Eetbare en groene
initiatieven
in gemeente Leeuwarden
Juli 2014
Eetbare en groene initiatieven
Juli 2014
1
Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
2
Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Voorwoord
Weten wat je eet, is voor steeds meer mensen een belangrijk argument om andere keuzes
te maken als het om voeding gaat. Daarnaast speelt duurzaamheid van voedingsproducten
een grote rol bij onze voedselkeuze. Onderzoek geeft aan dat een gemiddelde maaltijd in de
westerse landen duizenden kilometers aflegt van boerderij naar bord. Transition Towns stichtten
al vanaf 2009 lokale groentetuinen door het hele land, onder de noemer ‘Eetbare Stad’. Vaak
zijn dit buurtmoestuinen, gesteund door buurtwerk en gemeente. Stadslandbouw komt echter
in vele vormen voor: van balkon- of daktuin in de binnenstad, via volkstuinen tot professionele
stedelijke voedselproductie en –verwerking aan de rand van de stad. Transition Towns worden
niet bevolkt door professionals, maar door inwoners die dit naast hun baan of werkzaamheden
erbij doen.
In de Leeuwarder gemeenteraad zijn al verschillende ´groene´ moties aangenomen; het college
heeft daarom een ‘groene’ staalkaart voor biodiversiteit ontwikkeld onder het motto ‘’Groen,
gezond voor mens en dier”. Hiermee zetten we in op een diverse kwaliteit van het ecosysteem
én geven we een extra uitvoeringsimpuls aan de duurzame ontwikkeling van stad en regio.
Gezien de diverse initiatieven ziet de gemeente Leeuwarden in samenwerking met de Friese
Milieufederatie, het Nordwin College en verschillende particuliere organisaties, instellingen en
inwoners volop kansen om het concept ‘Eetbare of smakelijke stad’ vorm en inhoud te geven:
Leeuwarden is immers de hoofdstad van de economische topsector agri-food.
Stadslandbouw is het produceren van voedsel in, om en voor de stad, gericht op het bedienen van een markt en gebruik makend van min of meer intensieve productiemethoden. Zo
verbindt stadslandbouw agrarische voedselproductie aan de stedelijke behoefte aan zorg,
werkgelegenheid, onderwijs, recreatie, afvalverwerking en groenbeheer. In een eetbare stad
wordt de (openbare) ruimte efficiënter gebruikt, fungeert voedsel als bindmiddel in de stad en
krijgen inwoners meer groen, rust en ruimte. De openbare ruimte wordt in de toekomst meer
ingezet als een productiemiddel dan als een jaarlijkse kostenpost en krijgt zo ook economische
waarde.
In 2020 zal Leeuwarden 20% van de benodigde groente, fruit, noten, vlees en vis op lokaal
niveau op een duurzame manier produceren én is het concept van de eetbare stad regionaal uitgerold. Ook zullen er in 2020 tussen de 350-500 mensen hun werk vinden in Eetbaar
Leeuwarden. Hiervoor is de ontwikkeling van een lokale markt voor lokale voedselproductie
nodig. Stadsboerderijen, buurt- en volkstuinen en omgebouwde leegstaande kantorenpanden
zullen de grote dragers van Eetbaar Leeuwarden zijn. Voorop staat echter, dat inwoners een
eigen keuze maken voor hun tuininitiatief: de Friese aanpak van onderop.
Tot slot, Eetbaar Leeuwarden in 2020? Het kan, want samen kunnen we dit grote project
mogelijk maken. Daarom hoop ik dat het overzicht van al die bijzondere eetbare initiatieven u
als inspiratiebron mag dienen.
Isabelle Diks
Wethouder Woon- en Leefomgeving
3
Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
4
Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Inhoud
Voorwoord 3
Inleiding 7
Eetbare initiatieven
Wensen voor 2014/2015
8
Uitgevoerde en in uitvoering zijnde eetbare
initiatieven 9
Belevingstuin Middelsehiem 10
Buurttuin Tjerk Hiddes 11
De Hofkerij 12
De Oerfloed 13
Doarpstún Snakkerbuorren 14
Fruittuin Zuiderburen 15
Gezonde buurttuin Heechterp-Schieringen 16
Kruidentuin Zaailand 17
Moestuin Nijlânsdyk 18
Stadsboerproject Âsum 19
Volkstuinencomplex Goutum 20
Volkstuinencomplex Jelsumerbinnenpad 21
Volkstuinencomplex Pollepaed Snakkerburen 22
Volkstuinencomplex Troelstraweg 23
Volkstuincomplex Vierhuisterweg 24
Volkstuinen Fier Fryslân 25
Volkstuinen Loodyk 26
Moestuin Michael School 27
Moestuin Bakker Postmaterrein 28
Kruidentuin De Groene Apotheek 29
Volkstuintje Sint Bonifatiuspark 30
Eetbaar Achter de Hoven 31
Pluktuin Vegelinstraat 32
Conimexveldje 33
Eetbaar schoolplein CSG Comenius 34
Kindermoestuin ’t Hofje 35
Buurtmoestuin Oranjehof 36
Buurttuin ’t Túntsje 37
Dakmoestuin Bildtsestraat 38
Buurttuin ’t Fliedthofke 39
Fruitpluktuin Heechterp 40
De Ruiltuin 41
Verticaal tuinieren op proeflocaties 42
Woodstudio’s bouwbedrijf Lont 43
Concrete plannen 2014
44
Power to the people 45
Lwd TuinFuif 46
Buurt- en fruittuin De Citrus 47
Fruitboomplan Aldlân 48
Eetbare plannen Achter de Hoven 49
Stadslandbouw Watercampus 49
Fruit- en vlindertuin Waterspeelplaats 49
Moestuin terrein Zienn 49
Permacultuur Schieringerweg 50
5
51
Oesterzwammen op koffiedik 51
Stadslandbouw Grou 51
Stadslandbouw Warten 51
Stadslandbouw voor voedselbank 52
Ecodorp Nieuw Stroomland wonen/werken 52
Groencentrum Bloeigaarden; duurzame educatieve binding Bilgaard/Havankpark 52
Moestuin en fruitgaard Fioringras 53
Insecten- en fruittuin 53
Eetbare wensen Achter de Hoven 53
Herstellen en terugbrengen van de fruit- en notenbomenlaan in de wijk 53
Stadslandbouw 53
Groene initiatieven
54
Uitgevoerde en in uitvoering zijnde groene
initiatieven 55
Land-art project KIJ 56
Natuur in de Binnenstad 57
Vergroenen Wirdum-Swichum 58
Bomenproject particuliere tuinen Wirdum 58
Boerenlandpad Wirdum 58
Stinzenflora Aytte-blomkes 58
Vlindertuin Nijlân 59
Vlinderberm Canterlân 60
Eco-rail 61
Groen Achter de Hoven 62
Bijenlint Spoorstraat 62
Vlinderstruiken Spoorstraat 63
Leeuwarder Bijenlint 64
Tuindag/Bakkie in de buurt 65
Bloemenpluktuin 66
Groene wanden
67
Concrete plannen 2014
68
Vlindertuin Johannes Kolfplein
69
Wensen voor 2014/2015
70
Groene tuinafscheidingen Aldlân
70
Overige ontwikkelingen
71
Zelf een eetbaar of groen initiatief?
Bijlage I: Stappenplan nieuw initiatief
Bijlage II: Contactpersonenlijst 75
Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
74
73
6
Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Inleiding
Eetbare en groene initiatieven schieten op het moment als paddenstoelen uit de grond. In
verschillende wijken en dorpen worden grote en kleine initiatieven gerealiseerd die bijdragen
aan de eetbaarheid en vergroening van uw omgeving en de sociale cohesie. Niet voor niets is
Leeuwarden verkozen als Stad van de Smaak 2015!
Gaandeweg het jaar 2014 zijn er weer een groot aantal gerealiseerde initiatieven bijgekomen, maar ook concrete plannen die dit jaar nog uitgevoerd gaan worden en wensen voor
2014/2015. Zo zijn er inmiddels 33 eetbare initiatieven en staan er nog acht in de planning voor
dit jaar. Voor negen eetbare wensen wordt nog onderzocht of deze uitvoerbaar zijn.
Niet alleen eetbare initiatieven als moes- en fruittuinen zijn in opkomst. Ook groene initiatieven, zoals vlinder- en bloementuinen zien we steeds meer om ons heen verschijnen. In de
gemeente zijn al veertien van dit soort initiatieven te vinden en er ligt een plan klaar om een
vlindertuin te realiseren op (tijdelijk) braakliggende grond. Ook is er de wens om inwoners
van Aldlân te motiveren om hun schuttingen te verruilen voor groene heggen. Allemaal mooie
ontwikkelingen!
De verschillende initiatieven komen uit allerlei hoeken, van bewoners tot wijkpanels, dorpsbelangen, bedrijven en instellingen. Deze dragen allen een steentje bij aan meer voedsel, groen
en biodiversiteit in gemeente Leeuwarden. Dit rapport is een verzameling van al die initiatieven, zowel de gerealiseerde als de plannen en wensen. Per initiatief wordt weergegeven wie
de initiatiefnemer is en volgt een korte omschrijving. Ook zijn overige ontwikkelingen in het
rapport te vinden, zoals het adopteren en vergroenen van boomspiegels en het aanleggen van
geveltuintjes.
Hebt u zelf een groen of eetbaar initiatief? Laat het de gemeente weten! Meer informatie hierover kunt u vinden achter in dit rapport.
7
Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Eetbare initiatieven
Een eetbaar initiatief is een idee vanuit een wijk of dorp, een bedrijf of instelling, vereniging
of burger om voedselproducerende planten en/of bomen in de omgeving te realiseren. Vaak
komen deze ideeën voort uit bepaalde doelstellingen, zoals het verkrijgen van meer werkgelegenheid en meer sociale cohesie. Voorbeelden van dergelijke initiatieven zijn het aanleggen
van een klein moestuintje of het aanplanten van fruitbomen, maar ook grote volkstuinen of
commerciële vormen van stadslandbouw.
Overzichtskaart eetbare initiatieven
8
Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Uitgevoerde/ in
uitvoering zijnde
eetbare initiatieven
In de gemeente Leeuwarden zijn al in verschillende wijken en dorpen eetbare initiatieven
gerealiseerd. Inmiddels zijn er 34 gerealiseerd of op het moment in uitvoering. Hieronder vindt
u een lijst met de projecten:
Belevingstuin Middelsehiem
Buurttuin Tjerk Hiddes
De Hofkerij
De Oerfloed
Doarpstún Snakkerbuorren
Fruittuin Zuiderburen
Gezonde buurttuin Heechterp-Schieringen
Kruidentuin Zaailand
Moestuin Nijlânsdyk
Stadsboerproject Âsum
Volkstuinencomplex Goutum
Volkstuinencomplex Jelsumerbinnenpad
Volkstuinencomplex Pollepaed Snakkerburen
Volkstuinencomplex Troelstraweg
Volkstuincomplex Vierhuisterweg
Volkstuinen Fier Fryslân
Volkstuinen Loodyk
Moestuin Michael School
Moestuin Bakker Postmaterrein
Kruidentuin De Groene Apotheek
Volkstuintje Sint Bonifatiuspark
Eetbaar Achter de Hoven
Pluktuin Vegelinstraat
Conimexveldje
Eetbaar schoolplein CSG Comenius
Kindermoestuin ’t Hofje
Buurtmoestuin Oranjehof
Buurttuin ’t Túntsje
Dakmoestuin Bildtsestraat
Buurttuin ’t Fliedthofke
Fruitpluktuin Heechterp
De Ruiltuin
Verticaal tuinieren op proeflocaties (Living Foods)
Woodstudio’s bouwbedrijf Lontw
9
Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Belevingstuin Middelsehiem
Wijk: Westeinde
Locatie: Dagcentrum Middelseehiem, Eeltsje Folkertsmawei 7
Contactpersoon: Simone Postma
E-mail: [email protected]
Tel: 058-2153200 / 06-13921141
Plattegrond belevingstuin Middelsehiem
Omschrijving:
De belevingstuin is een tuin waarin cliënten van Talant, kinderen en bewoners uit de wijk veilig
kunnen spelen, wandelen, zitten en vooral kunnen genieten van de kleuren en geuren van
de tuin en het werken daarin. Dit met het oog op integratie en participatie in de wijk. De tuin
moet een soort ontmoetingsplek worden in een mooie omgeving waar er met elkaar activiteiten gedaan kunnen worden. Ook dieren zijn van harte welkom in de tuin. Bij de beplanting is
rekening gehouden met het aantrekken van vogels, vlinders, egels en insecten.
