3 Groene stedelijke gebieden en duurzaam grondgebruik 3A. Huidige situatie ’s-Hertogenbosch: compact, contrastrijk en groen Een innige verstrengeling van water, natuur en bebouwing maakt ’s-Hertogenbosch compact en contrastrijk. Door onze ligging en geschiedenis is onze stad tot in het hart dooraderd met water en groen. Ook zijn we omringd met aantrekkelijke natuurgebieden. Onze ligging tussen vele waterstromen en groen bepalen onze stadsontwikkeling. Dat is te zien aan de verhouding tussen bebouwing en water en natuur. Hoewel de woningbehoefte naar verwachting groeit, mag stadsuitbreiding nooit ten koste gaan van de historische natuurpracht om ons heen. Daarom richt ons ruimtelijk beleid zich op compacte inbreiding. 50% van onze nieuwbouw is bijvoorbeeld binnenstedelijk. Zo behouden we onze prachtige en unieke natuurlijke omgeving. Daarnaast investeren we voortdurend in verbetering van ons binnenstedelijk groen. Afbeelding 1: Bekensysteem ten zuiden van ’s-Hertogenbosch Gradiëntrijk landschap ’s-Hertogenbosch ligt op de noordrand van de Brabantse hogere zandgronden. De samenkomst hiervan met het rivierengebied is bijzonder. Niet alleen omdat deze overgang gepaard gaat met kenmerkende kwelverschijnselen, maar ook omdat juist bij ’sHertogenbosch het grote systeem van beken waaronder de Aa en Dommel die uitmonden in de Maas. Deze beken hebben in het verleden een gat geslagen in de dekzandrug en vormen ten zuiden van de stad een dicht systeem van inzijgingsgebieden, kwelzones en open water. Zij dragen bij aan een gradiëntrijk landschap dat in zowel ecologisch als ruimtelijk opzicht zeer rijk is. Afbeelding 2: Historische ontwikkeling ‘s-Hertogenbosch Ontwikkeling stad en groenblauwe zones Onze stad is door de eeuwen heen geteisterd door zware overstromingen van de Maas. Lang bleef ‘s-Hertogenbosch aangewezen op binnenstedelijk bouwen. De vestingwet van 1874 maakte bouwen buiten de stadsmuren mogelijk. Toch groeide ’s-Hertogenbosch pas echt exponentieel in de jaren 60 van de 20ste eeuw, toen de waterbeheersing rondom de stad was verbeterd. Natuurgebieden het Bossche Broek en de Gement zijn vlak bij de binnenstad altijd onbebouwd gebleven. Na de Tweede Wereldoorlog kwam onze stad op een belangrijk kruispunt van autosnelwegen te liggen: de noord-zuidas van Amsterdam richting zuiden en de weg van Antwerpen/Breda/Tilburg richting Ruhrgebied. Vandaag de dag is de vestingstad ingekapseld in een groeiend stedelijk vleugellandschap. Groen en water zijn belangrijke structuurbepalende elementen. De waterstromen de Aa, de Dommel, de Dieze, plassen en restanten van oude dijklichamen en moerasgebieden begrenzen de vleugels van ’s-Hertogenbosch. Zo ontstaat een stedelijk gebied dooraderd met water en groen (groenblauwe zones: Bossche Broek/Gement, de Diezemonding, Kanaalpark/Rosmalense Aa en de uiterwaarden van de Maas). De groenblauwe zones brengen licht, lucht en leven in de stad en vergroten de leefbaarheid en kwaliteit van ‘sHertogenbosch. Deze moeten behouden blijven. Vindingrijk bouwen we daarom aan de ontwikkeling van onze stad en vangen we bevolkingsgroei op. We zorgen voor aantrekkelijke en duurzame inbedding van bebouwing in de groenblauwe omgeving. Zodat onze inwoners altijd in de buurt van (stads)natuur en het buitengebied leven. 85% van de inwoners van ’sHertogenbosch woont binnen 300 meter van groene openbare gebieden groter dan 5000 m². Een soortgelijk percentage geldt overigens voor alle groene gebieden; ook voor de kleinere. Groenstructuur De groenstructuur van ’s-Hertogenbosch bestaat uit drie lagen, deels liggend in de verstedelijkingslaag, deels in de natuurlijke onderlegger: 1. De Groene Delta. Een visie op het groenblauwe raamwerk rond en door de stad, gebaseerd op het onderliggende landschap. Hier komen ecologie en recreatie samen. 