nieuwe oogst aardappelhybride

VEREDELING
Eigenschappen efficiënt en gericht inkruisen via inteeltlijnen
Het veredelingsbedrijf Solynta ontwikkelt
inteeltlijnen voor aardappelen. Met de homozygote ouderlijnen is het mogelijk om op termijn
interessante hybride-aardappelrassen te veredelen en te vermeerderen vanuit zaad. Voordeel
van deze vorm van veredeling is het uitbannen
van een overdaad aan negatieve genen en de
mogelijkheid om gewenste eigenschappen snel
in te kruisen.
D
e veredeling van hybriderassen uit zaad
werd bij aardappel tot voor kort voor
onmogelijk gehouden. Veredelaars gingen er tot dusver steeds vanuit dat het niet zou
lukken om via inteelt vitale homozygote ouderlijnen te ontwikkelen. ,,Vergeleken met groenten
lijkt de veredeling van aardappelen op z’n minst
wat achterhaald”, aldus Pim Lindhout van het
veredelingsbedrijf Solynta. ,,Het principe is grofweg om twee rassen te kruisen en maar hopen
dat een van de nakomelingen beter is dan beide
ouders. Toeval speelt daarbij een grote rol.”
Als veredelaar houdt Lindhout zich pas
enkele jaren bezig met aardappelen. Bij zijn
Aardappelhybride is een ingrijpende innovatie
compatibiliteit van diploïde aardappelen opheft
voor Solynta een doorbraak. ,,Dat gebeurde
eind 2009”, verklaart Lindhout. ,,Hierdoor werd
het mogelijk om effectief in te telen met goed
resultaat en het betekende in feite de start van
ons veredelingsprogramma.”
Na de overname door Monsanto in 2008 werd
Lindhout hoofd vegetable breeding bij het Amerikaanse concern.
In de procedure van de overgang van De
Ruiter Seeds naar Monsanto nam Lindhout
samen met drie andere voormalige directieleden van De Ruiter Seeds de activiteiten over die
betrekking hadden op de veredeling van aardappelen. Monsanto was daarin niet geïnteresseerd. Daaruit is uiteindelijk in 2010 Solynta
ontstaan, een bedrijf dat zich vooral bezighoudt
met de ontwikkeling van hybrideveredeling voor
aardappelen. Twee jaar geleden nam Lindhout
afscheid van Monsanto en sinds die tijd is hij
zelfstandig ondernemer.
DONORKLONEN
TETRAPLOÏD
Bij aardappel is hybrideveredeling een grote
uitdaging omdat het aardappelgewas tetraploïd
is. In de celkernen van cellen in aardappelplanten komt elke chromosoom in viervoud voor. Bij
een kruising van twee aardappelrassen ontstaat
daardoor een enorme variatie aan genetische
informatie. De kans is daarbij groot dat veel
genen overblijven met negatieve eigenschappen. Negatieve effecten worden overigens vaak
gemaskeerd of gecompenseerd door de vele
andere genen in de tetraploïde aardappel.
Bij diploïde planten, met alle chromoso-
Bij traditionele veredeling speelt toeval een grote rol
voormalige werkgever De Ruiter Seeds kreeg
hij de mogelijkheid om in een project te zoeken
naar een meer wetenschappelijke benadering
van de aardappelveredeling.
Lindhout heeft zelf een achtergrond als
tomatenveredelaar bij het IVT (tegenwoordig
Plant Research International) en als hoofddocent plantenveredeling bij Wageningen UR.
In 2006 maakte de wetenschapper de overstap
naar de R&D-afdeling van De Ruiter Seeds.
men in tweevoud, is het gemakkelijker om door
inteelt negatieve genen te elimineren, legt Lindhout uit. De eerste fase voor de veredelaars van
Solynta om aardappelhybriden te ontwikkelen
was dan ook om geen gebruik te maken van
tetraploïde aardappelklonen maar van diploïde
aardappelen. Die diploïde planten zijn beschikbaar via Wageningen UR. Een aardappelgewas
is diploïd te maken door planten te laten uitgroeien vanuit geslachtscellen.
Pim Lindhout bekijkt de zaadproductie van de aardappelbessen van een proefhybride.