De belevingstuin is mogelijk gemaakt door verschillende organisaties en fondsen en wordt
onderhouden door clienten van Talant.
10 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Buurttuin Tjerk Hidde
Wijk: Tjerk Hiddes
Locatie: Tjerk Hiddestraat, naast/achter buurthuis
Contactpersoon: Marte Hartendorp
E-mail: [email protected]
Tel: 06 144 27 434
Impressie Buurttuin Tjerk Hidde
Omschrijving:
In de Tjerk Hiddesbuurt is een voormalig schoolterrein omgetoverd tot buurttuin waarin zowel
plaats is voor moestuinieren als voor spelen en recreëren. Een plek voor ontspanning (door
eventueel inspanning) en ontmoeting. Op termijn zal op het terrein weer een school worden
gebouwd dus de tuin is van tijdelijke aard. Er wordt een minimale periode aangehouden van 1
tot 1,5 jaar. De enthousiaste bewoners vinden het initiatief hoe dan ook zeer de moeite waard
en houden deze tijdelijke aard aan als één van de uitgangspunten voor gewaskeuze. Dit maakt
het project nu al leerzaam.
11 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
De Hofkerij (oude fruitboomrassen)
Dorp: Hempens-Teerns
Locatie: Suderbuorren naast Camping Hiddema State
Hoofdbeheerder: Johannes de Goede
E-mail: [email protected]
Tel: -
Impressie De Hofkerij
Omschrijving:
Dit unieke project bevat onder andere een fruitboomgaard, een vleermuiskelder, archeologische opgravingen en een kunstproject op de terp.
Toen een groot nieuwbouwproject in het dorp niet doorging wilde de gemeente het stuk land
met bos bebouwen, maar de dorpsbewoners hadden andere plannen. Waarom niet een wat
creatievere invulling aan de grond geven? En zo ontstond het idee voor de Hofkerij.
Bij de Hofkerij staan 34 appelbomen, 16 perenbomen en 14 pruimenbomen. In totaal staan
er 64 verschillende oude Friese fruitrassen. Bijen in de aanwezige bijenstal zorgen hier jaarlijks
voor ongeveer 26 pond honing. Daarnaast is er een oeverzwaluwenwand aanwezig. De terp
waarop deze oeverzwaluwenwand is gebouwd is niet alleen een toevluchtsoord voor zwaluwen, maar deze bevat ook een vleermuiskelder die speciaal voor deze diersoort aangelegd.
12 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
De Oerfloed
Dorp: Goutum
Locatie: Boksumerdyk 5
Hoofdbeheerder: Irma Abelskamp (Leerschool Permacultuur)
E-mail: [email protected]
Tel: 06-26934356
Overzicht van De Oerfloed (www.leerschoolpermacultuur.nl)
Omschrijving:
De Leerschool Permacultuur wil permacultuur in Friesland op de kaart zetten. Permacultuur
biedt mogelijkheden om ecosystemen te herstellen en biodiversiteit te bevorderen. Het is een
ontwerpsysteem waarbij de natuur de inspiratiebron is. Door specifiek ontwerp en herstel van
ecosystemen kan de Leerschool Permacultuur zorg dragen voor een voortdurende levenscyclus
van de mens. De Leerschool geeft hier voorlichting over, maar ook basistrainingen. Daarnaast
heeft zij een groot project aan de Boksumerdyk op een terrein van de gemeente Leeuwarden;
De Oerfloed. Dit betreft anderhalve hectare voormalig maïsland dat ingericht is/gaat worden
tot eetbaar speellandschap en een open leslokaal voor Permacultuur. Het is een plek die mensen inspireert en die is opgezet vanuit co-creatie. De kracht zit in de mensen die het vormen.
Een ieder komt, samen met anderen, vanuit zijn eigen passie werken aan de ontwikkeling van
het terrein (met gesloten beurs). Mensen kunnen er gewoon tijd doorbrengen en genieten. De
tuin is van en voor iedereen. Voor meer informatie zie ook www.leerschoolpermacultuur.nl.
13 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Doarpstún Snakkerburen
Dorp: Snakkerburen
Locatie: Oan’e Dyk 56
Hoofdbeheerder: Stichting Doarpstún Snakkerbuorren
E-mail: [email protected]
Tel: 06 229 01 652
Impressie Doarpstún Snakkerbuorren
Omschrijving:
De Doarpstún in Snakkerburen is een gemeenschappelijke tuin waar groenten, bloemen en
(klein)fruit worden gekweekt. Er zijn een aantal thematuinen o.a.: een smultuin, een rozen-,
vlinder-, kruiden-, bloementuin, een boomgaard, een moeras en circa 50 akkers waar aardappelen en groenten worden verbouwd. Vrijwilligers doen het dagelijkse werk. Er worden alleen
organische meststoffen en eigen gemaakte compost gebruikt. De tuin is het gehele jaar open
evenals de winkel waarin producten van de tuin worden verkocht aan donateurs. Bij mooi
weer wordt op het terras koffie, thee, fris en ijs verkocht. Van het geld wordt zaai- en pootgoed
gekocht, wordt de tuin onderhouden en worden noodzakelijke investeringen gedaan.
De Doarpstún deelt haar kennis met andere stadstuinen en er worden geregeld rondleidingen
gegeven. Daarnaast zijn er activiteiten voor kinderen en/of volwassenen, zoals het Oogstfeest,
concerten, in 2015 weer een iepenlofspul en educatieve projecten. De Wassenberghskoalle uit
Lekkum heeft een stuk tuin in beheer waar kinderen leren hoe groentes te verbouwen.
In het kader van de Reis en Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018 heeft de Doarpstún een
nieuwe ingang kunnen realiseren. Daarnaast is de Doarpstún gekozen tot Icoonproject 2014
van Friesland door Groen Dichterbij, een samenwerking van het Oranjefonds en IVN en mogelijk gemaakt door de Postcodeloterij. Met de prijs hopen de initiatiefnemers een paviljoen voor
educatie en workshops te kunnen realiseren.
14 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Fruittuin Zuiderburen (oude appel- en
perenrassen)
Wijk: Zuiderburen
Locatie: naast wijkcentrum Márkant
Hoofdbeheerder: Vrijwilligersploeg Zuiderburen
Contactpersoon: Remko Pijlman
E-Mail: [email protected]
Tel: -
Plattegrond Fruittuin Zuiderburen
Omschrijving:
De fruittuin is aangelegd door Douwe Dokter uit Tzummarum. In de fruittuin staan elf volwassen bomen en een haag van 40 meter lang met conference handperen. Er staan appelbomen, perenbomenkersenbomen en pruimenbomen in de fruittuin. De pruimenboom, een
Boerengeelte, is de grootst van allemaal; in het midden is de boom maar liefst zes meter hoog!
Er zijn ook een aantal volwassen druivenranken geplaatst. Rond de bomen zijn fruitstruiken
geplant om zo een diversiteit aan fruit te krijgen. In de fruittuin zijn verder bramen, frambozen,
rode bessen, witte bessen, zwarte bessen, Japanse wijnbessen, vijgen, kruisbessen en druiven
aangeplant. In totaal zijn het 80 struiken.
Het onderhoud aan de tuin wordt gedaan door vrijwilligers met ondersteuning van de gemeentelijke heemtuinploeg.
15 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Gezonde buurttuin HeechterpSchieringen
Wijk: Heechterp-Schieringen
Locatie: hoek Schieringerweg/Egelantierstraat (voormalige Da Costaschool)
Hoofdbeheerder: Wijkpanel Heechterp-Schieringen
Contactpersoon: Niels Schotsman
E-mail: [email protected]
Tel: -
Indicatie Gezonde Buurttuin
Omschrijving:
De Gezonde buurttuin bestaat sinds 2012 en is gevestigd op gemeentelijke grond met een
woonbestemming. Zolang er niet gebouwd wordt kan er door een aantal tuinders getuinierd
worden.
De gezonde buurttuin is in de wijk een groot succes. Na de start zijn er nu circa 40 tuintjes
beschikbaar. Verantwoordelijkheid voor algemeen beheer en beleid ligt bij het Frontlijnteam
Heechterp-Schieringen (Bernard Kloostra, [email protected]) Dagelijkse contacten gaan
via één van de tuinders (Niels Schotsman, [email protected]).
16 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Kruidentuin Zaailand
Wijk: Binnenstad
Locatie: Schoolstraat
Contactpersoon: Klaas Johan Osinga
E-mail: [email protected]
Tel: 058 212 63 53
Impressie Kruidentuin Zaailand
Omschrijving:
Wie had dat gedacht? Een prachtige kruidentuin in het midden van de bruisende Kulturele
Haadstêd Ljouwert/Leeuwarden! In 2007 hebben bewoners van de Arendsstraat, Zaailand,
Willemskade en Schoolstraat een kruidentuin aangelegd op het binnenterrein. Hier heeft eerder
een schoolgebouw gestaan en na 1988 lag er alleen maar gravel. De tuin is gerealiseerd met
behulp van de gemeente Leeuwarden, Bewonersplatform Nieuw Elan, Woningbouwcoöperatie
Elkien en Wijkpanel Binnenstad. De bewoners doen al het onderhoud.
Er worden in “eilandjes” en in een kleine kas vele gewassen geteeld zoals thijm, druif, peterselie, rozemarijn, rabarber, maggi, lavendel, zwarte bes, basilicum, pompoen, snijbiet, tomaat,
oregano, braam, munt, sint-janskruid, enzovoorts. En er staan 10 fruitbomen: pruim, appel,
peer en kers. Buurtbewoners gebruiken de opbrengst voor eigen keuken. In de tuin staan
stoelen en een tafel zodat het ook aantrekkelijk is voor buurtbewoners om in de tuin een kopje
thee te drinken. Vaste afspraak: op woensdagavonden samen tuinieren! Ook wordt er geregeld
als buurt gezamenlijk gegeten. Het initiatief is ook te vinden op www.groendichterbij.nl.