2. Het Bomenplan. Een netwerk van laanstructuren, dat de stad verbindt met het omliggende landschap. Deze dragen bij aan de oriëntatie en vallen samen met de verkeersstructuur van de stad. 3. De stadsparken en recreatieplassen. Deze zorgen, gelijkmatig verdeeld over de stad, voor stadsgroen en stedelijk water in de directe woonomgeving. Ideaal voor dagelijkse recreatie. Afbeelding 3: De Groene Delta en zandwinplassen: groen en water als structuurbepalende elementen Stedelijke groenzones Onze stad kent veel groen. Het bestaat uit plantsoenen, sportvelden, parken en recreatieplassen. Het beheerniveau is hoog en sterk gekoppeld aan de kwaliteit van de openbare ruimte. Ook is er een sterke relatie met onze watersystemen en de invulling van de stedelijke wateropgave. Plassen en parken Vooral de Bossche uitbreidingswijken worden getypeerd door de aanwezigheid van recreatieplassen. De meeste voormalige zandwinplassen maken deel uit van het stedelijk groen en zijn volledig ingebed in de stedelijke structuur. Enkele waterplassen liggen in het buitengebied, maar de meeste vormen een onderdeel van de recreatieve hoofdstructuur van de stad. De recreatieplassen fungeren als ontmoetingsplekken en dragen hiermee bij aan de samenhang en leefbaarheid in buurten en wijken. Het gaat om de Noorderplas, de Oosterplas, de IJzeren Vrouw en de Zuiderplas, maar ook om kleinere zoals de Ploossche Plas en het IJzeren Kind. Cultuurhistorisch groen In ’s-Hertogenbosch liggen stedelijke groenzones vooral om en nabij historisch belangrijke dijkstructuren en objecten. Bijvoorbeeld bij restanten van de Stelling van 1629, Fort Orthen en de Engelerschans. Naast natuurontwikkeling, ligt het accent op behoud en versterking van de landschappelijke, recreatieve en/of cultuurhistorische betekenis. Bevolkingsdichtheid Het bebouwd stedelijk gebied van ’s-Hertogenbosch heeft een bevolkingsdichtheid van 34 inwoners per hectare (141.426 inwoners op 4.201 hectare in 2014). De onderstaande afbeelding geeft een goed beeld van de dichtheid per gebied. In de meest recente uitbreidingsgebieden (lichtgroen op de kaart: Haverleij, Empel, De Groote Wielen) is de dichtheid 28 inwoners per hectare. Afbeelding 4: Bevolkingsdichtheid ’s-Hertogenbosch Kwaliteit van groeneblauwe gebieden De groenblauwe zones zijn zowel natuurlijk als landschappelijk en toeristisch-recreatief van hoge kwaliteit. Het Bossche Broek en de Gement grenzen direct aan de binnenstad en zijn aangewezen als Natura 2000-gebieden. De Maasuiterwaarden zijn onderdeel van de ecologische hoofdstructuur van Nederland. De Diezemonding is in ontwikkeling als ecologische verbindingszone tussen het Dommeldal en de Maas. Hier is kort geleden een vistrap aangelegd. De Rosmalense Aa en het Kanaalpark zullen een nieuwe verbindingszone tussen de Aa en de Maas vormen en onder meer een stadsboerderij huisvesten. Water is een bepalende factor in de ruimtelijke ontwikkeling van de stad. De groenblauwe zones spelen een belangrijke rol in het bergen van (piek)water. Zowel de Gement als het Bossche Broek zijn aangewezen als hoogwaterberging. Ook in de stad is water bepalend. Op basis van het Gemeentelijk Rioleringsplan is in alle stedelijke ontwikkelingen van de afgelopen tien jaar (Groote Wielen, Haverleij, Paleiskwartier) het regenwaterriool afgekoppeld van het vuilwaterriool. Regenwater wordt lokaal opgevangen via infiltratieriolen en wadi’s. In De Groote Wielen is hiervoor