Een andere bottleneck voor de veredelaars
bij het intelen is dat diploïde aardappelplanten grotendeels zelfincompatibel zijn. Deze
zelfincompatibiliteit en ook de hoge mate van
inteeltdepressie zorgen ervoor dat onder nor-
AFZET
Foto: Nieuwe Oogst
male omstandigheden na de zelfbevruchting te
weinig vitale organismen overblijven om goede
inteeltlijnen te ontwikkelen.
In dat kader was de ontdekking van het gen,
het zogeheten Sli-gen, dat de natuurlijke zelfin-
Voor het eigen veredelingsprogramma
maakt Solynta gebruik van elite donorklonen
waarover in principe wereldwijd aardappelveredelaars kunnen beschikken. Alle klonen bij
Solynta worden voordat de inteeltprocedure
begint in elk geval gekruist met de bron van het
Sli-gen. In 2010 stonden de eerste inteeltgeneraties van Solynta op het veld. Na de F1-generatie als code voor de kruising wordt dit door de
veredelaars beschouwd als een F2-generatie.
In de ontwikkeling naar een homozygote
inteeltlijn volgde vorig jaar een F3-generatie
en afgelopen winter onder glas een F4-generatie. ,,De F3-generatie was al voor 90 procent
homozygoot en de F4-generatie is voor 90 tot
99 procent homozygoot. Met nog één inteeltronde te gaan verwachten we deze zomer met
de F5-generatie de eerste volledig homozygote
inteeltlijnen klaar te hebben”, zegt Lindhout.
Om een indruk te krijgen van geschikte
combinaties tussen ouderlijnen zijn tussendoor
van de F3-generatie al proefhybriden gemaakt.
,,Voor ons was dat de eerste proof of principle”,
legt Lindhout uit. ,,En gelukkig waren de uitkomsten van die eerste hybriden veelbelovend.
Nu de geselecteerde homozygote ouderlijnen
beschikbaar zijn, gaan we de komende jaren
verder zoeken naar de combinaties die de beste
hybriden leveren. We verwachten in 2015 daadwerkelijk het eerste diploïde hybrideras voor de
aardappelteelt te kunnen presenteren.”
Belangrijke meerwaarde van hybrideveredeling is het gericht en efficiënt kunnen inkruisen
van gewenste eigenschappen. Via beide ouderlijnen kunnen veredelaars meerdere genen
tegelijk toevoegen aan het DNA van een aardappelplant. Lindhout: ,,Bij de klassieke methode
duurt het inkruisen van een resistentiegen uit
een wilde aardappelsoort minimaal zeventien
jaar. Uitgaande van de homozygote inteeltlijnen
moet dat straks in twee of drie jaar mogelijk
zijn. Omdat we meerdere resistentiegenen in
één keer kunnen inkruisen, is de resistentie ook
duurzamer.”
De meer wetenschappelijke benadering van
de aardappelveredeling kan volgens Lindhout
snel tot resultaten leiden. Als voorbeeld van
snelle vooruitgang verwijst hij naar maïs. Vanaf
de introductie van hybriderassen honderd jaar
geleden zijn de opbrengsten in de maïsteelt verviervoudigd. Lindhout verwacht dat ook bij aardappel de productie en kwaliteit aanzienlijk te verbeteren is. ,,Winst lijkt vrij snel te realiseren. Wij
gaan ervan uit dat we met hybriderassen binnen
nu en tien jaar de productie in de aardappelteelt
met 30 procent kunnen verhogen.”
senlijst voor aardappelen een stuk dynamischer
wordt. Rassen zullen elkaar sneller afwisselen
vanwege de voortdurende verbeteringen.
Aanvankelijk is er volgens Lindhout vanuit
de aardappelsector schamper gereageerd op
de veredeling van aardappelen vanuit hybridezaad. Hij merkt zeker het laatste jaar een
omslag. ,,Gezien de mogelijke veranderingen
is het logisch dat de sector wat terughoudend
is. Nu echter langzaam bekend wordt wat we
daadwerkelijk aan het doen zijn en wat we al
hebben bereikt, groeit de interesse. We hebben
contacten met diverse partijen, dat varieert van
handelshuizen, de verwerkende industrie tot de
keuringsdiensten. Het is nu de tijd om ons verhaal naar buiten te brengen.”
