Verslag Stook je rijk Den Haag 2014

Verslag Stook je rijk Den Haag 2014
Dinsdag 14 oktober 2014
Inhoud
Introductie
Interview met Alex Ouwehand, directeur Natuur en Milieufederatie Zuid-Holland
Sociaal energiebeleid, Suzanne Schuitemaker, adviseur bij de Woonbond
Monitoring energiebesparing huursector Den Haag, Bert Bakker van Natuur en Milieufederatie
Zuid-Holland
Interview met Joris Wijsmuller, wethouder Wonen en Duurzaamheid
Ronde tafel met Haagse woningcorporaties
Ronde tafel met Haagse huurdersorganisaties
Ronde tafel met Haagse raadsleden
Afsluiting
Introductie
Debatleider Michel Jehae heet het gezelschap van ruim 40 personen welkom in de Studio van
Theater Dakota in Den Haag. Zij zijn afkomstig van woningcorporaties, huurdersorganisaties,
gemeente Den Haag (B&W; gemeenteraad; ambtelijke organisatie), bedrijven, brancheorganisaties
en natuur- en milieuorganisaties. Hij licht het programma toe. Er zijn eerst twee presentaties en
vervolgens een interview met wethouder Wonen en Duurzaamheid Joris Wijsmuller. Daarna volgen
de ronde tafels.
In 2014 worden in 12 steden, in 6 provincies, ronde tafel bijeenkomsten gehouden. Op donderdag 20
november wordt een eindmanifestatie gehouden in Utrecht. Meer informatie zie: www.stookjerijk.nl
(op deze website staan alle verslagen en presentaties).
Interview met Alex Ouwehand, directeur Natuur en Milieufederatie ZuidHolland
Michel Jehae vraagt Alex Ouwehand waarom de NMZH deze bijeenkomst organiseert. Alex
Ouwehand geeft aan dat energiebesparing voor de NMZH een belangrijk onderwerp is. In de
huursector moeten nog grote stappen worden gezet in de bestaande woningvoorraad. Dat is een
grote uitdaging, met doelstellingen vanuit het Convenant Energiebesparing Huursector uit 2012 en
het Energieakkoord uit 2013. Dit drie partijen overleg agendeert het thema energiebesparing in de
huursector en draagt bij aan een verhoging van het tempo. Het tempo ligt nu te laag om de
doelstellingen te halen. Soms zijn er ook conflictueuze situaties bij huurcomplexen. Dan gaat het
bijvoorbeeld om achterstallig onderhoud, ook met betrekking tot energiemaatregelen. Alex
Ouwehand geeft aan dat het van belang is om zo veel mogelijk de samenwerking te zoeken. Zeer
1
bewust heeft NMZH gekozen voor bijeenkomsten in grote steden, eerder in Leiden (26 juni) en nu
in Den Haag. Vorige week donderdag 9 juli werd door het Rotterdamse Milieucentrum in Rotterdam
een bijeenkomst van Stook je rijk georganiseerd. In deze steden valt nog veel aan energiebesparing
in de huursector te doen.
Presentatie Sociaal Energiebeleid van de Woonbond
Suzanne Schuitemaker geeft aan dat de Woonbond zich meer richt op de totale woonlasten in plaats
van de huren. Dit betekent dat naast huren de Woonbond ook veel aandacht besteed aan de
energielasten. Zij gaat in op wat de belangrijke ontwikkelingen zijn. De woonquote – dwz het deel
dat huurders van hun inkomen betalen aan wonen (huur en energierekening) - is gestegen van 19%
in 1980 naar 33% in 2014. De verhuurdersheffing maakt investeren voor corporaties moeilijk. Veel
corporaties hebben nieuwbouw gestaakt. De nieuwe Woningwet biedt huurders meer kansen. Zij
dienen een betere positie te krijgen in een driepartijenoverleg en bij prestatieafspraken. Van belang
is dat prestatieafspraken meetbaar zijn. Zij geeft aan welke oplossingen er zijn om meer tempo bij de
energiebesparing in de huursector te krijgen.
Zie presentatie.
