VEREDELING Eigenschappen efficiënt en gericht inkruisen via inteeltlijnen Het veredelingsbedrijf Solynta ontwikkelt inteeltlijnen voor aardappelen. Met de homozygote ouderlijnen is het mogelijk om op termijn interessante hybride-aardappelrassen te veredelen en te vermeerderen vanuit zaad. Voordeel van deze vorm van veredeling is het uitbannen van een overdaad aan negatieve genen en de mogelijkheid om gewenste eigenschappen snel in te kruisen. D e veredeling van hybriderassen uit zaad werd bij aardappel tot voor kort voor onmogelijk gehouden. Veredelaars gingen er tot dusver steeds vanuit dat het niet zou lukken om via inteelt vitale homozygote ouderlijnen te ontwikkelen. ,,Vergeleken met groenten lijkt de veredeling van aardappelen op z’n minst wat achterhaald”, aldus Pim Lindhout van het veredelingsbedrijf Solynta. ,,Het principe is grofweg om twee rassen te kruisen en maar hopen dat een van de nakomelingen beter is dan beide ouders. Toeval speelt daarbij een grote rol.” Als veredelaar houdt Lindhout zich pas enkele jaren bezig met aardappelen. Bij zijn Aardappelhybride is een ingrijpende innovatie compatibiliteit van diploïde aardappelen opheft voor Solynta een doorbraak. ,,Dat gebeurde eind 2009”, verklaart Lindhout. ,,Hierdoor werd het mogelijk om effectief in te telen met goed resultaat en het betekende in feite de start van ons veredelingsprogramma.” Na de overname door Monsanto in 2008 werd Lindhout hoofd vegetable breeding bij het Amerikaanse concern. In de procedure van de overgang van De Ruiter Seeds naar Monsanto nam Lindhout samen met drie andere voormalige directieleden van De Ruiter Seeds de activiteiten over die betrekking hadden op de veredeling van aardappelen. Monsanto was daarin niet geïnteresseerd. Daaruit is uiteindelijk in 2010 Solynta ontstaan, een bedrijf dat zich vooral bezighoudt met de ontwikkeling van hybrideveredeling voor aardappelen. Twee jaar geleden nam Lindhout afscheid van Monsanto en sinds die tijd is hij zelfstandig ondernemer. DONORKLONEN TETRAPLOÏD Bij aardappel is hybrideveredeling een grote uitdaging omdat het aardappelgewas tetraploïd is. In de celkernen van cellen in aardappelplanten komt elke chromosoom in viervoud voor. Bij een kruising van twee aardappelrassen ontstaat daardoor een enorme variatie aan genetische informatie. De kans is daarbij groot dat veel genen overblijven met negatieve eigenschappen. Negatieve effecten worden overigens vaak gemaskeerd of gecompenseerd door de vele andere genen in de tetraploïde aardappel. Bij diploïde planten, met alle chromoso- Bij traditionele veredeling speelt toeval een grote rol voormalige werkgever De Ruiter Seeds kreeg hij de mogelijkheid om in een project te zoeken naar een meer wetenschappelijke benadering van de aardappelveredeling. Lindhout heeft zelf een achtergrond als tomatenveredelaar bij het IVT (tegenwoordig Plant Research International) en als hoofddocent plantenveredeling bij Wageningen UR. In 2006 maakte de wetenschapper de overstap naar de R&D-afdeling van De Ruiter Seeds. men in tweevoud, is het gemakkelijker om door inteelt negatieve genen te elimineren, legt Lindhout uit. De eerste fase voor de veredelaars van Solynta om aardappelhybriden te ontwikkelen was dan ook om geen gebruik te maken van tetraploïde aardappelklonen maar van diploïde aardappelen. Die diploïde planten zijn beschikbaar via Wageningen UR. Een aardappelgewas is diploïd te maken door planten te laten uitgroeien vanuit geslachtscellen. Pim Lindhout bekijkt de zaadproductie van de aardappelbessen van een proefhybride. Een andere bottleneck voor de veredelaars