17 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Moestuin Nijlânsdyk
Wijk: Nijlân
Locatie: Nijlânsdyk 4 (aan rand Beatrixstraat naast te slopen flat)
Hoofdbeheerder: Patrick Grevink
E-mail: [email protected]
Tel: 06-18981204
Plattegrond moestuin Nijlânsdyk
Indicatie moestuin Nijlânsdyk
Omschrijving:
De gemeente Leeuwarden heeft in de wijk Nijlân een stuk grond beschikbaar gesteld om een
moestuin voor bewoners op te zetten. De bewoners van Nijlânsdyk 4 hebben het initiatief
genomen om een buurttuin op te zetten waar buurtbewoners zelf groente en fruit kunnen verbouwen. Buurtbewoners hebben zich aangemeld en zijn aan het tuinieren geslagen. Zij hebben
zich verenigd onder de naam Community Farming Nijlân. Ze zetten zich fanatiek in en hebben
folders verspreid in de wijk om bewoners op de tuin te wijzen en dat ze daar ook gebruik van
kunnen maken. Dit betreft een tijdelijke situatie voor stadslandbouw op grond naast een te
slopen flatgebouw, die door Carex beheerd wordt. Voor meer informatie e-mail naar adres:
[email protected]
18 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Stadsboerproject Âsum
Wijk: de Zuidlanden, deelgebied Nij Techum
Locatie: hoek Molkenkelder
Hoofdbeheerder: Gosse Haarsma
E-mail: [email protected]
Tel: 06-48344599
Plattegrond stadsboerproject âsum
Omschrijving:
Het stadsboerproject Âsum wordt beheerd door stadsboer Gosse Haarsma. Âsum is een stadstuin op de oude terp van Techum. De stadsboer verbouwt hier een keur aan groenten, kruiden,
bloemen en klein fruit, zonder het gebruik van bestrijdingsmiddelen. De producten worden
afgenomen volgens een lidmaatschap systeem: de leden oogsten voor een jaarlijkse bijdrage
zelf hun dagelijkse groenten. Zij mogen zelf bepalen of en hoe vaak ze mee helpen met het
verbouwen van de gewassen. Voor meer informatie zie ook: http://www.asumstadstuin.nl/
19 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Volkstuinencomplex Goutum
Dorp: Goutum
Locatie: Goutumerdyk
Hoofdbeheerder: Leeuwarder Huurdersvereniging van Nutstuinen (LHVN)
E-mail: [email protected]
Tel: (058) 215 75 27
Plattegrond volkstuinencomplex Goutum
Omschrijving:
Een complex waar, jong en oud, man en/of vrouw hun groenten, fruit of bloemen jaar in jaar
uit met veel plezier verbouwen. De sociale contacten op het complex zijn een belangrijk deel
van het tuinieren. De volkstuinen zijn te bereiken via een pad gelegen tussen de woningen aan
de Goutumerdyk. Vanwege de grootte van dit complex is er in de zomer een bouwtoilet en een
drinkwater kraan aanwezig. De grootte van de perceeltjes grond variëren van 90 t/m 220 m2.
De beheerder is de heer Keyzer( 058-2126425)
20 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Volkstuinencomplex
Jelsumerbinnenpad
Wijk: Bilgaard
Locatie: Jelsumerbinnenpad
Hoofdbeheerder: Leeuwarder Huurdersvereniging van Nutstuinen (LHVN)
E-mail: [email protected]
Tel: (058) 215 75 27
Plattegrond volkstuinencomplex Jelsumerbinnenpad
Omschrijving:
Het volkstuinencomplex Jelsumerbinnenpad is deels omsloten door het Leeuwarder Bos en de
wijk Bilgaard. De vereniging heeft in 2013 het beheer overgenomen. De herindeling en inrichting is nog steeds gaande. Rond 2014 zal dit complex volledig zijn ingericht. De beheerder is de
heer Helmholt. Telefoonnummer?
21 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Volkstuinencomplex Pollepaed
Snakkerburen
Dorp: Snakkerburen
Locatie: aan de Dokkumer Ee
Hoofdbeheerder: Leeuwarder Huurdersvereniging van Nutstuinen (LHVN)
E-mail: [email protected]
Tel: (058) 215 75 27
Plattegrond volkstuinencomplex Pollepaed Snakkerburen
Omschrijving:
Het volkstuincomplex Pollepaed is landelijk gelegen, net buiten Snakkerburen en nabij de
Dokkumer Ee. Dit is het oudste complex in Leeuwarden. Afgelopen jaar is het complex gemoderniseerding en opnieuw ingericht. De samenstelling van de leden op dit complex bestaat
uit vele nationaliteiten. Dit is ook te zien aan de diverse producten die hier verbouwd worden. Deze tuin bevat zowel inheemse als uitheemse gewassen. De beheerder is de heer Post
(058-2672513)
22 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Volkstuincomplex Troelstraweg
Wijk: Bilgaard
Locatie: Meester P. J. Troelstraweg, nabij de vliegbasis
Hoofdbeheerder: Leeuwarder Huurdersvereniging van Nutstuinen (LHVN)
E-mail: [email protected]
Tel: (058) 215 75 27
Plattegrond volkstuinencomplex Meester P.J. Troelstraweg
Omschrijving:
Dit volkstuincomplex is landelijk gelegen en heeft een open karakter. De natuurelementen
hebben hier nog steeds vrij spel door het ontbreken van bebouwing van huizen en bomen. Het
complex telt 51 perceeltjes van om en nabij de 160 m2. Het terrein beschikt over een eigen
parkeerterrein. De beheerder is de heer Keyzer (058-2126425)
23 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Volkstuincomplex Vierhuisterweg
Wijk: Bilgaard
Locatie: Vierhuisterweg, in het Leeuwarder Bos
Hoofdbeheerder: Leeuwarder Huurdersvereniging van Nutstuinen (LHVN)
E-mail: [email protected]
Tel: (058) 215 75 27
Plattegrond volkstuinencomplex Vierhuisterweg
Omschrijving:
Dit volkstuincomplex is gelegen in het Leeuwarder Bos. Door de prachtige ligging is het een
complex waar veel vraag naar is. Het is echter wel de kleinste van de vereniging met weinig
verloop. Door de beperkte omvang van het complex worden er snel contacten gelegd en
ontstaat er een goede sociale cohesie. Door de vele nationaliteiten van de huurders is er een
grote diversiteit aan geteelde producten ontstaan. Hierdoor vindt er over en weer “kruisbestuiving” plaats (multi culti). Gezamenlijk wordt er voor gezorgd dat het complex er verzorgd uit
blijft zien. Aan de “stamtafel” worden ervaringen uitgewisseld. Nieuwelingen worden, indien
gewenst, wegwijs gemaakt. Velen ervaren door deze hobby dat de grenzen tussen de culturen vervallen. Kenmerkend voor dit complex is dat dames verreweg de overhand hebben.
Beheerster is mevrouw Doven. ( 058-2886143)
24 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Volkstuinen Fier Fryslân
Wijk: Wielenpolle
Locatie: Holstmeerweg 1
Contactpersoon: Fier Fryslân
E-mail: [email protected]
Tel: 058 21 570 84
Plattegrond volkstuinen Fier Fryslân
Omschrijving:
Door een groep zeer enthousiaste vrijwilligers van de Baptistengemeente is op de locatie aan
de Holstmeerweg (oude politiebureau) een aantal kweekbakken gerealiseerd. In het voorjaar
van 2013 zijn hierin een aantal groenten en kruiden gezaaid en/of geplant. Daaropvolgend is
een groentetuin aangelegd naast het sportcomplex met een oppervlakte van ca. 75 m2. Recent
hebben de mannen van MEN Only van de Wijngaard een kas gebouwd en geplaatst.
Onder begeleiding van een externe ondersteuner onderhouden een aantal jonge vrouwelijke
cliënten de tuin. Via een andere activiteit “Fier Resto” is het de bedoeling deze groenten in
maaltijden te verwerken. Het mogelijke GFT afval kan daarna worden aangeboden aan de
dieren in hun dierenverblijf op dezelfde locatie.
25 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Volkstuinen Loodyk
Dorp Wirdum
Locatie: Loodyk, achter de voetbalvelden
Contactpersoon: Harry Smit
E-mailadres: [email protected]
Telefoonnummer: -
Plattegrond volkstuinen Loodyk
Omschrijving:
De tuinen liggen op een driehoekig stuk land achter de voetbalvelden aan de Loodyk te
Wirdum. De volkstuinen zijn hier nu sinds twee jaar. Vanwege de aanleg van de Haak om
Leeuwarden zijn ze verhuisd van het spoor naar deze locatie. Momenteel zijn er zo’n tien percelen waar de mensen uit het dorp hun groente verbouwen. Er is nog gelegenheid tot uitbreiding. Het gehele stuk land is toegewezen aan de tuindersvereniging.
26 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Moestuin Michael School
Wijk: Huizum-West
Locatie Hercules Sehgersstraat 3
Contactpersoon: Lily Lanser
E-mail: [email protected]
Tel: 058 212 77 40
Plattegrond moestuin Michael School
Omschrijving:
Sinds 2012 heeft de Michael School een eigen moestuin gelegen naast het schoolplein. Ouders
en kinderen uit alle klassen onderhouden samen de tuin.
Kinderen beleven de gehele cyclus van grond bewerken, zaaien, de planten verzorgen, oogsten,
opeten of verkopen op het schoolplein. Ook worden er producten gemaakt, zoals calendula zalf
van goudsbloemen. Er wordt gewerkt in de tuin volgens de principes van de biologisch dynamische landbouw. In het kort: wissel- en combinatieteelt toepassen, werken met kosmosagenda,
maar ook handelingen afstemmen op ritmen van zon, maan en andere planeten ten opzichte
van de dierenriemtekens. Door de ogen van de kinderen ervaren we de natuur en zoeken soms
naar antwoorden op onverwachte grote en kleine vragen. En hoe na uitleg over het nut van
de regenworm het gillende gegriezeld meteen omslaat in groot respect. Of discussiëren we
over wel of geen net over de bessenstruiken, niet dus, want we gaan ze gewoon delen met de
vogels!
In juni 2013 is een groot bijenhotel herrezen in de tuin.
27 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Moestuin Bakker Postmaterreinen
Wijk: Oldegalileën
Locatie: Tussen Oldegalileën en Dokkumer Ee
Contactpersoon: Connie Buijs
E-mail: [email protected]
Tel: 058 266 31 62
Impressie moestuin Bakker Postmaterrein (www.facebook.com/Groene Apotheek)
Omschrijving:
In de wijk Oldegalileën is tijdelijk een terrein beschikbaar: het Bakker Postmaterrein. Dit bouwterrein ligt braak en de wens van verschillende buurtbewoners was om er tijdelijke natuur te
creëren in verschillende vormen. In 2014 is een schooltuin gerealiseerd die nu alweer bijna
toe is aan uitbreiding. Ook staat er een gezamenlijke buurtmoestuin in de planning. Mensen
mogen hieraan meewerken, ervan plukken en eten. Hiervoor moet alleen het terrein nog
ingericht worden i.s.m. de gemeente. Voorheen is door de gemeente al schone grond geleverd
uit de wijk de Zuidlanden.
Het terrein langs de Dokkumer Ee biedt ook ruimte voor een insectenhotel, een bloemenweide, een ontmoetingspunt, en een nat en droog Natuurlijk Spelengebied.
28 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Kruidentuin De Groene Apotheek
Wijk: Oldegalileën
Locatie: Bakker Postma terrein
Contactpersoon: Inge Koch
E-mail: [email protected]
Tel: 06 331 92 365 / 058 267 86 26
I
mpressie Kruidentuin De Groene Apotheek
Omschrijving:
Op het Bakker Postmaterrein is een Historische Medicinale Kruidentuin gecreëerd. De tuin
is geestelijk eigendom van de kunstenares Aëgerter. Op dit terrein was al jaren sprake van
braakligging. Het thema van de tuin is heling van de grond, van de bewoners naar lichaam
en geest, van de cohesie van de wijk, van de problematische verhoudingen tussen buren en
buurtgenoten. Maar ook herstel van de oude kennis van zelfmedicatie met behulp van kruiden
en onbespoten gewassen telen en eten. Het leren aan kinderen hoe je zelf je groenten en kruiden kunt verbouwen. Nieuw leven blazen in een verarmde wijk en natuurlijke invloeden laten
doordringen in een stilgevallen buurtbeleving.
Door de bouw van de medicinale kruidentuin met ca. 20 enthousiaste wijkbewoners is nu iets
ontstaan van verfrissing en een voorzichtige behoefte naar een gezamenlijk project. Mensen
vragen elkaar hoe je kruiden kunt gebruiken in het eten, hoe je ze kunt opkweken enzovoort.
Sinds het najaar van 2013 worden er workshops georganiseerd over het zelf maken van kruidenpakkingen, het maken van zalf uit kruiden en het toepassen van kruiden in voedsel. Ook de
basisschoolkinderen krijgen gastlessen van Inge Koch en Heidy van Workum, over planten en
tuinwerk.
De kruidentuin De Groene Apotheek is een onderdeel van het Bakker Postmaterrein.
Voor meer info zie ook: www.degroeneapotheekleeuwarden.nl en www.facebook.com/
degroeneapotheek.