de ‘watermachine’ ontwikkeld. Ook passen we halfdoorlatende verharding toe, bijvoorbeeld op het Transferium Zuid. Afbeelding 5: Regenwaterafvoer in de wijk Groote Wielen d.m.v. oppervlakkige goten (links en rechts boven) wadi’s (links onder), en direct afkoppelen op straat (rechts onder) Op microniveau is er aandacht voor water en groen in de vorm van groene daken, groene gevels en een ecologisch beheer van het groen met het oog op een grotere biodiversiteit. Hieronder vindt u de gevraagde kaarten en plattegronden. Afbeelding 6 toont de gemeentelijke grenzen die het totale stadsgebied afbakenen, plus het binnenstedelijke gebied. Afbeelding 7 geeft een overzicht van het grondgebruik in ’s-Hertogenbosch. Afbeelding 8 toont de stadsparken in ’s-Hertogenbosch. Afbeelding 9 geeft een overzicht van de de nieuwbouwprojecten en herstructurering. Afbeelding 6: Grondgebied gemeente ’s-Hertogenbosch, bebouwing (grijs) en historische binnenstad (zwart) Legenda en oppervlakte gebieden: Groen: 50,8% Water: 8% Wonen: 19,9% Bedrijven: 13,2% Gemengd: 3,3% Herontwikkeling: 4,8% Afbeelding 7: Grondgebruik in ’s-Hertogenbosch Afbeelding 8: Stadsparken (helder groen) en natuurgebieden (zacht groen) in ‘s-Hertogenbosch Afbeelding 9: Projecten nieuwbouw (rood) en herstructurering groen (groen) in de afgelopen tien jaar 3B. Prestaties in het verleden Stad en landschap geïntegreerd Een compact stedelijk gebied binnen een robuust groen raamwerk: dat is de kern van onze duurzame ruimtelijke ontwikkeling. Als compacte, contrastrijke stad wegen we bij onze plannen voor stedelijke ontwikkeling extra zorgvuldig af wat deze betekenen voor het landschap en zijn functies. We leggen de nadruk op een natuurlijke groene geleding van de stad en aantrekkelijke overgangen tussen bebouwing en natuurlijke omgeving. Als basis voor een duurzame ruimtelijke ontwikkeling van de stad in de 21e eeuw hebben we in 2003 de ruimtelijke structuurvisie ‘Stad tussen stromen’ opgesteld. Hierin verwerkt zijn de resultaten van stadsdebatten met diverse betrokkenen. Ook is de toekomstige ruimtebehoefte per functie in kaart gebracht. Het beeld van ’s-Hertogenbosch als stedelijke contramal binnen De Groene Delta biedt goede aanknopingspunten voor de ontwikkeling van een contrastrijke stad. De afgelopen jaren hebben we hier hard aan gewerkt. Het resultaat: een nog robuuster groenblauw raamwerk en meer verdichting in bestaand stedelijk gebied. Verdichting stedelijk gebied Illustratief voor de verdichting is het Paleiskwartier (verderop meer hierover). Ook investeerden we fors in een aantal oudere woonwijken. Op vrijkomende terreinen in de stad zijn woningen gebouwd, bijvoorbeeld op het terrein van een voormalig ziekenhuis (Carolusterrein). Bestaande ruimtes zijn intensief benut via hoogbouw, onder meer op het voormalige terrein van de HAS Hogeschool. Nieuwe centrumfuncties Het centrum van ’s-Hertogenbosch is met de jaren meer aan de rand van de stad komen te liggen. Nieuwe centrummilieus en centrumfuncties zijn de afgelopen jaren vooral gerealiseerd in een centrale stedelijke ruggengraat. Het zwaartepunt ligt in de Westelijke Spoorzone, die zich uitstrekt van de Willemspoort tot aan de Brabanthallen. Dit gebied hebben we de laatste tien jaar herontwikkeld tot een nieuw stuk binnenstad. In de Spoorzone zijn verschillende industriële monumenten herbestemd. Zo zijn in de voormalige Verkadefabriek een filmhuis en diverse theaters gehuisvest, en werd de De Gruyterfabriek omgebouwd tot bedrijfsverzamelcentrum voor de creatieve industrie. In de voormalige Remmingtonfabriek zit de Kunstacademie, terwijl in de sheddakenhal