bij het intelen is dat diploïde aardappelplanten grotendeels zelfincompatibel zijn. Deze zelfincompatibiliteit en ook de hoge mate van inteeltdepressie zorgen ervoor dat onder nor- AFZET Foto: Nieuwe Oogst male omstandigheden na de zelfbevruchting te weinig vitale organismen overblijven om goede inteeltlijnen te ontwikkelen. In dat kader was de ontdekking van het gen, het zogeheten Sli-gen, dat de natuurlijke zelfin- Voor het eigen veredelingsprogramma maakt Solynta gebruik van elite donorklonen waarover in principe wereldwijd aardappelveredelaars kunnen beschikken. Alle klonen bij Solynta worden voordat de inteeltprocedure begint in elk geval gekruist met de bron van het Sli-gen. In 2010 stonden de eerste inteeltgeneraties van Solynta op het veld. Na de F1-generatie als code voor de kruising wordt dit door de veredelaars beschouwd als een F2-generatie. In de ontwikkeling naar een homozygote inteeltlijn volgde vorig jaar een F3-generatie en afgelopen winter onder glas een F4-generatie. ,,De F3-generatie was al voor 90 procent homozygoot en de F4-generatie is voor 90 tot 99 procent homozygoot. Met nog één inteeltronde te gaan verwachten we deze zomer met de F5-generatie de eerste volledig homozygote inteeltlijnen klaar te hebben”, zegt Lindhout. Om een indruk te krijgen van geschikte combinaties tussen ouderlijnen zijn tussendoor van de F3-generatie al proefhybriden gemaakt. ,,Voor ons was dat de eerste proof of principle”, legt Lindhout uit. ,,En gelukkig waren de uitkomsten van die eerste hybriden veelbelovend. Nu de geselecteerde homozygote ouderlijnen beschikbaar zijn, gaan we de komende jaren verder zoeken naar de combinaties die de beste hybriden leveren. We verwachten in 2015 daadwerkelijk het eerste diploïde hybrideras voor de aardappelteelt te kunnen presenteren.” Belangrijke meerwaarde van hybrideveredeling is het gericht en efficiënt kunnen inkruisen van gewenste eigenschappen. Via beide ouderlijnen kunnen veredelaars meerdere genen tegelijk toevoegen aan het DNA van een aardappelplant. Lindhout: ,,Bij de klassieke methode duurt het inkruisen van een resistentiegen uit een wilde aardappelsoort minimaal zeventien jaar. Uitgaande van de homozygote inteeltlijnen moet dat straks in twee of drie jaar mogelijk zijn. Omdat we meerdere resistentiegenen in één keer kunnen inkruisen, is de resistentie ook duurzamer.” De meer wetenschappelijke benadering van de aardappelveredeling kan volgens Lindhout snel tot resultaten leiden. Als voorbeeld van snelle vooruitgang verwijst hij naar maïs. Vanaf de introductie van hybriderassen honderd jaar geleden zijn de opbrengsten in de maïsteelt verviervoudigd. Lindhout verwacht dat ook bij aardappel de productie en kwaliteit aanzienlijk te verbeteren is. ,,Winst lijkt vrij snel te realiseren. Wij gaan ervan uit dat we met hybriderassen binnen nu en tien jaar de productie in de aardappelteelt met 30 procent kunnen verhogen.” senlijst voor aardappelen een stuk dynamischer wordt. Rassen zullen elkaar sneller afwisselen vanwege de voortdurende verbeteringen. Aanvankelijk is er volgens Lindhout vanuit de aardappelsector schamper gereageerd op de veredeling van aardappelen vanuit hybridezaad. Hij merkt zeker het laatste jaar een omslag. ,,Gezien de mogelijke veranderingen is het logisch dat de sector wat terughoudend is. Nu echter langzaam bekend wordt wat we daadwerkelijk aan het doen zijn en wat we al hebben bereikt, groeit de interesse. We hebben contacten met diverse partijen, dat varieert van handelshuizen, de verwerkende industrie tot de keuringsdiensten. Het is nu de tijd om ons verhaal naar