Vragen uit de zaal:
Cindy Slaghuis (St. Aardewerk) geeft aan dat haar organisatie in Dordrecht succesvol bezig is om via
energiecoaches (huiskamer)gesprekken aan te gaan met bewoners. Daarbij wordt gekeken naar hun
jaarrekening, energievoetafdruk en te nemen maatregelen. Zij wil dit ook in Den Haag gaan
uitvoeren.
De stelling dat bewoners met een kleine beurs in een woning met een slecht energielabel niet zo veel
stoken als gedacht, is soms ook niet waar. Een kleine beurs en een hoge energierekening kunnen
toch samengaan, vooral bij andere culturen, waardoor schuldproblemen kunnen ontstaan.
Presentatie Monitoring Energiebesparing Huursector Den Haag
Bert Bakker, projectleider Stook je rijk bij de NMZH , geeft een toelichting over de energieprestaties
van de Haagse corporaties Haag Wonen, Staedion en Vestia in 2013. Hiervoor heeft hij de
monitoringgegevens gebruikt die zijn berekend met behulp van het rekenmodel Shaere (Sociale
Huursector Audit Evaluatie Resultaten Energiebesparing) van Aedes. Dit model maakt gebruik van de
energielabels van de huurwoningen van een corporatie. Op basis van de verbetering van de
energielabels wordt de jaarlijkse energieprestatie van de corporatie bepaald. Het energielabel wordt
ook uitgedrukt in een Energie Index. Hoe lager de Energie Index hoe beter het energielabel. De daling
van de Energie Index is een maat voor de verbetering van de energielabels en geeft de
energiebesparing aan.
Van Haag Wonen en Staedion kon de verbetering van 2012 naar 2013 worden bepaald omdat de
gegevens aanwezig waren. Van Vestia niet omdat zij pas in 2013 zijn ingestapt.
De verbetering van de Energie Index in de Haagse huursector (Haag Wonen en Staedion) in 2013
bedraagt gemiddeld 0.065. Deze verbetering ligt ruim boven het landelijk gemiddelde van 0.04 in
2013 en nog iets boven het jaarlijkse gemiddelde van 0.06 dat nodig is om gemiddeld Energie Index
1.25 in 2020 (doelstelling van het Energieakkoord) te halen.
De gemiddelde Energie Index van de huidige huurvoorraad van de corporaties ligt voor alle drie
boven het landelijk gemiddelde van 1.69. Voor Haag Wonen 1.83 en voor Staedion 1.74 (beide label
2
D). Voor het halen van het doel in 2020 is een extra inspanning nodig. Voor Vestia geldt dat een forse
extra inspanning nodig is gezien de huidige gemiddelde Energie Index van 2.13 (label E).
Bert Bakker geeft in een aantal plaatjes nader inzicht in de verdeling van de energielabels in Den
Haag. Als eerste de verdeling over de woningvoorraad van de afzonderlijk corporaties, die elk jaar
verbetert ten gunste van de betere energielabels. Als tweede de verdeling per bouwjaargroep,
waarbij de oudste bouwjaargroepen de slechtste energielabels hebben. En als derde de verdeling
over de wijken in de Den Haag. Dit kan goed worden gebruikt voor het stellen van prioriteiten door
het aanpakken van de energieonzuinigste wijken.
De verbetering van de Energie Index in 2013 in Den Haag is door de twee corporaties verschillend
ingevuld. Haag Wonen zit met een groei van de schilisolatie van 1,8% een kwart boven het landelijk
gemiddelde van 1,4 %. Staedion zit daar met een groei van 0,3% ruim onder. Staedion heeft juist
sterk ingezet op de vervanging van oude cv-ketels en open verbrandingsinstallaties (gashaarden en
geisers) door energiezuinige ketels.
Verder geeft Bert Bakker aan dat er op dit moment geen heldere prestatieafspraken zijn. Er is ook
geen stedelijk huurdersplatform meer. De nieuwe prestatieafspraken kunnen juist worden benut om
tot goede doelstellingen te komen.
Zie de presentatie.
Als aanbevelingen geeft Bert Bakker mee:
- Versnelling energiemaatregelen bestaande huurwoningen! Doelen energieakkoord in nieuwe
prestatieafspraken en woonpact.
- Systematische monitoring en rapportage met jaarlijkse Shaere-gegevens (jaarverslagen;
gemeenteraad; driepartijenoverleg).
