PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University
Nijmegen
The following full text is a publisher's version.
For additional information about this publication click this link.
http://hdl.handle.net/2066/85980
Please be advised that this information was generated on 2015-01-28 and may be subject to
change.
1
O u d h ei d
voorbeelden zien, interessant materiaal voor diverse
n Herfsttij der middeleeuwen evoceert Johan Huizinga
vormen van cultuur- en literair-historisch onderzoek
de impact die kon uitgaan van een goede prediking: ‘wij
(en daarmee zijn we op het terrein waar ook Huizinga
kunnen de schokken, die zij daarmee [de predikatie, JO]
zich begaf ). De enorme omvang van het bewaarde corpus
teweegbrachten [...] alleen bevroeden uit het altijd weer
gelijksoortige verhaal, hoe stad met stad streed om de toe- zorgt er ongetwijfeld voor dat onderzoekers er lang mee
zegging van een preekbeurt, hoe magistraat en volk de pre- voort kunnen.
Het meest veelbelovende artikel vanuit dat bredere
dikers inhaalden met een staatsie, zoals men ze een vorst
onderzoeksperspectief is ‘Uit het geheugen?’ van Patricia
gaf, hoe de prediker soms moest ophouden om het luid
Stoop, omdat zicht biedt op een
geween der schare.’ De middelheel onderzoeksterrein dat de
eeuwse preek was niet alleen ondirecte betekenis van het prederricht en belering, het was ook
kenonderzoek overstijgt. Stoop
spektakel en daardoor een uidoet onderzoek naar het geterst effectief middel in de combruik van de bijbel in de biechtmunicatie tussen kerk en volk.
vaderpreken van Jan Storm,
Maar wie middeleeuwse preken
die overleed in 1488. Storm
leest, vraagt zich vaak af (en
was biechtvader in het klooster
Huizinga deed dat ook al) waar
Jericho te Brussel en verzorgde
dat spektakel te vinden is. En
Thom Mertens, Patricia Stoop en
daar regelmatig de prediking.
wie de schaarse preken van Jan
Christoph Burger eds., De
De overlevering van zijn preken
Brugman leest, begrijpt eigenlijk
Middelnederlandse preek (Verloren;
is groot en op een boeiende maniet waar zijn spreekwoordeHilversum 2009) 320 p., ill., €19,nier gevarieerd: in twee handlijke eloquentie op gebaseerd is.
ISBN 9789087040581
schriften staan de preken, opDuidelijk is in elk geval dat er een
getekend door twee zusters, en
groot verschil moet bestaan tussen bewaarde preekteksten en het performatieve spektakel voorzien van uitvoerige prologen. Janne Colijns, die 44
van de toenmalige prediking. En terwijl die prediking zich preken noteerde, schrijft dat ze Storms preken opschreef
goeddeels onttrekt aan de mogelijkheid tot bestudering aan de hand van zijn persoonlijke aantekeningen die zij
door gebrek aan bronnen, zijn er teksten in overvloed. Het heeft uitgewerkt. Maria van Pee daarentegen meldt exrecent gepubliceerde Repetorium van Middelnederlandse pliciet dat ze de preken uit het geheugen heeft genoteerd.
Eén van de vragen die Stoop aan de orde stelt is: moepreken in handschriften bevat honderden teksten (delen
ten
we deze informatie uit de prologen serieus nemen en
1-3, samengesteld door M. Sherwoord-Smith en P. Stoop,
Leuven 2003; delen 4-7 door D. Ermens en W. van Dijk, waaraan is dit te zien? Vergelijking toont dat er inderdaad
opvallende verschillen zijn tussen de preken die door resLeuven 2007).
De Middelnederlandse preek is een onlangs verschenen pectievelijk Jan Storm, Janne Colijns en Maria van Pee
bundel over de preek in het Middelnederlands met zes zijn opgeschreven. Het zijn verschillen die correspondebijdragen van erkende specialisten op dit terrein, van wie ren met wat er in de prologen is aangekondigd. Boeiend
de meesten betrokken waren bij de onlangs afgesloten in- is daarbij om te zien op welke manier de vervorming door
ventarisering. Het bevat een algemeen inleidend artikel het memoriseren neerslag vindt in de preken die door
van Thom Mertens dat op een even heldere als uitvoerige Maria van Pee zijn opgetekend. Stoop beschrijft een onwijze de preek als tekstgenre voorstelt, duidelijk maakt derzoeksterrein dat voortbouwt op haar gedegen en fashoe de prediking als handeling en de preek als tekst van cinerende promotieonderzoek, Schrijven in commissie, dat
elkaar onderscheiden moeten worden, hoe preken zijn binnenkort als handelseditie verschijnt. Bovendien biedt
opgebouwd, door wie ze werden geschreven en wat hun het boeiende perspectieven voor vragen naar auteurschap
functie was. Mertens geeft een kort overzicht van de ge- en de werking van het geheugen.
De andere bijdragen in de bundel lijken toch vooral
schiedenis van het genre en besluit zijn bijdrage met drie
voer voor specialisten, en dat blijkt niet alleen uit de keuvoorbeelden van verschillende preektypen. Als bijlage is
ze voor het onderwerp – de genadeleer in de ‘preek over
‘Een klein glossarium van de preek ’ toegevoegd. Mertens’
de
gulden berg’, de hofmoraliteit in de preken van Willem
‘voorbarige synthese’, zoals de ondertitel van zijn bijdrage
vermeldt, toont dat het onderzoek naar preken in betrek- de biechtvader, het werk van Johan Scutken en een boeikelijk korte tijd enorm is uitgebreid en ook internationaal end artikel over een ‘predicatieliturgie’ – maar in enkele
volop in de belangstelling staat. En het stuk toont vooral stukken ook wel uit het veelvuldig gebruik van vakjargon
ook dat preken lang niet alleen de moeite waard zijn voor (dat niet in alle gevallen toegelicht wordt in het eerder
wie belang stelt in aspecten van de religieuze geschiede- genoemde glossarium). Bovendien blijven het op zichzelf
staande stukken waarin zelfs een aantal voor de hand lignis. Ze leveren, laat hij aan de hand van verschillende
I
Middeleeuwen
Preken in de
middeleeuwen
283
O u d h ei d
gende onderlinge verwijzingen niet zijn aangebracht. Zo
spreekt G.C. Zieleman over een ‘reeks evangeliën door
het jaar met hun glossen’ (p.11) die in de daaraan voorafgaande bijdrage van Maria Sherwood-Smith besproken
wordt onder de inmiddels vaak gebezigde titel Een nuttelijc boec den kerstenen menschen.
De Middelnederlandse preek is door dit alles even nuttig als hybride. In elk geval biedt het in enkele bijdragen
een mooi overzicht van het genre van de middeleeuwse
preek en van belangrijke onderzoeksthema’s. Bovendien
geeft het via de uitvoerige bibliografie verwijzingen naar
verdere literatuur terwijl het register toegang tot dit alles
vergemakkelijkt. Maar onduidelijk is voor welk publiek
dit nu bedoeld is, en de verwachting die bij mij gewekt
werd door het openingsartikel van Mertens, wordt toch
niet helemaal ingelost. Zijn ‘voorbarige synthese’ mag wat
mij betreft, met gebruikmaking van al deze specialistische kennis, snel worden uitgewerkt tot een veel uitvoeriger synthese, en Mertens lijkt me daartoe heel goed in
staat.
Johan Oosterman
Radboud Universiteit Nijmegen

Download Report