29 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Volkstuintje Sint Bonifatiuspark
Locatie: Muziek-, Transvaal- en Vogelwijk
Contactpersoon: Jeroen Laarman
E-mail: [email protected]
Tel: -
Volkstuintje Sint Bonifatiuspark
Omschrijving:
Een groep bewoners heeft het initiatief opgevat om op een stukje braakliggende grond tuintjes
in te richten voor voedsel en bloemen. Het braakliggende perceeltje is onderdeel van het plan
Bonifatiuspark van projectontwikkelaar Slokker Vastgoed BV. Het terrein is verdeeld onder de
groep bewoners en bleek gelijk in 2013 een succes. De bewoners mogen de grond gebruiken
zolang de grond braak ligt. Omdat het hier om particuliere grond gaat is de gemeente wat de
grond betreft geen partij.
30 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Eetbaar Achter de Hoven
In de wijk Achter de Hoven heeft Coöperatie de Hoftuinen i.s.m. anderen verschillende eetbare
initiatieven gerealiseerd. Hieronder is een overzicht te vinden met de locaties per initiatief. Voor
meer informatie over de initiatieven en Coöperatie de Hoftuinen zie ook www.achterdehoven.
nl en de Facebookpagina de Hoftuinen.
a.
b.
c.
d.
Pluktuin Vegelinstraat
Conimexveldje
Eetbaar schoolplein CSG Comenius
Kindermoestuin ’t Hofje
Op de volgende pagina’s worden de initiatieven verder toegelicht.
Overzichtskaart eetbare initiatieven Achter de Hoven
31 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Pluktuin Vegelinstraat
Wijk: Achter de Hoven
Locatie: plein bij Vegelinstraat
Contactpersoon: Hendrikus Venema
Emailadres: [email protected]
Tel: 06-50254287
Plattegrond pluktuin Vegelinstraat
Omschrijving:
Op het plein bij de Vegelinstraat is een pluktuin gerealiseerd op initiatief van buurtbewoners.
De pluktuin is gelegen op de zijstroken van de speelplaats. In de pluktuin zijn verschillende
soorten groente en fruit aanwezig. De tuin is aangelegd door buurtbewoners en hun kinderen
en wordt ook door hen onderhouden. Iedereen mag gebruik maken van de tuin. Achter bij
de parkeerplaatsen zijn ook kleine moestuintjes gerealiseerd. Ook deze worden onderhouden
door de buurtbewoners.
32 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Conimexveldje
Wijk: Achter de Hoven
Locatie: Schwartzenbergpad
Contactpersoon: Hendrikus Venema
E-mail: [email protected]
Tel: 06 502 54 287
Impressie Conimexveldje
Omschrijving:
Het veldje dankt zijn naam aan de slechte natte bodem met veel puin. Vanwege de slechte
bodem trekt het water niet goed de grond in waardoor het terrein altijd drassig is. De buurtbewoners zeggen dat men er alleen maar rijst kan verbouwen en zodoende draagt het nu de
naam ‘Conimexveldje’. Plaatselijk is de grond vervangen door nieuwe grond en de aanleg heeft
plaatsgevonden in de winter van 2013/2014. Op het Conimexveldje zijn tien fruit- en notenbomen geplant, waaronder appel-, kersen- en pruimenbomen, en langs de rand van het veldje
zijn 150 bessenstruiken geplant. Een kleine greep hieruit is framboos, zwarte bes, kruisbes,
Japanse wijnbes en vlierbes. Dit project is tot stand gekomen door een samenwerking tussen
de gemeente Leeuwarden en Coöperatie de Hoftuinen; samen hebben zij het veldje verfraaid.
33 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Eetbaar schoolplein CSG Comenius
Wijk: Achter de Hoven
Locatie: CSG Comenius
Contactpersoon: Hendrikus Venema
E-mail: [email protected]
Tel: 06 502 54 287
Impressie Eetbaar schoolplein
Omschrijving:
Op het schoolplein van de Christelijke Scholengemeenschap Comenius zijn 15 fruitbomen en
150 bessenstruiken geplant. Dit project is tot stand gekomen door de samenwerking tussen
CSG Comenius, Coöperatie de Hoftuinen en bewonersplatform Achter de Hoven.
Bij Mariënburgpaad is langs het hek van de school een 30-tal mini Kiwistruiken geplaatst. Deze
zullen zorgen dat het hek in de toekomst dichtgroeit. De kiwi's zijn eetbaar, voor een ieder
toegankelijk en kunnen in het najaar geplukt worden.
34 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Kindermoestuin ’t Hofje
Wijk: Achter de Hoven
Locatie: Naast het schoolplein van OBS de Potmarge (Achter de Hoven 304)
Contactpersoon: Trienke Sijperda
Emailadres: [email protected]
Tel: 058 844 97 44
Impressie kindermoestuin ’t Hofje
Omschrijving:
Sinds 22 maart 2014 is er op twee omheinde stukjes gemeentegrond een kindermoestuin
gerealiseerd. Het initiatief is ontstaan door een vrijwilligster uit de wijk in samenwerking met
KinderResto VanHarte Leeuwarden, Coöperatie De Hoftuinen en de gemeente. De doelstelling
is om kinderen en volwassenen in contact te brengen met de natuur en ze te laten ondervinden hoe iets groeit en bloeit. Het bevorderen van de leefbaarheid en saamhorigheid tussen
jong en oud. Investeren in een groenere en gezondere wijk. Dat gezond ook lekker is!
Van maandag t/m vrijdag is er rond 16.00 uur iemand op de tuin. Iedereen kan dan meehelpen en binnenlopen. Op woensdagmiddagen is er een speciaal programma. De ene woensdag
‘tuin’, met specifieke onderwerpen die kunnen variëren van het maken van een insecten hotel
tot ‘wat is grond?’ en de andere woensdag is er ‘tuin/koken’. Eerst een uurtje tuin en dan koken
met de verse producten uit de tuin in Wijkcentrum Het Knooppunt in samenwerking met
KinderResto VanHarte. De kinderen koken voor zichzelf en voor hun ouders/verzorgers. Ook
worden er aan de peuters van de Kinderopvang Sinne tuin/belevingslessen gegeven. Het doel
is dat OBS de Potmarge ook gaat deelnemen aan de tuin lessen.
35 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Buurtmoestuin Oranjehof
Wijk: Oranjewijk
Locatie: Emmaplein
Contactpersoon: Femke Molenaar
E-mail: [email protected]
Tel: 06 291 97 651
Impressie Buurtmoestuin Oranjehof (www.facebook.com/Oranjehof)
Omschrijving:
In 2012 nam Oranjewijkbewoonster Femke Molenaar het initiatief om een moestuin te starten
in de Oranjewijk. Zij formeerde een werkgroep om zich heen en wist nog negen bewoners uit
de Oranjewijk te enthousiasmeren voor het plan. De werkgroep maakte een projectplan met
begroting, zocht naar opties voor de financiering en voerde veel overleg met de gemeente
Leeuwarden. De gemeente stelde een stuk grond beschikbaar en plaatste een hek. Dankzij
de financiële bijdragen van het Oranjefonds, de Ondernemers Vereniging Oranjewijk, de
Wijkvereniging Oranjewijk en vier gratis beschikbaar gestelde houten bakken van het Nordwin
College heeft de werkgroep het Oranjehof weten te realiseren. De uitvoerende werkzaamheden zijn naar alle tevredenheid verricht door Cyprès Tuinen te Kollum.
De moestuinen zijn aangelegd ten noordoosten van het Emmaplein. De moestuin bestaat uit
vierkante meter bakken waarin de buurtbewoners hun eigen groenten en kruiden planten,
onderhouden en plukken. Begin 2014 is de buurtmoestuin feestelijk geopend.
36 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Buurttuin ’t Túntsje
Wijk: Transvaalwijk
Locatie: Hoek Transvaalstraat/Spanjaardslaan 105
Contactpersoon: Miranda Tamminga
E-mail: [email protected]
Tel: 06 285 86 595
Impressie snoep-, speel- en ontdektuin ‘t Túntsje
Omschrijving:
Het tuintje op de hoek van de Transvaalstraat met de Spanjaardslaan is inmiddels omgetoverd van een plantsoen vol onkruid en stekelstruiken naar een gezellig moestuintje. Nadat
de gemeentelijke Buitendienst het plantsoen leeg en netjes maakte hebben buurtbewoners
het ingericht met bakken, boomstammen, houtsnippers, wilgenbogen en een ambachtelijke
wilgentenen omheining. Daarnaast zijn er natuurlijk o.a. een perenboom, bietjes en radijsjes
geplant en is een nestkastje opgehangen.
Zowel kinderen als volwassenen dragen zorg voor het tuintje. Hiervoor is geen strak plan omdat
het vooral om ontdekken/bewustwording gaat. Het hoeft dus niet in een keer goed! Wel zijn er
veel buurtbewoners met ervaring die op het juiste tijdstip langskomen met tips: bijvoorbeeld
over het planten van de struiken en dat je rode bieten lof als sla kunt eten.
Momenteel draagt een kleine groep van 4 initiatienemers zorg voor de continuïteit. Een grotere
kring van ongeveer 13 gezinnen/personen zijn direct betrokken. Sommige buurtbewoners
doneren spontaan groentezaadjes, bloemenstekjes of vaste planten en voorbijgangers komen
even helpen, proeven of een praatje maken wat bijdraagt aan de buurtcohesie. Buurttuin ’t
Túntsje heeft een eigen Facebookpagina.
37 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Dakmoestuin Bildtsestraat
Wijk: Vosseparkwijk
Locatie: Bildtsestraat
Contactpersoon: Agnes Ferwerda
E-mail: [email protected]
Tel: -
Impressie dakmoestuin
Omschrijving:
Wat doe je als je niet de luxe hebt van eigen ‘echte’ grond? Dat komt natuurlijk al gauw voor als
je in de stad woont. Wanneer je zin hebt om zelf lekkere planten te kweken dan lijkt dat een
probleem.
Niets is minder waar! Vaak is er in de stad wel sprake van een klein (dak)terras of balkon.
Agnes Ferwerda woont in een jaren dertig woning met een dakterras bovenop de keuken.
Deze dakterrassen zijn prachtige zonnige plekken die vaak alleen maar worden gebruikt om
de was te drogen. Een paar jaar geleden besloot Agnes om eetbare planten in potten te gaan
kweken. Inmiddels kweekt ze groente, kruiden en fruit: een echte pottenmoestuin. Er zijn heel
veel soorten groenten die je op deze manier kunt telen. Een greep uit de oogst: tomaten, courgettes, snijbiet, maïs, bietjes, diverse slasoorten, boontjes, erwten, eetbare bloemen, pepertjes,
frambozen, aardbeien, stevia en heel veel soorten kruiden.
Agnes inspireert met haar particuliere initiatief graag anderen in Leeuwarden om soortgelijke
moestuintjes aan huis te beginnen. Via [email protected] geeft ze ook allerlei
handige tips.
38 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Buurttuin ’t Fliedthofke
Wijk: Vlietzone
Locatie: Tegenover Noordvlietstraat 1
Contactpersoon: Inge Haagsma
E-mail: [email protected]
Tel: -
Impressie ‘t Fliedthofke
Omschrijving:
De Buurttuin het Fliedthofke is een buur- tuin voor de buren in de Noordvlietstraat. Het is
gelegen op een voormalig braakliggend stuk gemeentegrond dat werd gebruikt als een illegaal
hondenpoepveldje; voor de buurtbewoners een doorn in het oog. Met ideeën van de buurtbewoners van de Noordvlietstraat is de tuin aangelegd door de gemeente en geopend op 16 april
2014. De tuin wordt onderhouden door de buurtbewoners. Er zijn fruitbomen, o.a. walnoot,
appel, peer en hazelaars, en diverse bessenstruiken en kruiden geplant. Daarnaast hebben
bewoners bakken gevuld met aardbeienplanten en veel bloemen voor bijen en vlinders. Straks
als het meer begroeid is kan de tuin ook een schuilplek bieden voor vogels. Een heerlijke plek
om even te zitten en elkaar te ontmoeten.