in het Paleiskwartier een grote versmarkt komt. Paleiskwartier Een verouderd bedrijventerrein dat geherstructureerd is tot een compleet nieuw en uitnodigend nieuw woon-, werk- en leefgebied van zo’n 30 hectare: dat is het Paleiskwartier in een notendop. Tal van functies komen hier samen: kantoren, onderwijs en horeca concentreren zich aan de buitenzijde, de woningen in het luwe binnengebied. Typerend zijn de toonaangevende architectuur en de hoogwaardige vormgeving van de openbare ruimte. De grote vijver voorziet bovendien vele appartementen en gebouwen van warmte. Het Paleiskwartier is optimaal bereikbaar door de uitstekende ligging en ligt vlak bij natuurgebieden de Gement en het Bossche Broek. Afbeelding 1: Binnenstedelijke verdichting in het Paleiskwartier Karakteristieke woonlocaties In De Groote Wielen bouwden we een suburbane woonwijk met 8.500 woningen en een ruim en groen karakter. Integraal waterbeheer vervult een hoofdrol: regenwater blijft in het gebied via afkoppeling, berging, wadi’s en zuivering (helofytenfilter). In de bestaande stad ontwikkelden we veel verschillende woonmilieus en woningtypes. Denk ook aan zorgwoningen, studentenhuisvesting en starterswoningen. Ook zijn de eerste projecten van particuliere opdrachtgevers opgestart. Zoals de herontwikkeling van het schoolgebouw aan de Geldersedam, Bewust Wonen en Werken in Boschveld (ecologisch bouwen en energieneutraal wonen) en de herontwikkeling van de trainingsvelden van FC Den Bosch tot het Jan Sluyterscomplex. De Haverleij Een toonbeeld van de uitgangspunten van de ruimtelijke structuurvisie is de Haverleij: een bijzonder woonmilieu waarmee tevens de landschappelijke contramal van de stad is versterkt. Een aantrekkelijk woongebied op een voormalig voor de industrie bestemd terrein. Het concept is vernieuwend. Met een uitzonderlijke lage dichtheid (1000 woningen op 220 hectare) als uitgangspunt, is gezocht naar een benadering waarin bebouwing en landschap elkaar versterken. De woningen concentreren zich in een ‘vesting’ (450 woningen en een school) en negen ‘kastelen’ (elk 90 woningen). Het overgrote deel van het gebied is vervolgens getransformeerd tot een prachtig openbaar toegankelijk landgoed, met parktuinen, waterpartijen, rietzones, een boomgaard, een golfbaan (18 holes) en een wandelbos. Het landgoed wordt op natuurlijke wijze beheerd. Afbeelding 2: Integratie van stad en landschap in de Haverleij De Groene Delta Het groenblauwe raamwerk is de afgelopen tien jaar robuuster gemaakt. Het raamwerk bestaat uit: • De Bossche Buitens. De belangrijkste open groengebieden om de stad (Bossche Broek, Gement, Hooge Heide, Diezemonding). De afgelopen jaren ontwikkelden we hier samen met belanghebbenden vele projecten. • Groenblauwe slingers. De Bossche Buitens zijn niet alleen onderling verbonden, maar ook met de stad via de groenblauwe slingers die het stadslichaam doorspoelen. Daarnaast zijn parken en zandwinplassen onderdeel van de groenstructuur in de stad. Tussen 2004 en 2014 investeerden we ruim € 6 miljoen plus cofinanciering in zowel de verbindingen (Stadsdommel) als de parken en zandwinplassen. • Een netwerk van wandel- en fietspaden tussen de zandwinplassen, de Bossche Buitens en de (binnen)stad. Afbeelding 3: De Groene Delta Aandacht voor water Het water biedt goede mogelijkheden om de kwaliteit en contrasten van onze stad te vergroten. In ons ruimtelijk beleid hebben we hieraan veel aandacht besteed. Bijvoorbeeld met het herstel van de Binnendieze en natuurontwikkeling in de Diezemonding. Verbeteren recreatieplassen en parken Als onderdeel van de vitaliseringsopgave (groot onderhoud) werden De Ploossche Plas (2004), het IJzeren Kind (2012, € 600.000) en de Oosterplas heringericht. Het Engelermeer is ontwikkeld tot centrum voor watersport en recreatie. Veel stadsparken zoals het Beatrixpark (2003), het Zuiderpark (2000/2014) en het Prins Hendrikpark (2007, € 2,3 miljoen) zijn vernieuwd in samenhang met de stedenbouwkundige ontwikkeling in of aan het park. Zo siert het nieuwe Westerpark onze binnenstad, tussen Paleiskwartier en Deuteren. Ook realiseerden we het Kasteelpark in Empel (2010), als onderdeel van nieuwbouw. In nieuwbouwwijk De Groote Wielen is een groot park rond een zandwinplas opgenomen. Afbeelding 4: Prins Hendrikpark Groene structuur bedrijventerreinen Nieuw ontwikkelde bedrijventerreinen hebben een robuuste groene structuur, zoals De Brand en Treurenburg. Hier is plaats voor alternatieve beheermethoden en duurzaamheid (energiezuinig, biodiversiteit, groene daken en gevels). Typerend is ook het terrein van onze Afvalstoffendienst, waar biodiversiteit en ecologisch beheer centraal staan. Het gebouw zelf is voorzien van multifunctionele groene gevels. Hoofdgroenstructuren Voor behoud en ontwikkeling van stedelijk groen zijn de hoofdgroenstructuren vastgelegd. We hebben in 2010 een visie op bomen opgesteld, gebaseerd op een robuuste boomstructuur voor stad en wijk. Ook het beleid voor het omgaan met bomen ligt hierin vast. Elk jaar planten we een groot aantal bomen in het kader van het Bomenplan. De basis voor een robuuste groene hoofdstructuur, maar ook voor verbetering van het microklimaat, in het bijzonder de vermindering van fijn stof. De gemeente ’s-Hertogenbosch is de afgelopen jaren geleidelijk overgegaan op een ecologisch beheer van openbaar groen. Aanpak braakliggende terreinen ‘s-Hertogenbosch heeft nauwelijks braakliggende terreinen. Meestal maken we voorafgaand aan de sloop al een herontwikkelingsplan. De stad kent een aantal terreinen die al bouwrijp zijn gemaakt, maar waar de ontwikkeling nog op zich laat wachten gezien het economische klimaat. Op deze braakliggende terreinen (ca. 140 hectare) wordt tijdelijk natuur ontwikkeld. Aanpak pleinen en speelplaatsen De plannen voor de openbare ruimte ontwikkelden we in samenspraak met onze inwoners, vaak georganiseerd in belangengroepen en/of wijkraden. Zo moderniseerden we alle speelvoorzieningen in de stad (wijkspeelplaatsen, sinds 2002 jaarlijks € 450.000) en realiseerden we een aantal buurtpleinen (2010-2014: € 2,5 miljoen). Afbeelding 5: Natuurspeelplaats bij de Oosterplas Inzet instrumenten De gemeente ’s-Hertogenbosch stimuleert het gebruik van groene infrastructuur. Bijvoorbeeld met de stimuleringsregeling stadslandbouw, waarmee we inwoners motiveren om zelf groenten, fruit, kruiden of bloemen te kweken in de openbare ruimte (maximaal € 5.000 per initiatief). Vanaf 2014 geven we subsidie op groene daken. 3C. Toekomstplannen Duurzame ruimtelijke hoofdstructuur In de ruimtelijke structuurvisie 2003 is de compacte, complete en contrastrijke stad geïntroduceerd als uitgangspunt voor ruimtelijke ontwikkeling. Dit ruimtelijk motto stond ook centraal in de herziening van de structuurvisie in 2013. Hierin hebben we de ontwikkeling van onze stad voor de komende tien jaar vastgelegd. Deze blijft gericht op een duurzame, ruimtelijke hoofdstructuur, met een goede balans tussen bebouwd en groen gebied, en verblijven en bewegen. De dynamiek van de stad bevindt zich in de stedelijke ruggengraat, in het bijzonder in het stadscentrum inclusief de Spoorzone en de A2-zone. De Groene Delta wordt verder uitgebouwd als groenblauw raamwerk. Afbeelding 1: Wensbeeld 