A A
van Van der Starre, een bedrijf in klimplanten, heesters en kleinfruit. Fruit4Sure is een
zuilvormig fruitboompje, waarvan het bedrijf
belooft dat het vruchten zal opleveren.
f o t o ’s ; S t a r r e G r o u p / F r u i t 4 S u r e
Z AT E R DA G 1 2 M E I 2 0 1 2
a A
A a
a A
a a
x
x
A A A A
x
A a A a
a A
x
a A
A
A A
a a
A A
100 %
Uitleg begrippen
Diploïd: in een organisme
komen alle chromosomen in
tweevoud voor
Tetraploïd: in een organisme
komen alle chromosomen in
viervoud voor
AA
AA
a A
a A
Homozygoot: de genen voor
een bepaalde eigenschap op
de chromosomen zijn identiek
25%
A a
a a
50%
100%
25%
F2: zelfbevruchting (inteelt) van alle kruisingsproducten uit F1.
Na inteelt van individuele F2-planten ontstaat een F3-populatie.
Alle homozygote F2-planten leveren homozygote F3-planten op.
Heterozygote planten leveren 50 procent homozygote en 50 procent heterozygote planten op. De totale F2-populatie is 75 procent homozygoot en 25 procent heterocygoot. Per inteeltgeneratie halveert het percentage hetrozygoten. Na zes (F6) of zeven
(F7) inteeltgeneraties zijn bij diploïden vrijwel alle nakomelingen
x
homozygoot. Bij tetraploïde organismen zijn zeven inteeltgeneraties nodig om 50 procent homozygote nakomelingen te krijgen.
a A
AAbb
aaBB
a A
xx
Heterozygoot: de genen voor
een bepaalde eigenschap op
de chromosomen zijn verschillend
a a a a
AAbb
AAbb
=
aaBB
aaBB
AaBb
Door twee volledig homozygote ouderlijnen met elkaar te kruisen
ontstaan heterozygote nakomelingen (hybriden) die allemaal identiek zijn.
Bron: Solynta
AaBb
AaBb
Van der Starre intro duceert nieuw fruitboomconcept
M
et Fruit4Sure sluit Van der Starre aan bij
de trend van de Eetbare Tuin. Het bedrijf
levert de fruitboompjes als kolomfruit, die
geschikt zijn voor een fruithaag, in de pot of in
de volle grond. ,,Via een trendwatcher op tuinbouwgebied kwam Bart van der Starre, oprichter van Starre Group, in contact met kwekerij
Fleuren in Baarlo”, commercieel directeur Marc
Knulst. ,,Die hadden de zogenoemde Minitree
ontwikkeld om aan de consument te verkopen
via een webwinkel. Van der Starre heeft daarop
aangehaakt en het concept Fruit4Sure uitgewerkt voor de professionele handel.”
De ballerinaboompjes, minifruitboompjes
die al op de markt waren, voldeden volgens
Knulst op een aantal punten niet aan de behoeften van de consument. ,,Het fruit is nauwelijks
eetbaar, is ziektegevoelig en de bestuiving is een
probleem. Bovendien zijn de stammetjes recht
en kaal, terwijl Fruit4Sure eruit ziet als een echte fruitboom, maar dan klein.” Door veredeling
is het kolomfruit ziekteresistent en zelfbestuivend. Het bloeiseizoen loopt van april tot juli.
Van der Starre richt zich met het nieuwe product op tuincentra. Fruit4Sure heeft een eigen
website (www.fruit4sure.nl ).
TUINCENTRA EN RETAILKETENS
Commercieel directeur Marc Knulst van de Starre Group
a A
25%
50%
25%
F1: zelfbevruchting (inteelt) van een heterozygote organisme
Haijo Dodde
INGRIJPEND VERANDEREN
Mocht het daadwerkelijk zover komen dat
hybrideveredeling en vermeerdering van aardappelen uit zaad ingeburgerd raken dan zal dat
de aardappelsector ingrijpend veranderen. De
eerste gedachte van Lindhout is dat vanuit het
zaad miniknollen groeien. De miniknollen dienen vervolgens als uitgangsmateriaal voor het
pootgoed dat rechtstreeks geteeld kan worden
voor afzet naar de consumptietelers.
