S
c h i p en W e r f
1 4 -D A A G S t i j d s c h r i f t , g e w i j d a a n s c h e e p s b o u w , s c h e e p v a a r t e n h a v e n b e l a n g e n
ORGAAN VAN
DE VEREENIGING VAN TECHNICI OP SCHEEPVAARTGEBIED
DE CENTRALE BOND VAN SCHEEPSBOUWMEESTERS IN NEDERLAND
HET INSTITUUT VOOR SCHEEPVAART EN LUCHTVAART
HET NEDERLANDSCH SCHEEPSBOUWKUNDIG PROEFSTATION
IN „SCHIP E N W ER F” IS O PG E N O M EN H E T M A A N D B LA D „D E T E C H N ISC H E K R O N IE K ”
D RIEËN DERTIG STE JAARGANG
Overnemen van artikelen enz. zonder toestem m ing van de uitgevers verboden.
11 MAART 19S6 — No.5
KONINKLIJK HUWELIJK
H.K.H. PRINSES BEATRIX EN DE HEER C. G. VON AMSBERG
10 M A A R T 1966
Foto Max Koot
Een nimmer aflatende toew ijding aan 's lands belang, zal voor kroonprinses
Beatrix en haar gemaal onder meer een grondslag vormen voor een gezegend
huwelijk, onze beste wensen vergezellen hen op hun koninklijke weg
H E T ENERGIEBELEID IN DE EUROPESE GEMEENSCHAP
Op de in september jl. gehouden con­
ferentie die gewijd was aan de energie­
voorzieningen en het energiebeleid ,in
de Europese Gemeenschap, hebben ach­
tereenvolgens minister J. M. den Uyl,
met een korte openingsrede, dr.
H. von der Groeben, lid van de E.E.G.Commissie, mr. E. M. J. A. Sassen, lid
van de Euratom Commissie en E. P.
W ellenstein, I.U.R. drs., secretaris­
generaal van de Hoge Autoriteit van
de E.G.K.S. het woord gevoerd. Dr.
Von der Groeben wees op de betekenis
van het beginsel van de goedkope ener­
gie. De energiekosten toch vormen een
niet te onderschatten deel van de totale
kosten. Gemiddeld bedraagt het aandeel
van de directe energiekosten in de in­
dustrie weliswaar slechts ongeveer 4 %,
maar dit is slechts een gemiddelde en
dan nog uitsluitend van de rechtstreeks
toe te kennen kosten.
In verscheidene sectoren is het aan­
deel aanzienlijk hoger, zoals uit onder­
staande cijfers blijkt.
In %
C e m e n tin d u strie
H o o g o v e n s en
sm elterijen
IJz e rp ro d u c e re n d e
industrie
G lasin d u strie:
— holglas
— vensterglas
(T er vergelijking:
aandeel van de
arbeidskosten)
29
17
13
14
12
17
12
11
32
25
H ierbij dient er op gewezen dat de
sectoren met meer dan 5 % directe
energiekosten voor circa 30 % tot de
totale industriële produktie bijdragen.
Voor het internationale concurrentie­
vermogen is goedkope energie in vele
bedrijfstakken dan ook van doorslag
gevende betekenis. Daarnaast is goed­
kope energie ook voorwaarde voor een
snelle invoering van energie-intensieve
produktieprocessen waarvan de produktiviteit over het algemeen groter is.
H et tekort aan arbeidskrachten dwingt
daarnevens tot vervanging van mense­
lijke arbeid door energie.
1950
V e rb ru ik v a n p rim a ire
energie in de G em eenschap
(in ste en k o o l equivalent)
w aarv an :
eigen energiebronnen
eigen steenkool
1964
289,2
597,6
m ln. ton m ln. ton
87 %
70 %
50 %
37 %
Spreker wees vervolgens op de nood­
zaak voor een industrieel potentieel als
dat van de Gemeenschap om steeds te
kunnen beschikken over voldoende
energie, die immers de essentiële grond­
stof van de industrie is. Onderstaande
cijfers geven een beeld van de proble­
men die hiermede samenhangen.
Tenzij men er in slaagt meer nieuwe
„Gemeenschapsenergie” zoals kernener­
gie en aardgas op de markt te brengen,
zal zoals uit de cijfers blijkt, steeds
groter invoer onvermijdelijk zijn. Uit
een kort overzicht van de huidige situa­
tie in de lidstaten op het gebied van
energiebeleid, blijkt welke moeilijk­
heden moeten worden overwonnen
vooraleer een gemeenschappelijk ener­
giebeleid tot stand kan komen.
In Frankrijk beheerst de regering
vrijwel de gehele energiesector, hetzij
door middel van overheidsbedrijven
dan wel door wettelijke en administra­
tieve maatregelen. Door het ingrijpen
van de overheid in alle sectoren van de
energiehuishouding kan een consequen­
te politiek ten gunste van de Algerijnse
aardolie en de Franse steenkool worden
gevoerd.
Italië streeft daarentegen naar een zo
goedkoop mogelijke energievoorziening.
Kolen kunnen onbeperkt worden in­
gevoerd, ook uit derde landen. De elek­
triciteitsbedrijven werden enkele jaren
geleden genationaliseerd. Door middel
van een van overheidswege vastgestelde
maximumprijs voor olie en aardgas en
van de gevolgde politiek inzake het
verlenen van concessies voor buisleidingen tracht de regering haar opvattin­
gen met betrekking tot het energie­
beleid te verwezenlijken.
In België wordt de mijnindustrie
krachtig gesubsidieerd terwijl de over­
heid bovendien „met zachte hand” er
naar streeft de mijnen voldoende afzet,
o.a. bij de energieproducerende bedrij­
ven te verschaffen.
In Duitsland vormen een prohibi­
tief invoerrecht op steenkool uit derde
landen en de belasting op aardolie een
belangrijke bescherming van de steenkoolmijnindustrie. De afzet van kolen
wordt bevorderd door subsidies of vrij­
stelling van belasting voor de bouw
van elektriciteits- en stadverwarmingsbedrijven die kolen verbruiken, terwijl
de mijnbouw ook hulp voor negatieve
en positieve rationalisatie en subsidies
voor sociale doeleinden ontvangt. Hier­
uit blijkt hoe sterk het beleid op ener­
giegebied in de lidstaten verschilt.
De heer Sassen wees er op dat de
totale energieproduktie in de Gemeen­
schap iedere tw intig jaar verdubbelt
en de elektriciteitsproduktie een toe­
nemend aandeel van de totale energie­
produktie voor haar rekening neemt.
De toeneming van de produktie van
elektriciteit
wordt gekarakteriseerd
door een verdubbeling in bijna tien
jaar. Terw ijl voor 1965 met een ptoduktie van rond 400 m iljard k W u in
de zes landen werd gerekend, zal
— naar verwacht wordt — in 1975
een produktie van 790 m iljard kW u
worden bereikt. Het is in het raam van
deze zich snel ontwikkelende elektrici­
teitsproduktie dat de kernenergie een
plaats heeft gevonden.
Kernenergie komt nam elijk in de
eerste plaats en in de naaste toekomst
vrijw el uitsluitend in aanmerking voor
de produktie van elektriciteit. Ge­
durende de periode tot 1975 zullen zich
belangrijke veranderingen voltrekken
in de samenstelling van het brandstof­
fenpakket waarop in Europa een be­
roep moet worden ged'aan. De toepas­
sing van steenkool is min of meer sta­
biel. De Gemeenschap verbruikt een
hoeveelheid die ligt tussen 200 en 250
miljoen ton steenkool equivalent.
Als deze hoeveelheid overeenkomstig
de verwachting ongeveer gelijk b lijft,
zal het aandeel van de steenkool in de
totale energievoorziening dalen. In
1963 kon deze delfstof nog de h elft
van de Europese energieproduktie voor
haar rekening nemen, m aar in 1975 zal
dit aandeel waarschijnlijk tot iets meer
dan een vierde zijn gedaald. Daartegen­
over staat een krachtige stijging van
het aandeel van aardolie en aardgas. In
1963 droeg aardolie ruim een derde tot
de energieproduktie in de Gemeenschap
bij maar in 1975 zal meer dan de h elft
van de energie uit aardolie worden ver­
kregen. De bijdrage van het aardgas,
in 1965 ongeveer 3 % , zal dan tot
10 % of meer zijn gestegen.
Met de toeneming van het olieverbruik en de — minstens relatieve —
achteruitgang van de bijdrage van
steenkool, stijgt de afhankelijkheid
van
geïmporteerde
energiedragers.
Vóór de tweede wereldoorlog kon
Europa zich voor 95 % uit eigen
grondstoffen helpen. In 1960 werd
ruim een vierde deel van de b ran d­
stoffen voor de energievoorziening ge­
ïmporteerd en het ogenblik waarop het
importaandeel ongeveer de helft zal be­
dragen nadert snel.
W at nu de rol betreft die de k ern ­
energie in het kader van de elektrici­
teitsvoorziening zal spelen, wees de
heer Sassen erop, dat reeds in het 3 e
jaarverslag van de Euratom Commissie
het nucleair vermogen van de Gemeenschapslanden in 1980 op 40.000
werd geschat. Om een indruk te krijgen
van de betekenis van dit getal, dient
men zich voor te stellen dat dit v er­
mogen overeenkomt met 200 grote cen­
trales van 200 M ¥ ofwel acht keer het
thans in N ederland geïnstalleerde elek­
trisch verm ogen!
Ofschoon deze prognose op lange
term ijn door velen als te optimistisch
w erd beschouwd, is de k ritiek onder
de druk van de feiten geheel verstomd.
Zomin aan de economische aantrekke­
lijkheid van kernenergiecentrales als
aan de veiligheid en bedrijfszekerheid
w ordt nog getw ijfeld. D aarnaast groei­
en zowel de overtuiging als het inzicht
dat het noodzakelijk is in Europa een
nucleaire industrie op te bouwen die aan
de concurrentie van de grote buiten­
landse concerns het hoofd kan bieden.
Een en ander heeft er toe geleid dat
in Europa reeds een belangrijk aantal
kerncentrales gebouwd of in aanbouw
is. V ergelijk t men de bovengenoemde
prognose m et de reeds bestaande plan­
nen dan kom t men tot een w aarlijk
verrassende conclusie.
In de prognose werd gesproken van
3 5 00 tot 4000 M ¥ geïnstalleerd ver­
mogen in 1970. Voor 1975 werd
10.000 tot 16.000 M W en voor 1980
rond 40.000 M W verwacht.
De nucleaire centrales die thans ge­
reed of in aanbouw zijn, dan wel tot
w elker aanbouw is besloten, zullen
echter in 1970 een vermogen hebben
bereikt dat het optimum van de prog­
nose reeds overschrijdt. D an zal na­
m elijk bijna 4200 M W in de vorm van
in kerncentrales geïnstalleerd vermo­
gen in b edrijf zijn. Daar de grote ex­
pansie van de elektriciteitsproduktie
voldoende ruim te biedt voor de bouw
van kerncentrales op grote schaal, ter­
w ijl de lage produktiekosten het voor
de elektriciteitsproducent aantrekkelijk
m aken om, voornam elijk voor w at de
grondlast betreft, van kernenergie ge­
b ru ik te m aken, zal de bouw van kern­
centrales daarna ongetw ijfeld overeen­
kom stig de prognose toenemen.
Ofschoon kerncentrales van het hui­
dig type u it kostenoogpunt de ver­
gelijk in g met kolen- en oliecentrales
kunnen doorstaan, zou m en indien u it­
sluitend reactors van het thans gebrui­
kelijke type werden toegepast, slechts
ongeveer 1 % van de in het uranium
aanwezige atoomkernen tot splijting
d.w.z. tot energieproduktie kunnen
brengen. D it ware een verspilling van
het in de n atu ur voorhanden uranium ,
te m inder verantwoord daar de moder­
ne nucleaire techniek de w eg opent om
dit percentage tot 60 a 70 % te ver­
groten.
De heer Sassen w aarschuw t in dit
verband voor een ernstig misverstand.
De reactoren w aarin het veel groter
verbruik van splijtstoffen w ordt ge­
realiseerd en die als „kweekreactors” of
„breeders” bekend zijn, zullen eerst
omstreeks 1980 in gebruik komen. Het
uranium zoals het u it de natuurlijke
bronnen w ordt vrijgem aakt, bevat
slechts 0,7 % aan splijtbaar uranium
dat wordt aangeduid met het sym bool
U -235. Dat niettemin uiteindelijk net­
to 1 % van het uranium kan worden
gespleten, dankt men aan het feit dat
in de reactor zelf, terwijl het splij­
tingsproces plaatsvindt, een zeer be­
perkte hoeveelheid nieuwe splijtbare
atomen wordt gevormd uit de resteren­
de ruim 99 %. Deze nieuwe splijtbare
atomen bestaan uit plutonium.
De kweekreactor nu heeft de eigen­
schap niet slechts een kleine hoeveel­
heid splijtstof te leveren maar produ­
ceert m e e r nieuwe splijtbare atomen
dan zij verbruikt! Daartoe dient echter
een hoeveelheid plutonium in de reactor
aanwezig te zijn. Op twee ontwikke­
lingslijnen dient bij het streven naar een
optimale structuur te worden gewezen.
In de Verenigde Staten is een tech­
niek ontwikkeld waarbij niet het na­
tu u rlijk uranium als zodanig wordt ge­
bruikt. Door een kostbaar proces wordt
een deel van het splijtbaar uranium af­
gezonderd waardoor het gehalte aan
splijtbaar U-23 5 wordt verhoogd. H ier­
door meende men kleinere, compacte
en goedkopere reactoren te kunnen
bouwen.
In Engeland en Frankrijk ontwik­
kelde zich daarentegen een andere
nucleaire technologie die op belang­
rijke punten van de Amerikaanse af­
week. Daar werkte men namelijk aan
een reactortype met natuurlijk dus niet
verrijkt veel goedkoper maar ook veel
minder spijltbaar uranium als brandstof.
In Engeland had men daarmede on­
geveer 10 jaar geleden reeds een be­
hoorlijke praktische ervaring. In 195 8
stond Euratom, dus bij de aanvang van
haar werkzaamheden, voor de keuze
ofwel met vereende krachten en even­
tueel in samenwerking met Engeland
de gehele nucleaire ontwikkeling bin­
nen de Zes toe te spitsen op de ontwik­
keling van laatstgenoemd type (met
natuurlijk uranium ) of om daarnaast
ook de toepassing van eerstgenoemde
typen (d.w.z. met verrijkt uranium)
in de Gemeenschap een kans te geven.
De tweede weg werd gekozen. Had
men aan de andere weg voorkeur ge­
geven dan had dit geleid tot een pro­
tectionistische politiek ten aanzien van
de kernenergie ter bescherming van de
alsdan eenzijdig georiënteerde Euro­
pese nucleaire industrie. N u echter kon
Euratom reeds in 195 8 op omvangrijke
wijze samenwerken met de Verenigde
Staten en zo de basis voor de Europese
industrie verbreden, In 1959 volgde
een akkoord voor samenwerking met
Engeland. Het eigen researchprogramma richt zich op ontwikkeling van
beide reactortypen. De optimale ont­
w ikkelingslijn kan als volgt worden
samengevat.
Ongeveer vanaf 1980 zullen de
kweekreactors voor industrieel gebruik
worden toegepast. Op het moment dat
dient de Gemeenschap
echter niet alleen te beschikken over
reactors van het beproefde type. Daar­
naast zullen nam elijk reactors van een
meer geavanceerd type in bedrijf zijn
teneinde tot een snellere verlaging van
de produktiekosten van elektrische
energie bij te dragen en tegelijkertijd
de snelle produktie van plutonium
mogelijk te maken, die voor inbedrijfstelling' van de kweekreactors nood­
zakelijk is.
De geavanceerde reactors produce­
ren goedkoop en leveren meer pluto­
nium dan de huidige reactors. Deze ge­
avanceerde reactor zal, wanneer de
kweekreactor in 1980 in bedrijf komt,
ongeveer 20 % van het nucleair ver­
mogen vertegenwoordigen. Anders dan
de algemene gemeenschappelijke m arkt
die nog in opbouw is en die vanaf 195 8
in drie fasen een overgangstijd door­
maakt naar haar uiteindelijke voltooi­
ing — thans is zij midden in de tweede
fase — is de nucleaire gemeenschappe­
lijke m arkt van de zes reeds sedert
1 januari 1959 een voldongen feit.
Een punt van belang nog is het ant­
woord op de vraag hoeveel prototypen
en van welke aard er tot ontwikkeling
dienen te komen en welke rol de Ge­
meenschap hierbij heeft te vervullen.
Van de twee intermediaire of geavan­
ceerde reactortypen nl. Orgel van de
soort zwaar-water reactor en Dragon
van de categorie van de hoge-temperatuur reactor zijn van elke soort of
in elke categorie diverse varianten
mogelijk.
Het is echter, zelfs voor een Gemeen­
schap als de onze, aldus de heer Sassen,
wiens betoog in het voorgaande be­
knopt is samengevat, ondenkbaar elk
van die variaties tot een prototype te
ontwikkelen.
Ook een nucleaire industriepolitiek
zal moeten kiezen voor één bepaald
type uit de zwaar-water categorie b ij­
voorbeeld en eveneens voor één bepaald
type uit de categorie van de hogetemperaturen reactors. Samenwerking
met de Verenigde Staten en Canada
op het gebied van de zwaar-water reac­
tors en met Engeland en andere Euro­
pese landen w at de hoge-temperatuur
reactors betreft, kan voor de Gemeen­
schap van voordeel zijn in d ie n de be­
trokkenen tot een keuze bereid en in
staat zouden zijn. Het is mogelijk, zoal
niet wenselijk of aanbevelenswaardig,
om in de Gemeenschap en op Gemeenschapsbasis al dan niet met gebruik­
making van het instituut van de ge­
meenschappelijke onderneming tot ze­
kere basisinstallaties te komen. Een re­
delijke en rendabele opzet daarvan ver­
eist eveneens een niet te grote diversi­
teit van typen en m aakt dus een keuze
als hiervoor bedoeld, noodzakelijk.
De heer E. P. W ellenstein I.U .R. drs.
wees tenslotte op de plaats van de
dit geschiedt,
kolenmijnbouw in de energiepolitiek.
Bij het ontbreken van een duidelijk
beleid met een redelijke doelstelling op
langere term ijn tracht men in verschil­
lende landen de status quo te hand­
haven. De National Coal Board in
Engeland tracht het bestaande produktieniveau, circa 200 miljoen ton, als of­
ficiële basis van de overheidspolitiek aan­
vaard te krijgen. In de Duitse Bonds­
republiek is een soortgelijke poging ge­
daan m et betrekking tot een hoeveel­
heid van 140 miljoen ton, doch de
overheid in deze landen heeft zich op
het huidig produktievolume niet kun­
nen vastleggen resp. daarvoor een afzëtgarantie geven.
De Franse regering kan dit als eige­
naresse van de mijnindustrie gemakke­
lijker doen maar de voor de eerstvol­
gende jaren vastgestelde produktiecijfers tonen een langzame maar regel­
matige daling. In België wordt de re­
gering met hetzelfde probleem gecon­
fronteerd. Intussen toont de kolenproduktie in de zes landen globaal gezien,
evenals trouwens in Engeland, een vrij­
wel constant niveau. Weliswaar nam
het aandeel van de kolen in het geheel
van de energiesector van driekwart tot
minder dan de helft af en steeg het
aandeel van de aardolie van 10 % in
1950 tot meer dan 50 % in 1965 doch
deze percentages hebben betrekking op
een totaal energieverbruik dat vrijwel
verdubbeld is.
Binnen de kolennijverheid hebben
zich echter ingrijpende wijzigingen
voltrokken. Bedroeg het aantal mijn­
werkers in 1952 bijna een miljoen, in
1965 daalde dit tot ruim een half mil­
joen. De kolenmijnbouw is dan ook een
bron van politieke zorgen uit hoofde
van de sociale repercussies die de ach­
teruitgan g van hun welvaart voor de
m ijnw erkers zelf en voor de streek
w aar zij gevestigd zijn met zich brengt.
De Westeuropese kolenbekkens lig ­
gen in de oudste industriegebieden, de
industriële activiteit is er veelal een­
zijd ig gebleven terw ijl de bevolkings­
dichtheid groot is. Iedere verw ezen­
lijk in g van de doelstellingen van een
Europese energiepolitiek op lange te r­
m ijn moet dan ook met deze sociale en
regionale problemen ten volle rekening
houden.
Geen van deze problemen is onoplos­
baar mits men deze in Europa naar hun
wezen onderkent en gezamenlijk tijd ig
aanpakt. H et gaat tenslotte n ie t om de
kolen doch om de mens, aldus een v er­
korte weergave van ’s heren W ellenstein’s betoog.
C. V erm ey
D O O P P LE C H TIG H E ID BOOREILAND T R A N S W O R L D RIG 58
Op 12 februari 1966 werd bij Dok- en Werf-Maatschappij
Wilton-Fijenoord N.V. te Schiedam het boorplatform T ran s­
w o r ld R ig 5 8, in aanbouw voor Transworld Drilling Ccmpany Ltd., gedoopt door mevrouw Tom Seale, echtgenote van
de vice-president van „Transworld”, een dochteronderneming
van de Amerikaanse firma Kerr-McGee Corporation.
D it verplaatsbaar boorplatform, voorzien van stabilizeringskolommen, is het eerste van dit type dat in ons land werd ge­
bouwd door de v/erven: v. d. Giessen - De Noord N.V., Krim­
pen a. d. IJssel; Nederlandsche Dok- en Scheepsbouw M aat­
schappij v.o.f., Amsterdam; N.Y. Machinefabriek en Scheeps­
w erf van P. Smit Jr., Rotterdam, en Dok- en W erf-M aatschappij Wilton-Fijenoord N.V., Schiedam.
De doopplechtigheid werd onder meer bijgewoond door de
heer Dean A. McGee, voorzitter van de Raad en president van
Kerr-McGee, alsmede vele buitenlandse, landelijke, gemeente­
lijke en havenautoriteiten.
De d'oopster en 'haar gezelschap werden ontvangen door de
heren P. Goedkoop Dzn. en ir. L. A. Vernède, directeuren van
de Nederlandsche Dok- en Scheepsbouw Maatschappij v.o.f.
Het booreiland heeft een lengte van 74 meter, een breedte
van 61,5 meter, een hoogte van bodem tot hoofddek van 39,6
meter. De top van de boortoren bevindt zich 94,5 meter boven
de bodem.
In water tot 30 meter diep kan worden geboord terw ijl het
booreiland op de bodem rust. In drijvende toestand kan ge­
w erkt worden in water van 180 meter diep. Het drijflichaam
wordt gevormd door een rooster van stalen pijpen, 4,34 meter
in doorsnede.
Het dek wordt gedragen door vier kolommen, één op elke
hoek, met een hoogte van 39,6 meter en een doorsnede van
6,7 meter. Het booreiland, dat een waterverplaatsing heeft
van 65 00 ton, heeft op het dak van de bemanningsverblijven
een landingsplatform voor helikopters. Het eiland is ingericht
met accommodatie voor 90 man. De bouwkosten bedragen
6 miljoen dollar.
Kerr-McGee en haar dochterondernemingen bezitten dertien
booreilanden, waarvan één nog in aanbouw. Kerr-McGee zelf
bezit hiervan negen eilanden, welke in de Golf van Mexico' zijn
ingezet.
De T ransivorld R ig 5 8 w ordt in maart door de firm a L. Sm it
& Co. naar Nigeria gesleept, een reis van 5100 m ijl, die on­
geveer twee maanden zal duren.