2025 Bouwen in de stad Een duurzame ruimtelijke structuur met zorgvuldig ruimtegebruik en aandacht voor duurzame energietoepassingen, integraal waterbeheer en duurzame mobiliteit: dat is de basis voor de ruimtelijke ontwikkeling van ’s-Hertogenbosch. In de stedelijke omgeving betekent zorgvuldig ruimtegebruik vooral ook zuinig, flexibel en meervoudig ruimtegebruik. Hierbij is onze eerste prioriteit bouwen ín de stad, vervolgens bouwen aan de stad en tot slot, als het echt niet anders kan, aan de randen van de stad. Voor de voorbereiding van bouwplannen, de juridische begeleiding, de aanleg van infrastructuur en de openbare ruimte hebben wij de komende jaren € 16 miljoen per jaar gereserveerd. Ontwikkeling binnenstad en Spoorzone In onze gebiedsontwikkeling focussen we op een aantal (top)gebieden: het Groot Ziekengasthuisterrein (GZG-terrein), de Zuidwal en de Spoorzone. We zetten in op een integrale, gebiedsgerichte aanpak met een clustering van functies en een hoge omgevingskwaliteit. Het GZG-terrein versterkt de positie van de binnenstad als het belangrijkste commerciële en culturele centrum. De Spoorzone – met talrijke bovenregionale functies – is onderdeel van de complete centrumstad. We bouwen hier verder aan het duurzame Paleiskwartier. De Zuidwal is, na het GZG-terrein, de laatste grote en prominente ontwikkellocatie in de binnenstad. Een gebied waar met de realisatie van het Museumkwartier een nieuwe dynamiek, spin-off en bezoekersstroom is ontstaan. We denken hier (integraal) na over belangrijke uitdagingen zoals de parkeergarage Wolvenhoek, het KPN-gebouw, het voormalig huis van bewaring, het voormalig Paleis van Justitie en de Hekellaan (als onderdeel van de binnenstadsring). Voor herinrichting van de openbare ruimte is elk jaar € 0,5 miljoen beschikbaar. Spoorzone Zuidwal GZG-terrein Afbeelding 2 Ontwikkelingsgebieden Woningbouwlocaties Tot 2050 kunnen we in elk geval uitgaan van een toename van het aantal inwoners in ’sHertogenbosch. Qua wonen willen we voldoende keuzemogelijkheden bieden. Woningen met een eigen identiteit en karakter. Grote woningbouwopgaven hebben daarom de komende tijd onze aandacht. Na het afronden van project De Groote Wielen fase 1 in 2015, voltooien we De Groote Wielen Noordoosthoek. Dit neemt de komende tien jaar in beslag. Buurten met een zware problematiek op het gebied van leefbaarheid en veiligheid – gedefinieerd als (GSB-)aandachtsbuurten – pakken we integraal aan, via renovatie van woningen, sloop in combinatie met nieuwbouw, versterking van voorzieningen en sociale vernieuwing. Evaluatie gebeurt regelmatig volgens een langetermijnplanning met als planhorizon 2020. Voor deze gebiedsgerichte aanpak is de komende vier jaar € 8,75 miljoen gereserveerd. Bedrijventerreinen Een meer vraaggerichte benadering is nodig om onze werkterreinen en nieuwbouw af te stemmen op de eisen van het bedrijfsleven. We richten ons op herstructurering en transformatie. Onze prioriteit ligt bij goed beheer van bestaande bedrijventerreinen en revitalisering van verouderde bedrijventerreinen. De aanpak van de Rietvelden heeft daarbij de hoogste prioriteit. Hierbij zetten we in op sanering, herontwikkeling tot health- en foodcentrum, vergroening en meer biodiversiteit. Dit alles in samenwerking met een ondernemersvereniging en bierbrouwer Heineken die onder meer bijdraagt aan de biodiversiteit in de Diezemonding. Daarnaast werken we hard aan een adequaat aanbod van functionele, traditionele bedrijventerreinen, waarbij Heesch West de hoogste prioriteit heeft. Ontwikkeling natuur en landschap In het kader van het uitvoeringsprogramma De