39 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Fruitpluktuin Heechterp
Wijk: Heechterp Schieringen
Locatie: Hoek Egelantierstraat/Schieringerweg
Contactpersoon: F. v.d. Berg
E-mail: [email protected]
Tel: -
Plattegrond fruitpluktuin
Omschrijving:
Sinds halverwege mei 2014 heeft het Wijkpanel Heechterp Schieringen officieel toestemming
en geld om een tijdelijke fruitpluktuin te realiseren op een oppervlakte van circa 60 bij 40
meter. Hier zullen allerlei fruit dragende struiken geplant worden zodat in de zomer en het
najaar fruit geplukt kan worden. De afscheiding van het terrein zal bestaan uit rozenbottelstruiken waarvan buurtbewoners jam kunnen maken. Om bewoners te interesseren wordt een cursus jam maken georganiseerd en zal gekeken worden in hoeverre de fruitpluktuin interessant
kan zijn voor de basisschool "De Plataanschool" in de wijk. Ook wordt er een cursus snoeien
aangeboden.
Het terrein voor de fruitpluktuin wordt momenteel voorbereid. Voor het einde van 2014 zullen
de struiken de grond ingaan.
40 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
De Ruiltuin
Wijk: Wisselend
Locatie: Wisselend
Contactpersoon: Lemke Statema
E-mail: [email protected]
Tel: -
Impressie Ruiltuin
Omschrijving:
Ruiltuin Leeuwarden is een Facebookpagina waar Moestuinders plantjes, stekjes en zaden
kunnen ruilen. Daarnaast wordt er sinds drie jaar in mei een ruilmarkt georganiseerd. Dit is een
ruilmarkt voor zowel beginners als moestuinders met ervaring, waar belangstellenden kosteloos hun planten ruilen. Op deze wijze krijg je meer diversiteit in de tuin en kan je ook eens
wat anders proberen. Het is tevens een ontmoetingsplek om andere tuinders te leren kennen.
De projectgroep van jonge tuinders wil hiermee hun enthousiasme voor moestuinieren met
een breder publiek delen.
De eerste Ruiltuin-markt heeft plaatsgevonden op 11 mei 2014 in de Prinsentuin. Er zal dit
jaar ook een ruilmarkt in het najaar worden georganiseerd om oogst te kunnen ruilen. Verse
theeblaadjes, zelf geoogste kruiden, jam van je eigen bessen en natuurlijk pompoenen. Ook
plantjes die je in het najaar kan scheuren zoals de voorjaarsbloeiers zijn een mooi ruilmiddel.
De Ruiltuin wordt terugverwacht in het najaar, tot die tijd is de Facebookpagina www.facebook.com/ruiltuin.leeuwarden het ruilplatform voor mensen die een plant zoeken of iets willen
delen.
41 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Verticaal tuinieren op proeflocaties
Wijk: Locatie: Kassen Nordwin college
Contactpersoon: Timo ter Voort
E-mail: [email protected]
Tel: 06 133 172 54
Impressie verticaal tuinieren (www.livingfoods.nl)
Omschrijving:
Timo ter Voort is een pionier op het gebied van stadslandbouw en verticaal tuinieren. Hij
heeft zijn eigen onderneming ‘Living Foods’. Zelfs in het buitenland maakt hij naam met
zijn vernieuwende ideeën en technieken. In de kassen van het Nordwin College maakt hij
proefopstellingen.
Timo is druk bezig met Eurofarming (op grote schaal) en Urban Farming (in steden). Hij zou
graag een gebouw hebben waar hij voedsel in kan verbouwen op grote schaal en daar het
concept verticaal tuinieren laten zien. Er zouden groenten, fruit en aardappelen kunnen worden
verbouwd. Timo is ook een specialist op het gebied van hydroteelt. Hij heeft ideeën over lichte
constructies met irrigatiesystemen die gebouwen en daken niet (zwaar) belasten.
Op het moment wordt met de gemeente overlegd welke gebouwen gebruikt zouden kunnen
worden voor verticaal tuinieren en stadslandbouw.
42 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Woodstudio’s bouwbedrijf Lont
Locatie: P.J. Troelstraweg
Contactpersoon: Romke Hekstra
E-mail: [email protected]
Tel: 06-29007824
Plattegrond locatie Woodstudio’s
Omschrijving:
Iedereen die graag het buitenleven wil ervaren, kan zich inschrijven voor een eigen
WoodStudio. In het bezit zijn van zo’n mooie buitenplaats, is in de eerste plaats interessant
voor stadsmensen die geen of weinig tuin hebben. Er zijn keuzes in afmetingen en varianten.
De thema’s waar aan gedacht moet worden, zijn groen, rust en creativiteit.
Leeuwarder Garden biedt ook mogelijkheden om gemeenschappelijke ontwikkelingen in gang
te zetten, zoals ruilhandel met zelfgeteelde groenten en workshops. Ook samenwerking met
zorg- en welzijnspartijen is denkbaar, bijvoorbeeld afspraken over dagbesteding in een gezamenlijke kas of boomgaard, zodat er altijd goed voor de gewassen wordt gezorgd.
Ieder jaargetijde heeft zijn eigen kenmerken, ‘bezig zijn’ in de buitenlucht is iedere dag verrassend anders. Voor de WoodStudio Garden is een aanvullend pakket samengesteld waarin
handige zaken zijn opgenomen waardoor het werken in de tuin nog leuker wordt. Standaard is
de WoodStudio al voorzien van duurzame materialen en een Zonnepaneel.
Kijk voor meer informatie op www.leeuwardergarden.nl
43 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Concrete plannen
2014
Binnen de gemeente zijn op het moment acht plannen voor stadslandbouw en/of moesen fruittuinen. Deze initiatieven zijn hieronder te vinden en worden verder toegelicht in dit
hoofdstuk.
•
•
•
•
•
•
Power to the People
Lwd TuinFuif
Buurt- en fruittuin de Citrus
Fruitboomplan Aldlân
Eetbaar Achter de Hoven
- Stadslandbouw Watercampus
- Fruit- en vlindertuin Waterspeelplaats
- Moestuin terrein Zienn
Permacultuur Schieringerweg
Overzichtskaart concrete eetbare plannen
44 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Power to the people
Dorp: Hempens
Locatie: Glinswei
Contactpersoon: Jitske Visser
E-mail: [email protected]
Tel: -
Plattegrond De Pleats
Omschrijving:
Op Zorgboerderij De Pleats staat een uitbreiding in de planning. In de loop van 2014 komen
er een pluktuin en een open-lucht-podium. Daarnaast gaat het Project Power-to-the-People
groente en fruit telen voor de verkoop, om de sociale armoede te bestrijden en om seizoensgebonden te (leren) eten. Goedkoper dus! Eens per week zal er een kookavond georganiseerd
worden.
45 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Lwd TuinFuif
Wijk: Huizum
Locatie: Hollanderdijk, tegenover huisnummer 59, 60
Contactpersoon: Sjoerd Jan Edelenbos
E-mail: [email protected]
Tel: 06 218 68 865
Plattegrond locatie Lwd TuinFuif
Omschrijving:
Het initiatief, de Lwd Tuinfuif, is ontstaan omdat Sjoerd Jan Edelenbos enthousiast werd door
een perenboom in de tuin van zijn buurvrouw. Van de peren die deze boom levert maakt hij
vaak stoofperen en jams.
“De grond van de Hollanderdijk is uitermate geschikt voor stadslandbouw, omdat de grond
uit zand en klei bestaat. Als daar nog extra voeding aan toegevoegd wordt, dan schieten de
bomen als paddenstoelen uit de grond! Het lijkt mij daarom heel erg leuk om hiermee aan de
slag te gaan. Toen ik de vraag zag om evt. iets op te starten met stadstuinbouw, ben ik hierover
gaan brainstormen. Van huis uit ben ik een hele goede kok en werk graag met verse producten.
Wat is er nu mooier dan producten die uit eigen tuin komen, op lokale schaal geproduceerd?
Tijdens de oogst kunnen er workshops en oogstfeesten worden georganiseerd. Een echte Lwd
Tuinfuif dus!
46 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Buurt- en fruittuin De Citrus
Wijk: Huizum Oost
Locatie: De Citrus
Contactpersoon: Tiemen Slingerland
E-mail: [email protected]
Tel: -
Plattegrond locatie Buurt en Fruittuin De Citrus
Omschrijving:
's Zomers wordt er in Huizum Oost gezamenlijk gebarbecued en met oud en nieuw viert de
buurt de hele middag en avond samen feest.
Nu speelt een buurtbewoner al een aantal jaren met het idee om eens na te gaan of hij samen
met zijn buren iets met het stukje gemeentegroen voor het keukenraam kan doen, zoals het
aanleggen en onderhouden van een buurttuin. Hier willen ze wat groente, fruit, kruiden en
bloemen planten, en een gezamenlijk zitje plaatsen.
47 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Fruitboomplan Aldlân
Wijk: Aldlân
Locatie: Door de gehele wijk
Contactpersoon: Mirjam vd Hout
E-mail: [email protected]
Tel: -
Plattegrond Aldlân
Omschrijving:
De werkgroep Groen – Aldlân heeft een plan gemaakt om door de gehele wijk fruitbomen aan
te planten. De planning is dat dit in het najaar van 2014 uitgevoerd zal worden.
48 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Eetbare plannen Achter de Hoven
Wijk: Achter de Hoven
Contactpersoon: Hendrikus Venema
E-mail: [email protected]
Tel: 06 502 54 287
Overzichtskaart eetbare plannen Achter de Hoven
a. Stadslandbouw Watercampus
Omschrijving:
In samenwerking met de Culturele Hoofdstad en culturele inbeslagname van de Watercampus
gaat de coöperatie een deel van het terrein van de Watercampus gebruiken voor permacultuur
of moestuintjes. Daarnaast gaat de coöperatie snoei- en permacultuur cursussen geven.
b. Fruit- en vlindertuin Waterspeelplaats
Omschrijving:
Coöperatie de Hoftuinen wil de Waterspeelplaats aan de Potmarge verrijken met fruitbomen.
Langs het Potmargepaad staan al fruitbomen uit vroegere tijden en dit wordt uitgebreid naar
de waterspeelplaats. Daarnaast zullen er bloemen en struiken voor vlinders en bijen worden
aangeplant.
c. Moestuin terrein Zienn
Omschrijving:
In samenwerking met Zienn wil de coöperatie een moestuin realiseren op de locatie van de
oude Buitenschool.
49 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Permacultuur Schieringerweg
Wijk: Heechterp
Locatie: Naast Schieringerweg 177
Contactpersoon: Chris Troost
E-mail: [email protected]
Tel: -
Plattegrond locatie Permacultuur Schieringerweg
Omschrijving:
Een bewoner wil op het stukje grond naast zijn woning permacultuur gaan toepassen. Hij
wil de grond aankleden met een paar fruitbomen en struiken, een kruidenslinger en op een
boomstronk van een omgewaaide eik wil hij zwammen gaan kweken. Hij wil dit eventueel later
uitbreiden naar andere pleinen onder het motto: de buurttuin komt naar je toe.
50 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Wensen voor
2014/2015
Naast de plannen die er liggen zijn er ook wensen van burgers en bedrijven die de gemeente
eetbaarder willen maken. Voor deze wensen wordt nog gekeken wat de mogelijkheden zijn
betreffende financiering, locatie, draagvlak et cetera.
Momenteel zijn er negen wensen. Hieronder worden de wensen kort beschreven.
• Oesterzwammen op koffiedik
• Stadslandbouw Grou
• Stadslandbouw Warten
• Stadslandbouw Voedselbank
• Ecodorp Nieuw stroomland wonen/werken
• Groencentrum Bloeigaard
• Moestuin en fruitgaard Fioringras
• Insecten- en fruittuin
• Eetbare wensen Achter de Hoven
- Herstellen en terugbrengen van de fruit- en notenbomenlaan in de wijk
- Stadslandbouw i.s.m. Zorggroep Palet
Oesterzwammen op koffiedik
Wijk: Contactpersoon: Boudewijn de Vries
E-mail: [email protected]
Tel: Omschrijving:
Een inwoner van de gemeente heeft het idee om op ingezamelde koffiedik oesterzwammen te
telen. In een leegstaand gebouw van De Rabobank kan hij de oesterzwammen binnen in het
donker laten groeien op een oppervlakte van 5000 m2.