W E R K W IJ Z E N
MET
REKSTROOKJES
door
Lezing gehouden voor het
Instifute o f M a rin e Engineers
(vervolg van pag. 83, slot)
D yn a m isch e rek m etin g
Bij deze tak van rekm eting kom t men tegenover het pro­
bleem te staan om een kleine weerstandsverandering te meten,
die zich herhaalt met een snelheid van zeg 1 per /sec of minder
tot m axim aal verscheidene duizenden per/sec.
H et is in het algemeen m ogelijk om voor het begin van
de m etingen een beslissing te treffen hoe groot, ten ruwste,
de vereiste frequentie moet zijn voor een bepaalde toepassing.
Bijvoorbeeld, bij m eting van rekken, die ontstaan door de
krachten van de zee op een scheepsromp, kan de herhaling
van de spanning optreden met minder dan 0,2 5 per./sec, ter­
w ijl spanningen door torsietrilling in de as van een snel­
lopende dieseldynamo een frequentie van verscheidene hon­
derden per./sec kunnen bereiken; bij metingen aan turbines
kunnen nog hogere frequenties voorkomen.
H et is bij periodieke rekverschijnselen gewoonlijk ook wen­
selijk om een continue registrering te hebben van de ver­
andering van de rek met de tijd , teneinde de bron van de rek
te kunnen specificeren en de grootte ervan te kunnen vast­
stellen. D it w ijst de toepassing van de een of andere vorm
van oscillograaf aan, die frequenties kan opnemen, die be­
hoorlijk hoger liggen dan de hoogste, die men mag verwachten.
De volgende hoofdtypen van registreerapparaten voldoen het
best voor alle problemen, waarmee men te maken k rijg t bij
de scheeps- en zware industrie.
A. J. COGMAN * )
registreerapparaat bereikt kan worden, heeft goede werking
mogelijk gemaakt met een toevoer aan de brug van slechts
drie volt, waarbij rekstrookjes van 120 ohm gebruikt worden,
die door hun lage impedantie het gebruik van afgeschermde
kabels voor normale toepassingen niet nodig hebben. Wegens
het kleine vermogen aan de brug is ook de thermische ver­
stelling gering. De toepassing van transistors in de versterker
heeft grootte, gewicht en benodigd vermogen verminderd';
het thans beschikbare apparaat, dat tot 12 kanalen kan re­
gistreren van gelijktijdig optredende rekverschijnsels is even
groot als dat, vroeger gebruikt, voor vier kanalen en bezit
een grotere gevoeligheid.
In stru m en ten vo or la ge fre q u en tie
In het frequentiegebied van 0 —100 per./sec worden schrijfpenapparaten in de een of andere gedaante veel toegepast.
Met in k t schrijvende apparaten hebben het voordeel zeer
goedkoop registratiepapier te gebruiken, maar het nadeel van
het nodig zijn van een nogal preciese instelling van de pen,
wanneer zij voor hun hoogste schrijfsnelheid gebruikt wor­
den. Droge elektrolytische apparaten, die gegrafieteerd pa­
pier gebruiken verm ijden dit probleem, maar ze geven geen
grafieken met een hoog contrast. In de laatste tijd is het type
registreerapparaat m et een hete Stylus volkomen verdiend meer
populair geworden dan de andere twee; dit geeft uitstekende
resultaten in het verm elde frequentiegebied.
H et is thans met transistorversterking m ogelijk een instru­
ment van dit type te vervaardigen, dat ongeveer de grootte
en het gewicht heeft van een portable schrijfm achine en
een gevoeligheid heeft van ongeveer 2 microvolt/mm ver­
vorm ing (voldoende voor alle werk met rekstrookjes).
I n s t r u m e n t e n v o o r m id d e lb a r e en h o g e f r e q u e n t ie s
In dit gebied, tot een m axim um -frequentie van 3000
per./sec of hoger, is het thans gebruikelijk om direct-schrijven­
de registreerapparaten van het ultraviolel-type toe te passen.
Bij dit type registreerapparaat, w aarbij een straal ultraviolet
licht door een spiegelgalvanometer teruggekaatst wordt op
een zichzelf ontwikkelend fotografisch papier, kan men het
frequentiegebied opvoeren tot ongeveer 3000 per./sec, als er
een daarvoor geschikte galvanom eter gebruikt wordt.
De hoge gevoeligheid, die met het ultraviolet-type van
’■') Senior Engineer Surveyor, Lloyd’s Rqgister of Shipping, Londen.
Fig. 16.
R egistreerapparaat m e t 12 ka n a le n
Een typische opstelling van een 12-kanaal-schrijver met ver­
sterker samen met de daarbij behorende balanceerinrichting
voor de brug is afgebeeld in figuur 16. H et schema van
figuur 17 toont het principiële circuit voor één kanaal.
Het is mogelijk om de bediening van rekstrookjes te doen
geschieden via sleepringen, waardoor trillingsspanningen in
assen en andere roterende machinedelen bepaald kunnen wor­
den.
E nkele voorbeelden v an de toepassing v an rek stro o k jes in de
scheeps- en in de zw are in d u strie
S tatische r e k m e tin g
Enige van de eerste werkzaamheden van de Society, waarbij
rekstrookjes toegepast werden, waren die op drukvaten.
In de aanvang beperkte de instrumentatie vaak de plaatsing
van rekstrookjes tot een gering aantal; er kan echter een geval
in herinnering gebracht worden, waarbij het gebruik van een
paar rekstrookjes in de gelaste overgang van grote op kleine
middellijn voor een reactorvat voor een raffinaderij een groot
vertrouwen schonk aan de ontwerpers door de bevestiging
van hun schatting van de spanning onder pneumatische druk.
Inderdaad neemt thans het beproeven van drukvaten een
zeer belangrijke plaats in in het werk van het Technical
Investigation Department en de installatie- en bcschermingstechnieken, die hierboven beschreven zijn, zijn oorspronkelijk
ontwikkeld voor het gebruik bij dit soort werk.
ii
S tra in a t gauge
M o d u la te d c a r r ie r vo lta g e
waveform a s in
a m p lifie r stages
O utput waveform a f t e r
dem odulation a p p lie d
to re c o rd e r g a lv a n o m e te r
Trace re co rd e d on
se n sitive p a p e r
R eference v o lta g e
Fig. 17.
P rincipiële schakeling vo o r één kanaal
Te beginnen met Calder H all werden veel van de drukvaten
voor de reactoren van kerncentrales in het V.K. en elders
onderworpen aan rekmeting onder pneumatische beproeving;
deze wijze van beproeving is bij grote vaten noodzakelijk,
omdat het gewicht van een zo grote hoeveelheid water op de
fundaties de mogelijkheid van hydraulische beproeving u it­
sluit. De gevaren, die bij pneumatische beproeving ontstaan
gaven de wenselijkheid aan om de rekken te meten in de
kritieke plaatsen in het vat tijdens de proef en het Technical
Investigation Department van de Society heeft in de meeste
gevallen verscheidene honderden rekstrookjes aangebracht in
strategische punten van elk te beproeven vat. De verkregen
gegevens hebben ten slotte vooruitgang mogelijk gemaakt in
de constructie van latere drukvaten.
Een deel van de rekstrook-installatie voor een drukvat is
afgebeeld in figuur 8 en de uitrusting om de rek te kunnen
aflezen in figuur 15.
Het gebruik van rekstrookjes op constructiewerk begon op
grote schaal in de eerste vijftiger jaren, toen er een beroep op
de Society gedaan werd om met behulp van rekstrookjes
verschillende dubbelebodem-doorsneden te beproeven voor de
British Ship Research Association. Sindsdien zijn verscheidene
andere toepassingen gevonden bij scheepsconstructies, bijvoor­
beeld voor de belastingen van forklifts op de dekdoorsneden
en beproevingen op zware laadbomen.
M e tin g va n h e t as v e r m o g e n
Een andere buitengewoon belangrijke toepassing van rek­
strookjes voor het meten van statische rekken is de meting
van de w ringing van de as via sleepringen. Dit m aakt het
mogelijk het asvermogen te meten onder omstandigheden,
waarbij om de een of andere reden, misschien onvoldoende
ruimte, of uit besparing, het niet mogelijk is een van de meer
conventionele vormen van een torsiemeter toe te passen.
Omstreeks 1957 werd een methode ontworpen om sleep­
ringen voor rekmetingen op roterende assen aan te brengen
door strippen van dun messing op een rubber voering te
lijmen, die dan rond het asoppervlak gelijmd werd, waarbij
de einden van de strippen door een soldeernaad met overlap
verbonden werden. De verbindingsgeleiders werden toege­
voerd door de nauwe spleet aan het eind van de rubber voe­
ring. Het bleek dat deze vorm van sleepring zeer gem akkelijk
snel kon aangebracht worden bij de meeste uitvoeringen van
de tunnelassen. Men vond, dat mits er een complete brug
met vier takken voor de rekstrookjes op de as geplaatst werd
en een sleepringaansluiting voor elk van de vier eindpunten
van de brug toegepast werd, de vervorming van de as tijdens
het overbrengen van vermogen afgelezen kon worden op de
type N (vier aansluitingen) rekindicator van Baldwin, vol­
doende nauwkeurig om het asvermogen te bepalen met een
nauwkeurigheid van 3 % en gelijk aan de waarde uit een tor­
siemeter, die op hetzelfde schip was opgesteld. Deze methode
is sedert zeer vaak met succes toegepast voor redelijk nauw ­
keurige spk-meting en heeft het voordeel van het snel instal­
leren aan boord (ongeveer 2-3 uur) en betrekkelijke goed­
koopte. Er zijn echter bepaalde punten naar voren gekomen,
die het vermelden waard zijn:
a. er moet een systeem met vier aansluitingen gebruikt wor­
den en men behoort ten minste twee borstels per sleepring
aan te brengen;
b. natuurlijk zijn er betrouwbare rekstrookjes nodig; zowel
die van Baldwin als die van Philips zijn nauw keurig ge­
bleken bij juiste toepassing;
c. een wisselstroombrug is veel beter dan gelijkstroom;
d. er behoort een nul-systeem voor de aflezingen toegepast
te worden om de grootste nauwkeurigheid te verzekeren.
(Zie aanhangsel III).
M etin g van sleep belastin g e n
Dit onderwerp ligt misschien in het „overgangsgebied” tus­
sen statische en dynamische rekmetingen.
Tijdens de overw eging van cónstructievoorstellen voor
nieuwe sleepboten w erd de behoefte gevoeld naar inform atie
betreffende de w aarden van sleeplasten, die verw acht konden
worden onder gebruiksom standigheden. De gewone methode
om de sleepbelastingen te schatten u it de m eting van de trek
aan de meerpaal w erd niet als voldoende representatief be­
schouwd omdat deze slechts een statische sleeptrek aangeeft;
om dat de benodigde m etingen gedaan moesten worden in de
sleepdienst van dag tot dag in het w erk met w erkelijke
schepen meende men, dat het inbrengen van een gecalibreerde
staaf in de hoofdsleepkabel te gevaarlijk was voor het geval
van breuk. De sleephaak was van zo’n massieve constructie,
dat de spanning in de schacht bij volle belasting slechts van
de orde van grootte van 3 5 kg/cm 2 was en dit was te weinig
voor nauw keurige m etingen bij tussenbelasting voor conven­
tionele rekstrookjes. Men meende echter, dat de halfgeleiderrekstrookjes, m et hun facto r van 120 (vergeleken m et 2 voor
het draad-rekstrookje) een voldoende mate van weerstands­
verandering zou opleveren, zelfs bij zeer lage rekken, om het
m ögelijk te m aken n auw keurige m etingen te verrichten.
De halfgeleider-rekstrookjes w erden bevestigd aan de
schacht van de haak en bleken voldoende gevoelig, w aar­
door het m ogelijk was de sleeplasten in één kanaal aan te
geven van een registrerende m eter. T egelijkertijd werden af­
lezingen gedaan op andere kanalen van het registreertoestel
van het w ringm om ent in de bak- en stuurboordschroefassen
en van het toerental (w aarm ee het aantal spk bepaald kon
worden) en bovendien van de samengestelde belasting in de
trosklem als de sleepboot aan de tros „hing” bij een sterke
helling van de kabel door m iddel van een gecalibreerde staaf
in de klem inrichting.
Door deze middelen werden gegevens verkregen voor de
overwegingen voor het ontw erp van nieuwe sleepboten; het
bleek m ogelijk om opnamen te m aken, die de verschillende
erbij betrokken grootheden aangaven en hun variatie m et de
tijd onder typische bedrijfsom standigheden, zonder ook maar
enigszins in het norm ale b ed rijf van het v aartu ig in te grijpen.
F ig . 19.
A a n b re n g e n van re k stro o k je s op de tap in de
o lie ru im te van h e t lager
in de omgeving van de afrondingen van krukpennen en astap­
pen. De bedrijfsomstandigheden maakten de toepassing van
lijmsoorten nodig, die bestand waren tegen matige tempera­
turen, maar volkomen ongevoelig voor hete smeerolie. De
epoxy-harsen, die toentertijd op de m arkt verschenen bleken
ideaal geschikt te zijn voor dit doel. De rekstrookjes werden
aangebracht door de epoxy te gebruiken als lijm voor de
bevestiging van de strookjes en vervolgens als een bescher­
mende laag over de strookjes en de bedrading. Er werden
afgeschermde kabels vanaf het meetpunt geleid door de oliekanalen naar het voorste eind van de krukas, waar sleepringen aangebracht waren voor de verbinding met de meet­
apparatuur. Deze meettechniek heeft zich nu ontwikkeld tot
een inrichting, waarbij verschillende aflezingen tegelijkertijd
gedaan kunnen worden, zoals in het volgende geval nader zal
worden uitgew erkt.
Een type van snel vrachtschip met een tiencilinder-tweetaktdieselmotor vertoonde gevallen van krukasbreuk op dezelfde
plaats, waarbij scheurtjs optraden in de buurt van het oliekanaal van de middelste astap. D it punt lag heel dicht bij de
plaats van de trillingsknoop in de krukas bij de torsietrilling
van de machine met twee knopen, en de breuk vertoonde de
typische liggin g onder 45 °, die karakteristiek is voor de wringings-vermoeiingsbreuk. Een onderzoek van de berekeningen
voor de torsietrilling bracht aan het licht, dat de kritische
van de achtste orde met twee knopen vrij dicht in de buurt
van de dienstsnelheid lag, maar dat de voorspelde materiaalspanningen zeer klein waren.
Na enige overweging werd besloten om rekstrookjes aan te
brengen in het punt in kwestie, waarbij een bijzondere lagerschaal toegepast werd, w aarvan het witm etaal over een klein
deel van de lengte ervan was weggenomen om ruimte te maken
voor de bevestiging van het rekstrookje (zie fig. 18). Deze
werden aangebracht, zoals in figuur 19 afgebeeld en verbonden
met kabels door de oliekanalen naar voren, waar een stel
sleepringen het m ogelijk maakte de aansluiting uit te voeren
met de meetapparatuur.
F ig . 18. W itm e ta a l w e g g e n o m e n u it de o lie r u im te van
e en la g e r o m p la a ts te m a k e n v o o r r e k s tr o o k je s
Dynamische beproevingen
M e t i n g v a n r e k k e n in k ru k a ssen
In de m id d en -v ijftiger jaren leidden breuken in dikke
hoofdkrukassen tot de toepassing bij Lloyd’s Register of Ship­
ping van rekstrookjes om de rekken in het b edrijf te meten
F ig . 20.
O p tre d e n d e re k k e n in de olieruim te
De opnamen van de dynamische rekken, die in de vaart
genomen werden, lieten zien, dat de kritische snelheid zoals
berekend, optrad in de buurt van. de dienstsnelheid, m aar dat
de daaruit voortvloeiende spanningen, gecombineerd met de
overige wisselspanningen groter piekwaarden opleverden dan
de berekeningen voorspeld hadden.
In werkelijkheid waren de in het oliekanaal gemeten rekken
zo groot, dat het materiaal belast werd door een te hoge span­
ning voor continu bedrijf. Het bleek dat een schip van dit
type, waarbij zich geen breuk had voorgedaan, door een klein
verschil in de schroefconstructie met een toerental voer, dat
verder van het kritische vandaan lag en hetzelfde werd aan­
bevolen voor de andere schepen. Figuur 20 toont de grafiek
van de optredende omstandigheden.
Er werden aanbevelingen gedaan om met een toerental te
varen, dat verder verwijderd was van het kritische, waarbij de
schroef gewijzigd moest worden voor zover nodig om de snel­
heid van het schip te handhaven en de opmerkzaamheid werd
gevestigd op de nogal ruwe inwendige afwerking van de oliegaten; deze werd verbeterd door de buitenkant van de gaten
ter plaatse te ruimen.
B reuk in een v e r e n d e a sk op pelin g
Een veerkoppeling, die diende om elasticiteit te geven bij de
overdracht van het wringend moment tussen een snellopende
V-dieselmotor en een gelijkstroomdynamo gaf moeilijkheden
door een veel voorkomende breuk van de veren.
Een van de onbekende bedrijfsomstandigheden was de span­
ning bij het aanzetten en aanlopen, die niet direct afgeleid
kon worden u it gewone torsiometeraflezingen, omdat de grote
versnelling onder die omstandigheden een dergelijk instrument
onbetrouwbaar maakten. Daarom werden er rekstrookjes be­
vestigd aan zes van de tw aalf veren van de koppeling.
V..
Fig. 21.
P laatsing van rekstrookjes op veren
van een ko ppeling
De bedrading werd vanaf de strookjes geleid door gaten in
het huis van de koppeling, d'ie met ,,Araldite”-lijm gedicht
werden om lekken van olie uit de krukkast te voorkomen;
deze olie, waarmee de koppeling gevuld was voor smeerdoeleinden, werd door lekkage aangevoerd u it het achterste
krukaslager. Er werden sleepringen gebruikt om de strookjes
te verbinden met een registreerapparaat met schrijfpen.
Figuur 21 toont de plaats van de rekstrookjes op de koppelingsveren. Een typische opname tijdens het aanlopen (zie
fig. 22) liet zien, dat een zeer grote wisselspanning in de veren
optrad tijdens de aanloop, ofschoon bij de bedrijfssnelheid de
spanningen ruim lagen binnen de belastbaarheid van het m a­
teriaal.
i!
‘100% f u e l
*•"- - -.y'
; y
; ;* l: '
j '. ; ..i , .
•*\ ■.
. r. t, ï ? ■;•,* 1
-Sim
mm
§§
SSWÉÉS
■
i
'sm m É m
MMS
i ^ V V v V ^ i n / v * y j \ A * : -v\-'••
‘: V'-.v.’:.A’=r.^^^
A;■4 . . , • /\
/■ />= /\ A / v ^ y
&
»
A
n
' 1
■- - ..........-ii*
-
i*lp.-.1
. /
______ ____:
- i . ’ ■V r
.. .
-
y , y y y C
WWWWWpWp
-
, i -1 j - . s
ó
§11
ggj
drW ad W PW y %Wè j-ybyPW WWWWW:k
:y > : . y : A
y y
»,.jy
y
_
;/ y y
M m m nêm êk
;.j;r j
SKÈmmWl
mW
ml
miipDMi'-'iAWPPPpP
WÊ
WpW
:
•w cn-n.at "•
F ig . 22.
G ra fie k van een van de rekstrookjes, positie A uit fig. 21 — D e grote d ynam ische spanningen direct na h e t aanzetten vero o rza a kten v o o rtijd ig e
bre u k van de k oppelingsveren
Daar de enige tijd , dat de veren een te hoge spanning te
verwerken kregen, was tijdens deze wisselende omstandigheden,
werden er aanslagen aangebracht om de uitslag van de veren
uit hun middenstand te beperken bij het aanzetten. Deze
aanslagen komen alleen met de veren in aanraking onder snel
wisselende omstandigheden.
T o rs ietr illin ge n in s y n c h r o n e e le k tr is c h e a a n d r ijv in g e n
Tijdens het aanlopen van een synchrone wisselstroommotor
met buitenpolen w ordt een veranderlijk moment opgewekt,
dat varieert in frequentie van tweemaal de slipfrequentie,
dus van 100 per./sec tot nul in een machine voor 50 per./sec,
tussen stilstand en volle snelheid.
Sun whez! driving ou tput s h a ft
Fig. 24.
Fixzd cagz ( in te rn a l
P /a n zt whzz/s driven from
input s h a ft '
Fixzd cage containing epicyc/ic
speed ra is in g g e a r
S train gauges to measure
torsional s tra in in cagz
Output
Locating key
takin g fu ll
reaction
Fig. 23.
R e k s tr o o k je s a a n g e b ra c h t o p de k o o ie n
van een ep icyclisch sy ste e m
In een staalwerk in Zuid-Europa werd een blaasinstallatie
geplaatst voor een hoogoven, die u it twee identieke com­
binaties bestond van centrifugaalcompressoren, tandwielkas­
ten en aandrijvende motoren; deze laatste waren synchrone
machines met zes buitenpolen.
Tijdens de afname bleek het onmogelijk deze installaties aan
te lopen wegens de heftige kritische torsietrilling, die optrad
bij ongeveer 50 % van de volle snelheid. Controle van de
natuurlijke frequentie liet zien, dat de frequentie van de
kritische met één knoop bij ongeveer 5 0 per./sec lag.
Daar de opwekfrequentie vanuit de motor gelijk is aan
tweemaal de slipfrequentie g af dit inderdaad een kritische
snelheid van 1000 omw./min. Het aanbrengen van een elas­
tische koppeling maakte het mogelijk de natuurlijke frequentie
van het systeem terug te brengen tot ongeveer 7 per./sec,
w at betekende, dat de kritische snelheid nu bij ongeveer 93 %
van de synchrone snelheid zou optreden.
Daar de tandwielkasten beschadigd waren bij de oorspron­
kelijke pogingen om de installaties te doen aanlopen werden
er rekstrookjes aangebracht aan de kooien van het planetaire
systeem (fig. 23) om het relatieve moment te meten tijdens
het aanlopen. Opnamen, die gemaakt werden na de installatie
van de elastische koppeling toonden, dat de kritische snelheid
optrad als berekend; echter, gedeeltelijk wegens de demping,
die door de elastische koppeling ingevoerd was en gedeeltelijk
ook wegens de buitengewoon snelle mate van verandering in
V erandering van h e t w rin g m o m en t tijdens a anlopen
de frequentieopwekking, die optrad met de nieuwe positie van
de kritische snelheid, duurden de momentfluctuaties niet over
een periode, lang genoeg om ernstige waarden van momentomkering tot ontwikkeling te doen komen. Figuur 24 toont
grafisch de verandering van het moment tijdens de aanloop.
Men kan zien, dat het trillingsmoment het gemiddelde moment
zelfs na het installeren van de elastische koppeling te boven
gaat; daarvóór was de overmaat aan trillingsmoment absoluut
ontoelaatbaar. De weinige perioden, waarover het trillingskoppel het gemiddelde koppel te boven ging, veroorzaakten
hoorbaar hameren van de tanden, maar dit bleek in het be­
d rijf niet ernstig.
Het is vermeldenswaardig, dat deze bijzondere vorm van
torsietrilling niet bestaat, zodra synchronisme bereikt is en
alleen een voorbijgaand verschijnsel kan zijn, dat optreedt bij
de slip; het kan niet bij het afzetten optreden, omdat er dap
geen opwekkracht aanwezig is.
T rillin g in d e p ijp en van e e n w a rm tew issela a r
Bij voorafgaande beproeving traden er in de hoofd-warmtewisselaar van een grote nucleaire installatie verscheidene pijpbreuken op. De oorzaak werd opgespoord en bleek samen te
hangen met vermoeiing van het materiaal bij de verbinding
van de pijp met een gelaste hangsteun; de enige opwekkracht,
die denkbaar was, was die afkomstig van het afstoten van
wervels door de pijp in de gasstroom.