buiten te brengen.” A A van Van der Starre, een bedrijf in klimplanten, heesters en kleinfruit. Fruit4Sure is een zuilvormig fruitboompje, waarvan het bedrijf belooft dat het vruchten zal opleveren. f o t o ’s ; S t a r r e G r o u p / F r u i t 4 S u r e Z AT E R DA G 1 2 M E I 2 0 1 2 a A A a a A a a x x A A A A x A a A a a A x a A A A A a a A A 100 % Uitleg begrippen Diploïd: in een organisme komen alle chromosomen in tweevoud voor Tetraploïd: in een organisme komen alle chromosomen in viervoud voor AA AA a A a A Homozygoot: de genen voor een bepaalde eigenschap op de chromosomen zijn identiek 25% A a a a 50% 100% 25% F2: zelfbevruchting (inteelt) van alle kruisingsproducten uit F1. Na inteelt van individuele F2-planten ontstaat een F3-populatie. Alle homozygote F2-planten leveren homozygote F3-planten op. Heterozygote planten leveren 50 procent homozygote en 50 procent heterozygote planten op. De totale F2-populatie is 75 procent homozygoot en 25 procent heterocygoot. Per inteeltgeneratie halveert het percentage hetrozygoten. Na zes (F6) of zeven (F7) inteeltgeneraties zijn bij diploïden vrijwel alle nakomelingen x homozygoot. Bij tetraploïde organismen zijn zeven inteeltgeneraties nodig om 50 procent homozygote nakomelingen te krijgen. a A AAbb aaBB a A xx Heterozygoot: de genen voor een bepaalde eigenschap op de chromosomen zijn verschillend a a a a AAbb AAbb = aaBB aaBB AaBb Door twee volledig homozygote ouderlijnen met elkaar te kruisen ontstaan heterozygote nakomelingen (hybriden) die allemaal identiek zijn. Bron: Solynta AaBb AaBb Van der Starre intro duceert nieuw fruitboomconcept M et Fruit4Sure sluit Van der Starre aan bij de trend van de Eetbare Tuin. Het bedrijf levert de fruitboompjes als kolomfruit, die geschikt zijn voor een fruithaag, in de pot of in de volle grond. ,,Via een trendwatcher op tuinbouwgebied kwam Bart van der Starre, oprichter van Starre Group, in contact met kwekerij Fleuren in Baarlo”, commercieel directeur Marc Knulst. ,,Die hadden de zogenoemde Minitree ontwikkeld om aan de consument te verkopen via een webwinkel. Van der Starre heeft daarop aangehaakt en het concept Fruit4Sure uitgewerkt voor de professionele handel.” De ballerinaboompjes, minifruitboompjes die al op de markt waren, voldeden volgens Knulst op een aantal punten niet aan de behoeften van de consument. ,,Het fruit is nauwelijks eetbaar, is ziektegevoelig en de bestuiving is een probleem. Bovendien zijn de stammetjes recht en kaal, terwijl Fruit4Sure eruit ziet als een echte fruitboom, maar dan klein.” Door veredeling is het kolomfruit ziekteresistent en zelfbestuivend. Het bloeiseizoen loopt van april tot juli. Van der Starre richt zich met het nieuwe product op tuincentra. Fruit4Sure heeft een eigen website (www.fruit4sure.nl ). TUINCENTRA EN RETAILKETENS Commercieel directeur Marc Knulst van de Starre Group a A 25% 50% 25% F1: zelfbevruchting (inteelt) van een heterozygote organisme Haijo Dodde INGRIJPEND VERANDEREN Mocht het daadwerkelijk zover komen dat hybrideveredeling en vermeerdering van aardappelen uit zaad ingeburgerd raken dan zal dat de aardappelsector ingrijpend veranderen. De eerste gedachte van Lindhout is dat vanuit het zaad miniknollen groeien. De miniknollen dienen vervolgens als uitgangsmateriaal voor het pootgoed dat rechtstreeks geteeld kan worden voor afzet naar de consumptietelers. De productie van aardappelzaad zou, net als bij tomaat en andere groentegewassen, vanwege de gunstige omstandigheden in het buitenland kunnen plaatsvinden. Wel is er dan verandering van wetgeving nodig om aardappelzaad in AA Nederland