Groene Delta geven we prioriteit aan het Kanaalpark en de Diezemonding. Dit vanwege het belang van de aansluiting op enerzijds de Maas en anderzijds Het Groene Woud. De Groene Delta biedt op regionale schaal toegangspoorten tot Het Groene Woud in de Meierij, de Maasvallei en de Maashorst. Afbeelding 3: Artist Impression Kanaalpark Samenwerking De ambitie binnen De Groene Delta is het realiseren van brede betrokkenheid en participatie van burgers, maatschappelijke organisaties en bedrijven bij het groen. We gaan verder met samenwerkingsvormen zoals in de Hooge Heide: overheid, natuurorganisaties, boeren, zorginstellingen, recreatieondernemers en vele vrijwilligers realiseren een aantrekkelijk en toegankelijk landschap. Historisch erfgoed, water, natuur en cultuur trekken bezoekers aan. Vanuit het stadscentrum wordt een radiaal stelsel van recreatieve fiets- en wandelpaden aangelegd, langs de oevers van de waterlopen naar het buitengebied. Een belangrijke basis hiervoor is De Groene Vesting, het geheel van landschappelijke elementen die ooit deel uitmaakten van de Stelling van ’s-Hertogenbosch uit 1629. De komende jaren voeren we samen met omliggende gemeenten en particuliere initiatieven de projecten uit het Linieboek (2014) uit. Voor de verdere ontwikkeling van De Groene Delta de komende jaren hebben we ongeveer € 4 miljoen gereserveerd. Voor de verdere uitvoering van het Bomenplan is de komende vier jaar € 1 miljoen gereserveerd. Afbeelding 4: Toekomstig toeristisch/recreatief netwerk 3D. Referenties • Ruimtelijke structuurvisie http://www.shertogenbosch.nl/fileadmin/documenten/doc/Omgevingsvergunning/Ruimtelijke_Struct uurvisie/1_Ontwerp_RSV_met_A3.pdf • • Bomenbeleidsplan http://www.s-hertogenbosch.nl/inwoner/stad-en-wijken/groen-in-destad/bomenbeleidsplan/ • Wijkspeelplannen http://www.s-hertogenbosch.nl/speelbeleid/ • Buurtpleinen http://pimponzebuurt.nl/ • 10 x Den Bosch, Tien perspectieven op een middelgrote stad Olv Klijn (FABRIC), Joks Janssen e.a. Beeld: Hans Aarsman ISBN 978-90-5662-647-1 • Integrale gebiedsontwikkeling, Het stationsgebied ’s-Hertogenbosch Ineke Bruil, Fred Hobma, Gert-Joost Peek, Gerard Wigmans (red.) ISBN 90-5875-109-0 • CPO: Bewust Wonen en Werken in Boschveld: www.bewustwonenwerkenboschveld.wordpress.com • Jan Sluyterscomplex: www.vrijspel-shertogenbosch.nl/ • Bedrijventerreinen: www.debrand.nl http://www.s-hertogenbosch.nl/ondernemer/vestigen/vestigen/ 3E. Goede toepassingen De Haverleij Een goed voorbeeld van de uitgangspunten van de ruimtelijke structuurvisie is het landgoed Haverleij: een bijzonder woonmilieu waarmee tevens de landschappelijke contramal van de stad is versterkt. Haverleij is een aantrekkelijk woongebied op een voormalig voor de industrie bestemd terrein. Het concept is vernieuwend. Met een uitzonderlijke lage dichtheid (1000 woningen op 220 hectare) als uitgangspunt, is gezocht naar een benadering waarin bebouwing en landschap elkaar versterken. In plaats van de huizen over het gebied uit te strooien, zijn de woningen geconcentreerd in een ‘vesting’ (450 woningen en een school) en negen ‘kastelen’ (elk 90 woningen), geplaatst in de vrije natuur. Hierdoor kon het overgrote deel van het terrein onbebouwd blijven en getransformeerd worden tot een prachtig openbaar toegankelijk landgoed, bestaande uit parktuinen, waterpartijen, rietzones, een boomgaard, een golfbaan (18 holes) en een wandelbos. Het landgoed wordt op natuurlijke wijze beheerd, passend in het omringende polderlandschap. Afbeelding 1: Kasteelwoningen in de Haverleij Afbeelding 2: Ecologisch beheer in de Haverleij
© Copyright 2024 ExpyDoc