De Society werd benaderd door de hoofdaannemers met
het verzoek om de spanningen in de pijpen in het bedrijf
te meten, bij een gasdruk van ongeveer 11 ato en een tem­
peratuur van 200 °C in kooldioxyde. Onder dergelijke om­
standigheden is het gebruik van hittebestendige lijmsoorten
e.soo
S tresses in high p re s s u re econom izer b a n k tube No. 2 2
2,000
800
----------------------------------- F u ll
1 ,0 0 0
1 ,2 0 0
flo w
I
1 ,4 0 0
1 ,600
!,QOO
2 ,0 0 0
2 ,2 0 0
2 ,4 0 0
B lo w e r speed\ r.p.m.
Fig. 25.
V ersc h il tussen d e spanningen in typisch vrije en ingeklem de
pijpen van een w arm tew isselaar
noodzakelijk en een geschikte voor dit doel bleek Araldite
X83/78 te zijn. Deze voldeed goed bij laboratoriumproeven,
m aar eiste veel zorg bij de toepassing en een ingewikkeld
hardingsproces. Men schatte, dat het installeren van de strook­
jes direct op de pijpen ter plaatse een zes weken in beslag
zou nemen. Het montageprogramma veroorloofde deze w erk­
wijze niet en daarom werd er gezocht naar middelen om de
tijd voor het aanbrengen ter plaatse te verminderen. De
toepassing van de techniek met lasbare strookjes, die reeds
beschreven is, waarbij een lasplaatje van roestvast staal van
0,12 mm dik en dezelfde lijm gebruikt werd, maakte het
m ogelijk al het meer ingewikkelde werk in het laboratorium
te verrichten. Het aanbrengen van ieder strookje ter plaatse
nam slechts een paar minuten in beslag; het werk .op de
montage werd verder tot een minimum teruggebracht door
verbindingen zonder soldeer toe te passen tussen de strookjes
en de geleidingen. Er werd bedrading gebruikt met P.T.F.E.insulatie en de totale tijd voor installatie voor ongeveer HO
strookjes was minder dan tien dagen.
Als gevolg van de oorspronkelijke gebreken was het grootste
deel van de pijpen verstijfd door extra klemmen; het verschil
tussen de spanningen in typische vrije en ingeklemde pijpen
wordt voldoende gedemonstreerd door figuur 25.
S hroud rin g section
S £ ? *
C irculator
blade
Fig. 27. Grafiek van de kritische snelheid van de leisch o ep en van een
ventilator ten g e v o l g e van opwekking d o o r het elkaar passeren van
rotor- en statorschoepen
vastgesteld (fig. 2 7 ). H et werd uitgem aakt, dat lan gtijdig
draaien bij deze snelheid plaats gevonden had tijdens de af­
name van de installatie en omdat dit gebied van het snelheidstraject nodig zou zijn bij het normale aanlopen w erd een
gewijzigde schoepconstructie aangebracht met een hogere na­
tuurlijke frequentie, waardoor de resonantiemogelijkheid werd
weggenomen uit het normale snelheidstraj eet.
Samenvatting
Position o f s tra in
gauge on blades
I indicated
Fig. 26. Rekstrookjes m et behulp van d e lasmethode
aangebracht op leischoepen van een ventilator
V e r m o e iin g s b r e u k in de le is c h o e p e n va n e e n v en tila to r
Er werden moeilijkheden ondervonden door vermoeiingsbreuken in de lei- (stator-) schoepen van de CO 2 -ventila­
toren voor een nucleaire centrale. In de beperkte ruim te
binnenin de ventilatoren zou het aanbrengen van rekstrook­
jes met conventionele methoden moeilijk, zo niet onmogelijk
geweest zijn.
De techniek van de lasbare strookjes werd weer toegepast;
er werden strookjes bevestigd (als afgebeeld in fig. 26) aan
12 van de schoepen.
De verbindingen van de rekstrookjes werden naar buiten
gevoerd door een zwanehals-pijp, die verbonden was aan het
systeem voor de drukbalancering en gedicht met „Araldite”lijm .
Er werden opnamen gemaakt van de dynamische rekken
over het bedrijfsgebied en in de buurt van 1.000 omw./min
werd een kritische snelheid, die te wijten was aan de opwekking
door het elkaar passeren van de schoepen van rotor en stator,
Tot besluit wilde de schrijver van deze korte en in het
geheel niet volledige beschrijving van de tegenwoordige rekstrookjestechniek doen uitkom en, dat de tegenwoordige ont­
wikkeling van de kunst van rekm eting ongeveer bereikt is in
ongeveer 25 jaar vanaf de dag van de uitvinding van het rekstrookje.
De voortgang in de ontwikkeling en toepassing van dit
hulpmiddel is snel geweest, mede te danken aan de eveneens
snelle ontwikkeling van de elektronica in dezelfde periode.
Als men in de toekomst kan zien en met enige m ate van
juistheid voorspellingen kan maken, schijnt het w el w aar­
schijnlijk, dat in korter tijd dan verstreken is sedert de u it­
vinding van het rekstrookje het m ogelijk zal zijn rekmetingen
te verrichten op bijna elk deel van de machineconstructie,
zowel in stilstand als in beweging. Dit zal in belangrijke mate
bijdragen tot de veiligheid en economie in bijna alle takken
van de machinebouw.
Dankbetuiging
De schrijver wenst zijn dank uit te spreken aan het
Comité van Lloyd’s Register of Shipping voor de toestemming
om deze verhandeling aan te bieden en voor de voortdurende
ondersteuning van de toepassing van rekm eting in de scheepsmachine-industrie over de laatste tw intig jaar, hetgeen heeft
bijgedragen tot verbeteringen in de betrouwbaarheid van vele
machine-onderdelen.
Figuren 5, 8 en 9 zijn gereproduceerd onder dankbetuiging
aan Baldwin-Lima-Hamilton Incorporated.
L iteratu u r
1. T h o m p s o n (Lord K e lv in ) . Phil. Trans. Royal Soc. 1856, Vol. 146,
p. 733.
2. P a d g et, E. D. and W. V. Wright-. „Silicon Piezo-Resistive
Devices”, Chapter I of „Semiconductor and Conventional
Strain Gauges” , M. Dean and R. D. Douglas, Academic
Press, N.Y.
3. Bauntberger, R. and F. Hines. Proc. S.E.S.A., Vol. II, No. 1,
p. 113.
4. Grossman, N.: „A Nomographic Rosette Computer” . Proc.
S.E.S.A., Vol. IV , No. 1, p. 27.
Aanhangsel
Voor een cilindrische draadgeleider wordt de elektrische
weerstand gegeven door:
L
R
T*
Tabel I. T y p i s c h e m a terialen v o o r rek stro ok jes en
h u n w a a r d en v a n S
Spanning overeenkomend met
temperatuurverandering voor
S-factor strookjes gemonteerd op zacht
staal, in kg/cm2/°C
Materiaal
waarin:
L = de lengte van de geleider,
A — het oppervlak van de dwarsdoorsnede,
p = de soortelijke weerstand van het m ateriaal.
D aaruit:
ln R — ln Q + ln L — ln A
V dV =
dR
d e , dL
dA
(1 )
R
e +
L
A
L • A, w aarin V het volume van de geleider, en
dL
V
2 a ) , w aarin o de verhouding tussen
(1
L
contractie en rek voorstelt (a
1/m , m et 7n als
co ntractiecoëfficiënt).
(2)
Ook is In V = ln L + ln A,
dV
dL
dA
daarom
V
L
A
V dA
V dL
dV =
+
A
met (3 ) en ( 2 ):
dL
dL
dA
(1— 2 a)
+
L
A
of:
dA
dL
2o
A
daarom uit ( 1 ) :
dH
dg
dL
+ (1 + 2 a)
R
of:
dR/R
do/e
+ (1 + 2 0 ) .
dL/L
d L/L
dL/L
Roestvast staal ............
5 % Iridium /platina . .
3,3
5,1
265
1000
+ 3,8
(kan bij sommige monsters
negatief zijn)
640
1500
U it bovenstaande cijfers, die betrekking hebben op tem­
peraturen ongeveer van die van de omgeving, ziet men dat
nikkel-koper een zeer lage tem peratuurcoëfficiënt heeft in de
toepassing van rekstrookjes. Het is dan ook de meest gebrui­
kelijk toegepaste legering bij normale temperaturen.
T h e o r i e
(3 )
d R/R
w ordt gewoonlijk de schaalfactor genoemd
d L/L
en blijkt een constante S te zijn voor een bepaald geleidingsmateriaal. Vandaar:
do/Q
2,2
1,9
2,1
Aanhangsel II
B e v e s t i g i n g v a n rek stro ok jes aan assen v o o r d e m e t i n g van
v o r m v e r a n d e r i n g bij w r i n g i n g
De term
S =
N ikkel—chroom ............
Fosforbrons
..................
N ikkel—koper (Eureka)
(1 + 2 a).
d‘q/ q
w egd L/L
gelaten wordt, het effect op de weerstand' van een draad onder
rek 1 + 2 0 zal zijn of ongeveer 1,6 voor de meeste metalen.
De term 1 -j- 2 o brengt mee, dat als de term
In werkelijkheid is de term —
niet te verwaarlozen: deze
dL/L
stelt de verandering in soortelijke weerstand voor m et de rek.
Deze verandering draagt in geen kleine m ate tot de waarde
van S bij, die eenvoudig gedefinieerd kan worden als de ver­
houding van de verandering in relatieve weerstand tot relatieve
rek.
Typische m aterialen voor rekstrookjes en hun waarden voor
S zijn opgesomd in tabel I.
Beschouw een doorsnede van een as onder wringbelasting
(f ig .2 8 ).
Fig. 28.
D oorsnede van een as onder
wringbelasting
Onderstel, dat het moment T een af schuivende kracht p
veroorzaakt langs de zijvlakken van een kubus met zijden a,
gelegen aan de buitenkant van de as, die vergroot is voor­
gesteld. Deelt men de kubus volgens een diagonaalvlak in
tweeën dan zal volgens de evenwichtsvoorwaarde op dit vlak
een trekkracht werken, gelijk aan de resultante van de beide
krachten p en gaande door het hoekpunt van het vierkant.
Deze kracht is gelijk aan p~\/2 en grijpt aan op een oppervlak
a 2y/2, zodat de trekspanning gelijk is aan ƒ =
^
—
a 2\/ 2
a2
N u is ook de schuifspanning langs de zijden van de kubus
P
/. Op dezelfde wijze blijkt, dat in de diagonaal onder
90 0 met de getekende een drukspanning w erkt, eveneens gelijk
aan ƒ. H ieruit volgt, dat de hoofdspanningen ƒ
-+-
P
gelijk zijn aan de schuifspanning ten gevolge van de wringing,
in vlakken werken onder 45 0 daarmee en van tegengesteld
teken zijn.
De specifieke rekken e, die ten gevolge van deze trek- en
drukspanning zullen optreden, zijn gelijk aan:
E
(1 + ° ) e n
E
(1 + a ) ,
E
of met invoering van de glijdingsmodulis G = ------------------ •
2 (1 +
o)
•
georiënteerd volgens fig. 29.
A an h an g sel III
B erek en in g van d e a s p a a r d ck ra cb ten u it d e a fl e z in g e n van.
d e rekstrookjes
Aangenomen is, dat vier werkzame rekstrookjes zijn toe­
gepast in een brug van vier takken.
Is 0 de aflezing van de rekmeter in microrek, dan is de
£
schijnbare soortelijke rek e = 10—<i • ft, de werkelijke — .
4
Stel D = de m iddellijn van de as (massieve as),
G = de glijdingsmodulus van het asmateriaal,
W — het weerstandsmoment van de asdoorsnede,
T = het ontwikkelde wringend moment,
ƒ = de w ringspanning in de as.
Dan is:
Fig. 29. Oriëntatie van de rekken bij een as
Om deze rekken afkomstig van de w ringing te meten en de
mogelijkheid uit te sluiten van een ongewenst reageren van de
rekstrookjes op doorbuigingen is het noodzakelijk ten minste
twee rekstrookjes te plaatsen onder 45 ° ten opzichte van de
'hartlijn van de as en onder rechte hoeken ten opzichte van
elkaar.
Deze twee strookjes kunnen dan verbonden worden als
„werkend”- en ,,compensator”-rekstrookje is het netwerk van
de halve brug; de twee strookjes zullen tweemaal de effectieve
weerstandsverandering geven van een enkel strookje en mits
zij dicht bij elkaar op de as geplaatst zijn, in het algemeen
‘aan dezelfde temperatuur blootgesteld zijn en dus wat dit be­
treft zelfcompenserend zijn.
Door dit principe uit te breiden en een gelijk stel strookjes
te plaatsen diametraal ten opzichte van het eerste paar, kan er
een complete brug met vier takken bevestigd worden, die
viermaal de effectieve rek zullen geven van een enkel strookje.
Zouden in beide gevallen doorbuigingen optreden, dan zul­
len deze elk paar strookjes gelijkelijk beïnvloeden en gelijke
veranderingen van de weerstand teweegbrengen in elk van de
twee of vier takken van de brug, al naar het toegepaste systeem.
Er zal dus geen ongebalanceerdheid door buiging ontstaan,
mits de lengte van het rekstrookje klein is ten opzichte van de
m iddellijn van de as.
Speciaal uitgeruste vaartuigen
De Zweedse Cellulose Maatschappij heeft
offertes gevraagd voor twee speciale vaar­
tuigen van 10.000 ton dw met een laadcapaciteit van elk 7.000 metrische ton. Deze
vaartuigen krijgen v ijf geheel open laad­
ruimen. De goederen zullen worden ingeladen en gelost 'met behulp van twee brugkranen, die op rails lopen langs de luikdeksels.
Deze deksels zullen worden vervaardigd
van staal. De vaartuigen zullen in de hoogste
klasse worden gebouwd om geschikt te zijn
voor de vaart door ijsvelden. Ook zullen
ze worden voorzien van een ont-ijzings u it­
rusting.
De goederen zullen worden verladen in
grotere eenheden dan tot nu toe wordt ge­
daan. Voor de aankomst van de vaartuigen
in de havens zullen de cellulose en het hout
worden verpakt in geschikte eenheden. De
balen cellulose zullen mechanisch met staal­
draad worden bijeengebonden in eenheden
van acht balen tegelijk. Deze pakken worden
dan de ruimen in of uit gehezen met hulp
van een hijs-uitrusting, geconstrueerd en ge­
T =
ƒ • -AL_ • D :>
'
16
en
4
dus:
£
71
T — — • 2 G ■-------• D ’\
4
16
In metrische maten (krachten in kgf, lengten in cm ):
2 n ■T ■N
spk = -----------------------w aarin N het toerental per m inuut,
75 ' 100 ■ 60
dus: spk — — • 2 G • —
DH ■I J l d J L .
4
16
450 000
In Engelse maten (krachten in pounds, lengten in inches):
spk = — - 2 G ■ — D » •
” .
4
16
33 000 • 12
De waarschijnlijkste foutenbronnen in de bovenstaande ver­
gelijking zijn gelegen in de m eting van e (tot 2 % ) of de
aanname van G (ongeveer 1 % ). Aldus is het doenlijk een
totale fout van minder d'an 3 % te bereiken.
patenteerd door SCA, die in staat is om
acht verpakkings-eenheden, dat w il dus zeg­
gen 64 balen oftewel 12 ton, in een keer
op te tillen. In de ruimen is geen enkele
mankracht benodigd.
Krantepapier en kraftliner op rollen zul­
len ongeveer op dezelfde wijze worden
verpakt en daarna in de ruimen worden ge­
hesen door middel van een speciale vacuümuitrusting, die in staat is om 12 rollen te­
gelijk te verwerken. Ook bij het laden en
lossen van dit materiaal is geen enkele man­
kracht benodigd in de ruimen.
Het American Bureau of Shipping
in 1965
In de 104e jaarvergadering van het
American Bureau of Shipping heeft presi­
dent Andrew Neilson onder meer mede­
gedeeld dat in 1965 453 schepen met totaal
2.806.000 brt volgens de voorschriften van
het ABS zijn gebouwd; onder contract w a­
ren op 31 december 5 52 schepen met
4.502.000 brt waaronder het grootste tot
dusver in de wereld bestelde tankschip, de
20 5.000-tonner Idemitsu Mam, die voor
Idemitsu Kosan zal worden gebouwd door
Ishikawajim a-H arim a Heavy Industries.
In aansluiting aan eerder gedane mede­
delingen vertelde de heer Neilson nu dat
het ABS in samenwerking met A rthur D.
L ittle Inc., Ca'mbridge, Mass. de elektro­
nische programmering gaat invoeren voor
de berekening van scheepsbouwkundige ge­
gevens.
In m aart a.s. zal men onder auspiciën van
Load Line Conference bijeenkomen, in ver­
band waarmee de internationale classificatie­
bureaus in mei 1965 als gasten van het
ABS in New York bijeen zijn geweest. De
komende conferentie zal zich buigen over
het bijzonder ingewikkelde probleem van
het opstellen van een nieuwe lastlijn con­
ventie ter vervanging van die uit 1930,
daarbij rekening houdend met de aanzienlijk
grotere schepen — vooral tankschepen en
bulkcarriers — sterkere en veiliger sluiting
van dekopeningen, nauwkeuriger sterkteberekeningen en de geleidelijk toenemende
kennis van de spanningen waaraan de sche­
pen in de zeegang onderhevig zijn.
ÉÉiN-RUIMS M O T O R V R A C H T S C H S P V O O R SERIEPRODUKT1E
Blijkens de publikaties die de laatste
twee jaar in de vakpers liebben gestaan,
en enkele onconventionele nieuwe sche­
pen die in die tijd op de R ijn zijn ver­
schenen, leeft in brede kringen de ge­
dachte, dat aanzienlijke besparingen op
de bouwkosten van een m otorvrachtschip mogelijk zouden moeten zijn,
mits men het gedeelte vóór de motorkamer zou bouwen — zowel construc­
tief als organisatorisch — als een stan­
daardduwbak. Voor de N .V . Scheeps­
w erf & M achinefabriek „De BiesboschDordrecht” is dit idee w el bijzonder
attractief, gezien de verregaande speci­
alisatie die dit bedrijf heeft ontwikkeld
om met behulp van bijzondere outil­
lage duwbakken te bouwen.
Doordat de produktie van serie duw ­
bakken vrijw el zonder onderbreking
voortgang vindt, zouden bij de bouw
van een in deze series opgenomen voor­
schip voor een dergelijk m otorvrachtschip, alle besparingen van seriematige
bouw kunnen worden gerealiseerd'. Voor­
waarde voor een snelle doorstroming
door het bedrijf is daarbij, dat de niet
gestandaardiseerde delen van het w erk
afzonderlijk kunnen worden verricht.
Om deze in eerste instantie door de
bouwmethode gedecreteerde voorwaar­
de verder om te zetten in een zo voor­
delig m ogelijke opzet van de totale
werkzaamheden, en om de totale bouw­
tijd zoveel mogelijk te reduceren, is de
bouw van dit scheepstype verdeeld in
de volgende afgeronde fasen:
1. G elijktijdige, op verschillende plaat­
sen uitgevoerde, bouw van:
het vóór- en m iddenschip;
het achterschip, met compleet inge­
richte en geïnstalleerde motorkamer,
tunnels, schroeven en roeren;
het achterdekhuis met stuurhut,
met complete betimmering en in ­
richting, sanitaire en andere pijp­
leidingen, elektrische bekabeling,
besturingsorganen etc.;
(indien gewenst: de voordekhut).
2. H et verbinden van voor- en m id­
denschip en achterschip.
3. H et plaatsen van het achterdekhuis
(en van de eventuele voordekhut)
op een speciaal geconstrueerde rub­
ber fundatie, en het flexibel ver­
binden van de verschillende leiding­
systemen tussen dekhuis/stuurhut
en scheepscasco.
4. De afw erking, beproeving en op­
levering.
Bij de bouw — volgens deze gedach­
ten — van het m.s. J o h n F. K e n n e d y
is duidelijk gebleken dat deze bouw­
methode, bij consequente aanpassing
van de constructie, kan leiden tot om­
vangrijke besparingen en tot een zeer
sterke reductie van de werkelijke
bouwtijd.
Het ontwerp van deze nieuwe klasse
van schepen, waarvan de J o h n F. K e n ­
n e d y het prototype is, breekt met een
aantal verouderde tradities, zoals die
belichaamd zijn in verreweg de meeste
van de thans varende, en zelfs in aan­
bouw zijnde binnenschepen. Vooreerst
is daar het de scheepsbouwer ingeboren
streven naar gewichtsbesparing-bovenalles, daterend u it de tijd dat de post
„staal” nog het belangrijkste deel u it­
maakte van de kostprijs van het schip:
de ontwerpers van 3t type K e n n e d y heb­
ben bewust gekozen voor een construc­
tie waarbij de thans en in de toekomst
relatief overvloedige en goedkope fac­
tor „staal” in de plaats kom t van het
schaarse en dure arbeidsloon. H et is de
voornaamste merite van het ontwerp
dat daarbij óók gedacht is aan de loon­
kosten van de reder van het schip: de
dubbele huid, uitgevoerd in 9 mm
plaat van S.M. staal, de waterdichte in­
deling in — luchtdichte — comparti­
menten, de vervanging van de buik-
denning door een zware stalen dubbele
bodem van 12 /2 mm plaat hebben alle
tot doel de onderhoudskosten tot een
minimum terug te brengen en de veilig­
heid. en bedrijfszekerheid te bevorde­
ren. W eliswaar ontstaat door het grote­
re staalgewicht van het casco een ver­
lies aan laadvermogen, maar dit wordt
in de exploitatie ruimschoots gecompen­
seerd doordat het enkele ruim zonder
dwarsschotten, dat in één arbeidsgang
kan worden beladen, de tijd benodigd
door laden en lossen sterk terugbrengt.
Het enkelruimsmotorschip kan met
behulp van de bij de w erf aanwezige
outillage worden gebouwd in dezelfde
varianten die bij de duwbakken nor­
maal zijn.
De standaardmaten voor de breedte
zijn 9,50 m en 11,20 m ; die voor de
holte 3,10 m en 3,30 m. Voor het bepa­
len van de lengte is „De Biesbosch” u it­
gegaan van de bestaande limieten. Zo is
als standaardlengte bij de breedte van
9,50 m gekozen een lengte van 80 m
o.a. waardoor dit schip geschikt wordt
voor de vaart op het Rijn-H ernekanaal.
Bij een breedte van 11,20 m is de voor­
gestelde standaardlengte 86 m o.a.,
waardoor een grens wordt bereikt voor
bepaalde w ettelijke voorschriften bij de
vaart op de Rijn.
Het is echter één van de aantrekke­
lijke eigenschappen van dit scheepstype
dat de lengte en daarmee de bedrijfs­
omvang door tussenvoeging van een
standaard-ruimsectie kan worden ver­
groot. Bij een reeds varend schip zou
dit — dank zij de nauwkeurige m aat­
voering van de gestandaardiseerde sec­
ties — binnen 2 a 3 dagen kunnen
worden uitgevoerd. Verdere uitbreiding
van de ladingcapaciteit is verder tegen
lage additionele investeringen mogelijk
door het motorschip met enkele aan­
passingen in de uitvoering geschikt te
maken voor het duwen van een duw­
bak. De daartoe noodzakelijke uitrus­
ting, zoals flankingroeren, stuurmachines, stuurhutverstelling, ankergerei,
koppellieren etc. kan zonder ingrijpen­
de verbouwingen worden geplaatst.
Constructief is het scheepscasco op
de inzet als duwend motorschip be­
rekend.
Steunend op zijn ervaring met snel­
lopende dieselmotoren, opgedaan bij
het volgen van de daarmee uitgeruste
duwboten die hij in de afgelopen jaren
heeft gebouwd — 7000 draaiuren per
jaar is al een normaal cijfer! — heeft
de w erf het verantwoord geacht om dit
scheepstype bij uitstek te ontwerpen
voor toepassing van snellopende moto­
ren, om daarmee te profiteren van de
w inst die dat oplevert aan motorkamerom vang en gewicht. Doord’a t de u it­
laatgassenleidingen naar het hek wor­
den geleid, en de schacht dus kan ver­
vallen, ontstaat bovendien winst aan
woningoppervlakte.