Stadslandbouw Grou
Dorp: Grou
Contactpersoon: Yvonne de Booij
E-mail: [email protected]
Tel: Omschrijving:
Yvonne de Booij en Eelkje Vlieger willen i.o.m. buurtbewoners een stuk gemeentegroen aan de
Oosterhoutstraat in Grou inrichten als moestuin en vlinder/bijentuin.
Stadslandbouw Warten
Dorp: Warten
Contactpersoon: Dorpsbelangen Warten
E-mail: Tel: Omschrijving:
In Warten heeft Dorpsbelangen Warten de wens om op een braakliggend stuk grond van een
projectontwikkelaar stadslandbouw te realiseren.
51 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Stadslandbouw voor voedselbank
Wijk: Contactpersoon: P. A. van Wijk
E-mail: [email protected]/[email protected]
Tel: Omschrijving:
Voor stadslandbouw voor de voedselbank wordt nog gezocht naar een groot stuk braakliggend
terrein. Stadslandbouw voor de voedselbank kan bijdragen aan lokaal duurzaam voedsel en
werkgelegenheid.
Ecodorp Nieuw Stroomland wonen/werken
Wijk: Contactpersoon: Irma Abelskamp
E-mail: [email protected]
Tel: Omschrijving:
Het ecodorp is nog in ontwerpfase. In overleg met de gemeente wordt gezocht naar een
geschikte locatie waar deels een nomadisch dorp gerealiseerd kan worden met yurts en woonwagens en een deel ecologische woningen gemaakt van natuurlijke materialen. Of dit op één
terrein komt is nog onduidelijk.
Groencentrum Bloeigaarden; duurzame educatieve binding
Bilgaard/Havankpark
Wijk: Bilgaard
Contactpersoon: Nhan N. Le
E-mail: [email protected]
Tel: 058 8 200 208
Omschrijving:
Leeuwarden en omstreken kent de initiatiefnemers van www.junior-journaal.nl. Sinds een
aantal jaren zetten zij zich in voor de jeugd, zodat zij positiever de toekomst tegemoet kunnen
treden. Voor de jeugd zijn de ogen gevallen op een stuk grond in de wijk die ze willen omtoveren tot een groen en fleurig educatiecentrum voor de basisscholen in Bilgaard.
Er zal een kleurrijk stuk Bilgaard herrijzen met besjes, vruchten en fruit. Kinderen kunnen al
snel appels plukken, aardbeienjam maken en ze weten ook hoe hazelnoten eruit zien voordat
ze het in de chocopasta op hun brood krijgen. Hiervoor willen ze ook graag een kas plaatsen,
zodat schoolklassen altijd in een droge ‘buitenomgeving’ aan het werk kunnen. Verder zal het
stuk grond omgetoverd worden tot een gezellige ontmoetingsplek.
Moestuin en fruitgaard Fioringras
Wijk: Aldlân
Contactpersoon: Wendy van Gooren
E-mail: [email protected]
Tel: In de wijk Aldlân is door een buurtbewoonster het idee ontstaan om twee kleine stukjes groen
van de gemeente om te toveren tot een kleine fruitgaard en kruidentuintje waarvan iedereen
in de buurt mag plukken.
Insecten- en fruittuin
Dorp: Goutum
Contactpersoon: Dorpsbelang Goutum
E-mail: [email protected]
Dorpsbelang Goutum heeft de wens om i.s.m. de plaatselijke school bij de Kûle een insectentuin en fruitbomen aan te leggen.
52 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Eetbare wensen Achter de Hoven
Wijk: Achter de Hoven
Contactpersoon: Hendrikus Venema
E-mail: [email protected]
Tel: 06 502 54 287
Coöperatie de Hoftuinen heeft naast plannen ook nog een aantal wensen waarvoor nog
gezocht wordt naar mogelijkheden.
Herstellen en terugbrengen van de fruit- en notenbomenlaan in de wijk
Vroeger liepen door de wijk lanen van fruit- en notenbomen. In samenwerking met gemeente
Leeuwarden wil de coöperatie de bomenlaan in de straat Achter de Hoven herstellen.
Stadslandbouw
Coöperatie de Hoftuinen is de mogelijkheden aan het verkennen voor stadslandbouw in de
voormalige kassen van Smeding en bij Parkhoven, in samenwerking met Zorggroep Palet.
53 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Groene initiatieven
Naast eetbare initiatieven zijn er ook groene initiatieven. Deze initiatieven zijn op dezelfde
manier gecategoriseerd als de eetbare initiatieven, in uitgevoerd, plannen en wensen.
Wat wordt verstaan onder een groen initiatief?
Een groen initiatief is een idee van een bedrijf, vereniging, wijk, dorp of burger, om de stad te
vergroenen door middel van het aanplanten van meer bomen, planten en bloemen. Door meer
groen in een wijk of buurt komt de mens meer buiten, ontstaat er meer sociale cohesie, gaat
de gezondheid omhoog en het leidt tot een grotere biodiversiteit. Een kenmerk van een groen
initiatief is dat het initiatief niet is aangelegd voor het verkrijgen van voedsel en de planten
geen eetbare vruchten dragen.
Overzichtskaart groene initiatieven
54 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Uitgevoerde en in
uitvoering zijnde
groene initiatieven
In de gemeente Leeuwarden zijn voor zover bekend in totaal veertien groene initiatieven gerealiseerd. Deze initiatieven verschillen per locatie en qua inhoud. De één is verspreid over een
gebied, terwijl de ander op één locatie te vinden is.
De volgende initiatieven zijn gerealiseerd/in uitvoering:
Land-art project KIJ
Natuur in de Binnenstad
Vergroenen Wirdum-Swichum
Bomenproject particuliere tuinen Wirdum
Boerenlandpad Wirdum
Stinzenflora Aytte-blomkes
Vlindertuin Nijlân
Vlinderberm Canterlân
Eco-rail
Groen Achter de Hoven
Bijenlint Spoorstraat
Vlinderstruiken Spoorstraat
Leeuwarder Bijenlint
Tuindag/Bakkie in de buurt
Bloemenpluktuin
Groene wanden
55 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Land-art project KIJ
Dorp: Hempens- Teerns
Locatie: Skoalledyk
Contactpersoon: Wurkgroep KIJ
E-mail: Tel: -
Plattegrond Land-art project KIJ
Omschrijving:
Van het gebied is een kunstwerk (Land-art project) gemaakt, dat volgens de ontwerpers
herinneringen oproept aan het landschapstype uit de eerste helft van de 20ste eeuw rondom
Hempens-Teerns. De inrichting en de hier grazende Friese roodbonte koeien vormen een metafoor voor de van oorsprong agrarische identiteit en de cultuurhistorie van beide dorpen.
In 2004 graasden de eerste koeien in het Land-art project. In de twee jaren daarna werden de
ijsbaan en het wandelpad aangelegd, het oorspronkelijke greppelpatroon werd hersteld, de
dijk langs de Nauwe Greuns verlegd en riet en een meidoornhaag aangeplant. Doarpsbelang
Himpens/Tearns heeft een beheerovereenkomst met de gemeente Leeuwarden. De werkgroep
KIJ zorgt voor het beheer en onderhoud van het Land-art project.
56 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Natuur in de Binnenstad
Wijk: Binnenstad
Locatie: Verschillende straten in de binnenstad
Contactpersoon: Hennie van Amerongen
E-mail: [email protected]
Tel: -
Impressie natuur in de Binnenstad
Omschrijving:
Wijkpanel Binnenstad heeft aangegeven meer groen te willen in de binnenstad. Zij wil dit
realiseren door middel van de aanleg van geveltuinen en de aanleg van planten en bomen. En
daarnaast ook door middel van nestgelegenheden voor mussen en gierzwaluwen, speerpunten
in het project, te creëren. Hierdoor hoopt het Wijkpanel de populatie van beide vogelsoorten te
verhogen. Wijkpanel Binnenstad heeft momenteel 48 ideeën om de binnenstad te vergroenen.
In 2012 hebben de corporaties Elkien en WoonFriesland samen diverse geveltuintjes gerealiseerd. In het voorjaar van 2013 zijn nog eens ca. 25 ideeën gerealiseerd in de vorm van het
vergroenen van boomspiegels en het aanleggen van geveltuintjes door het wijkpanel i.s.m. de
gemeente, bewoners en bedrijven en zijn de vogelvoorzieningen aangebracht. Verder is het de
bedoeling dat er elk jaar circa 20 geveltuintjes worden aangelegd.
57 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Vergroenen Wirdum-Swichum
Dorp: Wirdum-Swichum
Contactpersoon: Yvonne van Manen
E-mail: [email protected]
Tel: 058 255 18 14
Bomenproject particuliere tuinen Wirdum
Dorp: Wirdum
Locatie: Legedyk
Omschrijving
Aan de zuidkant van de Legedyk zijn 14 lindebomen aangeplant in particuliere tuinen. Het
initiatief kwam vanuit Dorpsbelang en is in 2012 gerealiseerd.
Boerenlandpad Wirdum
Dorp: Wirdum
Locatie: Loodyk – Werpsterdyk
Omschrijving
Er is een boerenland pad aangelegd vanaf de begraafplaats aan de Loodyk dat langs mais en
grasland loopt naar de Werpsterdyk.
Stinzenflora Aytte-blomkes
Dorp: Swichum
Locatie: alle bermen en het kerkhof
Omschrijving:
In Swichum hebben dorpsbelang en inwoners in alle bermen en op het kerkhof Stinzenflora
aangeplant. Het betreft de zogenaamde Aytta-blomkes. Deze bloemen danken hun naam aan
de Ayttastate in Swichum. Het initiatief is in 2012 gerealiseerd.
58 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Vlindertuin Nijlân
Wijk: Nijlân
Locatie: Surinamestraat 31
Hoofdbeheerder: Bauke Westra
E-mail: [email protected]
Tel: 06 485 41 311
Impressie Vlindertuin Nijlân
Omschrijving:
De vlindertuin is begin 2013 aangelegd. Het initiatief om op het braakliggende terrein iets met
groen te doen kwam van Bram Bleeker, stadsdeelbeheerder van de gemeente Leeuwarden
en het wijkpanel. Daan van Zomeren van Milieuplatform Leeuwarden en Bauke Westra van
Wijkpanel Nijlân kregen het idee om een soort heemtuin te starten voor vlinders en bijen met
een vennetje voor libellen. Het is tijdelijke natuur totdat er een andere bestemming komt voor
het stuk grond. Het vlindertuin-idee is ontstaan doordat Daan van Zomeren zich bezig houdt
met inheemse planten en zich inzet voor het behoud van bijen en vlinders. In het voorjaar van
2013 is de eerste beplanting aangebracht, o.a. door het Nordwin College en buurtbewoners die
overtollige planten aan mochten leveren. Afgelopen winter is de tuin aangepast; er is een grote
omgewaaide boom neergelegd en betere grond aangebracht. Ook zijn er dit voorjaar nog een
flink aantal vlinder- en bij vriendelijke planten via de gemeente aangeschaft en is een gedeelte
ingezaaid met bloemenmengsels.
De tuin wordt onderhouden door een 10 tal vrijwilligers waarvan er 3 wekelijks met de tuin
bezig zijn. Er wordt nog wel gezocht naar meer vrijwilligers.
In de zomer wordt er door Daan van Zomeren een plant en vlinder excursie voor wijkbewoners
en andere geïnteresseerden georganiseerd. Er zijn nog plannen om dat in de toekomst ook
voor schoolkinderen te doen. Voor een interview NMF Drenthe met Daan en Bauke over tijdelijke natuur zie ook http://www.youtube.com/watch?v=Ie7hObiYY9o.
