opzichte van de vroeger dominante vissen. Regelmatig winnen stimuleert bij
de vissen de aanmaak van testosteron. Dit
maakt hen agressiever en minder angstig en
verhoogt de pijngrens.
van het winnaarseffect: het houdt niet op
als de directe overwinningsroes verdwenen
is. Een ander biologisch effect is de toename van dopamine. Deze neurotransmitter
speelt een rol bij motivatie opbouwen
en doelgericht zijn. De cocktail van
deze stoffen geeft een roes. Je kan op
deze manier verslaafd raken aan winnen, waarbij je behoefte krijgt aan een
steeds grotere
dosis.
Er zit veel heil in een
democratische verdeling
van P-macht en S-macht
Winnaarseffect
Hetzelfde gebeurt bij mensen. Niet alleen
bij winnende boksers, maar ook bij leden
van een schaakclub en beurshandelaren.
Uit speekselmonsters bleek dat de testosteronspiegel bij winnaars steeg. Langdurig
winnen heeft ook effect op de receptoren in
het brein: die nemen makkelijker testosteron op. Dit verklaart de langdurige werking
12
OR informatie 7-8 | juli - augustus 2014
om zaken te veranderen in het kader
van het algemeen belang. De overwinning smaakt ook hier zoet, maar is gekoppeld aan de zorgzaamheid voor anderen.
Ieder mens heeft een mix van beide drijfveren, waarbij extremen kunnen optreden
richting één van de voorkeuren. Directies
van bedrijven als Enron uit de VS waren
puur gericht op het vergroten van hun eigen kapitaal. Door de verkoop van zeer riskante producten, gekoppeld aan boekhoudfraude om de winsten hoog te doen
lijken. Bij de val van Enron werd de hoogste
directeur veroordeeld tot een lange gevangenisstraf. De directie was een door Pmacht gedreven groep mensen; het winnaarseffect bracht een verslaving aan
nog meer winst teweeg, waardoor men geen controle
meer had op het eigen
handelen en risico op
risico stapelde.
Aan winnen op
zich is niets verkeerd. De manier
waarop bepaalt of er
schadelijke bijeffecten kunnen ontstaan. Robertson
beschrijft twee
soorten
'machtsbehoeften’:
1. De Pmacht. Dit
is de behoefte aan macht
om persoonlijke redenen.
Alles draait om
je eigen gewin en
de kick die je krijgt
van het winnen.
2. De S-macht. De behoefte aan macht
@orinformatief
www.orinformatie.nl
Tweede valkuil
Even voor de goede orde: we hebben hier
niet te maken met mensen met een criminele achtergrond. Het gaat om door de
maatschappij hoog gewaardeerde burgers
die in deze valkuil gestapt zijn. Zeer intelligente mensen ook. Hoe is het mogelijk dat
ze van geen ophouden wisten?
De oorzaak van het blijven nemen van (op
de lange termijn) zeer onlogische besluiten
wordt gezocht in het effect van de cognitieve dissonantie, een ‘ingebakken’ neiging die
psycholoog Leon Festinger heeft bewezen
door meerdere experimenten. Hij stelt dat
het brein niet houdt
van botsende overtuigingen. Je kunt niet
ergens in geloven en
tegelijkertijd openstaan voor bewijzen
die je overtuiging ontkrachten. Deze onaangename spanning
noemt Festinger cognitieve dissonantie.
Mensen zijn niet snel geneigd hun oude
overtuiging op te geven, vooral als ze hier al
veel energie in hebben gestoken. Het is
makkelijker vast te houden aan je eigen
oude overtuiging, soms tegen de stroom in.
Noodgedwongen moeten ze zich afzetten
tegen de ontkrachtende bewijzen: die zijn
onzin. Een veel voorkomende reactie in dit
proces is dan ook: boos worden op de brenger van de andere argumenten.
Dit proces helpt niet bepaald mee bij mensen die de bocht uit dreigen te vliegen door
P-macht. Hun gedrag berokkent anderen
schade, maar in hun ogen ligt dat vooral
aan die mensen zelf; het was toch wel gebeurd. De directeur en het management
van Enron wilden zichzelf uiteraard niet
zien als gewetenloze of onbekwame lieden.
Heel lastig dus voor een directie om zichzelf hier uit te trekken.
Biologie van slachtoffers
Het is ook interessant te kijken naar de biologie van de ‘slachtoffers’. De P-bestuurder
zal een ander in een onderdanige positie
drukken. Bij sterke onderdanigheid wordt
het stresshormoon
cortisol geactiveerd,
de tegenhanger van
dopamine. Dit kan
gebeuren bij een medewerker die sterk onder druk staat. Cortisol zorgt voor een
snelle aanvoer van glucose en bloed naar de hersenen om vlot te
kunnen reageren in een noodgeval. Het lichaam wil het liefst vluchten en reserveert
daarvoor een groot deel van zijn energie. Je
bent minder gericht op waarneming van je
eigen handelen en reageert enigszins
ontremd met onsamenhangend gestotter.
Vaak stress ondergaan en een hoge cortisolspiegel zijn op de lange termijn schadelijk
voor het lichaam. En het zit een alerte rationele feedback richting de dwingeland in
de weg, terwijl dat juist wel nodig is.
De remedie tegen de destructieve krachten
Regelmatig winnen
stimuleert bij vissen de aanmaak van testosteron
van P-macht is de S-macht. Hierbij ligt de
nadruk op het algemeen belang, handelen
vanuit een morele en juridische norm en
zorgzaamheid. Robertson ziet veel heil in
een democratische verdeling van macht.
Naast inperking van de schade door Pmacht, levert dit een extra voordeel op: het
stimuleert meerdere werknemers tot meedenken, met meer oplossingen tot gevolg.
Met andere woorden: medezeggenschap in
optima forma.
Tunnelvisie en de verslavende werking van
succes zullen altijd op de loer blijven liggen. Dat zit nu eenmaal ingebakken in ons
brein. Artikel 28 van de WOR geeft de or de
taak om zich stimulerend op te stellen in
de organisatie. Vertaald naar het thema van
dit artikel is het dan raadzaam de bestuurder (en jezelf) zo nu en dan te confronteren
met een reality check: klopt het nog wat we
denken en doen binnen de organisatie?
Zijn onze overtuigingen nog conform de
realiteit? Zitten we niet te veel aan onze
overtuigingen vastgebakken? Want zoals
gezegd: hoe meer je investeert in je overtuigingen, des te moeilijker wordt het ze los te
laten. Kunnen we alles nog goed uitleggen
aan onze klanten of aan onze burgers? Een
mooi agendapunt voor de volgende artikel
24-vergadering.
Harry Hartmann is trainer bij het CAOP,
[email protected].
Literatuur
Ian Robertson, Het winnaareffect. Maven
publishing, 2012, ISBN 9789490574383.
www.orinformatie.nl
@orinformatief
OR informatie 7-8 | juli - augustus 2014
13

Download Report