De productie van aardappelzaad zou, net als
bij tomaat en andere groentegewassen, vanwege
de gunstige omstandigheden in het buitenland
kunnen plaatsvinden. Wel is er dan verandering van wetgeving nodig om aardappelzaad in
AA
Nederland
te mogen importeren. Dat is op dit
moment nog niet toegestaan. Bij zaadteelt is
snelle vermeerdering mogelijk. Daardoor komt
A
eenA groot deel van de nateelt van pootgoed te
vervallen en dat biedt onder meer fytosanitaire
voordelen. Lindhout verwacht ook dat de ras-
x
Zuilvormige fruitbomen voor particulier en retail
Fruit4Sure is de nieuwste loot aan de stam
6
Het principe van hybrideveredeling
bij diploïden
Fruit4Sure sluit aan op de point-of-salesconcepten die de Starre Group al jaren ontwikkelt. De Starre Group was oorspronkelijk een
boomkwekerij, opgericht door Bart van der
Starre in 1982. Met zijn neef Bert van der Starre,
die in 1984 met hem ging samenwerken, is het
bedrijf uitgegroeid tot Europees marktleider in
het kweken en vermarkten van een groot assortiment aan klimplanten, heesters en kleinfruit.
De groep bestaat uit twee bedrijven: Van der
Starre en Designstar.
De planten van Van der Starre gaan naar
tuincentra en andere retailketens in heel Europa. Het bedrijf heeft vijf locaties van in totaal
ongeveer 25 hectare. In Ridderkerk zijn drie
bedrijven gevestigd: Stekstar voor vermeerdering en Blijstar en Peltstar voor productie in
de kas en buiten. Veenstar in Waddinxveen
zorgt voor productie in de kas en bij Bosstar in
Boskoop zijn het kantoor, het magazijn en de
distributiefaciliteiten te vinden.
Designstar is opgericht in 2008 en ontwik-
kelt verkoopconcepten voor de sierteeltsector.
Het bedrijf ontwerpt en levert presentatie- en
promotiemateriaal voor retailketens door heel
Europa. Het gaat daarbij om etiketten, fotokaarten, banners en andere beeldmaterialen. Bij de
Starre Group werken ongeveer 100 fulltimekrachten, 80 bij Van der Starre en 20 bij Design
Star, en daarnaast zo’n 250 tot 300 seizoenskrachten. Naast algemeen directeur Bart van
der Starre bestaat de directie uit vier personen.
tuincentrumketen Plantagen. ,,Het gebeurt
wel eens dat wij eerst klimplanten leveren en
daarna gevraagd worden om met Designstar
een private label te ontwikkelen”, vult Knulst
aan. ,,Dan versterken beide bedrijven elkaar.
Maar Designstar staat in feite los van Van der
Starre.”
PLANTEN MET ETIKET
Bij een rondgang door het bedrijf is te zien
dat de producten van Van der Starre overzichtelijk zijn opgesteld volgens een logische structuur. Met kaarten kunnen medewerkers de potten voorzien van de juiste etiketten en overzetten
VRAAGTEKENS
,,Bart van der Starre heeft al jaren geleden
vraagtekens gezet bij schijnbare vanzelfsprekendheden”, licht Knulst toe. ,,In 2001 heeft hij
de rechthoekige pot geïntroduceerd die transport veel gemakkelijker maakt dan een ronde
pot.” En zo heeft hij meer heilige huisjes omver-
Assortiment Fruit4Sure
Net als Fruit4Sure is de Minitree een kolomfruitboom met plukgarantie. De verkopende partijen beloven
dat de consument binnen een jaar na aankoop fruit kan plukken. Als dat niet zo is, krijgt de koper het
aankoopbedrag terug.
De boompjes kunnen in een pot blijven staan, maar zijn ook geschikt voor de volle grond. De maximale
breedte is ongeveer 50 bij 50 centimeter. Snoeien is niet nodig. De maximale hoogte is 2,5 meter, maar
als de consument dat te hoog vindt, kan hij het boompje afknippen.
Fruit4Sure en Minitree zijn verkrijgbaar in zes varianten. Bij de appels zijn dat de Green Apple, een grote,
groene appel, de Red Apple, een friszoete appel, de Yellow Apple, een gele handappel en tenslotte de
Mini Red Apple, een kleine, frisse appel met roze vruchtvlees.
Daarnaast bestaat het assortiment uit de Sweet Pear, een zoete peer en de Sweet Cherry, een zoetzure
kers. In de toekomst wil Van der Starre nieuwe varianten toevoegen.