In principe kunnen zowel de 9,5 0 m
brede als de 11,20 m brede variant als
enkelschroever en als dubbelschroever
worden uitgevoerd. H et brede schip
biedt zelfs plaats voor een derde hoofd­
motor, waarmee rekening is gehouden
met de eventuele behoefte aan meer
vermogen, indien een duwbak zou moe­
ten worden geduwd.
Geheel volgens deze principes, maar
met tussenvoeging van een ruimsectie
van 9 m lengte, heeft de J o h n F. K e n n e d y de volgende hoofdafmetingen ge­
kregen: lengte o.a. 95 m, breedte o.a.
11,20 m, breedte o. sp. 11,13 m, holte
in de zijde 3,30 m, strijklijn bij lege
vaart 6 m, ruiminhoud 23 88 m 3, laad­
vermogen bij een diepgang van 2 m :
1280 ton, 2,50 m : 1784 ton, 2,80 m :
2092 ton, 3 m : 2298 ton en 3,20 m :
25 05 ton.
H et schip is uitgerust met 2 hoofd­
motoren van het fabrikaat General
Motors, type 16V71 van elk 500 pk bij
1800 omwentelingen per m inuut, met
omkeer-reductiekoppelingen van het
fab rikaat Reintjes, type W A V 461, die
met een overbrenging van 5 : 1 de
schroefassen aandrijven. De koeling van
hoofdmotoren en koppelingen geschiedt
ft--.'4—
’—
ijiij’
LENGTE OVER ALLES
95 CO m
BREEDTE OVER ALLES
11.20 m
BREEDTE CP DE 5PANTEH
11.13 m
HOLTE
3 30 m
LA ADR UIM AF ME TIHG-74 5/73 SxS.1!3/346x3.64 m
LAADRUIM INHOUD
2303 m>
LAADVERMOGEN BU T ,3 .20 m
2505.544 ten
5.995 m
STR'JKLBW
2- e.M MQTCRcN 3 53C apk ■ 1003 t / m .
A l g e m e e n plan m .s. J o h n F. K e n n e d y
door middel van skincoolers die op het
vlak tussen de motorfundaties zijn ge­
bouwd.
De motoren zijn vast opgesteld. Het
starten geschiedt elektrisch vanuit de
motorkamer. De afstandbediening van
motoren en koppelingen vindt plaats
met rollenketting van het fabrikaat
AFA. De goede w erking van de voort stuwingsorganen w ordt elektrisch ge­
signaleerd in het hoofdschakelbord in de
motorkamer en in de bedieningslessenaar in de stuurhut. De lagers van de
schroefassen zijn van automatische vetsmering voorzien in combinatie met de
roerkoninglagers.
De stroomopwekking van 24 V net­
spanning wordt verzorgd door een
2000 W asdynamo van het fabrikaat
Bosch, aangehangen aan de BB-motor.
Voor havenbedrijf is een 1300 W dyna­
mo in het havenaggregaat gebouwd. De
voeding vindt plaats via een accubatterij van 400 Ah. De gehele elektrische
installatie werd geleverd en geïnstal­
leerd door Groenpol.
H et havenaggregaat bestaat uit een
Farym ann luchtgekoelde dieselmotor
van 8 pk, met de dynamo en een
lens-dekwaspomp van 32 n r ’/uur bij
20 m .o.h.
In de machinekamer bevinden zich
verder de Sihi zoetwaterhydrofoor met
elektrisch aangedreven pomp en de verw arm ingsinstallatie, bestaande uit een
plaatijzeren PSK waterverwarm ingsketel met half-autom atisch geregelde
Lanko oliebakbrander.
In het verwarm ingscircuit is een
Eterna warm waterboiler opgenomen.
De verwarm ingsinstallatie werd geheel
geleverd en geïnstalleerd door de N.V.
Mampaey.
H et lens-, ballast- en dekwassysteem is
ontworpen voor het lenzen door m id­
del van de algemene-dienst pomp van
de motorkamer, het ruim en de ballasttank in het achterschip. Bovendien be­
vindt zich in de motorkamer een verzam eltank voor sanitair afvalwater, die
door middel van de pomp naar buiten­
boord kan worden leeggeperst. De dekwasleidingen, die over de gehele lengte
van het middenschip langs de denneboom lopen, kunnen eveneens op de
zuigzijde van de algemene-dienst pomp
worden aangesloten, en kunnen daar­
mee door middel van zuigslangen, wor­
den gebruikt om de waterdichte com­
partimenten van de dubbele huid te len­
zen.
De verblijven zijn ingericht voor het
onderbrengen van een kapitein met
gezin, een w erktuigkundige en twee
matrozen. De indeling is zodanig, dat
overgang op continuvaart vrij eenvou­
dig m ogelijk is.
Beschieting en separatieschotten zijn
uitgevoerd in spaanderplaat, beplakt
met kunstleer en afgewerkt met deur-,
kozijn en plintlijsten van teakhout.
A lle ramen zijn schuiframen van licht­
metaal van het fabrikaat Rhiwa. De
keukens zijn uitgerust met propaankooktoestellen en -koelkasten, roestvrij­
stalen aanrechten en afzuigventilatoren.
Flet vóórankergerei is, in overleg met
de Centrale Rijnvaartcommissie, voor
het m.s. J o h n F. K e n n e d y bepaald op
2 D anforth ankers van 900 kg, aan
hoogwaardige stalen damkettingen van
27 mm diameter. Het achterankergerei
is, in verband met het feit dat het
schip bij deze lengte te allen tijde
kop-vóór moet kunnen stoppen, ver­
zwaard uitgevoerd met 2 Pool-ankers
van 720 kg, overeenkomend met 8 5 %
van het boegankergewicht. Hoewel vol­
gens de reglementen één achteranker
voldoende zou zijn geweest, werden er
twee geïnstalleerd om rekening te hou­
den met toekomstige ontwikkelingen.
De ankerlieren zijn door De Biesbosch-
Dordrecht gefabriceerd in de zeer ro­
buuste uitvoering die speciaal voor de
duwvaart is ontwikkeld. Ze worden
door Farymann dieselmotoren aange­
dreven.
De roeren met aandrijving en axiometerleiding werden in nauw overleg
met de werf ontworpen en vervaardigd
door de W eserwerft, rekening houdend
met de volheid en vorm van het achter­
schip en de wenselijkheid om — on­
danks de scheepslengte — geen koproer te installeren. Zowel bij het aan­
leggen en wegvaren als bij de manoeuvreerproeven tijdens de vaart bleek het
schip uitstekend manoeuvreerbaar. De
draaicirkel, bij lege vaart en harde on­
gunstige wind, bedroeg minder dan
120 m. De tijd, daarbij nodig voor op­
draaien over 180°, bedroeg 2 minuten.
De tijdens de verschillende proef­
tochten gehouden metingen gaven een
snelheid — ten opzichte van het wa­
ter — te zien van 21,5 km /uur bij lege
vaart, en van 15,2 km /uur bij met
2500 ton beladen schip.
Een stopproef, gehouden op de N ieu­
we Merwede, toonde aan dat de stopweg
ca. 130 m was, uitgaande van volle
snelheid, bij beladen schip en stroom­
afwaarts varend. De tijd, nodig voor
deze manoeuvre, bedroeg circa 70 se­
conden. Het schip bleef daarbij vrijwel
op koers.
Nadat de nodige gegevens omtrent
de resultaten van de eerste reizen van
de J o h n F. K e n n e d y waren verzameld
heeft de N.V. De Biesbosch-Dordrecht,
in samenwerking met de reder, de N.V.
„Duva” te Rotterdam, een presentatietocht gehouden, waarbij vele deskundi­
gen van de technische en exploitatie­
diensten van Rijnvaartrederijen aanwe­
zig waren om zich een beeld te vormen
van de technische uitvoering en de ex­
ploitatiemogelijkheden van dit nieuwe
scheepstype.
VOORJAARSBEURS TE U T R E C H T V A N 7 T /M 16 H A A R T 1966
(D o n d e rd a g 10 en zo n d ag 13 m a a r t g esioten )
De komende Voorjaarsbeurs zal in het teken staan van het v ijftig ­
jarig bestaan van de Koninklijke Nederlandse Jaarbeurs.
3 818 Firma’s nemen aan de voorj aarsbeurs deel met produkten
u it 3 1 landen.
De scheepsbouwsector heeft, in tegenstelling tot vorige jaren,
weinig te bieden. Het beperkt zich dit jaar tot toeleveringsmateriaal,
waarvoor een bezoek aan U trecht toch de moeite waard zal zijn.
Ook w illen w ij de lezers van „Schip en W erf” attent maken op de
tentoonstelling „W erken Met Atomen” . De bezoekers krijgen een
werkende kernreactor te zien, alsmede nucleaire apparatuur van
allerlei aard.
Bij het opstellen van onderstaande exposanten is niet naar volledig­
heid gestreefd; het zal duidelijk zijn, dat dit ónmogelijk is. W ij doen
de overige firm a’s allerminst te kort, in de overtuiging dat hun pro­
dukten ruimschoots bekendheid en waardering genieten.
AEG N.V. E le ct r icite its M aatschappij, A m sterd a m
Cr. B ernhardhal B d 7000
Elektrische gereedschappen.
AFO Apparatenfabriek Overijssel N .V ., Elatte’m
C r. Irenehal Ir 2010, 3011
Elektronische regelinstallaties, elektronische fail-safe beveiligingsinstallaties, elektronische en elektro-mechanische signaleringsinstallaties,
eindschakelaars, schok- en trilvaste elektrische schakelnpparatuur,
motorstarters voor scheepsgebruik, hefmagneten, relais.
A gam M o t o r e n R o t te r d a m N.V., R o t te r d a m
Cr. Marijkehal p a rterre Mkp 439
Mercedes-Benz dieselmotoren voor scheeps- en industriële doeleinden.
Alleenvert. van: M erced es-B en z , dieselmotoren; M aybach, Friedrichs­
hafen (D ts.) dieselmotoren.
A tla n tic N.V., T e c h n i s c h e H a n d e l m i j R o t t e r d a m
Cr. Bernhardhal B d 4016
Zaagmachines, slijpmachines (zagen), freesmachines, draaibanken.
Atlas C o p c o H o lla n d N.V., R o t te r d a m
Cr. B ernhardhal Bd 3004, 600)
Persluchtgereedschappen w.o. boor-, slijp- en polijstmachines, k lin k ­
en bikhamers, schroevedraaiers, moeraanzetters, tapmachines, knabbelscharen, cirkelzaagmachines, enz.; verfspuitapparatuur voor w arm -,
koud- en airless spuiten en alle toebehoren hiervoor; alle toebehoren
voor persluchtinstallaties; kleincompressoren tot 1 m 3/min; stationaire
compressoren van 1 tot 4S0 m 3/min; luchtketels, nakoelers, etc.;
smeerapparaten; alle soorten klauw -, schroef- en automatische snel­
koppelingen voor luchtleidingen, persluchtslangen, luchtkranen, enz.
Bakker ef Z oon N.V., R idd erk erk
Cr. M a rgriethal Mt 338, 439
Metro-strook, berenplaatstrook, brugoplegging, zuigzak, neusfender, vlinderklep, Ocean diafragma, voegstrook 11A, voegstrook 14,
profielstrook voor ramen, ebonietbekleding, rubberbekleding, b utylslang.
B er g, W. B. v a n d en , N.V. H andels- en In gen ieu rsb u rea u , D en H aag
Cr. M arijkehal v e r d i e p i n g M k v 2037
Elektromotoren, stopmotoren, kortsluitankermotoren, sleepringankermotoren, reductiemotoren, motoren met aangebouwde fijn gan g;
hydrauliek voor spaanloze vervorming, hydraulische persen, hydrau­
lische voedingsaggregaten, hydraulische cilinders, hydromenten, com­
pressoren Robot en Neptun (watergekoeld) stationaire uitvoering,
roterende-, zuiger-, schroef- en turbocompressoren; persluchtgereed­
schappen (pneumatische gereedschappen); druk- en trekmeters,
microtasters, manometers, meetbeugels; complete relaiskasten.
B e r g m a n n , N.V. T e c h n i s c h e M aatschappij, R o t te r d a m
Cr. M argriethal M t 331
Cr. Marijkehal v e r d i e p i n g M k v 4039
Afsluiters, appendages, clutches, compensatoren, flexibele koppe­
lingen, getande riemen, hydrauliek slangen en slangleidingen, hogedrukafsluiters, kettingen, kettingwielen, lagerbussen, membraancilinders, pakkingringen, pakkingen, rubber platen, rubber profielen,
slipkoppelingen, snijring-pijpverbindingen, trillingdempers, universele
koppelingen vouwbalgen, vrijloop-koppelingen.
Beusker, H. ]., N.V. G e r e e d s c h a p p e n - en M a ch in eh a n del, A rnhem
Cr. B ern hardhal Bd 7029
Rekord snelcirkelzaagmachines, Rekord langzaamlopende cirkel­
zaagmachines, Rekord zagenslijpmachines.
Bloksma R a d ia teu ren fa b riek N.V., A m sterd a m
Cr. Marijkehal p a r te r r e Mkp 348
Interkoelers, luchtkoelers, luchtverhitters, oliekoelers, olieverwarmers, radiateuren, zoetwaterkoelers, warmte-overdrachtsapparaten,
wamte-uitwisselaars, laadluchtkoelers.
B o fa N.V., A m e r s f o o r t
Spiraalboren H.S.S.
Cr. B ern hardhal Bd 4062
BP Benzine en P e t r o le u m H a n d el M aatschappij N.V., A m sterd a m
Cr. Marijkehal p a r te r r e Mkp 339
Cr. Julianahal v e r d i e p i n g J v 3100
Mkp 339: BP geeft voorlichting over industriële smeermiddelen;
J v 3100: BP geeft voorlichting over oliewarmte.
B rinkman té G erm era a d N.V., E le k tr o te ch n is c h e H a ndelm aatsch apjrij,
Vclp (Gld.)
Cr. Iren eh al Ir 2110, 3111
Regelbare aandrijvingen, accumulatoren, aut. schakelmateriaal,
bunkercontacten, drukschakelaars, eindcontacten, foto-elektrisch ma­
teriaal, gelijkrichters, hefmagneten, koppelingen, magnëetafsluiters,
magneetschakelaars, microschakelaars, motorbeveiligingsschakelaars,
netspanningsstabilisatoren, niveaumetingen, nokkenschakelaars, pakketschakelaars, signaalhoorns en sirenes, signaallamparmaturen, noodverlichtingsapparatuur, regeltransformatoren, stroboscopen, meerpolige
steekverbindingen, relais, transformatoren, thermostaten, trilmagneten,
tijdvertragingsschakelaars, veerdrukremmen, elektronische telapparatuur, thyristorregelingen, transductorische regelinstallaties o.a. voor
temperaturen, spanning en motoren, inductieve geverapparatuur voor
contactloze besturingen, enz.
C altex P e t r o le u m M a atsch ap pij ( N ed er la n d ) N.V., D en H aag
Cr. Marijkehal p a r te r r e Mkp 148
Brandstoffen, smeeroliën en vetten voor de industrie.
C hloride B a tterijen N.V., V h a r d i n g e n
Cr. Iren eh a l Ir 1124
Accumulatoren voor elektrische tractie, voor diesel-start, voor
scheepsgebruik, voor stationaire doeleinden, voor vliegtuigen; gelijkrichtapparatuur voor het laden van batterijen, noodverlichtingsinstallaties.
D em ka Staalfabriek en N.V., K on in k lijk e, U tr e c h t
Cr. B ernhardhal Bd 403 3
W alserij- en gieterijprodukten, smeed- en trekw erk en assen in
roestvrij- en hittevaststaal, staaf en draad, walserij produkten en
smeedwerk in gereedschapsstaal.
D oorm an , J. H. N. V., I n g en ieu r sb u r ea u , R o t te r d a m
Cr. Iren eh a l Ir 3130
Elektromotoren, generatoren, transformatoren, hoog- en laagspanningsschakelmateriaal, meettransformatoren, overspanningsaf leiders.
D o u w es N.V. P la n d elm a a tsch a p p ij, D en H aag
Cr. hal C 1117
Parker Kalon zelftappende, zelfsnijdende, zelfborende schroeven,
stelschroeven en bouten, metaalponsen en houtschroeven, Apex
schroevedraaiers, bits, doppen, extensions en sockets, Duro-Dyne opschroefbare vijlheften, damp- en nevelregulators.
Draka N.V., H o lla n d s ch e D raad- en K abclfabriek , A m sterd a m
Cr. Iren eh a l Ir 3010, 4011
Elektrische leidingen en toebehoren.
D uiker A ppara tenfab riek N.V., R ijsw ijk (Z .-H .)
Cr. Bd 3033
Airmaster pneumatische meet- en controle-apparatuur.
Van Dij kis S ch e e p s u itr u s t in g e n N.V., R o t te r d a m
Cr. hal C 1138
Elektrische cn pneumatische roestbikapparatuur, gritstraalapparaten,
pijpenreinigers, pijpenbikkers, handslijp'machines (pneum atische);
Alleenvert. van : I.CO. S.A.S., Genua (I t.).
Edels taal M aatschappij N.V., A m sterd a m -C
Cr. B ernhardhal B d 5038
M axim at meervoudige gereedschapmachine, Maximat draaibanken,
Maximat boormachines, Meteor spiraalboorslijpmachines, Meteor w ikkelmachines.
Eckels N.V. I n d u striële, H a n del- e n E xploitatie m ij. v/h T e c h n i s c h
B ureau, A m s ter d a m -W .3
Cr. Marijkehal v e r d i e p i n g M kv 1026, 2027
Alleenvert. van: H y d r o m e ch a n ik G m bH , Kiel en Aken (D ts.)
hydraulische pompen, motoren, cilinders, bedieningsapparatuur, com­
plete hydraulische aggregaten en installaties; 'Wilhelm P o p p e co'mpressoren voor hogedruk, aanzetlucht en medische doeleinden, compressoraggregaten en -installaties; R itz P u m p en fa b rik lage- en hogedrukcentrifugaalpompen, onderwaterpompen tot 1400 pk en schroefwaaierpompen.
Eckels, H erm a n G. N.V., E l e c t r o t e c h n i s c h Installatie- en
H a n delsb u reau , H o o g e z a n d
Cr. Ir en eh a l Ir 2076
Elektromotoren en generatoren, schakelpanelen en -lessenaars voor
land- en scheepsgebruik, meet- en regelpanelen, elektrotechnische
installatiem aterialen, synoptische panelen, lasthefmagneten; Alleenvert.
van: L oher d S öhn e elektromotoren voor laag- en hoogspanning
(to t 3000 p k ), liftmotoren, frequentie-omzetters en motorreductoren;
G u sta v A ltm a n n , Spezialfabrik Elektrischer Maschinen, elektromotoren
en generatoren voor gelijk- en draaistroom o.a. voor scheepsgebruik,
noodstroömaggregaten, vlieg wielaggregaten, omzetters; T h u n e s M c ka­
nis kc V aerksted lasthef magneten in ronde en rechthoekige uitvoering,
speciale magneetcombinaties voor plaat- en profieltransport, ijzerafschciders; L m n itcx t flow sheets voor o.a. inbouw in centrale bedicningslessenaars en panelen.
E le c t r o m o t o r c n fa b r i e k H o rd t N.V., D o r d r e c h t
Cr. Irenehal Ir 2010,3011
Asynchrone draaistroommotoren, genormaliseerde motoren, synchro­
ne draaistroommotoren, draaistroomgeneratoren, frequentie-omzetters,
draaistroom-commutatormotoren, eenfase-motoren, inductieregelaars,
speciale motoren.
E le ctro Staal C.V., B ussum
Cr. B ernhardhal Bd 1 113
Lesto universeel elektrisch handgereedschap, zoals: decoupeerzaagmachines, platen- en knabbelscharen, boor- en slagboormachines,
boorstandaards, tapmachines.
Bosch universeel elektrisch handgereedschap, zoals: boor- en slag­
boormachines, boorstandaards, haakse boorhouders, rechte en haakse
slijpmachines, polijst- en schuurmachines, magnetische meetstatieven,
buigzame assen, afbraamschijven, doorslijpschijven, slijpstiften, staalborstels, komstenen, komborstels, schuurschijven, langgatboren, steenboren en doos boren; Alleenvert. van: B o sch universeel elektrisch
handgereedschap; L esto-S cin tilla AG univ. elektrisch handgereedschap.
E lc c t r o s t o o m N.V., E le c t r ic ite it M aatschappij, R o t te r d a m
Cr. Iren eh al Ir 2032, 3 033
Cr. O p en t e r r e i n O t 48
Drukluchtsnelschakelaar 3 80 kV (een pool); afschakelvermogen
2 5 GVA, capacitieve spanningstransformator 3 80 kV , pantograafscheidingsschakelaar voor 5 50 kV, drukluchtsnelschakelaar 110 kV
( uitrij dbare uitvoering voor schakelstations zonder scheidingsschak elaars); afschakelvermogen 5000 MVA, generatorbeveiligingsinstallatie met genormaliseerde elementen met bijbehorende chronologische
signaleringseenheid, distantierelais voor middelspanningsnetten (m et
demonstratiemodel), silicium gelijkrichter 1800 A, giethars stroomen spanningstransformatoren tot 72 kV , giethars steunisolatoren tot
3 6 kV , siliciumhalfgeleiders, thyristorgestuurde gelijkstroommotor 80
kW , 220 V , automatische laagspanningsschakelaars GB 6, elektro­
hydraulische hefpersen, laagspanningsverdeelinstallatie met verwissel­
bare eenheden systeem Trennblock; Elektronik en M initronik ele­
mentensystemen voor elektronische regeling en besturing, elektrische
ovens, lastransformatoren, lasomzetters, draagbaar digitaal meetin­
strum ent Digitavo, voor het meten van spanning, stroom en weer­
stand, spoelenwikkelmachine, elektromotoren, kastenbatterijen u it ge­
perst isolatiemateriaal systeem IN, magneetschakelaars, installatieautomaten, explosieveilig installatiemateriaal.
E lectro -S tr a lin g N.V., D r ie b e r g e n
Cr. Irenehal l r 30.95
A lleenvert. van: S c h r é d e r verlichtingsarm aturen voor openbare en
industriële verlich ting: terreinverlichting, fabrieksverlichting, kantoorverlichting, straatverlichting, waterdichte armaturen, explosieveilige arm aturen; D o m in itiv e r k e handlampen met oplaadbare accu’s,
noodverlichting, automatische laadinrichtingen.
Elharo, R o t t e r d a m
Cr. Irenehal nr. 4121
C o ss o n a y S. A. kabel in speciale uitvoeringen voor zwak- en sterk­
stroom; K n i t t c r K G registratie van bedrijfstijden langs elektrochemi­
sche weg; R a fi-D iü ts la n d signaallamp armaturen en -transparanten;
drukknoppen en drukknopschakelaars met of zonder optische signa­
lering; veerpakketschakelaars; gloei- en neonlampjes met Edison-, ba­
jonet- en steekfitting. R a fi-F r a n ce druktoetsschakelaars voor functio­
nele toepassing in besturings-, meet- en regelinstallaties. R ek ofa bor­
stels, sleepstukken, rollen, weerstandsringen, microfoon- en weerstandsplaatjes, lagers, vormdelen sleepstukken, koppelings- en afdichtingsringen, n atuur-grafiet- en metaalhoudende koolborstels, sleepringlicham en, collectoren, klemmenbordjes, kool- en metaalcontacten,
kooldrukregelaars. R e o weerstanden, instel-, regel- en verduisteringstransformatoren. Zu m t o b e l KG fluorescentieverlichtingsarmaturen
voor in- en opbouw, inbouwarmaturen, voorschakelapparaten-gloeilamparmaturen, verbindingsklemmen, F a get volt- en ohmmeters,
stroomtransformatoren, instrum ent- en railklemmen.