- Gemeente en corporaties overleggen samen met huurders in driepartijenoverleg over nieuwe
prestatieafspraken, woonpact en energiebesparing (woonlasten; comfort; verduurzaming).
- Partijen zoeken samen naar nieuwe financieringsconstructies
(landelijk, gemeentelijk, derden/esco’s, …..).
Vragen uit de zaal:
Op een vraag uit de zaal wordt nader toegelicht dat de slechtste energielabels overeenkomen met
een hoge(re) Energie Index en de beste energielabels met een lage(re) Energie Index.
Op de vraag over de verschillen in aantallen woningen wordt vanuit Vestia aangegeven dat een deel
van de woningvoorraad (ca 5.000 in aantal waarvan 2.000 nieuwbouw en 3.000 sloop) geen
energielabel heeft omdat ze worden gesloopt/gerenoveerd of te nieuw zijn. Dit speelt ook bij
Staedion. Haag Wonen geeft aan alles te melden bij Shaere.
Interview met Joris Wijsmuller, wethouder wonen en duurzaamheid
Michel Jehae vraagt Joris Wijsmuller naar de combinatie van wonen en duurzaamheid in zijn
wethoudersportefeuille. Dat is hij nog niet bij andere wethouders tegengekomen. Wijsmuller vindt
het een logische combinatie, naast zijn andere portefeuilles stadsontwikkeling en cultuur. Bij de
verdeling in B&W is milieu en verkeer aan elkaar gekoppeld vanwege o.a. luchtkwaliteit. De
3
koppeling wonen en duurzaamheid is logisch vanwege de energiedoelen voor de woningvoorraad.
Den Haag heeft betere cijfers voor de energieprestaties in 2013 dan Rotterdam (Stook je rijk, 9
oktober). De verbetering van de Energie Index van de Haagse huursector in 2013 ligt op 0.065. Die
van Rotterdam op 0.025. De wethouder vindt dit niet belangrijk. Scherpe doelstellingen in Den Haag
zijn belangrijk, om een energieneutraal Den Haag in 2040 mogelijk te maken. Den Haag scoort nu te
slecht en moet daarom beter. Minimaal gemiddeld energielabel B voor de bestaande
woningvoorraad in 2020 is zijn streven. Wel een pittige opgave, zo stelt hij. Hij geeft aan dat hij bezig
is met de opzet van een volkshuisvestingsagenda als invulling van het woonpact voor verduurzaming
van de bestaande woningvoorraad. Daarin wil hij ook het doel van minimaal energielabel B in 2020
opnemen. Huurdersorganisaties worden daarbij betrokken en een verkennend gesprek heeft al
plaatsgevonden. De ervaring van de huurders en hun eigen energierekening vindt hij belangrijk. In
een tweede gesprek wil hij verder de diepte in.
Joris Wijsmuller heeft te maken met een ambitieuze gemeenteraad die een forse inzet vraagt op het
gebied van de verduurzaming van woningen en gebouwen in Den Haag. Zowel bij energiebesparing
als bij de inzet van warmtebronnen (industriële restwarmte, geothermie) via onder meer Eneco.
Deze forse inzet moet worden opgenomen in een actualisatie van de energievisie van Den Haag, die
nog voor het einde van het jaar gestalte moet krijgen.
Wijsmuller vindt het belangrijk dat de woningcorporaties landelijke middelen aanwenden (o.a. STEP
subsidieregeling van ca. 400 miljoen euro). Hij beseft dat het lastig is voor de corporaties om hun
huidige streven voor 2020 (label C) te verhogen naar label B vanwege de verhuurdersheffing en de
Vestia-heffing. Maar hij vindt dat alles uit de kast moet worden gehaald en dat dit ook explicieter in
de nieuwe prestatieafspraken moet komen.
Over de vraag wat je het eerste aanpakt geeft Joris Wijsmuller aan dat de keuze voor energieonzuinige wijken (zie presentatie NMZH) logisch is via bijvoorbeeld een
wijkontwikkelingsmaatschappij en een revolverend fonds. In Zuidwest heeft Vestia dit willen
oppakken, maar kwam de klad er in. Nu kan dit weer worden opgepakt via zo’n
ontwikkelingsmaatschappij.