GEWAS
op trolleys. Distributie vindt over het algemeen
rechtstreeks vanuit Boskoop plaats.
‘The Art of Concepts’ is de slagzin waarmee
de Starre Group zich profileert. ,,Wij zijn erop
gericht om zo flexibel mogelijk op de klantvraag
in te spelen”, legt Knulst uit. ,,Met ons automatiseringssysteem kunnen we grote en kleine
besteleenheden verwerken. We leveren planten
met etiket voor veertig verschillende huismerken. Door de etiketten in een zo laat mogelijk
stadium toe te voegen, kunnen we flexibel op
bestellingen inspelen.”
Hanneke de Jonge
Een Fruit4Sure-boompje krijgt de garantie mee dat er binnen een jaar fruit aan zit.
Minitree
geworpen. In het verleden kocht de consument
planten van maart tot oktober. Door een slim
verkoopconcept is die periode opgerekt van
februari tot november. Van der Starre heeft 150
verschillende klimplanten op voorraad en levert
daarnaast heesters en kleinfruit.
HENGSEL
Naast de rechthoekige pot bedacht Van der
Starre ook een hengsel waarmee de consument
een pot op kan tillen zonder vuile handen te
krijgen. Daarnaast ontwikkelde het bedrijf het
waveconcept, potten met een gegolfde rand, die
gemakkelijk in elkaar passen.
Van der Starre zag daarnaast dat de tuincen-
GEWAS
tra waar het bedrijf aan levert, Intratuin, Groenrijk en Life & Garden, behoefte hadden aan een
eigen huisstijl en een aantrekkelijke presentatie van hun producten. In 2005 is het bedrijf
gestart met het ontwikkelen van presentatie- en
promotiemateriaal. Dat was de aanleiding voor
de oprichting van Designstar. Het bedrijf heeft
een eigen fotostudio en professionele apparatuur voor het bedrukken van banners en andere
grootschalige promotie-uitingen. ,,We maken
ook foto’s op locatie. Wij willen natuurgetrouwe
opnames, die de verwachtingen waar kunnen
maken”, licht Knulst toe.
Inmiddels levert Designstar aan bedrijven
in heel Europa, zoals aan de Scandinavische
De fruitboompjes voor Fruit4Sure zijn ontwikkeld door
boomkwekerij Henri Fleuren BV in Baarlo. Het bedrijf
begon negentien jaar geleden in samenwerking met een
Tsjechisch onderzoeksbureau met het ontwikkelen van
kolomfruit. ,,We wilden fruit dat resistent was tegen ziektes als meeldauw en schurft, zonder de natuurlijke groeiwijze aan te tasten”, vertelt Corine Fleuren, getrouwd met
de eigenaar van de boomkwekerij.
Het kolomfruit is oorspronkelijk bedoeld voor verkoop aan
professionele fruittelers. Corine en haar schoonzus Mieke
vonden het jammer dat de boompjes niet beschikbaar
waren voor particulieren. Zo kwamen ze op het idee voor
een webwinkel. In november 2010 is de website voor de
Minitree in de lucht gegaan. Het eerste jaar zijn ongeveer
vijfduizend boompjes verkocht, meer dan de initiatiefneemsters verwacht hadden.
Voor de verkoop maken ze gebruik van sociale media als
Facebook en Twitter en van gratis publicaties. De verkoop
loopt via de website (www.minitree.nl). Adverteren is niet
nodig. ,,We verkopen een kwaliteitsproduct en ons enthousiasme zorgt voor de rest”, legt Fleuren uit. ,,En doordat de
bomen in een pot zitten, kunnen we ze het hele jaar door
verkopen.”
Van der Starre verkoopt dezelfde boompjes als de Minitree-website. ,,We vullen elkaar aan. Van der Starre richt
zich op de retail en de webwinkel op particulieren. Daar
hebben we duidelijke afspraken over”, licht Fleuren toe.
In de toekomst wil de boomkwekerij nog meer kolomfruit
ontwikkelen in hun eigen rassentuin. ,,En de webwinkel
gaan we ook uitbreiden”, zegt Fleuren. ,,Deze maand gaat
de Duitse website voor de Minitree van start.”
Z AT E R DA G 1 2 M E I 2 0 1 2
7

Download Report