Enkes N.V., L cid s c h e n d a m
Cr. Marijkehal v e r d i e p i n g Mkv 5026
Machine-onderdelen, fagon-draaiwerk, metaalspuiten, bouten en
moeren, x-emvoering, kogellagei-s (m iniatuu r-), smeermiddelen, spiraalstiften.
Eriks N.V., Alkmaar
Cr. M a rgriethal Mt 361
Cr. Marijkehal v e r d i e p i n g Mkv 6027
Saunders patent membraanafsluiters, KSB Unamat condenspotten,
Vulcathene leidingen en fittings, Merkels Autom atic lipmanchetten,
Precision G-i-ingen, Diaplex stopbuspaklcingen, Frenzelit pakkingplaten, Pacific mechanicals scals, Algoflon halffabrikaten en eind­
produkten, Fluoroflex leidingen, fittings, slangen en balgen, Vringen voor lagerafdichtingen, Branda metallieke stopbuspakkingen,
Ertalon polyamide produkten, Vivatex V-snaren en transportbanden,
W hittle schakel-V-snaren, Greengatc transportbanden en bedrijfs­
kleding, Tecorit drijfriem en, Steinmann kettingen, Hinz elektro­
motoren en reductoren, Disco variatoren, flexibele koppelingen, h y­
draulische hogedrukslangen, Eriks rubber deuren, technische rubber
en plastic artikelen w.o. slangen en vormwerk.
Eijle d Co., L. A. v a n , T e c h n i s c h e H andel M aatschappij N.V.,
Vlaar d i n g e n
Cr. Bernhardhal Bd 503 5
Draaibanken, produktie-, gereedschap-, coördinaten-, kopieer-, pro­
gram - en numeriek bestuurde freesmachines, slijpmachines, radiaal-,
kolom- en tafel boormachines, revolverdraaibanken, klauwplaatautomaten, universele boormallen, flenzenboorapparaten, spandoorns,
binnenslijpapparaten, profieldraaiapparaten, tapkoppen, koelmiddelpornpen, m eetapparatuur, waterpassen, vlakplaten, meetprojectoren en
hydraulische vijzels.
Van E yle d R u y g e r s N.V., R o t te r d a m Cr. B ernhardhal B d 3052, 4053
Gereedschappen en 'machines voor de metaalbewerking, pneuma­
tische gei-eedschappen, snelkoppelingen; Alleenvert. van: A m p co Metal
I n c . vonkvrije gereedschappexa; A rthiir B a lfo 2ir Sf Co. machinegereedschappen; D ilu m it W erk slijpschijven; Easterbrook A llcard d
C o. machinegereedschappen; T h e H ansen M fg . snelkoppelingen;
H e in r ich T o o ls machineklemmen; T h e R id g e T o o l draadsnij gereed­
schappen en -machines; O t t o S uhner machines met buigzame as;
T h o r P o w e r T o o l C o m p a n y pneumatische gereedschappen; /. Stead
d Co. schroevedraaiers; D em a n d ers V erk tygsfa brik AB freestafels;
M odigs Mekaniska V erkstad radiaalboormachines; AB Strands Mek.
Verkstad kolomboormachines; T h e K iich i T ools Co. tafelboormachines; C u rtiss W r ig h t C om p. momentsleutels; C o n t o u r Marker
C orp. af tekengereedschappen; E. B ru n n ck r e e ft lintzaagmachines.
F ederatie M etaal- en E l e c t r o t c c h n i s c h c In d u strie FME, Den Haag,
Cr. Irenehal Ir 5110
Fijn-werk N.V., R o t te r d a m
Cr. B ernbardhal B d 3027
Machines voor verspanende metaalbewerking, plaatbewerkingsmachines, elektrisch en pneumatisch handgereedschap, hoogfrequent
elektrisch gereedschap, verspanend gereedschap, spangereedschappen,
meetgereedschap, werkplaatsinrichtingen.
Van G elder C o m p a g n ie N.V., R o tter d a m
Cr. Marijkehal v e r d i e p i n g M k v 3027
Aandrijvingen, transmissies, elektromotoren, motorreductoren,
wormkasten, tandwielkasten, koppelingen, variatoren, hydraulische
koppelingen en variatoren, ketting-kettingwielen, getande V-snaren,
schakel-V-snaren, remmen, riemen, roerwerkaandrijvingen, spansleden,
tandwielen, toerenregelaars, trommelmotoren, ventilatoren, vertragingskasten.
G ieterijstraat Cr. Marijkehal p a rterre Mkp 301 t/m 328, 601 t/m 627
Deelnemers:
A lg e m e n e V e re n ïg in g v a n N ederla ndse G ieterijen A.V.N.E.G., Den
Haag.
C ate I j z e r - e n M eta a lgieterij, N.V. E rven W. ten , N eede.
C ate té Zn. N.V., I jz e r g i e t e r i j W m . ten , Almelo.
Cirex N.V.i A lm elo.
D o e t in c h e m s e I jz e r g i e t e r i j, N.V., Doetinchem-.
De G lobe, N.V. I j z e r - e n M etaa lgieterij, T eg elen .
H o lla n d - B er g en o p Z oom , N.V. M achinefabriek en Ijz e r g ie t e r ij,
B e r g e n op Z oom .
H o o g o v e n s , IJ m u id e n .
K en n em er la n d , N.V., M etaa lgieterij, B everw ijk .
De K e p p e l s c h e I j z e r g i e t e r i j v/h v a n der H orst t é A berson, N.V.,
M eehan ite E psom , E psom (G .B r .).
M eehan ite R es ea r ch I n s ti tu u t v o o r N ederland, D elft.
M etagis, M eta a lgieterij e n - I n d u strie, Slikkerveer.
N.D.S.M., N ed erla n d se D ok - en S ch eep sb o u w m a a ts ch a p p ij, A m ­
sterdam .
R adem akers N.V., M eta a lb ed rijf, Rotterdam-16.
R ein ev eld , M a chinefabriek , D e lft .
Stork té C o. N.V., K onink lijk e M a chinefabriek Gehr., H en gelo .
T.N.O., M etaalinstittiiit ( G ie t e r ijc e n t r u m T .N .O .), D elft.
V uicanus N.V., N e d er la n d sch e I jz ergieterij, Vaassen.
W erkspoor-iA m sterdam , A m sterdam .
W ilto n -F ijen o o rd , D ok- en W erf-M a a tsch a p p ij, S ch iedam .
Grasso’s Koninklijke, M a ch in efabriek en N.V., ’s - H e r t o g e n h o s c h
Cr. B ernbardhal B d 4002
Luchtcompressoren, pneumatische gereedschappen, automatiseringen.
pennen, klepstoters, plungers en leibussen, perskleppen, genitreerd
precisiewerk; G ly co M e ta llw e rk e lagerschalen, lagerm etaal, lagerbussen; C levite G raphite B ro n z e C orp. lagerschalen, lagerbussen;
E ugen T rost klepgeleiders, zuigerpenbussen; B a yerisch es L eich tm e ta lliverk BLW kleppen, gesmede tandwielen, smeedstukken; E. B artel
té Co. nokken en nokkenassen; H e n g s t F ilterfabrik filters voor
smeerolie, brandstof en lucht, olieafscheiders; H e n g s t- D o n a ld s o n C o m p
droge luchtfilters; A u gu st E n gels tandwielkasten, gieterijprodukten;
W. Lahme Söhne lagerbussen uit brons; S w a g G m b H tandkransen,
tandwielen uit kunststof; Fried. Osk. Lue g grote cilinders;
H a ck fo rth té Co. grote zuigerveren; Eberh. H o e c k le rollenlagerkrukassen, roilenlagerkooien, drijfstangen; Balo M o to r en b a u cilinderkoppen, gieterijprodukten; S igm . S ch e r d e l klepveren en andere spiraalveren; S ociété F rançaise d e l’A c é t y l è n e , SFA - D é p a r te m e n t Filtres
SFA luchtfilters en installaties, gasfilters, actief kool en actief koolfilters; J. A. Baldw in M f g . C o. Baldwin filterelementen.
H a z em eyer N.V., H e n g e lo ( O )
Cr. Iren eh al Ir 4010, 3011
Beschermd schakelmateriaal voor hoog- en laagspanning.
H e em a f N.V., H en gelo
Cr. Iren eh a l Ir 4010, 3011
Elektrische machines, apparaten en installaties.
H elders va n d e Wall N.V., A r n h em , R o t te r d a m
Cr. B ernardhal Bd 3083
Cr. Ju lianahal v e r d i e p i n g J v 3013, 3024
B d 5083: Draadsnij machines, afkortmachines, draadsnij-ijzers,
kolomboormachines, tafelboormachines, elektr. handboor- en slijp­
machines, slijpschijven., verwarmingsapparaten voor gas, kolen en
olie.
H ibro N.V. Hollands I n g e n i e u r s B ureau, D en H aag
C r. M arijkehal v e r d i e p i n g M kv 6026, 7027
Drijfwerk, V-snaren, klëm fittingen en expansiestukken.
Hilti AG, Schaan (L iech t.)
Cr. C 1109
H ilti schiet/slagapparaten; A lleenvert.: Muva Montage, Rotterdam .
H obart N.V., R o tter d a m
Cr. Ju lianahal p a r t e r r e J p 240
Elektr. huishoudvaatwasmachines, -mengers, -koffiemolens, enz.,
merk Kitchen Aid.
H o le c N.V., H en gelo
Cr. Iren eh a l Ir 4010, 5011
Samenwerkende Electrotechnische Fabrieken Holec N .V .: Hazemeyer-Hengelo, Heemaf-Hengelo en Sm it-Slikkerveer.
Elektrische apparaten, machines en installaties.
G roen ev eld , v a n d e r P oll té C o.’s E le c t r o t e c h n is c h e Fabriek N.V.,
A m s ter d a m -C
Cr. Ir en e h a l Ir 3010, 6011
Elektrotechnische land-, scheeps- en regelinstallaties, schakelborden,
schakellessenaars, schakelpanelen, reparaties aan elektrische, elektro­
nische en pneumatische meet-, regel- en registreerapparaten; Saab
computers, data-lotgging; R o b e r t Zapp KG doorstroomhoeveelheidsmeters, rotameters voor vloeistoffen en gassen; A ddison meet- en
regelapparatuur voor de kabelindustrie; R a co elektrische cilinders;
P.R.D. E le ctr o n ics complete microgolfmeetopstellingen; Z en tro Elektri/t transistorgestabiliseerde voedingsapparatuur, transistoromvormers;
Zen ith E le c t r i c Co. V ariac regelbare autotransformatoren. Elektro­
nische relais, timers, vertragingsrelais, impulsgevers; A m erica n M eter
C om p. vloeistofmeters en vloeistofdoseermeters; D ela van Sonac ultra­
sonische schakelaars; W e sto o l Ltd. druk- en trekhefm agneten; O.
D old thermometers, aanwijzende cap.-thermostaten; W. B o rn sch ein
Mikroma microschakelaars; G em ü kunststofmagneetventielen; Porsilen t geluiddempers; Gast M a n u f. Corp. USA, luchtmotoren, vacuum pompen, compressoren.
H olland-B olinder T e c h n i s c h Btireati N.V., R o t t e r d a m
Cr. B ern b a rd h a l Bd 5102
Houtbewerkingsmachines, gereedschappen voor de machinale hout­
bewerking, spijkermachines, slijpmachines en slijpschijven v.d. hout­
industrie.
H a n d elsc o m p a g n ie N.V., R o t te r d a m
Cr. M a rgrieth a l M t 374
Cepi-Comav, systeem ter bestrijding van ketelsteen en corrosie
door magnetische behandeling van vloeistoffen; waterzuiveringsin­
stallaties, systemen Vermeiren: filtratie, neutralisatie, ontijzering,
ontharding, sterilisatie, kalkwerende behandeling; Alleenvert. van:
N.V. Epuro, A n tw e r p e n ( B e lg .) .
K apsenberg, A. T e c h n i s c h H a n d elsb u rea u , R o t te r d a m
Cr. M a rgr ieth a l M t 13 8
Dubbel-geïsoleerde blaasapparaten, nonelectric, collectorslijpstenen,
beschermmaskers tegen stof, micazaagapparaten, voltage-indicateurs,
fase-indicteurs, zelf uitverende pijpborstels en -schrappers, Lamb’s
soevereinboren, non-electric snelzevers, dieselmotorlont, vuurw erk,
noodsignalen, seinpatronen; A lleenvert. van: M a rtinda le E le c t r i c Co.
Ltd blaasapparaten, etsapparaten, industriestofzuigers, collectorslijp­
stenen, beschermmaskers tegen stof, micazaagapparaten, voltage- en
fase-indicateurs; R o ta to o ls Ltd. pijpborstels en -schrappers, Exhall
G rin d in g and E n gin eerin g Co. Ltd. non-electric stofzuigers; N.V.
A. }. K at vuurwerk, dieselmotorlont, noodsignalen, seinpatronen.
H avam T e c h n i s c h e I m p o r t Mij. N.V., Venlo
Cr. Marijkehal p a rterre M kp 230
Onderdelen voor motoren en machines, gieterij produkten, smeedstukken, tandwielen, filters voor smeerolie en brandstof, luchtfilterinstallaties; Alleenvert. van: J. W izemann té Co. cilinders, zuiger-
H y d r a u d y n e N.V., B oxtel Cr. M arijkehal v e r d i e p i n g M kv 4006, 5007
Hydraulische cilinders, hydraulische bedieningsapparatuur, hydrau­
lische pompen en motoren, snelsluitkoppelingen, Standaard Eltiep
pompeenheden; Alleenvert. van: Marus té W eim er snelsluitkoppe­
lingen; D ouble A Co., Manchester, hydr. bed. apparatuur, hydr. pom­
pen en motoren; H a m w o r t h y hydr. bed. apparatuur, hydr. pompen en
motoren.
J o n g , A. de, N.V., M a ch in efa b riek , V laardingen
Cr. M a rgr ieth a l M t 139
Olie/gasgestookte luchtverwarm ers, ind. olie- en -gasbranders, oliestookinstallaties, luchtbehandelingstoestellen, airconditioninginstallaties, ventilatoren.
K im m a n N.V., T e c h n i s c h e H a n d elm a a tsch a p p ij, R o t te r d a m
Cr. Marijkehal v e r d i e p i n g M k v 4050
Extrem ultus drijfriem en u it plastic en. leder/textiel, Transilon
transportbanden, Fenner industrie V-riemen, smalprofiel V-riem en
en breedprofiel V-riemen, schakel-V-riemen, Hevaloid eindloos gewe­
ven riemen, Fenner klembusgroefschijven voor industrie, V-riem en
en smalprofiel V-riemen, klembuskettingwielen en klembuslasnaven,
tandwielkasten met holle as en koppelarm, V-riemvariatoren, klembusflens- en klembus-elastische koppelingen, Resilla koppelingen, Centrim ax centrifugaalkoppelingen, Poly elastische koppelingen, M almedie Bibbykoppelingen, enz., Wesmag riemschijven, rin g- en vetsmeerblokken, frictiekoppelingen, Sadi motor-reductiekasten, motorvariatoren, Servomotoren, kaapstanders, veiligheidskoppelingen, Z.A.E.
wormwielkasten, Link-Belt rollen-, tand- en transportkettingen, Gaco
dichtingsringen, N ational dichtingsringen, Benzing borgveren in di­
verse uitvoeringen, montagetangen, Worm kogelrechtgeleidingen, U nibal zich instellende glijlagers, Langen hydraulische normelementen,
Gotec hydraulische hand- en tandradpompen, Schrader pneumatische
bedieningsapparatuur, Desoutter pneumatische handgereedschappen,
Stiefelm ayer pen-, rin g-, bek- en draadkalibers, eindmaten.
Van K r a n en b iir g N.V., R o t te r d a m Cr. Marijkehal p a r te rr e Mkp 121
Werps tra Iers, staalstraalinstallaties, straalmiddelen, stof afzuigin stal­
laties, doekfilters, m ulticyclonen, natte stofvangers, staalstraaldrukketels, compressoren, persluchtkoelers en -drogers, keramische filters.
K w a n t , G ebr., Sneek
Cr. M t 160, 261
Kondensaatontoliërs, vloeistof filters; Alleen vert.: Unicum S.K.S.,
Purmerend.
L aagland R o t te r d a m
Cr. B ern h a rd h a l B d 5005
Draaibanken (C eltic, G allic), freesmachines (V ik in g ), didactische
apparatuur (Didacton en T ic-T ac), polijst- en slijpautom aten, revolverponsmachines, strokensnijmachines, excenterpersen (E b u ), lin tzaagmachines (F orte), messenslijpmachines, vlakslijpmachines, beugelzaagmachines (F ortuna), vlakslijp'machines (E lb), kopieerfreesmachines, vonkverspaningsmachines en rondtafeltrommelautomaten,
gereedschap-freesmachines (Bridgeport), freesmachines, radiaalboormachines, bandaanvoerapparaten, afvalscharen en haspels voor excen­
terpersen, guillotinescharen, boor- en tapmachines, fijnboormachines.
L andré d G lin derm an N.V., A m ster d a m Cr. lren eh a l l r 4050, 5051
Cr. Marijkehal p a r te r r e M kp 265
Ir 4050, 5051: Motorreductoren, sleepleidingmateriaal, kabeltrom mels, elektro-hydraulische remdrukkers en remmen, schakelm ateriaal
voor kranen, rollen- en transportketting, askoppelingen.
M kp 265: Aardgasmotoren; Alleenvert. van: W aukesha M o to r
C o m p ., Waukesha.
P. v a n L e e u w e n J r .’s B jü z en h a n d el N.V., Z tv ijn d rech t
Cr. Mar g r i e t h u i M t 142
Naadloze stalen buizen, gelaste stalen buizen, stalen profielbuizen,
kunststofbuizen, stalen steigers, lasbochten, fittings, flenzen, kraageinden, afsluiters.
Van d e r Linden d V eldhuis N.V. H ollan dsch e Asbest M a atsch ap pij
v/h, R o t t e r d a m
Cr. M argriethal M t 566, 467
Asbest produkten, technische rubberartikelen, kunststoffen, pakkingmaterialen, isolatiematerialen.
Van d e r Linden d V eldhuis N.V. H olla n d sch e Asbest M a a tsch a p p ij
v f h , R o t te r d a m
Cr. M a rgriethal M t 35 8, 439
Technische rubber artikelen: natuurrubber, neopreen, hycar, b utyl,
n itril, silicone, viton, hypalon, pakking, profielen, slangen, blokken,
buffers, hoezen, kleppen, kogels, doppen, wals- en wielbekleding,
metaalverbindingen, onder legplaten enz.; rubber pakkingen: ringen,
stroken, flenzen enz.; rubberasbest blokpakkingen, m an- en slijkgatringen; rubber-canvas plaat en schijven; rubber-kurk plaat, ringen,
schijven, stroken enz.; sponsrubber plaat, profielen en stroken.
L i n d e t e v e s - J a c o b e r g N.V., A msterdam C r.M arijk eha l p a r t e r r e M kp 139
Cr. M arijkehal v e r d i e p i n g M k v 7026
C r. B e r n h a r d h a l B d 3026
C r. B e r n h a r d h a l B d 5103
Mkp 139: Doseerpompen, drinkwaterfilters, laboratorium m eng­
en kneedmachines, laboratoriumwasmachines, onthardingsinstallaties,
pompen voor agressieve en visceuze vloeistoffen, pompen voor de
petro-chemische industrie, pompen voor diverse vloeistoffen, zeef- en
passeermachines, drinkwaterfilters, doseerpompen en onthardings­
installaties, laboratoriumwasmachines; G lisen ti f u F r a n c e s c o SpA pom­
pen voor diverse vloeistoffen; In dag pompen voor agressieve en
visceuze vloeistoffen; T erm o m ecca n ica l t . pompen voor petro-che­
mische industrie; W ern er d Ff l é d e r er laboratorium m eng- en kneed­
machines, zeef- en passeermachines.
M kv 7026: Koppelingen, motorreductoren, reductieschijven, regel­
bare V-snaaraandrij vingen, tandriemaandrijvingen, tandw ielkasten, V snaarschijven, V-snaren; Alleenvert. van: A u rora G e a r in g tan driem ­
aandrijvingen; E n gren a ges C itroen d Ets. elastische koppelingen,
tandwielkasten; F im et SpA motorreductoren, rem m otoren; L em g iet­
ijzeren V-snaarschijven; Mayer oHG Roba schakel- en slipkoppelingen; R edex Soc. Andantex reductieschijven; S oc. I n d . d e T r a n s missions V-snaren en regelbare V-snaaraandrij vingen.
Bd 3026: Boorbatterijen, boormachines (tafelm odel, kolom m odel),
draaibanken, freesmachines, gereedschapswerktuigen, kopieerslij pm achines, machineklemmen, meetmiddelen, precisieboormachines, precisiedraaibanken, revolverdraaibanken, speciale „eenheden” -m achines, sterke-armschaafbanken, universele gereedschapsslijpmachines; A lleenvert.
van: A r tiller ie -ln rich tin g en gereedschapswerktuigen, meetm iddelen.
B d 5103: Gereedschappen voor machinale houtbew erking, lin tzaagmachines, schulplintzagen, slijpmachines, vandiktebanken, vlakbanken,
zagenslijpmachines; Alleenvert. van: C entau.ro lintzaagm achines;
L oroch slijpmachines, zagenslijpmach.; P r i m u lt in i C o s t r . sch u lp lin t­
zagen, vandiktebanken, vlakbanken.
Mak, G., A m sterd a m
Cr. M arijkehal v e r d i e p i n g M k v 2066
Industriekettingen en kettingwielen, tandw ielen, Kopp variato ren ,
vloeistofkoppelingen, worm- en tandwielkasten, zelfs’m erende g lij­
lagers; Alleenvert. van: Allspeeds Ltd. Kopp variatoren; A r n o l d d>
S to lz en b erg rolketting; Heinrich S c h o m a c k e r d C o. transportket­
tin g; T u r b o m o t o r ltaliana vloeistofkoppelingen; G. Elli w orm - en
tandwielkasten; Glissa zelf smerende glijlagers.
M inerva N.V., T e c h n i s c h Handelsbureati, A m s te r d a m
Cr. M a r g r ie t h a l M t 400
Afstelm ateriaal (laminum afpelbaar afstelm ateriaal, latoenkoperautomaten en staalfolie, blowers voor lu ch t, gas en gas/lucht­
mengsels, drukbalansen 0,2-6000 kg/cm2, booglasapparaten, C C super puntlaselektroden, doordruklasapparaten, gelijkstroom lastoestellen, laskijkers, lasomvormers, lasboogsoldeertangen, lastransform atoren,
lichtnetlastransformatoren, puntlaskabels, puntlas'machines, p un tlaspistolen, puntlastafels, puntlastangen, rolnaadlasm achines, stom plasmachines, weerstandslastransformatoren, niveauregelapparatuur voor
stoomketels, scheepsfluiten en -signaalhoorns, vlotterschakelaars.
M öller d Co. N.V., H andelmaatschappij, H e n g e l o
Cr. B er n h a r d h a l B d 1070, 2071
Fasti guillotinescharen, Fasti zetbanken, walsen, rondscharen, slag scharen, vorenmachines, Mubea profielscharen, platenscharen, pons­
en knipmachines, Trumph knabbelscharen, Edel ponsmachines; A l­
leenvert. van: M u hr d Bender, pons- en knipm achines; T m m p f ,
universele plaatbew. machines, knabbelscharen; Carl. A u g u s t F a s t e n rath, plaatbewerkingsmachines.