Wijsmuller geeft aan dat hij verder wil gaan met het ondersteunen van verduurzaming bij bewoners
via bewonersinitiatieven in o.a. het project ‘Duurzaam de wijk in’ en het stimuleren van de
samenwerking tussen het Haags Milieucentrum en Duurzaam Den Haag.
De komende maanden zijn belangrijk voor het vernieuwen van de prestatieafspraken in Haaglanden,
voordat het stadsgewest wordt opgeheven per 1 januari 2015, en het actualiseren van de
gemeentelijke energievisie.
Ronde tafel woningcorporaties
Deelnemers:
Ria Koppen-Kreijne, directeur financiën van Haag Wonen
Niels van Boven, programmamanager duurzaamheid van Vestia
Jaap Uithof, directeur onderhoud en projecten van Staedion
Doel label B niet haalbaar
Alle drie de corporaties zien het doel van energielabel B in 2020 als niet haalbaar.
Niels van Boven van Vestia geeft toe dat zij aan een inhaalslag bezig zijn, maar dat het beschikbare
geld een groot knelpunt is om de benodigde investeringen te doen. Een probleem is dat een te hoog
energielabel (A en beter) kan leiden tot een te hoge huurverhoging, waarmee de huur boven de
4
sociale huurgrens kan stijgen. Verder geeft Niels aan dat er grote verschillen zijn in de
energierekeningen in vergelijkbare woningsituaties.
Jaap Uithof van Staedion wil vooral de slechtst scorende woningen als eerste aanpakken. Staedion let
daarbij ook sterk op het vervangen van slechte ketels, haarden en geisers. Niet alleen vanwege
energiebesparing, maar ook vanwege gezondheid en veiligheid. Zij investeren daar nog 25 miljoen
euro in.
Ria Koppen-Kreyne van Haag Wonen zegt slecht scorende woningen ook te willen aanpakken, maar
dat te willen koppelen aan onderhoud. Wanneer isolatie niet mogelijk is, moet slopen worden
overwogen. Sommige woningen lenen zich er niet voor om goed te isoleren. Zij kiest er vooralsnog
voor om bij vele huurwoningen kleinere labelstappen te maken in plaats van bij enkele
huurwoningen direct naar A++ te renoveren. Meerdere huurders kunnen dan worden geholpen.
Gestapelde bouw moeilijk in grote steden
De hoeveelheid gestapelde bouw van slechte kwaliteit is in grote steden zoals Den Haag groter dan
elders in Nederland. Zij zijn technisch ook vaak moeilijk of niet te isoleren. Dat maakt het lastiger om
de energiekwaliteit van de woningen te verbeteren, naast het zoeken van financiële middelen. Jaap
Uithof: bij woningen als in Capelle a/d IJssel kun je veel gemakkelijker een hoger (energiezuiniger)
label halen. Dat zijn grondgebonden huurwoningen.
Daarbij komt verder dat in de vorige raadsperiode(s) onder wethouder Norder vooral veel
investeringen zijn gedaan in nieuwbouw (focus op productie). Nu ligt de focus grotendeels op
bestaande bouw, waarin dus nog veel stappen zijn te maken.
Op de vraag naar het gebruik van financiële middelen vanuit het rijk (o.a. STEP subsidie 400 miljoen
euro) geven de vertegenwoordigers van de woningcorporaties dat zij de eisen aan het verkrijgen van
de subsidie te hoog vinden. Daarnaast stellen zij dat het fonds politiek te onbetrouwbaar is om lange
termijn planningen op te baseren. De corporaties moeten de subsidie zelf voorfinancieren. Pas in
2018 krijgen zij de subsidie. Dan zit er mogelijk een ander kabinet dat besluit om het gereserveerde
geld voor andere zaken te gebruiken. Bovendien gaat het om een eenmalige subsidie (omgerekend
150 euro per huurwoning) op een structurele (jaarlijkse) bezuiniging van 1.7 miljard bij de
corporaties (verhuurdersheffing).
Huurders betrekken
Vestia maakt de omslag van ontwikkelen naar beheer. Daarbij is de huurder heel belangrijk zegt Niels
van Boven. Hij ziet dat huurders zeker geïnteresseerd zijn in energiebesparing. Naast het investeren
in woningen vindt hij het gebruik van energiecoaches interessant, omdat mensen daarmee van
elkaar kunnen leren. Hij wil daarbij ook gebruik maken van het ZAV-beleid (Zelf Aangebrachte
Voorzieningen).