te mogen importeren. Dat is op dit moment nog niet toegestaan. Bij zaadteelt is snelle vermeerdering mogelijk. Daardoor komt A eenA groot deel van de nateelt van pootgoed te vervallen en dat biedt onder meer fytosanitaire voordelen. Lindhout verwacht ook dat de ras- x Zuilvormige fruitbomen voor particulier en retail Fruit4Sure is de nieuwste loot aan de stam 6 Het principe van hybrideveredeling bij diploïden Fruit4Sure sluit aan op de point-of-salesconcepten die de Starre Group al jaren ontwikkelt. De Starre Group was oorspronkelijk een boomkwekerij, opgericht door Bart van der Starre in 1982. Met zijn neef Bert van der Starre, die in 1984 met hem ging samenwerken, is het bedrijf uitgegroeid tot Europees marktleider in het kweken en vermarkten van een groot assortiment aan klimplanten, heesters en kleinfruit. De groep bestaat uit twee bedrijven: Van der Starre en Designstar. De planten van Van der Starre gaan naar tuincentra en andere retailketens in heel Europa. Het bedrijf heeft vijf locaties van in totaal ongeveer 25 hectare. In Ridderkerk zijn drie bedrijven gevestigd: Stekstar voor vermeerdering en Blijstar en Peltstar voor productie in de kas en buiten. Veenstar in Waddinxveen zorgt voor productie in de kas en bij Bosstar in Boskoop zijn het kantoor, het magazijn en de distributiefaciliteiten te vinden. Designstar is opgericht in 2008 en ontwik- kelt verkoopconcepten voor de sierteeltsector. Het bedrijf ontwerpt en levert presentatie- en promotiemateriaal voor retailketens door heel Europa. Het gaat daarbij om etiketten, fotokaarten, banners en andere beeldmaterialen. Bij de Starre Group werken ongeveer 100 fulltimekrachten, 80 bij Van der Starre en 20 bij Design Star, en daarnaast zo’n 250 tot 300 seizoenskrachten. Naast algemeen directeur Bart van der Starre bestaat de directie uit vier personen. tuincentrumketen Plantagen. ,,Het gebeurt wel eens dat wij eerst klimplanten leveren en daarna gevraagd worden om met Designstar een private label te ontwikkelen”, vult Knulst aan. ,,Dan versterken beide bedrijven elkaar. Maar Designstar staat in feite los van Van der Starre.” PLANTEN MET ETIKET Bij een rondgang door het bedrijf is te zien dat de producten van Van der Starre overzichtelijk zijn opgesteld volgens een logische structuur. Met kaarten kunnen medewerkers de potten voorzien van de juiste etiketten en overzetten VRAAGTEKENS ,,Bart van der Starre heeft al jaren geleden vraagtekens gezet bij schijnbare vanzelfsprekendheden”, licht Knulst toe. ,,In 2001 heeft hij de rechthoekige pot geïntroduceerd die transport veel gemakkelijker maakt dan een ronde pot.” En zo heeft hij meer heilige huisjes omver- Assortiment Fruit4Sure Net als Fruit4Sure is de Minitree een kolomfruitboom met plukgarantie. De verkopende partijen beloven dat de consument binnen een jaar na aankoop fruit kan plukken. Als dat niet zo is, krijgt de koper het aankoopbedrag terug. De boompjes kunnen in een pot blijven staan, maar zijn ook geschikt voor de volle grond. De maximale breedte is ongeveer 50 bij 50 centimeter. Snoeien is niet nodig. De maximale hoogte is 2,5 meter, maar als de consument dat te hoog vindt, kan hij het boompje afknippen. Fruit4Sure en Minitree zijn verkrijgbaar in zes varianten. Bij de appels zijn dat de Green Apple, een grote, groene appel, de Red Apple, een friszoete appel, de Yellow Apple, een gele handappel en tenslotte de Mini Red Apple, een kleine, frisse appel met roze vruchtvlees. Daarnaast bestaat het assortiment uit de Sweet Pear, een zoete peer en de Sweet Cherry, een zoetzure kers. In de toekomst wil Van der Starre nieuwe