M otrac N.V., Z u tp h en ,
Cr. M arijkehal v e r d i e p i n g M k v 101 8
Güldner regelbare oliepompen, oliemotoren, hydraulische d r ijf ­
werken, Güldner dieselmotoren.
M u ltu flex N.V., A msterdam, Cr. M arijkehal v e r d i e p i n g M k v 3026
Winches, pompen, motoren, cilinders., ventielen, filters, h y ­
draulische pompen, scharnieren, winches en afstandsbediening,
hydraulische apparatuur, hydraulische startinstallaties, pijpreinigers, solenoïdventielen, fittingen, hydraulische koppelingen, p ijp verbindingen,
vloeistoffilters,
slangen, roestvrijstalen slangen,
hydraulische slangen, aardgasslangen, branderslangen, beschermkabel, slangkoppelingen, flexibele scheepsleidingen, beproevingspom pen, accumulatoren, handpompen, hydro-pneum atische accu m ulato -
ren, expansiestukken, cömpensatoren, trillingdempers, rubber slangen,
rubber expansiestukken, metalen slangen, bikmachines; Alleenvert.
van: P lcssey In ter n a tio n a l Ltd., hydraulische pompen en ventielen;
V arley F.M.C. Ltd., diesel testpompen, dieseloliepompen, smeeroliepompen; C o n tin e n ta l G u m m iw e r k e AG, hogedruk nabberslangen;
E u g e n W örner, Wörner hogedruk klemringkoppelingen; Charles S.
Ma d an té Co. L td., beproevingspompen, testpompen, filters; Pirelli,
Societa Italiana, expansiestukken van rubber, olie- en benzineslangen
van synthetisch rubber; In dustrial D esca lin g T ools D ivisions H.
F illiams té Son Ltd., pijpreinigers, bikmachines; A m erican B o s ch
A rm a C o., hydraulische startinstallaties en verdere hydraulische ap­
paratuur; A n a co n d a M etal H ose D ivision, roestvrijstalen slangen,
expansiestukken; T h e R osaen Filter C om p., Tell Tale vloeistoffilters; D a n fo ss AS, hydraulische motoren en servobesturing; O t t o
S u b n e t G m bH , slijp- en freesmachines met buigzame as; G ö ta v er k en
AB, hydraulische scharnieren; A c m e H ydraulik ; A lfred D eh le KG,
complete hydraulische installaties; G earm a tic Co. Ltd., hydraulische
motoren en hydraulische winches.
Mij'nssen té Co. N.V., A m sterd a m , Cr. Jiilianahal p a r te rr e ] p 170, 271
Alleenvert. van: G eneral E lectric, koelkasten, diepvrieskasten, diep­
vrieskisten, wasautomaten, drogers, afwasautomaten, ovens, afzuig­
kappen, afvalvernietigers, airconditioners, elektrische coffeemakers,
grills, voorsnijmessen, Esge, broodroosters, warmplaten, citruspersen.
N e d e r la n d s c h e E le ctro la sch M aatschappij N.V., Leiden,
Cr. M a rgrietbal M t 23 8
Stoomketels, waterzuiveringsinstallaties, stofafscheidingsinstallaties,
installaties voor chemische industrie, ind. aardgasbranders, apparaten­
bouw.
N iea f N.V. N e d c r la n d s c h e I n s t r u m e n t e n - en E lcctrisch e A pparaten
Fabriek, U t r e c h t
Cr. Irenehal Ir 2136
Elektrische meetinstrumenten, één- en tweelingschrijvers, regelaars,
versterkers, scheepsinstrumenten.
O v e r t o o m N.V. V erk oopassociatie v a n 17 M etaa lindustrieën, D en
D o ld e r
Cr. Bernhardhal Bd 1053
W erktuigbouwkundige onderdelen en apparaten van 'metaal en
plastic en m agazijninrichting.
O v i n g N.V., A fd . W e r k tu ig m a c h in es en G ereedscha ppen , R o t te r d a m
Cr. Bernhardhal B d 5017
Verspanende en niet verspanende machines en apparaten voor het
bewerken van metaal, gereedschappen hiervoor, Sagop gepatenteerde
parallel spanklemmen, spangereedschappen zoals klauwplaten, span­
tangen, uitzetbare spillen, e.d.; Alleenvert. van: R eid en draaibanken,
freesmachines; N o th e lfe r , nadraaibanken; H en n es, draaibanken, sterke
armschaafbanken; Bilcia, draaibanken; Canavese, kopieerdraaibanken,
revolverdraaibanken; C o v e m a , kotterbanken, universele machines;
K o lb , radiaal- en kolomboormachines, meerspillige en coördinaten­
boormachines, tandflankenslijpmachines; Donau, snel-radiaalboormachines, tandheugelfreesauto'maten; S yd eric, tafel- en kolomboorma­
chines, boor/freesmachines, lintzaagmachines; Correa, freesmachines;
O rla n d i, koudcirkelzaagmachines; M undus,
beugelzaagmachines;
A d ige, handbed. cirkelzaagmachines; R.G.A., handbed. cirkelzaagmachines, Bar son , lintzaagmachines; Crippa, pijpenbuigmachines;
F io m , N utom at spiebaanfreestafels.
P e c k té C o. N.V., A m sterdam
Cr. B ernhardhal B d 1103
Reed draadsnijgereedschappen, Express HSS spiraalboren, Nicholson
vijlen en raspen, Greenlee ponsapparatuur, Unibend buigmachines,
Peddinghaus pons- en knipmachines, Jörg blik- en plaatbewerkingsmachines, Heuer bankschroeven, Brockhaus machineklemmen, Spartan
K utall hand- en machinemetaalzaagbladen, Gem staaldraadfoorstels,
Mauser meetgereedschappen,
GF —
)—draadsnijmachines, Oster draadsnijmachines, Ikon draadsnijgereedschappen, Black & Decker elektrisch
gereedschap, Ixion hand- en kolomboormachines, Bewo koudijzerbeugelzaagmachines; Alleenvert. van: Singen draadsnijgereedschappen;
G r ee n lee T o o l C om p ., ponsapparatuur; R ee d draadsnijgereedschappen;
Spartan K u ta ll Saiv Works, hand- en machinemetaalzaagbladen.
Peiger, W . D. N.V. E l e c t r o t e c h n i s c h e Fabriek, R o t t e r d a m E m m en
Cr. Ir en e h a l Ir 6072
Draai- wissel- en gelijkstroommotoren, poolomschakelbare en ontploffingsvaste motoren, A-m agnetische en schokvaste motoren, omzetters, centrifugaalventilatoren, gasdichte ventilatoren, ventilatoren
voor afzuiging warme gassen, dampafzuigers; Alleenverkoop voor
transportabele dampafzuigers en Smoke-Fighters. Groeneveld-Dordrecht N .V ., Dordrecht.
Philips N ederland N.V., E in d h o v e n
Cr. I r en e h a l Ir 6010
Elektronische schakelingen w.o. dim installatie op TL fluorescentielampen in combinatie met nieuwe armaturen reeks; elektronische
schakelingen in combinatie met lichtreclam e; frequentie-om zetters;
armaturen voor buitenverlichting; een reeks spec, lampen.
Plaisier, Ir. P. }. N.V. I n g en ieu r sb u rea u , D en H aag
Cr. I r en e h a l Ir 2027
Elektronische afstandsbediening,
belastingscontrole-installaties,
meetwaarde-ömvormers, sommeerapparatuur, boilerrelais, kanaalapparatuur voor afstandsmeting, elektriciteitsverbruiksm eters, schakelklokken, klapankerrelais, registreerapparaten, aanwijsinstrum enten,
ohmmeters, multimeters, draaispoelrelais, grenswaarderegelaars, cirkeldiagramschrijvers, tijdrelais, trappenhuisautomaten, programm a-automaten, bedrijfsurentellers.
Rademakers N.V., M eta a lb ed rijf, R o t t e r d a m
Cr. Marijkehal p a r te r r e Mkp 402, 501
Tandwielen, tandwielkasten, planetaire tandwielkasten (systeem
Rademakers-Stoeckicht), hydraul. regelbare planetaire aandrijvingen
R.S.H., cassegrain-telescopen, besturingsmechanismen voor astrono­
mische en radar-apparatuur, Ramu-elastische koppelingen, Tandrazelfinstellende tandkoppelingen, bewerkt en onbewerkt gietw erk in
diverse gietijzers, nodulair-, N i-resist- en non-ferro legeringen.
R ey n ers, Louis N.V. v/h I n d u s t r i ë l e e n H a n d elm ij., A m s ter d a m
Cr. Marijkehal v e r d i e p i n g M kv 2050, 3051
Piv toerenregelaars (variatoren) met daarbijbehorende regelapparatuur, Sawa tandwielkasten, Eller motorreductoren, Goodyear V riemen en drijfriemen, Birn V-riem schijven, Ruberg transmissie- en
transportketting, WMH kettingw ielen, Horn elektrische en mecha­
nische aanwijs-meetapparatuur, Ram u elastische koppelingen, Tandra
tandkoppelingen, Baruffaldi mechanische, elektromagnetische, pneu­
matische en hydraulische koppelingen.
R idder té Co., P. L. W. de N.V., N aarden
Cr. Marijkehal v e r d i e p i n g M k v 4011
Ermeto afsluiters, pijpkoppelingen, Ermeto pijpverbindingen, Ermeto hogedrukafsluiters, Ermeto terugslagkleppen, Ermeto pijp,
Ermeto hogedrukslang en slangkoppelingen, moeren, Nyloc zelfborgende moeren, Spire speed nuts, zelftappende schroeven, bevestigingsartikelen, Olympic klinknagels (luchtvaart en industrie), Fram
oliefilters, waterafscheiders, Norma pijpklemmen, slangklemm en,
brandweerartikelen, straalpijpen, hydraulische pompen, hydraulische
motoren, hydraulische cilinders, hydraulische projecten, buigzame
assen, Kontite fittingen; A fdeling: E rm eto P r o d u c t i e Mij. N.V.,
hydr. en automobielfittingen, veiligheidspijpverbindingen en afslui­
ters; Alleenvert. van: E rm eto SA, pijpverbindingen, hogedruk­
afsluiters, terugslagkleppen; British E rm eto Corp. Ltd., pijpverbin­
dingen, hogedrukafsluiters, terugslagkleppen; Fram F ilters L td., fil­
ters, waterafscheiders, olieafscheiders; Fram F ilter G m b H , olieafscheiders, brandstoffilters, waterafscheiders; F.C.F. E uropa N.V.,
zelfborgende moeren; F irth C le v e l a n d F astenings Ltd., N yloc zelfborgende moeren, Spire speed nuts; Garbe L a h m ey er AG, hydraulische
tandradpompen, hydraulische oliemotoren; K a y té Co. L td., fittingen
voor c.v. installaties; M e ca n o S im m on d s G mbH , Spire speed nuts
M onsun AB, hydraulische regelschuiven; N ed erla n d se C y l in d e r Fa­
briek, hydraulische cilinders; O l y m p i c S c r e w té R i v e t C o., k lin k ­
nagels (luchtvaart en in d u strie); R apid SA, Spire speed nuts;
R asm ussen GmbH, Norma slangklemmen en pijpbeugels; T is o n AB,
hydraulische regelschuiven; T in n e r m a n P r o d u c t s I n c., Spire speed
nuts; S.S. W hite D ental M f g . Co. Ltd., buigzame assen voor afstand­
bediening en krachtoverbrenging; Max W id en m a n n A r m a tu r en fa b r ik
AWG, brandweermateriaal.
Van R i e t s c h o t e n (3 H on w en s T e c h n i s c h e M aatschappij P neum a tiek
N.V., R o t te r d a m Cr. Marijkehal v e r d ie p in g M kv 2012, 5011
A fd. H ydraulica en Perslucht.
R oep ers (3 Zn. N.V., N tin s p eet Cr. Marijkehal p a r te rr e Mkp 240
Dieselmotoren lucht- en watergekoeld, stationaire en draagbare
aggregaten, opsporings- en isolatie-testapparattxur voor pijpleidingen,
flexibele koppelingen, motorspansleden, Poly-V-snaaraandrijvingen;
Alleenvert. van: A r m s t r o n g S id d eley M otors, lucht- en watergekoelde dieselmotoren; W ork m an, R ee d c5 Co. Ltd., generators sets;
W illiam K e n y o n i3 Sons Ltd., flexibele koppelingen en motor­
spansleden; T in k er (3 R asor, opsporings- en isolatie-testapparatuur
voor onder- en bovengrondse pijpleidingen; T u r n er Bros A sbestos
C o m p . Ltd., Poly-V-snaaraandrijvingen.
Van R o s s u m ’s M o to r e n N.V., P a p e n d r c c h t
Cr. Marijkehal p a r te r r e Mkp 301
A lleenvert. van: SA B ernard -M oteiirs, Bernard en Conord benzineen dieselmotoren, Bernard en Conord benzine- en dieselmotorpompen,
Bernard en Conord benzine- en dieseldynamo-aggregaten; SA A n glo
B elgian C o m p ., A.B.C. stationaire en scheepsdieselmotoren, A.B.C.
dieseldynamo-aggregaten; B audouin M ofeu rs, Baudouin stationaire en
scheepsdieselmotoren, Baudouin dieseldynamo-aggregaten; E rror,
Compresseurs, Clichy Ervor compressoren.
R o t s c h e i d N.V. E le c t r o t e c h n i s c h B ed rijf, Rij strijk
Cr. Iren eh a i Ir 1135
Standaardkasten en standaardlessenaars, licht- en krachtverdelingen,
hoofdverdeelinrichtingen, schakelpanelen, regelpanelen.
R o t t c r d a m s c h e P laativerk I n d u strie N.V., Z w ijn d r e c h t
Cr. Marijkehal p a r te r r e Mkp 40 8
Plaatw erk zowel in staal, roestvrijstaal en aluminium, zet-, pons­
en knipwerk, hoogfrequent solderen, argon-arc lassen enz.
verwarmingsprocessen, leverbaar in draagbare 10 J-4-kg-flessen alsmede
in 3 5-kg-fiessen, eveneens te leveren in opslagtanks vanaf 1000 liter
inhoud; bevoorrading per tankauto en spoorwagon, Autogas propaan-/
butaan-mengsel 60/40, speciale kw aliteit voor tractiedoeleinden, Shell
smeermiddelen voor de industrie.
SKF N.V. N cd erla n d sch e Maatschappij van K o g e lla g e r s , Veenendaal
Cr. Marijkehal v e r d iep in g M k v 6050, 7051
Kogel- en rollagers, transportwielen, konische spiraaltandwielen.
Smit f3 Co., Willetn N.V. E le ctro tec h n is ch e In d u strie v/h,
Slikkerveer
Cr. Irenehal Ir 4010, 5011
Elektromotoren, generatoren en regelapparatuur.
Willem Sm it f3 C o’s T ra n sform atoren fabriek N.V., N ijm e g e n
Cr. Iren eh al Ir 2010, 3011
Transformatoren voor de elektriciteitsvoorziening, industriële doel­
einden, gelijkrichting, het aanzetten van motoren; meettransformatoren, smoorspoelen, wikkeldraad.
Spek Mzn. A. va n der N.V. H andelm aatschappij v/h, R o t te r d a m
Cr. B ernhardhal Bd 3136
Holz-Her machines voor hout en kunststoffen: aanvoerapparaten,
boormachines, dubbelgeïsoleerde handcirkelzaagmachines, kettingfreesmachines, dubbelgeïsoleerde éénhandschaven, elektr. dek- en
vloerenschaafmachines, platenzaagmachines, pneumatische spijkerapparaten, verticale vlakapparaten of strijkapparaten, dubbelgeïso­
leerde handbandschuurmachines, elektr. trilschuurmachines, eiektr.
handfreesmachines, dubbelzijdige randenfreesmachine, dubbelgeïso­
leerde kunststof frezen. Keil freeskettingen; Alleenvert. van: HolzHer M aschïnenfabrik Karl M. R eich , Holz-Her houtbewerkingsmachines; Wilh. K eil freeskettingen.
R ijn , W illem v a n N.V., A m sterd a m
Cr. Jtilianahal p a r te r r e ] p 330, 429
Cr. Marijkehal v e r d i e p i n g M kv 3000
Cr. I ren eh a l Ir 2121
Cr. B ern h a r d hal Bd 6053
J p 330, 429: Bosch koelkasten, vrieskasten, vrieskisten, was­
automaten, wasvolautomaten, wascombinaties, centrifuges, vaatwasmachines, keukenmachines, handmixers, opbouwkeukens,
ijs­
machines, strijkmachines, Kirsch bedrijfskoelkasten; Alleenvert. van:
R o b e r t B o s c h G m b H , P hilipp K ir sch , M kv 3006: Hydropompen,
hydromotoren, hydroventielen, hydrocilinders, hydrofilters, en hydroaggregaten, pneumatische ventielen; elektro-pneumatische ventielen
en pneumatische cilinders; Alleenvert. van: R o b e r t B o s ch G mbH ,
Ir 2121: Bosch MP-condensatoren, Bosch ML-condensatoren, Bosch
hardweefsel Resitex, Bosch elektrische en magnetische schakel- en
contactelementen voor de automatisering.
B d 6053: Bosch elektrische hoogfrequent boormachines, schrcevedraaiers, tapmachines, handslijpmachines en cirkelzagen; Loher om­
vormers, van Kaick omvormers, Lesto perslucht boormachines,
schroevedraaiers, handscharen en handzagen.
S a m o fa N.V., M o to r en fa b r ick , H a rderw ijk
Cr. Marijkehal p a rterre Mkp 538
Lucht- en watergekoelde dieselmotoren van 414-30 PK, hulp- en
noodstroomaggregaten, stroomaggregaten, pompaggregaten, lasaggregaten, compressoraggregaten.
Seher (3 Co., M. N.V. T e c h n i s c h e H a n d elso n d er n cm in g , R o t te r d a m
Cr. Marijkehal v e r d i e p i n g M k v 305 8
Kogel-, rol- en naaldlagers, naalden en kogels, originele Seegeren Waldes Truarcringen, testapparatuur voor lagers; Alleenvert. van:
W. (3 T. A v e r y Ltd., H o o v e r Ball and B earing C om p ., K a y dan
E n g in e e r in g C orp., R oller B earin g C om p , o f A m erica (R .B .C .),
R oll w a y B ea rin g C om p . In c., E m itb B earing C om p ., S eegcr-O r b is
G m b H , W aldes K o h in o o r In c.
Shell N ed erla n d V erk oopm aatsch appij N.V., Den Haag
Cr. Julianahal v e r d i e p i n g ] v 3064
Cr. Mar g r ie th u i Mt 501
J v 3064: Shell haardolie PK; Thermoshell
M t 5 01: Shell Propagas brandstof voor industriële en ambachtelijke
Stokvis £> Zonen, R.S. N.V., R otterd a m
Cr. Julianahal v e r d i e p i n g J v 7048, 7051
Fasto keuken- en badgeysers, Erres gasfornuizen, gaskookplaten,
gasverwarmingsapparaten, Nobel luchtverhitters, Ronorm gasboilers,
Siaps stralingsverwarming.
Stork & Co., Gcbr. N.V. Koninklijke M achinefabriek , H e n g e lo
Cr. Mar g r i e t hal M t 303
Cr. Marijkehal p a r te r r e Mkp 502, 601
Mt 303: Stoomketels, turbines e.a. stoominstallaties
Mkp 502, 601: Meehanite gietwerk bewerkt en onbewerkt.
Stork -P om pen K oninklijke M achinefabriek G cbr. Stork (3 Co. N.V.,
H en gelo
Cr. O p en terrein O f 1
Horizontale en verticale, zelfaanzuigende en niet-zelfaanz. centrifugaalpompen, langzaamlopende zuigerpompen, speciale pompen voor
dikke vloeistoffen, horizontale en verticale schroefpompen, vacuumpompen en compressoren, onderwaterpompen, Stork-pompen voor
industrie, ketelvoeding, koelinstallaties, warm watercirculatie, brandblusinstallaties. Stork-hydrofoorinstallaties voor automatische water­
voorziening in industrie, Stork-circulatoren voor centrale verwarming.
TeHaKa Im port-E xport, H ilversum
Cr. hal C 1135
Lasgereedschap (autogeen, propaan en aardgas), autom. batterijen
voor gassen, afsluiters, snijmachines (acetyleen, propaan en aardgas),
lastrafo’s, puntlastangen kombi op voet, puntlas-, stomplas en rolnaadlasmachines, lichtbooggraveren, elektrische bikhamers, las- en
soldeertafels, elektrodendroogkasten, persluchtdrukregelaars, olie- en
waterafscheiders, olienevelaars, afsluiters, oliefilters, elektrisch in­
dustrieel schakelmateriaal, kabel. Persoonlijk beveiligingsmateriaal,
kunststofglas voor brillen, helmen en schermen; Alleenvert. van:
Ulmer, autogeen-, propaan- en aardgaslasgereedschap, drukregelaars
voor alle gassen, autom. batterijinstallaties; Jem a , lastrafo’s, puntlas­
tangen kombi op voet, puntlas-, stomplas- en rolnaadlasmachincs;
Trunax, lichtbooggraveerapparaten; Zyklon, elektrische lasbikhamers;
FMN, persoonlijk beveiligingsmateriaal, lasbrillen, laskappen, helmen,
beschermschilden en kappen, vonkschermen, ovenkijkglazen, kunst­
stofglas voor las, slijp en bescherming.
T evem a
Cr. M argriethal Mt 438
Fabriek van Technische Veeren N .V., Amsterdam.
T ouw
Cr. Bernhardhal B d 4067
Machine'handel. Boormachines, booreenheden, doorslijpmachines,
doorslijpschijven, gereedschapslijpmachines, metaalcirkelzaagmachines,
metaalcirkelzagen, meetinstrumenten, slijpschijven.
T ran sm ark N.V. I n d u striem ij., Bussum
Cr. Marijkehal v e r d i e p i n g M k v 3014
Complete hydraulische installaties, hydrostatische aandrijvingen,
vibrators, tandwielpompen en -motoren, plunjerpompen en -motoren,
langzaamdraaiende grootkoppelmotoren, handpompen, elektrisch- en
handbediende stuurschuiven,
drukregelkleppen,
servo ventielen,
stroomregelventielen, actuators, cilinders, pijpkoppelingen met snijring, zelfsluitende koppelingen, lage-, middel- en hogedrukslangen;
A lleenvert. van: D o w t y H yd ra jilic XJnits Ltd., tandwielpompen en
-motoren, handpompen, stuurschuiven, veiligheidskleppen, rotary
actuators, zelfsluitende koppelingen, hydrostatische aandrijvingen,
grootkoppelmotoren, plunjerpompen en -motoren; D o w t y R o t o l Ltd.,
complete hydraulische installaties, servo ventielen, vibrators; D o w t y
Seals Ltd., afdichtingsringen w.o. bonded seals, O-ringen, selons,
selocs, struds, afd. volgens tekening; Ets. Etna, hydraulische accum u­
latoren met toebehoren, hogedruk plunjerpompen; Hall & Hall Ltd.,
Hallprene patent manchetten, pakkingplaat en koord; L ock h eed
P r e cisio n P ro d u cts Ltd., zelfsluitende koppelingen, lage-, middel- en
hogedrukslangen; Lucas In dustrial E quipm ent Ltd., hydraulische plun­
jerpompen en -motoren; P ra tt P recision H y d ra td ics Ltd., complete
hydraulische systemen en onderdelen: stuurschuiven, drukregelklep­
pen, doorstroomregelkleppen, pompen, motoren, cilinders, etc.; T o th ill
E n g in e e r in g Co. Ltd., hydraulische zuig- en retourfilters; H erm a n n
Voss, pijpkoppelingen met snijring; L ock h eed P recision P r o d u ct s Ltd.,
actuators voor lading afsluiters
U bel; A p pend ages N.V., A m sterdam
Cr. M argriethal M t 422
Persta smeedstalen afsluiters, Boa gietijzeren klepafsluiters, Gestra
condensomaten, EO pijpverbindingen en verdere appendages en pijpverbindingen.