Jaap Uithof van Staedion: in contacten met de huurders (huisbezoeken) wordt zoals gezegd veel
aandacht besteed aan de vervanging van ketels, waarbij niet altijd sprake is van huurverhoging.
Verder wordt door alle corporaties belang gehecht aan de interactie tussen huurders,
gemeenteraadsleden en woningcorporaties over het maken van keuze bij het verbeteren van de
energieprestaties van de bestaande woningvoorraad.
Vragen en opmerkingen uit de zaal:
Ton Stikkelman (Bewonersraad Haag Wonen) geeft aan dat in ‘lekke’ woningen met eenvoudige
maatregelen (folie e.d.) ook, als tijdelijke maatregel, energiebesparing kan worden behaald.
Henk Heijkers (gem. Den Haag, afd. Stedebouw en Planologie) geeft aan dat restwarmte op
5
gebiedsniveau meer aandacht verdient bij het energieneutraal maken van de bestaande
woningvoorraad. Daarbij kan ook bij de vervanging van het aardgasnetwerk de keuze worden
gemaakt om dit achterwege te laten en daarmee kosten te besparen. De vervanging van het huidige
aardgasnetwerk kost 100 miljoen. Dit bedrag kan ook anders worden ingezet.
Ludolf de Boer (gem. Den Haag, afd. Wonen) vindt dat de Haagse corporaties te weinig doen om
gebruik te maken van de STEP subsidie van 400 miljoen euro. Andere steden doen dat beter.
Corporaties geven aan dat de STEP subsidie met name geschikt is voor grondgebonden
huurwoningen (eengezinswoningen).
Alex Ouwehand (directeur NMZH) vindt dat de resultaten van 2013 als voorbeeld moeten dienen
voor de inzet op energiebesparing in de komende jaren. Deze trend moeten de corporaties juist
vasthouden. Hij pleit voor een goede analyse. Op basis van deze analyse kan worden nagegaan wat
goed werkt.
Jan Willem Retera (Huurdersollectief Artiestenbuurt Rijswijk) geeft aan dat zij in hun buurt actief
hebben gelobbyd bij de corporatie en gemeente om een verduurzamingsplan op de stellen voor hun
woningen. Het gaat om de verduurzaming van zgn koude woningen (met nog een gashaard). Daar zit
men nu met elkaar rond de tafel. Hij vindt dat deze koude woningen nog sneller moeten worden
aangepakt. Ze zijn niet veilig en ongezond.
Ronde tafel huurdersorganisaties
Deelnemers:
Nico van den Bergh, bestuurslid Huurdersvereniging Staedion
Teun Scherpenzeel, vice-voorzitter Bewonersraad Haag Wonen
Albert van der Kroft, bestuurslid Stedelijke Huurdersraad Vestia Den Haag
(Huurdersvereniging Haag Wonen was verhinderd vanwege hun ALV).
Michel Jehae vraagt naar de samenwerking tussen de huurdersorganisaties en de corporaties, de
onderlinge samenwerking en de interactie met de gemeenteraad.
Nico van den Bergh geeft aan dat de interactie met corporatie Staedion te veel reactief is. De
huurdersorganisatie en bewoners moeten ook zelf meer actie ondernemen. Duurzaamheid biedt veel
kansen.
Teun Scherpenzeel zegt dat de contacten tussen de huurdersorganisaties van Haag Wonen
(Bewonersraad en Huurdersvereniging) open en goed zijn. Wel is er nog veel hapsnap.
Teun van der Kroft geeft aan dat zoals bekend bij Vestia veel problemen en verkopen zijn geweest. Er
zijn wel contacten geweest en er is geluisterd. Huurdersverenigingen dienen meer kennis uit te
wisselen en te bundelen. Onder meer op het gebied van prestatieafspraken en energiebesparing. De
Woonbond en de Milieufederatie kunnen daarbij een rol spelen.
Een aantal jaren geleden bestond nog de Haagse Federatie van Huurdersorganisaties . Het plan is om
dit weer op te starten om gezamenlijk beleid te maken (de Haagse corporaties doen dit al). De
huurdersverenigingen hebben al een eerste gesprek gehad met wethouder Wijsmuller en willen dit
voortzetten. Ook kunnen zij gezamenlijk een stem van de huurders aan de gemeenteraadsleden
laten horen.