59 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Vlinderberm Canterlân
Dorp: Miedum
Locatie: Canterlânswei
Contactpersoon: Freek Nijland
E-mail: [email protected]
Tel: 058 256 27 36
Impressie Vlinderberm Canterlân
Omschrijving:
Vlinderberm Canterlân is een project voor vlindervriendelijk bermbeheer van de
Wielenwerkgroep langs een fietspad tussen Gytsjerk en Miedum. Het project is gestart in 1989
in samenwerking met de gemeente Tytsjerksteradiel; een jaar later deed ook Leeuwarden mee.
Voorop staat behoud van de normale gebruiksfunctie van de berm, gecombineerd met een
optimaal beheer voor plant en dier, in het bijzonder voor vlinders. Het beheer is geadopteerd
door de Wielenwerkgroep.
De berm wordt gemaaid volgens het principe van ‘gefaseerd maaibeheer’, waarbij geprobeerd
wordt om een deel van de ‘waardplanten’, waarop eitjes worden afgezet en waar de rupsen
van eten, te laten staan. Aan de wegzijde van het fietspad is de berm in vakken verdeeld, die
om en om in juni en in september gemaaid worden. In de vakken die in juni of september niet
gemaaid worden blijven de waardplanten, zoals veldzuring, pinksterbloem, grote brandnetel en
diverse grassen en dus ook daarop aanwezige eitjes, rupsen en poppen gespaard, waardoor de
vlinders de kans krijgen hun levenscyclus te voltooien. Met uitzondering van enkele bloemrijke
plekken wordt de berm langs de sloot zowel in juni en september gemaaid. Daardoor wordt
de bloemrijkheid van de berm bevorderd. Behalve voor vlinders is de berm ook belangrijk voor
veel andere dieren als hommels, bijen, zweefvliegen en libellen. De bloemrijke berm is een
waardevol onderdeel van de leefomgeving van de Trynwâlden en is vooral in het voorjaar een
lust voor wandelaars en fietsers.
60 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Eco-rail
Wijk: Westeinde/Valeriuskwartier
Locatie: tussen Euterpestraat en Douwe Kalmaleane
Hoofdbeheerder: Milieuplatform Leeuwarden/ gemeente Leeuwarden
E-mail: Tel: -
Plattegrond Eco-rail
Omschrijving:
In het verleden liep vanuit Leeuwarden een spoorlijn naar Dokkum. Dit werd ook wel het
Dokkumer Lokaaltje genoemd. Tegenwoordig is de spoorlijn voor een groot gedeelte opgeruimd, maar wat er van over is, is een stuk woeste natuur. Klaas Vos van het Milieuplatform
Leeuwarden en het Wijkpanel Westeinde, hadden een paar jaar geleden het idee om op de
plaats van de spoorlijn een wandelpad aan te leggen met behoud van alles wat daar kruipt en
groeit. De rails en bielzen bleven liggen en daartussen is zand gestort tot net boven de bielzen.
Als dank voor het werk dat Klaas Vos heeft gedaan is er in 2008 een hoogstam fruitboom
geplant langs de Eco-rail.
In 2012 zijn er vanuit de Wijkaanpak nieuwe initiatieven ontstaan. De wijkpanels en – verenigingen van het Valeriuskwartier en Westeinde, het milieuplatform en gemeente Leeuwarden
hebben gezamenlijk een plan gemaakt voor het gebied.
Het idee is om de monumentale, recreatieve en ecologische waarden zo te combineren dat er
op alle vlakken een meerwaarde ontstaat. Een gezamenlijke beheergroep gaat nadenken over
het toekomstig beheer. In september starten de eerste werkzaamheden om tot realisatie van
het plan te komen.
61 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Groen Achter de Hoven
Om Achter de Hoven te vergroenen en o.a. bijen en vlinders van voedsel te voorzien zijn in de
wijk twee initiatieven uitgevoerd. Meer initiatieven in Achter de Hoven met betrekking tot groen
zitten in de planfase.
Bijenlint Spoorstraat
Wijk: Achter de Hoven
Locatie: Spoor tussen Oostergoweg en Pieter Stuyvesantweg
Contactpersoon: Hendrikus Venema
E-mail: [email protected]
Tel: 06 502 54 287
Plattegrond Bijenlint Spoorstraat en bijenhotel
Omschrijving:
Door een samenwerking tussen Coöperatie de Hoftuinen en ProRail wordt in het spoorvak
tussen de twee spoorwegovergangen aan de Oostergoweg en de Pieter Stuyvesantweg een
bijenlint aangelegd. Begin mei 2014 is er door ProRail een bloemenmengsel ingezaaid. Door
de aanleg van dit bijenlint wordt rondom de spoorzone ruimte gecreëerd voor insecten.
Hiermee dragen de wijk Achter de Hoven en ProRail een steentje bij aan het stimuleren van
de bijenpopulatie in Leeuwarden. Na oplevering van de Watercampus zal er een bijenhotel
geplaatst worden op het terrein nabij het spoor. Dit bijenhotel is door ProRail geschonken aan
Coöperatie de Hoftuinen.
62 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Vlinderstruiken Spoorstraat
Wijk: Achter de Hoven
Locatie: Spoorstraat
Contactpersoon: Hendrikus Venema
E-mail: [email protected]
Tel: 06 502 54 287
Plattegrond vlinderstruiken Spoorstraat
Omschrijving:
In het voorjaar van 2014 is door Coöperatie de Hoftuinen een aantal vlinderstruiken aangeplant
langs de Spoorstraat. Een derde van het groen langs de spoorbaan tussen de Oostergoweg en
de Pieter Stuyvesantweg is voorzien van vlinderstruiken.
Vlinderstruiken zijn vlinder- en insectentrekkers door hun heerlijk geurende bloemen. Dit is
niet alleen ten gunste van de biodiversiteit in de wijk en in de gemeente, maar bloeiende
vlinderstruiken zijn ook een kleurig geheel en door de vele mooie vlinders die er op af komen
erg aantrekkelijk voor kinderen. Naast het aanplanten van vlinderstruiken wil de coöperatie ook
andere voorzieningen treffen voor verschillende diersoorten. Zo gaan ze vlinder- en bijenkasten
en vogel- en egelhuisjes plaatsen door de gehele wijk.
63 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Leeuwarder Bijenlint
Wijk: Locatie: Door delen van de gemeente
Contactpersoon: Jan Wester
E-mail: [email protected]
Tel: -
Tracé van het Leeuwarder Bijenlint
Omschrijving:
Om de biodiversiteit te vergroten en om bijen van voldoende voedsel te voorzien wordt op initiatief van de gemeente een ander maaibeheer toegepast in bermen. Door minder vaak per jaar
de bermen in het bijenlint te maaien en het maaisel af te voeren zal meer diversiteit ontstaan
in de aanwezige bloemensoorten. Naast een ander maaibeheer wordt op een aantal plekken
een speciaal bloemenmengsel ingezaaid om het omvormen van gazon tot bloemenberm wat
spoediger te laten verlopen. Het Leeuwarder Bijenlint zal lopen vanaf De Zwette, ter hoogte van
Reduzum, tot aan de noordelijke gemeentegrens voorbij Miedum. Dit resulteert in een bijenlint
van 23 km lang!
64 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Tuindag/Bakkie in de buurt
Wijk: Bloemenbuurt/Oldegalileën
Locatie: Wisselende plekken in de wijk
Contactpersoon: Sjoerd Jelle Wiersma / Inge Koch
E-mail: [email protected] / [email protected]
Tel: 06 401 80 477
Uitnodigingsflyer Tuindag/Bakkie in de Buurt
Omschrijving:
De Tuindag/Bakkie in de Buurt is een samenwerking tussen De Groene Apotheek, de
Talentenbus, het Wijkpanel, Sociaal Team Oud-Oost, Het Tuingereedschap uitleenpunt en,
indien nodig, WoonFriesland en/of Elkien. Deze Tuindag/Bakkie in de Buurt wordt elke 1e
zaterdag van de maand georganiseerd en steeds in een ander stukje van de wijk.
De dagen zijn opgezet om bij mensen die het zelf niet kunnen in een gemoedelijke sfeer te
helpen met het onderhoud van hun (voor)tuintje. Er wordt gezorgd voor extra tuingereedschap,
zodat de andere bewoners deze kunnen lenen voor hun tuin. Het leuke is dat als iedereen op
zo’n dag bezig is er een boemerang effect ontstaat; steeds meer mensen gaan iets in hun tuin/
straat doen of komen gereedschap lenen. Op een Tuindag/Bakkie in de Buurt worden ook elke
keer een aantal boomspiegels beplant en komen er twee containers in de wijk te staan (groen
en grofvuil) die meestal vol weer vertrekken.
Mensen kunnen aanschuiven voor koffie, thee en/of frisdrank, voor een praatje of voor informatie, terwijl de kinderen een spelletje doen of educatief groen bezig zijn.
65 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Bloemenpluktuin
Wijk: Heechterp Schieringen
Locatie: tussen Egelantierstraat en Wilgenstraat
Contactpersoon: F. v.d. Berg
E-mail: [email protected]
Tel: -
Plattegrond bloemenpluktuin
Omschrijving:
Het initiatief voor de bloemenpluktuin is afkomstig van wijkpanel Heechterp Schieringen en is
opgezet om de wijk op te fleuren en om de bewoners de mogelijkheid te geven om bloemen
te plukken. De wijk Heechterp Schieringen heeft heel veel groen, waarvan een aantal mensen
denken dat dat groen gebruikt mag worden om de hond te mogen uitlaten. Toen op de plek
waar de bloempluktuin nu ligt de Wilgenflat werd gesloopt, en de optie voor gras inzaaien
werd genoemd, heeft het wijkpanel het initiatief genomen om met de extra bewonersgelden
een bloempluktuin te realiseren. Geen poepveldjes erbij in de wijk maar een zee van bloemen!
Waar het wijkpanel eerst de gedachte had om te werken met regels is het panel daar van
afgestapt om eens iets neer te zetten in de wijk zonder regels. En dat werkt eigenlijk heel goed.
In de bloempluktuin kan men alleen bloemen en grassen plukken.
Dit jaar is het opnieuw ingezaaid en het is weer afwachten wat en hoe het gaat groeien en
bloeien.
66 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Groene wanden
Wijk: Binnenstad
Locatie: In verschillende straten van de binnenstad
Contactpersoon: Saraï Zijlstra en Wijkpanel Binnenstad
E-mail: [email protected]
Tel: -
Impressie Green Wall
Omschrijving:
Saraï Zijlstra is onder de naam I, Ms. Green bezig met allerlei verschillende vernieuwende
manieren om groen terug te brengen in de stad waar het ontwerp centraal staat. Een idee van
I, Ms. Green was om een Groen Monument te maken, ter nagedachtenis van de brand aan
het Mata Hariplein, dat zou worden meegenomen in de wederopbouw van de gevels en zou
uitgroeien tot een echte verticale tuin.
In de Oosterstraat is in juni 2014 de eerste Green Wall geopend. De groene wand is gerealiseerd in samenwerking met o.a. Wijkpanel Binnenstad, gemeente Leeuwarden en de ondernemersvereniging. Net als deze wand zou I, Ms Green graag meer willen vergroenen in de
binnenstad. Denk hierbij aan groene banken van gras midden in de stad, groene lopers, groene
kunstwerken, groene marketing et cetera.
67 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Concrete plannen
2014
Naast uitgevoerde initiatieven ligt er ook een concreet plan voor het groener maken van de
omgeving. Het betreffende plan wordt hier verder toegelicht.
Overzichtskaart concrete groene plannen 2014
68 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Vlindertuin Johannes Kolfplein
Wijk: Vrijheidswijk
Locatie: Naast winkelcentrum Canadezenlaan
Contactpersoon: Wytske Visser
E-mail: [email protected]
Tel: -
Plattegrond locatie Vlindertuin
Omschrijving:
Het wijkpanel Vrijheidswijk wil graag een stuk braakliggend terrein naast het Johannes Kolfplein
inzaaien met een bloemenmengsel speciaal voor vlinders.