U bel L a gertech n iek
Cr. Marijkehal v e r d i e p i n g M kv 1030
Timken conische rollagers, Pollard blokken met zelfsmerende, instel­
bare kogellagers, N.S.K. kogel- en rollagers, Heinkel regelbare riemschijven.
U bel M eet- en R e g e lt e c h n i e k
Cr. M argriethal M t 422
Feinmechanik pneumatische en elektronische regelapparatuur, meet­
instrumenten, registrerende instrumenten, hoeveelheidsmeters, weerstandsthermometers, thermo-elementen, Pleiger pneumatisch en elek­
trisch bediende regelafsluiters.
V anandel N.V. T e c h n is c h e H a n d elso n d er n em in g, R o t te r d a m
Cr. Irenehal I r 1032
Cr. Marijkehal v e r d i e p i n g M k v 3007
Ir 1032: Automatisch en handbediend laagspanningsschakelm ateriaal; M kv 3007: Pneumatische bedieningsapparatuur: cilinders
en kleppen.
Viba V ereen igd e I n gen ieu rsbu rea u x N.V., Den H aag
Cr. Bernhardhal B d 6077
Metaalbewerkingsmachines, materiaalbeproevingsmachines, Mahr
meetgereedschap, Feinprüf lucht- en elektronische meetapparatuur,
Emuge tappen, Fix-Perfect beitels, A rntz segmentzagen, Houghton
koelvloeistoffen voor de metaalbewerking en afschrikmiddelen voor
de harderij, MSE koelmiddelcentrifuges, DIF genormaliseerd span­
gereedschap, Albrecht boorhouders, M ultifix snelwissel-beitelhouders,
Bokö meedraaiende centers, Jay-Dee tapapparaten, Feinprüf stempel'huizen, Hassner snelwisselboorhouders; Alleenvertegenwoordiger van:
L o c t it e zelfhardende, vloeibare kunstharsen voor borgen, vast­
zetten, bevestigen en afdichten; A v d el, Chobert, Avdelok, AveX
snel- en blindklinksystemen, N utsert blinde klinkmoeren, jo Bolts, Pip pins, plaatklemmen; O talu, H eli-coll onverslijtbare schroefdraad in alle materialen, D o d g e schroefdraad in
plastics; C a m lo c, snelsluitingen, beugelsluitingen; D ejo n d , T ubtara blinde klinkmoeren; Scully-H ispasuiza, freesassen, groeveninsteekapparaten, gereedschaphouders, Mohawk meertrapsboren
en ruimers; Franken, Dublok spantangen; R h ein is ch e S c h m i r g e l sverke, Cora-schuurmateriaal voor m etaal- en houtbewerking; J o w i t t ,
bakeliet slijpsegmenten en -ringen- Gar, eenvoudige hulpmiddelen
voor ruwheidsmeting; C o n tra v es, traploze toerenregelaars; Sip,
coördinatenboormachines, meetmachines, profielprojectoren, precisierondtafels en precisiekottergereedschappen 'met m icrom eterverstelling;
K u m m e r , tweespil-klauwplaatau torna ten; S ch a u d t, precisie-universelerondslijpmachines, precisie-productierondslijpmachines; E u g e n W eisser, universele sneldraaibanken, produktiesneldraaibanken, draadsnij-autom aat; Pit tier, revolverdraaibanken, geautomatiseerde revolverdraaibanken, klauwplaatautom aten, meerspilautomaten voor stafen klauw plaatw erk; P ittler/ W itzig & Frank, trommelautomaten met
3-9 eenheden (boren, tappen, ruimen e.d.), rondtafeltactautom aten
met 2 boorspillen en 2 tap- resp. draadsnijspillen, speciaalmachines;
P eter W olters, éénschijfs- en tweeschijfslepmachines, handlepgereedschappen; Fritz W erner, kniefreesmachines grootte 0 t/m grootte 6 in
universele, horizontale en verticale uitvoering, bedfreesmachines,
steekassenslijpmachines, speciaalmachines, snelspanmachineklemmen,
verdeelapparaten, rondtafels; A b ene, gecombineerde horizontale/
verticale freesmachines; O v e r beek , kleine rond- en binnenslijpmachines; T h o m p s o n , vlakslijpbanken; Lazzati, horizontale boor- en
freesmachines; B renner, centergatslijpmachine, kleine vlakslijpm achine; M ü nzenm aier, beitelslijpmachine; M o v o m a t ic , elektronische
meet- en regelapparatuur; I n je c t a , persgietwerk van zeer hoge nauw ­
keurigheid in non-ferro legeringen.
V lie tjo n g e A m sterd a m
Cr. M a rgriethal Mt 444
Plaatstaal op m aat geknipt en gebrand, ook volgens schablone,
Spiralobuis als luchtkanaal, rechthoekige luchtkanalen, V J-profielen:
koudgewalste profielen, dunwandige buizen, dunwandige profielbuizen, dunwandige profielbuizen met aanslag, speciale warm gewalste
profielen.
W e rk sp oor-A m sterd a m , A m sterd a m Cr. Marijkehal p a r te rr e M kp 626
Gietwerk van machine-onderdelen tot een gewicht van 50 ton,
in enkel of seriefabricage, nodulair gietijzer (Werkspoor Sferolite)
tot een gewicht van 20 ton, in verschillende samenstellingen, blok­
vormen voor de staalindustrie, modellen worden in eigen model­
makerij gemaakt u it hout, m etaal en kunststof.
W e st N.V. T e c h n i s c h B ureau, D en H aag
Cr. Marijkehal v e r d i e p i n g M kv 1000
Westinghouse luchtdrukremmen voor rail-, w eg- en landbouw­
voertuigen, pneumatische apparatuur voor industriële toepassingen o.a.
afstandsbediening, automatisering enz., galvaniseergelijkrichters, lasmachines en siliciu’m dioden, distributiekettingen, tandwielen en in ­
dustriële kettingaandrijvingen, keerkoppelingen en tandwielreduktiekasten, transportketting, stationaire en mobiele kompressoren; Brüninghaus traploos regelbare en starre axiale plunjerpompen, hydromotoren en hydraulische regelapparatuur; Borg W arner hydraulische
tandwielpompen; W alterscheid pijpkoppelingen, dieselinspuitkoppelingen enz.; Ben teler stalen leiding voor luchtdruk- en hydraulische
remmen, pneumatische en hydraulische installaties; Tschan elastische
koppelingen; Norma leidingbeugels en slangklemmen, ook met rubber
profiel; Schafer cilinders, slangen, fittings en gereedschappen voor
hydraulische remmen; Eppensteiner lage- en hogedruk Epe vloeistoffilters; Perrot mechanisch en hydraulisch bediende trommelrerrimen.
W ilto n - F ijen o o r d D ok- e n W e rf-M a a ts ch a p p ij N.V., S ch ied a m
Cr. Marijkehal p a r te rr e Mkp 302, 601
Meehanite gietwerk bewerkt en onbewerkt.
Van W ijk (4 B oerm a N.V., G r o n in g e n
Cr. Marijkehal p a r te r r e M kp 112
Pompen, hydrauliek, appendages, airconditioning.
S O C IA A L P S Y C H O L O G IS C H E ASPE C TE N V A N
DE
A U T O M A T IS E R IN G
door
Speciaal in re la tie to t de koopvaardij
Dr. M. R. VAN GILS
Voordracht gehouden voor de Vereniging van
Nederlandse Koopvaardij O fficie re n
te Amsterdam, op 18 decem ber 1 9 6 5
Een van de meest intrigerende problemen
van de laatste jaren is w el het vraagstuk
van de automatisering. H et is een onderwerp
waarover talloze publikaties zijn verschenen
en dat vooralsnog wel in de belangstelling
zal blijven.
De ontw ikkeling van de automatisering
treft men in vele sectoren van het m aat­
schappelijk leven aan. Zowel in de in­
dustrie, het bank- en verzekeringswezen als­
mede in het handels- en transportwezen
vindt men thans in meer of mindere mate
de principes van de automatisering toege­
past. Eén van de redenen waarom vele or­
ganisaties er toe overgaan hun produktie- of
administratieprocessen te auto'matiseren is de
noodzaak om op de m arkt een concurrerende
positie te behouden. Een organisatie die
b lijft werken met verouderde methoden en
daardoor hoge kosten m aakt, loopt de kans
zijn aanvankelijk gunstige economische po­
sitie te zien af brokkelen. Wanneer binnen
de kringen van de koopvaardij over auto­
matisering wordt gesproken, vindt dit even­
eens zijn grond in het groeiende besef dat,
w il men zijn positie op de wereldmarkt
behouden, men dient te zoeken naar mid­
delen die de steeds stijgende kosten omlaag
drukken. De moeilijke economische positie
van het zeetransport, het toenemend gebrek
aan bekwaam en ervaren personeel en ook
het grote belang van de veiligheid van schip,
apparatuur en bem anning*), dwingen de
scheepseigenaren in vele Westeuropese lan­
den tot steeds verder gaande rationalisatie
en arbeidsbesparende 'methoden. De snelle
technische ontw ikkeling die w ij thans mee­
maken schept de mogelijkheden hiertoe. In
de administratieve sector verwacht men zeer
veel van de elektronische informatie ver­
werkende apparatuur. Bij de koopvaardij
zijn deze verwachtingen vooral gericht op
nieuwe besturings- en voortstuwingstechnieken die de laatste jaren ontwikkeld zijn.
In beide gevallen kan men ten aanzien
van de automatisering spreken van een
„sleeping gian t” , een slapende reus, wiens
krachten en mogelijkheden bij het wakker
worden maar nauwelijks te overzien zijn (1 ).
Voorlopig bevindt de automatisering in de
*) Bij deze veiligheid k a n men onder m eer denken
aan snellere locatie van fouten, h et uitschakelen
van de „hum an e rro r” etc. W anneer m en bv. een
opsom m ing zou geven van de verrichtingen welke
vereist zijn voor de bewegingsomkeer van alle
scheepsdieselm otoren, krijgt m en een inzicht van
alle moeilijkheden, die hierm ede gepaard kunnen
gaan en tevens een verklaring voor het feit waarom
som m ige m anoeuvres m islukken (nam elijk gebrek
aan handigheid van het personeel). Deze bewegingsom keer is een voorbeeld van een geval w aarin een
autom atische installatie alle kans heeft om beter
te zijn dan een m et de h and uitgevoerde m anoeuvre.
(Vgl. D agblad Scheepvaart, 18 februari 1965, p. 5.)
E.E.G.-landen zich nog in een pril stadium.
Hoe snel de ontw ikkeling echter gaat b lijk t
w el uit het feit dat in 1960 nog geen 1.000
computers in gebruik waren en voor 1970
er een 10.000 geschat worden ( 2 ) . H et is
niet onw aarschijnlijk dat in de wereld van
de scheepvaart, zij het dan minder spec­
taculair, zich een der gelijke ontw ikkeling
zal voordoen.
Autom atisering betekent aanzienlijk meer
dan het alleen invoeren van nieuwe tech­
nische apparatuur. Autom atisering heeft
veelal een ingrijpende w ijziging van de to­
tale organisatie ten gevolge. Veranderingen
kunnen zich bv. voordoen in de rui'mteindeling van het schip, de vrachtm ogelijk­
heden, de inrichting van het schip, terw ijl
ook het scheepstype er door kan veranderen.
Men denke bv. aan de ingrijpende w ijz i­
gingen bij automatische besturing van het
schip vanaf de bm g. Ook de w erkzaam ­
heden, in het bijzonder de routinetaken,
kunnen een grondige w ijziging ondergaan
evenals het patroon van menselijke verhou­
dingen aan boord. Tevens kan de relatie
van het schip tot de rederij een andere
inhoud krijgen.
De p raktijk toont aan dat vele organi­
saties zich bij de planning van de auto­
matisering in onvoldoende mate realiseren
dat de totale organisatiestructuur bij het
proces van veranderingen betrokken zal zijn.
Dit kan onder meer tot gevolg hebben dat
het rendement dat men van de autom ati­
sering verw acht u itb lijft. Maar al te vaak
ziet men dat de nieuwe, zeer kostbare ap­
paratuur, in onvoldoende mate gebruikt
wordt doordat men nog geen voldoende
mensen heeft om de apparatuur te bedienen
of men niet bereid is bepaalde w erkzaam ­
heden door de machine te laten verrichten
en de apparatuur dientengevolge lange
perioden niet gebruikt wordt. V aak ook
b lijft de nieuwe apparatuur hardnekkige
fouten maken, omdat men het oude ar­
beidsproces in onvoldoende mate geanaly­
seerd had. W anneer men alle moeilijkheden
en m islukkingen die zich bij de autom ati­
sering hebben voorgedaan in geld zou kun­
nen uitdrukken, zou men ongetwijfeld tot
astronomische bedragen komen. Sommige
van deze m islukkingen zijn misschien nodig
geweest, het merendeel echter niet.
Een organisatie die besluit te gaan auto­
matiseren dient zich nauwgezet af te vragen
welke eisen deze automatisering aan zijn
organisatie en aan de mensen die erin werken
stelt en te streven naar een organisatievorm
die in staat is deze eisen op te vangen (3 ).
Wanneer men achteraf de problemen die
zich in de reorganisatiefase ten gevolge van
automatisering hebben voorgedaan an aly­
seert, blijken vele van deze problemen terug
te voeren te zijn tot het feit dat men heeft
verbonden aan het Nederlands
Instituut voor Praeventieve
Geneeskunde te Leiden
getracht de automatisering in te voeren zon­
der daarbij de bestaande organisatiestruc­
tuur mee te ontwikkelen.
John Diebold, een Amerikaanse automa­
tiseringsdeskundige drukte dit eens als volgt
uit: „they (the executives) are simply
putting wheels under existing systems and
procedures”. Men w il wel de voordelen van
de automatisering, maar men ziet daarbij
niet de noodzaak de bestaande organisatie
mee te ontwikkelen. Enigszins illustrerend
voor deze houding is een Amerikaans on­
derzoek in een organisatie die zou gaan
auto'matiseren. Het merendeel der onder­
vraagden in deze organisatie achtte auto­
matisering zeer n u ttig, maar meende dat
de consequenties ervan zich wel in de andere
afdelingen zouden doen gevoelen, maar niet
in de eigen afdeling. Men w il wel de baten,
maar eventuele lasten moeten anderen maar
dragen.
Automatisering vereist dat er een zorg­
vuldige planning komt voor de integratie
van de nieuwe apparatuur in de organisatie.
Een planning waarbij de gehele organisatie
in ogenschouw genomen wordt. Te vaak
echter ziet men dat deze planning onvol­
doende niveau heeft en beperkt blijft tot
enkele onderdelen van de organisatie. De
sociaal-psychologische complicaties bv. wor­
den meestal slechts zeer globaal in deze plan­
ning betrokken. De volgende punten blijken
bij deze planning vaak moeilijkheden op te
leveren.
1.
Een eerste punt is wel de veronder­
stelling dat de eigen organisatie doelmatig
functioneert. Men overschat deze doelma­
tigheid. Wanneer men bv. zou vragen of er
zich ook personeelsproblemen bij een rederij
voordoen of de relatie tussen gezagvoerder
en rederij moeilijkheden geeft, is de reactie
'meestal een duidelijke ontkenning. Vaak
echter blijken in een organisatie onder de
oppervlakte wel degelijk allerlei problemen
te leven. Problemen die niet altijd worden
uitgesproken. Duidelijke tekenen als een
hoog ziekteverzuim, een buitensporig ver­
loop of onnodig veel fouten in het arbeids­
proces worden genegeerd. Dergelijke typi­
sche organisatieproblemen verschuift men
liever naar een individueel niveau en men
zegt dan „w at een moeilijke of lastige man
is het toch” , zonder dat men de omgeving
waarin de man w erkt daarbij betrekt. Ook
wel negeert men deze spanningen in de
organisatie met dooddoeners als „de mo­
derne welvaartstaat m aakt de mensen lui”.
Men w il de ware aard van het probleem
niet zien.
Bij ingrijpende veranderingen kunnen de­
ze spanningen ineens aan de oppervlakte
komen en remmend werken op doorvoering
van de reorganisatie. Een goede reorgani-
satie dient te beginnen met een kritische
beschouwing van de eventuele feilen van
de huidige organisatie.
2.
Een tweede bron van moeilijkheden
blijkt vaak te zijn de veronderstelling bij de
topleiding van een onderneming dat een or­
ganisatie gekenschetst wordt door het organisatieschf ma dat men eens in een grijs
verleden heeft ontwikkeld. Een organisatie­
schema w il niets anders zijn dan de ver­
duidelijking van een systeem waarin de be­
trokkenen met elkaar kunnen werken. In
de praktijk ziet men dat men onder een
organisatieschema veel meer w il verstaan.
Men w il eruit kunnen aflezen welke ver­
antwoordelijkheid iemand heeft, w at zijn
promotiemogelijkheden zijn, hoe hoog hij in
de organisatie staat, welke communicatie­
kanalen er openstaan etc. In plaats van een
hulpmiddel te zijn m aakt men het organi­
satieschema de realiteit zelf. Het organisatie­
schema is dan niet langer een hulpmiddel
om verbanden weer te geven en het geheel
van een organisatie samen te vatten, het
wordt identiek geacht aan de organisatie­
structuur zelf.
'Wanneer nu bij automatisering alleen ge­
keken wordt naar de eventuele noodzake­
lijke wijzigingen in dit formele schema,
loopt men het gevaar de historisch gegroeide
verhoudingen die achter dit schema schuil
gaan, te miskennen. Een organisatie is geen
papieren schema, maar een levende eenheid
van mensen die in groepen samenwerken cn
•van technische apparatuur. Wanneer men
volstaat met alleen het wijzigen van dit
formele schema is de kans groot dat de in­
formele structuur die zich ontwikkeld heeft,
b lijft bestaan en een belemmering kan gaan
betekenen voor de soepele doorvoering van
de nieuwe plannen. Ook w at dit betreft
zijn er genoeg voorbeelden te geven, zoals
bv. de organisaties w aar een bepaalde af­
deling zich in de loop der jaren zo’n machts­
positie heeft opgebouwd dat zij kan bepalen
in welke mate nieuwe plannen gerealiseerd
kunnen worden. Deze machtsposities leest
men niet uit het formele organisatieschema
af.
Formele organisatieschema’s houden b ij­
zonder weinig rekening met de mensen die
uiteindelijk alle hokjes in dit schema moeten
opvullen. Wanneer men alleen uitgaat van
een technisch exacte structuur bestaat de
mogelijkheid dat de mensen in de organi­
satie zich gepasseerd voelen en weerstanden
zullen ontwikkelen. Organiseren is meer dan
het alleen rationeel op elkaar afstemmen van
technische apparatuur. Organiseren houdt in
dat men streeft naar een zinvolle integratie
van mensen en machines, naar een situatie
waarin de mogelijkheden van het individu
en de mogelijkheden van de machine zo
optimaal mogelijk op elkaar worden afge­
stemd. Een organisatie is geen papieren
schema, maar een dynamisch systeem dat
continu aan veranderingen onderhevig is. *)
Deze moeilijkheden in een organisatie
kunnen voorkomen worden als men tot op
elk niveau de mensen informeert en consul­
teert inzake de verschillende beleidsvraag­
*) D it vindt men eveneens duidelijk geïllustreerd
in een studie van Joan W oodward. Zij concludeert
onder m eer: „The m ost successful firms are (. .)
likely to be the .organization conscious’ firms,
in which form al organization is appropriate to the
technical situation. Next would come the less
.organization .conscious’ firms, w here informal or-
stukken. Veelal ziet men echter dat de con­
sultatie niet nodig geacht wordt en de in­
formatie meer in de vorm van een order
van bovenaf geschiedt.
3.
Een derde bron van moeilijkheden
bij automatisering blijkt vaak het gebrek
aan flexibiliteit van de organisatie te zijn.
Naarmate men meer zelf besturende appara­
tuur gaat installeren en dus meer menselijke
arbeid gaat vervangen, kan de organisatie
kwetsbaarder worden voor onverwachte ge­
beurtenissen, vooral als er weinig mogelijk­
heden zijn om op andere werkwijzen over
te gaan. De flexibiliteit van een organisatie
houdt in het vermogen bij onverwachte ge­
beurtenissen weer snel een nieuw evenwicht
te vinden welke het mogelijk 'maakt op
behoorlijke w ijze te blijven functioneren.
Het uitvallen van de elektriciteit in New
York kort geleden (zie „Schip en W erf” nr.
26 van 17 dec. 1965, pag. 710) geeft dui­
delijk weer hoe kwetsbaar de totale orga­
nisatie kan worden als zij in belangrijke
mate op technische apparatuur steunt. Deen
zich dan ook storingen in de apparatuur
voor, dan kan het van het allergrootste be­
lang zijn deze storingen zo spoedig mogelijk
te verhelpen of in elk geval een uitbreiding
ervan te voorkomen.
Dit punt van flexibiliteit lijk t mij vooral
ook voor de koopvaardij een belangrijk punt
worden in verband met het streven met
verminderde bemanningen te gaan varen
(5 ). Zowel uit het oogpunt van veilig­
heid als uit het oogpunt van efficiëntie zal
men een organisatievorm moeten vinden
waarin de beschikbare mankracht optimaal
gebruikt kan worden. Het vinden van deze
optimale verhouding is een zeer complexe
zaak en vereist een nauwgezette systeem­
analyse van het schip. Men zal zich dienen
te realiseren dat meer personeel voor onder­
houdswerk (ook preventief onderhouds­
werk) ingezet zal moeten worden en minder
voor de meer alledaagse werkzaamheden.
„Today’s sailor who can splice rope, chip
and paint decks, steer the ship, lash cargo,
and handle lines w ill find these tasks no
longer required (. .) the sailor w ill find
himself spending more time in repairing and
maintaining the automatic equipment than
ringen performinig its tasks” (4 ).
Dit houdt dus in dat men ook program­
ma’s voor deze nieuwe taken dient te ont­
wikkelen en men niet zonder meer bv. het
preventieve onderhoud aan de persoonlijke
opvatting van een van de werktuigkundigen
kan overlaten. Systematisch dient nagegaan
te worden welke eisen de nieuwe appara­
tuur uit het oogpunt van efficiëntie en
veiligheid stelt en in hoeverre men in staat
is aan deze eisen te voldoen.
In een geautomatiseerde organisatie ziet
men dat er geen plaats meer is voor strakke,
rigide hiërarchische taakverdelingen. Een te
sterk rangenonderscheid b lijkt nadelig te
zijn voor het ontwikkelen van een behoor­
lijke flexibiliteit. Gestreefd dient te worden
naar een organisatievorm waarin nauw met
elkaar samengewerkt kan worden. Meer dan
voorheen zullen officieren van de nautische
ganization mainly determines the pattern of re­
lationships. The least successful firms are likely to
be the .organization conscious’ firms, where form al
organization is inappropriate and deviates from
informal organization.” (J. W oodward: „M anage­
ment and Technology” . Problems of Progress in
Industry, no. 3, H.M .S.O., 1958, p. 38.)
dienst moeten samenwerken met de w erk­
tuigkundigen en dient men zich te reali­
seren dat men voor een goed verloop van
de werkzaamheden van elkaar afhankelijk is.