Teun Scherpenzeel geeft aan dat er meer inzicht moet komen in de beschikbare financiën voor
besparingsmaatregelen en dat niet de huurder moet opdraaien voor de kosten. Er moet goed
6
worden gelet op de totale huurlasten. Zo zijn huurverhogingen van 80 euro per maand voor
aanbrengen van CV veel te hoog. Maarten Visschers en Jaap Uithof geven aan dat dit gemiddeld
eerder in de buurt van 40 euro uitkomt in de praktijk. Meer kennisuitwisseling hierover is gewenst.
Nico van den Bergh geeft ook veel belang te hechten aan een goed evenwicht tussen huurverhoging
en (verlaging van) energielasten. Daarnaast vindt hij het ook belangrijk dat financiering van
energiebesparingsmaatregelen in woningen ook lokale werkgelegenheid oplevert.
Ronde tafel raadsleden
Deelnemers:
Michel Rogier, raadslid CDA
Tobias Dander, fractievoorzitter D66
Arjen Kapteijns, ex-raadslid Groen Links
(Arjen Dubbelaar/groep de Mos was op het laatste moment verhinderd en Joeri
Oudshoorn/Haagse Stadspartij moest eerder weg en kon daarom niet deelnemen aan deze
ronde tafel).
Michel Jehae vraagt de raadsleden naar hun reactie op de gepresenteerde cijfers over de
energieprestaties, de inzet van corporaties, een driepartijenoverleg en de rol van de
gemeenteraad daarbij.
Tobias Dander is zeer dankbaar voor de gepresenteerde cijfers en het inzicht in de
energieprestaties van de corporaties. Beleid op het gebied van duurzaamheid en energie
hangt voor hem sterk samen met het sociale beleid voor huurders en woonlasten. Naast het
nemen van technische maatregelen vindt hij de sociale inzet van coaches e.d. een goed
middel. Hij is teleurgesteld in de duurzaamheidsinzet van de corporaties. Hij ziet voor de
gemeenteraad een faciliterende rol om het gesprek aan te gaan met de corporaties en
huurdersorganisaties over de doelen van 2020 (Energieakkoord) en energieneutraal 2040.
Hij zoekt voorbeelden elders uit Nederland over succesvolle aanpak van de verduurzaming
van gestapelde bouw. Hij begrijpt dat de landelijke STEP subsidie te weinig oplossing biedt.
Ook Arjen Kapteijns ziet in het op gang brengen van het gesprek over de ambitieuze doelen
een belangrijke rol van de gemeenteraad. Daarbij is het ook zinvol om de werkbezoeken te
gebruiken.
Michel Rogier geeft aan de discussie op basis van cijfers van de energieprestaties belangrijk
te vinden, maar die kan het beste lopen via rapportages van de wethouder. Ook geeft hij aan
het verwachtingsniveau van de partners in het Convenant Energiebesparing Huursector
(Aedes, BiZa, Woonbond) te willen leggen naast die van de corporaties.
De gemeenteraadsleden willen een vliegwiel op gang brengen om het gebruik van diverse
financiële middelen in te zetten voor meer inzet op energiebesparing in de Haagse
huursector.
Vanuit de corporaties in de zaal wordt hier tegen ingebracht dat het niet slechts een kwestie
is van financiën, maar ook van logistiek en planning en de eerder genoemde
(on)mogelijkheden in oudere gestapelde woningbouw.
Hierop ontstond een discussie waar wel en niet aan vast te houden. Een analyse van de
7
feitelijke situatie en de mogelijkheden in Den Haag is nodig om de confrontatie tussen
ambitieuze doelen en uitvoering helder te krijgen. Wat werkt goed om de doelen te halen.
Dit kan ook goed worden gebruikt in het overleg tussen de drie partijen: corporaties,
huurdersorganisaties en gemeente (bestuur en raad). En voor de inzet in de nieuwe
prestatieafspraken en het woonpact/volkshuisvestingsagenda.
Afsluiting
Met deze oproep voor een goede analyse en een oproep van Alex Ouwehand (NMZH) om
daarin te faciliteren wordt de bijeenkomst afgesloten.
8

Download Report