69 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Wensen voor
2014/2015
Naast de plannen die er liggen is er ook een wens om de gemeente groener te maken. Voor
deze wens wordt gekeken wat de mogelijkheden zijn betreffende financiering, locatie, draagvlak et cetera.
Groene tuinafscheidingen Aldlân
Wijk: Aldlân
Contactpersoon: Mirjam v.d. Hout
E-mail: [email protected]
Tel: Omschrijving:
Om de wijk te vergroenen wil het Wijkpanel i.s.m. de Werkgroep – Groen Aldlân buurtbewoners motiveren hun tuinen af te scheiden met groen in plaats van schuttingen. Hiervoor wordt
overlegd of dit te realiseren is door middel van een subsidieregeling vanuit het wijkpanel/
Werkgroep – Groen.
70 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Overige
ontwikkelingen
Adoptie en vergroenen boomspiegels
In verschillende wijken in de gemeente zijn boomspiegels geadopteerd. In een boomspiegel
kunnen bewoners zelf bloemen planten en onderhouden. Geadopteerde boomspiegels zijn te
herkennen aan een witte stoeptegel.
In Achter de Hoven zijn inmiddels circa 60 boomspiegels geadopteerd en vergroend. In de wijk
Oldegalileën zijn het er inmiddels 45. Ook in de rest van de gemeente worden steeds meer
boomspiegels geadopteerd, wat samen resulteert in een totaalstand van 165 geadopteerde
boomspiegels op 4 juni 2014.
Opening eerste boomspiegel, Achter de Hoven (Leeuwarder Courant)
71 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Geveltuinen
Ook door het aan leggen van geveltuinen kan de gemeente groener worden. Na een inventarisatie blijken tot 4 juni 2014 in totaal 597 geveltuintjes te zijn aangelegd in de binnenstad.
Groene daken
De gemeente stimuleert vanaf mei 2009 in het kader van gemeentelijk rioleringsplan het aanbrengen van groene daken in de vorm van subsidie. Het aanbrengen van groene daken heeft
als voordeel dat het de woning goed isoleert, het geluid weert, de levensduur van het dak
verlengt, een groen dak milieuvriendelijk is en de stad wordt er groener van!
Tussen 2011 en 2014 heeft de gemeente voor zover bekend eenentwintig groene daken gesubsidieerd met een totale oppervlakte van 1081 m2.
Groene speelterreinen
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Waterspeelplaats Potmarge
Modder aan je broek, Wielenpolle
Groen speelelement in het Bennerpark (Emmakade)
Groene speelelementen van wilgentenen, Zuiderburen
Benutten bosjes met spelaanleidingen in het Julianapark, Nijlân
Groene spelaanleidingen, Vrijheidswijk
Renovatie Abbinghapark, Huizum Oost
Spelaanleiding bosje Hobbemastraat, Huizum West
Groene Ster gebied
Natuurlijke speelplek, Zuidlanden
Insectenhotel, amfitheater en vuurplaats, Zuidlanden
Ontwikkeling moestuintjes voor kinderen bij stadsboer, Zuidlanden
Groene make-over speeltuin Gerard Dou, Huizum West
Groene speelterreinen bij kinderopvang SKL (door SKL zelf ontwikkelt)
Speelplek/strandje bij de Bonkevaart, Vrijheidswijk
Groene/eetbare schoolpleinen
•
•
•
•
•
•
•
•
OBS Trianova, Camminghaburen Noord
Brede school, Zuidlanden
OBS Plataanschool, Heechterp
OBS De Potmarge, Achter de Hoven (zie Eetbaar Achter de Hoven)
CSG Comenius, Achter de Hoven (zie eetbaar Achter de Hoven)
Prins Constantijnschool, Bloemenbuurt Oldegalileën
MFC de Mozaïek, Vrijheidswijk
Teake Jan Roordaschool, Wytgaard
72 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Zelf een eetbaar of
groen initiatief?
Naast deze bestaande projecten en ideeën kunt u zelf ook een idee hebben hoe u uw
omgeving eetbaarder kunt maken of kunt ‘vergroenen’. Uw idee kunt u melden bij gemeente
Leeuwarden via het telefoonnummer 14 058 of door te mailen naar [email protected]. In
bijlage I is een stappenplan voor nieuwe initiatieven te vinden.
Door de bijdrage van de gemeente, bedrijven, organisaties, wijkpanels, maar zeker ook door de
bewoners kan Leeuwarden een eetbaardere en groenere gemeente worden.
Met dank aan Google Maps voor gedeeltelijk gebruik van beeldmateriaal. Fotomateriaal is
deels aangeleverd door de initiatiefnemers en deels afkomstig uit eigen archief. De teksten zijn
mede aangedragen door de contactpersonen van de initiatieven en verwerkt door Stephanie
van der Hoeven, Paula Teuben en Suzanne Berger
73 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Bijlage I: Stappenplan nieuw initiatief
1
Neem contact op met de gemeente Leeuwarden via telefoonnummer 14 058 of via [email protected] en geef aan wat je wensen zijn. De coördinator stadslandbouw bekijkt jouw wens en neemt contact met je op. 2
Bespreek het idee met de buren, het Wijkpanel of Dorpsbelang. 3
Bespreek het voorstel met de buren, de wijk en andere betrokkenen en maak hen enthousiast; creëer draagvlak. Neem ook eventuele bezwaren serieus. 4
Benoem een contactpersoon. Hij/zij verzorgt de coördinatie tussen bewoners en gemeente. 5
Leg het uitgewerkte idee voor aan de coördinator stadslandbouw. Als het plan mogelijk is maak je samen met de gemeente afspraken over de inrichting en de uitvoering van het plan. 6
Als de betreffende grond niet van de gemeente is, zal de coördinator stadslandbouw contact opnemen met de eigenaar. De gemeente blijft wel graag op de hoogte i.v.m. het totaaloverzicht Eetbare Stad. 7
Heb je goedkeuring voor je plannen, dan kan je aan de slag! Maak een planning en maak afspraken over de aanleg en het onderhoud. Bespreek met de Buitendienst wanneer je begint en/of je hulp nodig hebt. 8
Laat iedereen die mee wil werken aan het project een intentieverklaring of het projectvoorstel ondertekenen zodat het perceel ook wordt onderhouden als iemand verhuist of ziek wordt. 9
De gemeente stelt samen met jullie een gebruikersovereenkomst op, waarin afspraken worden gemaakt over de duur, het onderhoud en eventuele beëindiging. 10
Ga lekker aan de slag, vier je succes en houd regelmatig een gezamenlijk oogst‐ of buurtfeest. En bovenal: geniet van het project! Veel succes! 74
74 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Bijlage II: Contactpersonenlijst
Project Naam Telefoon
E‐mail Belevingstuin Middelsehiem Simone Postma 058 215 32 00 [email protected] Buurttuin ‘t Fliedthofke Inge Haagsma ‐ [email protected] Buurttuin ‘t Túntsje Miranda Tamminga 06 285 86 595 [email protected] Buurttuin Tjerk Hiddes Marte Hartendorp 06 144 27 434 [email protected] Dakmoestuin Bildtsestraat Agnes Ferwerda ‐ [email protected] De Hofkerij Johannes de Goede ‐ [email protected] De Oerfloed Irma Abelskamp 06 269 34 356 [email protected] De Ruiltuin Lemke Statema ‐ [email protected] Doarpstún Snakkerburen St. Doarpstún Snakkerbuorren 06 229 01 652 [email protected] Eco‐rail Milieuplatform / gemeente Leeuwarden ‐ ‐ Eetbaar en groen Achter de Hoven Hendrikus Venema 06 502 54 287 [email protected] Fruit‐ en bloemenpluktuin Heechterp Fridus vd Berg ‐ [email protected] Fruittuin Zuiderburen Remko Pijlman ‐ [email protected] Gezonde buurttuin Heechterp Niels Schotsman ‐ [email protected] Groene wanden Saraï Zijlstra ‐ saraï[email protected] Kindermoestuin ‘t Hofje Trienke Sijperda 058 844 97 44 [email protected] Kruidentuin De Groene apotheek Inge Koch 06 331 92 365 [email protected] Kruidentuin Zaailand Klaas Jan Osinga 06 105 86 047 [email protected] Land‐art project KIJ Wurkgroep KIJ ‐ ‐ Leeuwarder Bijenlint Jan Wester ‐ [email protected] Moestuin Bakker Postmaterreinen Connie Buijs 058 266 31 62 [email protected] Moestuin Emmaplein Femke Molenaar 06 291 97 651 [email protected] Moestuin Michael School Lily Lanser ‐ [email protected] Moestuin Nijlânsdyk Patrick Grevink 06 189 81 204 [email protected] Natuur in de Binnenstad Hennie van Amerongen ‐ [email protected]
75
75 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
Stadsboerproject Âsum Gosse Haarsma 06 483 44 599 [email protected] Tuindag/Bakkie in de buurt Sjoerd J. Wiersma 06 401 80 477 [email protected] Vergroenen Wirdum‐Swichum Yvonne van Manen 058 255 18 14 manen@de‐overlaat.nl Verticaal Tuinieren op proeflocaties Timo ter Voort 06 133 17 254 [email protected] Vlinderberm Canterlân Freek Nijland 058 256 27 36 [email protected] Vlindertuin Nijlân Bauke Westra 06 485 41 311 [email protected] Volkstuin Sint Bonifatiuspark Jeroen Laarman ‐ [email protected] Volkstuinen Fier Fryslân Anjo Ozinga 058 215 70 84 [email protected] Volkstuincomplexen LHVN LHVN 058 215 75 27 [email protected] Volkstuinen Loodyk Harry Smit ‐ [email protected] Woodstudio’s Romke Hekstra 06 290 07 824 [email protected] Plannen 2014 Buurt‐ en fruittuin De Citrus Tiemen Slingerland ‐ [email protected] Fruitboomplan Aldlân Mirjam vd Hout ‐ [email protected] Lwd TuinFuif Sjoerd Jan Edelenbos 06 218 68 865 [email protected] Permacultuur Schieringen Chris Troost ‐ [email protected] Power to the People Jitske Visser ‐ [email protected] Vlindertuin Joh. Kolfplein Wytske Visser ‐ [email protected] Plannen Achter de Hoven Hendrikus Venema 06 502 54 287 [email protected] Wensen 2014/2015 Ecodorp Nieuw Stroomland Irma Abelskamp 06 269 34 356 [email protected] Groencentrum Bloeigaarden Nhan N. Le 058 8 200 208 [email protected] Groene tuinafscheidingen Aldlân Mirjam vd Hout ‐ [email protected] Moestuin en fruitgaard Fiorin Wendy Gooren ‐ [email protected] Oesterzwammen op koffiedik Boudewijn de Vries ‐ [email protected] Stadslandbouw Grou Yvonne de Booij ‐ [email protected] Stadslandbouw Voedselbank P. A. van Wijk ‐ [email protected] Stadslandbouw Warten Dorpsbelangen Warten ‐ ‐ Wensen Achter de Hoven Hendrikus Venema 06 502 54 287 [email protected] 76
76 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014
77 Gemeente Leeuwarden | Eetbare en groene initiatieven | Juli 2014

Technisch medewerker

Folder Mienskipsfonds

Workshop 10: Burgerkracht in de Krachttoerbus In de bus van de

Toelichting bij meerdere vragen Leeuwarder Historische Quiz 2014

Profiel directeur De Princenhof te Leeuwarden

Januari 2014. Cursisten exposeren in Leeuwarden

My Healthclub is een vooruitstrevende organisatie

18, en dan? - De Decentralisaties Dag

Informatie voor de standhouders - Centrum voor Jeugd en Gezin

3D PRINTEN, IETS VOOR U? - University Campus Fryslân