varianten toevoegen. GEWAS op trolleys. Distributie vindt over het algemeen rechtstreeks vanuit Boskoop plaats. ‘The Art of Concepts’ is de slagzin waarmee de Starre Group zich profileert. ,,Wij zijn erop gericht om zo flexibel mogelijk op de klantvraag in te spelen”, legt Knulst uit. ,,Met ons automatiseringssysteem kunnen we grote en kleine besteleenheden verwerken. We leveren planten met etiket voor veertig verschillende huismerken. Door de etiketten in een zo laat mogelijk stadium toe te voegen, kunnen we flexibel op bestellingen inspelen.” Hanneke de Jonge Een Fruit4Sure-boompje krijgt de garantie mee dat er binnen een jaar fruit aan zit. Minitree geworpen. In het verleden kocht de consument planten van maart tot oktober. Door een slim verkoopconcept is die periode opgerekt van februari tot november. Van der Starre heeft 150 verschillende klimplanten op voorraad en levert daarnaast heesters en kleinfruit. HENGSEL Naast de rechthoekige pot bedacht Van der Starre ook een hengsel waarmee de consument een pot op kan tillen zonder vuile handen te krijgen. Daarnaast ontwikkelde het bedrijf het waveconcept, potten met een gegolfde rand, die gemakkelijk in elkaar passen. Van der Starre zag daarnaast dat de tuincen- GEWAS tra waar het bedrijf aan levert, Intratuin, Groenrijk en Life & Garden, behoefte hadden aan een eigen huisstijl en een aantrekkelijke presentatie van hun producten. In 2005 is het bedrijf gestart met het ontwikkelen van presentatie- en promotiemateriaal. Dat was de aanleiding voor de oprichting van Designstar. Het bedrijf heeft een eigen fotostudio en professionele apparatuur voor het bedrukken van banners en andere grootschalige promotie-uitingen. ,,We maken ook foto’s op locatie. Wij willen natuurgetrouwe opnames, die de verwachtingen waar kunnen maken”, licht Knulst toe. Inmiddels levert Designstar aan bedrijven in heel Europa, zoals aan de Scandinavische De fruitboompjes voor Fruit4Sure zijn ontwikkeld door boomkwekerij Henri Fleuren BV in Baarlo. Het bedrijf begon negentien jaar geleden in samenwerking met een Tsjechisch onderzoeksbureau met het ontwikkelen van kolomfruit. ,,We wilden fruit dat resistent was tegen ziektes als meeldauw en schurft, zonder de natuurlijke groeiwijze aan te tasten”, vertelt Corine Fleuren, getrouwd met de eigenaar van de boomkwekerij. Het kolomfruit is oorspronkelijk bedoeld voor verkoop aan professionele fruittelers. Corine en haar schoonzus Mieke vonden het jammer dat de boompjes niet beschikbaar waren voor particulieren. Zo kwamen ze op het idee voor een webwinkel. In november 2010 is de website voor de Minitree in de lucht gegaan. Het eerste jaar zijn ongeveer vijfduizend boompjes verkocht, meer dan de initiatiefneemsters verwacht hadden. Voor de verkoop maken ze gebruik van sociale media als Facebook en Twitter en van gratis publicaties. De verkoop loopt via de website (www.minitree.nl). Adverteren is niet nodig. ,,We verkopen een kwaliteitsproduct en ons enthousiasme zorgt voor de rest”, legt Fleuren uit. ,,En doordat de bomen in een pot zitten, kunnen we ze het hele jaar door verkopen.” Van der Starre verkoopt dezelfde boompjes als de Minitree-website. ,,We vullen elkaar aan. Van der Starre richt zich op de retail en de webwinkel op particulieren. Daar hebben we duidelijke afspraken over”, licht Fleuren toe. In de toekomst wil de boomkwekerij nog meer kolomfruit ontwikkelen in hun eigen rassentuin. ,,En de webwinkel gaan we ook uitbreiden”, zegt Fleuren. ,,Deze maand gaat de Duitse website voor de Minitree van start.” Z AT E R DA G 1 2 M E I 2 0 1 2 7
© Copyright 2025 ExpyDoc