W ellicht zal het ook nogeens zover ko­
men dat de nautische dienst officier in de
toekomst en uiteraard na een behoorlijke
opleiding hiertoe zonodig in staat zal moeten
zijn dienst te doen in de machinekamer,
te rw ijl de technische dienst officier in staat
moet kunnen zijn om bepaalde diensten aan
dek te verrichten. D it w il niet zeggen, dat
ieder zijn eigen specialisme zal hoeven op
te geven, wel dat men in staat is elkaar
zonodig te assisteren en dat men een ge­
zam enlijke basis van kennis heeft om in
team -verband met elkaar te kunnen w er­
ken. Deze flexibiliteit is te bereiken door
het aankweken van allroundheid, door het
w erken in team-verband en door het ont­
w ikkelen van een klim aat aan boord dat
vruchtbaar is voor dit werken in team ­
verband. De allroundheid geldt niet alleen
voor de officieren, maar eveneens voor de
rest van de bemanning. Zij im pliceert dat
men in staat is verschillende functies te
verrichten, bv. dat een lid van de beman­
n ing zowel in staat is dekdienst te ver­
richten en zonodig ook w acht zal kunnen
lopen in de machinekamer. H et voordeel van
deze allroundheid ziet men ondermeer g e ïl­
lustreerd in sommige geautomatiseerde olie­
raffinaderijen. De leden van een onderhouds­
ploeg zijn ieder voor zich in staat om alle
voorkomende onderhoudswerkzaamheden tc
verrichten en dus in staat om geheel zelf­
standig problemen op te lossen.
D it heeft het voordeel dat doorgewerkt
kan worden en men niet op elkaar hoeft te
w achten. Een noodzakelijk vereiste is na­
tu u rlijk w el dat men dit alleen aan k w a­
lita tie f goedgeschoold personeel kan op­
dragen.
De allroundheid zal tevens gepaard die­
nen te gaan met een goede verdeling van
de verantwoordelijkheden.
De ervaring met geautomatiseerde syste­
men toont aan dat de verantw oordelijk­
heden van de betrokken personen vaak zo
onduidelijk zijn, dat wanneer er iets ge­
beurt men vaak niet weet wie w at wel
en w at niet mag doen.
Ook bij de koopvaardij liggen hier nog
vele problemen op het terrein van het onder­
w ijs. Een stuk uniforme training voor alle
toekomstige koopvaardij-officieren lijk t mij
een eerste vereiste om tot deze allroundheid
te komen, terw ijl ook een behoorlijke „on
the job train ing” niet vergeten mag wor­
den. Daarnaast zal men de nodige m aat­
regelen dienen te nemen de koopvaardij als
carrière aantrekkelijk te maken. Een nauwe
sam enwerking tussen rederijen en scheeps­
w erven zou hier goede mogelijkheden kun­
nen bieden. Juist w aar het verloop vooral
onder het technisch personeel zo enorm
groot is, zal men een doelbewust beleid moe­
ten opbouwen om ook voor deze categorie
personeel de koopvaardij aantrekkelijk te
houden, ook al zal een dergelijk nieuw be­
leid de huidige situatie volledig kunnen
doorkruisen.
A utom atisering doet de scheidslijnen tus­
sen afdelingen of diensten vervagen. Meer
en meer vloeien deze diensten in elkaar over
en worden zij voor een goed functioneren
van de organisatie van elkaar afhankelijk.
Om tot een goede afstem m ing van de
werkzaamheden te komen is het werken in
team-verband onmisbaar geworden. H et is
nier voldoende ermee te volstaan tijdens de
borrel informatie uit te wisselen. Een doel­
bewuste planning en een afstemming van
de verschillende werkzaamheden op elkaar
m aakt het noodzakelijk regelm atig met el­
kaar om de tafel te gaan zitten. Om in
teamverband te kunnen werken is het nood­
zakelijk dat men goed geïnformeerd is over
eikaars werkzaamheden en de problemen die
zich daarin kunnen voordoen. Het denken
in hokjes van nautische, civiele of technische
dienst kan hierbij belemmerend werken.
H et belang van het werken in team­
verband ziet men bv. duidelijk bij de marine
gedemonstreerd. Oefeningen waarbij verschilende diensten moeten samenwerken,
verlopen pas dan succesvol als de verschil­
lende diensten goed op elkaar zijn afge­
stemd. V anneer zich onderlinge spanningen
tussen deze diensten voordoen of w aar zich
aarzelingen voordoen ten aanzien van de
verschillende
verantwoordelijkheden ziet
men dat de resultaten, vrijw el altijd direct
een stuk minder zijn, omdat men niet meer
het belang van de gehele organisatie na­
streeft, doch alleen het eigen belang of het
belang van de dienst waartoe men behoort.
Bij de koopvaardij is het w ellicht moeilijker
om een slechte samenwerking in termen van
succes of geen succes uit te drukken, maar
ongetw ijfeld zal ook hier de effectiviteit
van de organisatie er door beïnvloed worden.
Onder meer zal dit zich weerspiegelen in
het leefklim aat aan boord van een schip.
Op d it klim aat is ook van belang de wijze
waarop gezag wordt uitgeoefend. Een wijze
van leidinggeven met een enigszins auto­
ritaire inslag en met het accent vooralop
het handhaven van de discipline past in een
moderne organisatie niet meer. Naarmate
het niveau van het personeel stijgt is men
minder tevreden met alleen maar de rol
van „factor arbeid” te aanvaarden. Het
traditionele gezag, zoals wij dat vroeger
vooral in de kerk en de krijgsm acht tegen­
kwamen en dat was gegrondvest op het
onwrikbare geloof in de legitim iteit van de
macht uit hoofde van het beroep of de
rang, spreekt de tegenwoordige werknemer
niet meer aan. W il men w erkelijk gezag
blijven uitoefenen, dan zal men zijn hiërar­
chische bevoegdheid dienen waar te maken
door een optreden dat effectief is, zowel
gezien vanuit de doeleinden van de organi­
satie als vanuit de visie van het onder­
geschikte personeel. Onderzoek heeft aan­
getoond dat naarmate de technische kennis
in een organisatie toeneemt meer de nadruk
komt te liggen op deskundigheid als basis
van legitiem e autoriteit. Noorzakelijke voor­
waarde voor een dergelijke gezagsrelatie
gebaseerd op deskundigheid is tevens dat
de ondergeschikten instemmen met de doel­
einden waarvoor en de middelen waarmee
het gezag wordt uitgeoefend (6 ).
H et is duidelijk dat bij deze nieuwe ge­
zagsverhoudingen de werknemer als een vol­
w aardig medespeler beschouwd dient te
worden. In toenemende mate verlangt men
geconsulteerd te worden en enige inspraak
in het beleid te hebben. Niet voor niets staat
de medezeggenschap tegenwoordig zo in de
publieke belangstelling.
Deze medezeggenschap w il allerminst
zeggen dat hiermede het gezag van de
schipper aangetast wordt. Integendeel, er is
slechts één man aan boord die uiteindelijk
voor alles de verantwoording heeft. Elke
gezagvoerder dient zich echter te realiseren
dat, wil hij zijn schip op behoorlijke wijze
runnen, hij hiervoor de medewerking van
zijn bemanning nodig heeft.
Wanneer deze medewerking niet van
harte gegeven wordt, gaat dit ten koste van
de eflicientie van het schip en zou wei eens
catastrofaal kunnen zijn op kritieke mo­
menten. Ju ist op kritieke momenten, in
situaties van gevaar kan het meer dan ooit
van belang zijn dat de bemanning van een
schip als een hecht team functioneert. Een
gezagvoerder die hiervoor niet de basis heeft
gelegd kan hier uiteindelijk de wrange
vruchten van plukken. D it leefklimaat aan
boord van een schip is niet alleen van be­
lang voor de w erksituatie, maar ook daar­
buiten. Een schip is een min of meer ge­
sloten gemeenschap waar men ook na het
werk met elkaar moet samen leven. W an­
neer de verhoudingen in het werk al slecht
zijn, zal dit na het werk niet veel beter
zijn. W anneer ten gevolge van de auto­
matisering ook nog meer vrije tijd ter be­
schikking kom t, kunnen deze ongunstige
verhoudingen aan boord op allerlei schade­
lijke wijzen tot uitin g komen, zoals vecht­
partijen, overm atig drankgebruik e.d.
De gevolgen van de automatisering in
de koopvaardij blijven niet beperkt tot de
organisatiestructuur van een schip. Niet uit
het oog dient verloren te worden, dat een
schip deel uitm aakt van een groter geheel,
namelijk zijn rederij en uiteindelijk zelfs
van de gehele koopvaardij van zijn land.
Tussen de rederij en het schip bestaan be­
paalde banden. H et is te verwachten dat ten
gevolge van de automatisering deze relaties
een ander karakter zullen krijgen welke
kunnen leiden tot een verminderde auto­
nomie van het schip. D it zal in de eerste
plaats n atu u rlijk afhangen van de aard van
de automatisering.
In grote administratieve en industriële
organisaties aan de w al ziet men dat ten­
gevolge van automatisering de oorspronke­
lijke trend tot decentralisering van be­
voegdheden en verantwoordelijkheden ver­
flauw t en in vele gevallen omslaat in een
trend tot steeds grotere centralisering. Alle
belangrijke inform atie kan sneller en effec­
tiever met behulp van een computer op
één centrale plaats verwerkt worden en van
hieruit kunnen dan de directieven voor het
beleid gegeven worden. Parallel met deze
ontwikkeling ziet men ook dat het u it­
voerende personeel in de gedecentraliseerde
posities kom t te zitten en de hogere specia­
listen dichter bij de bron van de beslis­
singen komen te zitten en een zeer belang­
rijke invloed op het beleid gaan uitoefenen,
niet in het minst doordat men zich actief
hier met research en ontwikkeling leidend
tot vernieuwing en verbetering van de produkten of organisatiemethoden kan bezig­
houden (7 ).
In hoeverre binnen de koopvaardij ten
gevolge van de automatisering een trend
tot centralisering van de beslissingsbevoegd­
heid zich zal gaan aftekenen, is moeilijk te
beoordelen. Deze trend is reeds wel duidelijk
aanwezig bij de marine in vredestijd en bij
sommige tankerrederijen. Een belangrijk ge­
deelte van het beleid aan boord van deze
schepen wordt vanaf de w al bepaald. Dage­
lijks dient men per telex of anderszins be­
langrijke gegevens naar dte wal te sturen,
alwaar de nodige beslissingen genomen wor­
den. Op vele tankers weet men vaak nog
niet wat de eerstvolgende haven zal zijn
en wordt de beslissing hiervoor aan de wal
genomen. In hoeverre de gezagvoerder een
mate van vrijheid behoudt bij de effec­
tuering van dit beleid hangt van de in­
stelling van de walorganisatie af.
De visserij in sommige Westeuropese lan­
den toont wat dit betreft nog een volledig
tegenovergesteld beeld. H ier ziet men dat
de autonomie van de schepen ju ist buiten­
gewoon groot is en vanaf de w al bijna geen
invloed op het beleid van de schipper wordt
uitgeoefend en deze zelf kan bepalen waar
hij zal gaan vissen, hoe lang hij dit zal
doen en wanneer hij weer huiswaarts zal
keren. H et is echter onw aarschijnlijk dat
een volledige autonomie van de schipper in
de visserij zich bij de voortschrijdende tech­
nologische ontwikkeling zal handhaven.
Meer en meer ziet men dat er naar gestreefd
wordt het gehele proces fabrieksm atig te
laten verlopen, d.i. op vergelijkbare wijze
met walorganisaties. Ook ten aanzien van
het zeetransport zal er w at dit betreft nog
wel het een en ander veranderen. Uiteraard
spelen hier talloze andere factoren als type
rederij, aard van het vervoer etc. eveneens
een belangrijke rol. "Waar zich echter de
relatie van het schip tot de walorganisatie
kan gaan wijzigen dient men er rekening
mee te houden dat dit aanleiding kan zijn
tot velerlei conflicten alvorens een nieuw
evenwicht gevonden is. Ook hier zal een
nauwe samenwerking tussen gezagvoerders
en reders van groot belang zijn deze ver­
anderingen soepel te doen verlopen. Meer
dan ooit is het van belang geworden dat
werknemers en werkgevers gezamenlijk
trachten te zoeken naar een basis waarop
noodzakelijke veranderingen kunnen wor­
den ingevoerd en zich bezinnen op de ge­
schiktheid van de huidige arbeidsorganisatie
hiervoor.
Uit het voorgaande is duidelijk geworden
dat ook de koopvaardij is komen te staan
voor een periode w aarin grote structuu r­
veranderingen te verwachten zijn. Een open
oog voor de eigen problemen, de eisen van
de nieuwe situatie en een planning op lange
termijn zijn een eerste vereiste om deze
veranderingen op adequate w ijze op te
vangen.
In een recent Engels onderzoek (8)
werd een aantal ondernemingen u it ver­
schillende bedrijfstakken onderzocht. Deze
ondernemingen werden daarbij gesplitst in
twee categorieën ondernemingen, nam elijk
de ondernemingen die in hun bedrijfstak als
koploper en de ondernemingen die als nahinkers en achterblijvers aan te merken
zijn. De koplopers zijn de waakzamen, de
vooruitstrevenden. De „nahinkers” zijn de
achterblijvers, de slapers. De auteurs komen
dan tot de volgende conclusie na de be­
studering van een 47 -tal ondernemingen:
lopers
textielindustrie ................
metaalindustrie
...........
scheepsbouw
...............
elektronische industrie .
huishoudelijke apparaten
graafwerktuigen
...........
42
37
15
64
46
49
%
%
%
%
%
%
hinkers neUtraal
43
45
50
10
43
34
%
%
%
%
%
%
15
18
35
26
11
17
%
%
%
%
%
%
De tabel kan n atuurlijk nooit meer dan
een grove benadering zijn en men dient
haar met de nodige behoedzaamheid te inter­
preteren. Toch is het verschil tussen de
elektronische industrie en de scheepsbouw
treffend.
„De traditionele gebondenheid van de
scheepsbouw schijnt zich, althans in de be­
studeerde ondernemingen, op onmisken­
bare w ijze mede te delen aan het manage­
ment. Omgekeerd getuigt juist in de jonge
elektronische industrie de leiding van on­
bevangenheid en frisheid in haar beleid” ,
aldus een sam envatting van enkele conclu­
sies van deze studie. Deze sam envatting
hoeft niet direct onderschreven te worden.
Er zijn nog andere factoren die hierop van
invloed kunnen zijn. Een kern van waar­
heid echter zou er in kunnen zitten en deze
kan men niet zonder meer veronachtzamen.
Ook de koopvaardij in West-Europa heeft
een respectabele traditie. Deze traditie mag
nooit een belemmering voor de ontwikkeling
gaan betekenen, en een rem zijn op de aan­
passing van de koopvaardij aan nieuwe om­
standigheden.
L iteratuur
1. M ecuw is, A.: „De ontw ikkeling van de
administratieve organisatie” . In: In­
formatie nr. 48, oktober 1965, pag.
2-9.
2. „Development of the European Com­
puter M arket.” Report, delivered by
the Netherlands Autom atic Infor­
mation Processing Research Centre
by Request of the Committee of the
European Economie Community.
3. S ch eep m a k er, B.: „O rganisatie en auto­
m atisering.” U trecht 1964.
4. B u ck , P. B.: „Technological change and
the Merchant Seaman.” Int. Labour
Review, 92-4, 1965, p. 2 9 8-3 13.
5. International Transport W orker’s Jo u r­
nal: „A close look at shipboard auto­
mation.” Vol. X X V , no. 11, novem­
ber 1965, p. 2 4 2 -2 4 6 .
6. L a m m e n , C. J. (e.d .) : „Medezeggen­
schap in het bedrijfsleven.” U trech t
1965.
7. L ea v itt, H. ƒ.: „Inform ation technolo­
gy: An organizational fram ew ork.”
In: Informatie nr. 43/44, 1965, p.
3 -9 .
8. A llen and U rw in : „Thrusters and Slee­
pers.” Londen 1965.
Nederlands N orm alisatie-instituut, Rijswijk
G r o n d s la g e n va n d e
b e d r ijfs n o r m a lis a tie
H et belang van de praktische toepassing
van de normalisatie, ook in de minder grote
bedrijven, wordt door de landelijke normalisatie-instantie, het Nederlands Norm ali­
satie-instituut (N N I), wel zeer goed be­
grepen en w aar mogelijk wordt de normali­
satie in de p rak tijk gestimuleerd. Bestond
reeds sinds een aantal jaren de Commissie
Bedrijfsnormalisatie (Cobeno), die als doel­
stellingen o.a. heeft de toepassing van nor­
men te bevorderen, de norm alisatie-activiteiten in het bijzonder ten behoeve van kleine
en middelgrote bedrijven te stimuleren en
het geven van adviezen betreffende bedrijfs­
normalisatie aan het NNI, thans is, op ad­
Vereeniging van Technici op
Scheepvaartgebied
A F D E L IN G „R O T T E R D A M "
N o tu len v a n d e a l g e m e n e v e r g a d e r i n g van
de a fd elin g „ R otterd a m ” , geh o u d en op d on ­
d e r d a g 3 m aart 1966, des a v o n d s 8 u u r in
d e G r o t e F eestzaal v a n h e t H ilto n H otel, te
R o t te r d a m
A anwezig volgens de presentielijst: 5 be­
stuursleden en 148 leden en introducé’s.
A genda: 1. Opening. 2. Notulen van de
algemene vergadering d.d. 20 januari 1966
(zie „Schip en W erf”, no. 4 van 25 februari
1966). 3. Herdenking overleden leden. 4.
Voordracht, toegelicht met lichtbeelden.
Onderwerp: „Enige problemen van moder­
ne dieselmotoren”, door prof. ir. A . H. de
Klerck, hoogleraar afd. W erktuigbouwkunde
aan de Technische Hogeschool D elft. 5.
Rondvraag. 6. Sluiting.
V oorzitter: J. G. F. W arris.
1. De voorzitter opent de vergadering te
20.10 uur en heet alle aanwezigen hartelijk
welkom en speciaal de spreker van deze
vies van de Cobeno', het NNI er toe over
gegaan een speciale cursus op beleidsniveau
te organiseren, die in de eerste plaats be­
stemd is voor staffunctionarissen die zowel
bij het bedrijfsnormalisatiewerk als bij het
normalisatiebeleid zijn betrokken.
De leergang is niet alleen bedoeld voor
hoofden van bedrijfsnormalisatiebureaus,
chefs tekenkamer, inkopers, chefs werkvoor­
bereiding, bedrijfsleiders en leraren bij het
nijverheidsonderwijs, maar ook zeer geschikt
voor directeuren van middelgrote en klei­
nere bedrijven. Door discussies en door u it­
wisseling van ervaringen zullen de deel­
nemers vertrouwd worden gemaakt met alle
mogelijkheden van het normalisatiewerk en
zal worden geleerd deze in de praktijk toe
te passen.
avond, prof. ir. A. H . de Klerck, hoogleraar
afd. W erktuigbouwkunde aan de Technische
Hogeschool Delft.
De leergang, die overdag zal worden ge­
houden en die tweemaal drie dagen duurt,
zal voor de eerste maal worden gehouden op
18, 19, 20, 25, 26 en 27 april a.s. in het
nieuwe gebouw van het NNI te R ijsw ijk
(Z .H .), en wel van 9.45 tot 16.30 uur. De
kosten van deelneming bedragen ƒ 375,—
per persoon voor personeelsleden van contri­
buanten van de Stichting N N I en voor
studerenden, en ƒ 5 00,— per persoon voor
de overige deelnemers.
Voor nadere, uitvoerige inlichtingen en
voor inschrijving voor de leergang N orm ali­
satie en Bedrijf wende ’m en zich rechtstreeks
tot het Nederlands N orm alisatie-instituut,
A fdelin g Publiciteit en V oorlichting, Polakw eg 5, R ijsw ijk (Z.H.), tel. (0 7 0 ) 906800.
A . C. Braggaar, overleden 15 februari
1966 in de leeftijd van 82 jaar, oud-inspecteur Bureau Veritas, Scheeps- en W erktu igk . Expert. (Ere-lid.)
2. De notulen van de algemene ver­
4. N a een korte inleiding geeft de voor­
gadering d.d. 20 januari 1966, welke reeds
zitter het woord aan prof. ir. A . H . de
verschenen in „Schip en W erf” no. 4 van
K lerck voor het houden van zijn voordracht
2 5 februari 1966 werden met algemene stem­
over „Enige problemen van moderne diesel­
men goedgekeurd.
m otoren”, welke voordracht in twee gedeel­
ten werd gehouden, v ijf kw artier voor de
3. Daarna herdacht de voorzitter de
pauze en één uur na de pauze, w aarbij de he­
overleden leden die sinds de vorige vergade­
ren ing. N. H. J . van Hussen, ing. I. A. de
ring zijn ontvallen, nl. de heren:
H.
J. Beijer, overleden 22 januari 1966 in Vos, ir. J . N. Joustra en Stigter gebruik
m aakten van de gelegenheid tot vragen stel­
de leeftijd van 59 jaar, directeur James
len.
W alker & Co. Nederland N.V.
Daarna' dankte de voorzitter ‘m et enige
E. E. Th. Kolff van Oosterwijk, over­
welgekozen woorden professor De K lerck
leden 24 januari 1966 in de leeftijd van 73
voor zijn bijzonder interessante voordracht
jaar, commissaris H ertel & Co. N.V.
die velen van de aanwezigen ook na de lezing
A. de Haan, overleden 31 januari 1966 in
aan het denken zal zetten. D at de lezing met
de leeftijd van 88 jaar, oud-directeur van de
belangstelling werd tegemoet gezien, bleek
Scheepsbouwwerf „R ijn en Maas” Firma
wel u it het grote aantal leden die zijn op­
De Haan en Oerlemans, thans Verolme
gekomen om naar deze voordracht te luiste­
Scheepswerf Heusden N.V.
ren.
Mr. J. Kroese, overleden 3 februari 1966
5. Bij de rondvraag bleek geen der aan­
in de leeftijd van 61 jaar, oud-lid van de
wezigen hiervan gebruik te w illen maken.
Raad van Beheer van Phs. van Ommeren
6. De voorzitter sloot daarop de verga­
N.V. (D onatrice).
dering te 23.00 uur met een woord van dank
J. M. Bosman ing., overleden 4 februari
aan de vele aanwezige leden voor hun be­
1966 in de leeftijd van 70 jaar, oud-techlangstelling.
nisch adviseur bij Esso Nederland N.V.
VEREENIGING VAN TECHNICI OF SCHEEPVAARTGEBIED
PRO G RA M M A
18 m aart 1966
te Amsterdam
Enige problemen van moderne dieselmo­
toren, door Prof. ir. A. H. de K lerck, hoog­
leraar afd. Werktuigbouwkunde aan de Tech­
nische Hogeschool Delft.
24 maart 1966
te Rotterdam
Lezing door dr. ir. J. M. J. Kooy, Initial
Member of the Academy of Astronautics en
Lector aan de T.H. te Delft en op de Ko­
ninklijke M ilitaire Academie te Breda, met
als onderwerp: „De stand van de ruimte­
vaart in heden en naaste toekomst”.
Bovenstaand programma zal in „Schip en W erf” worden herhaald.
Wijzigingen of aanvullingen kunnen hierin voorkomen. Bovendien
zal van elke vergadering of andere bijeenkomst aan leden en dona­
teurs een convocatie worden gezonden.
N IE U W S B E R IC H T E N
PERSONALIA
A . C. B raggaar f
Op 15 februari 1966 overleed in de leef­
tijd van ruim 82 jaar de heer A. C. Brag­
gaar, oud-inspecteur Bureau Veritas.
De heer Braggaar was ere-lid van de Vereeniging van Technici op Scheepvaartgebied.
P ro f. ir. A . J. ter Linden f
Op 25 februari 1966 overleed te ’s-Gravenhage in de leeftijd van 75 jaar prof. ir.
A . J. ter Linden, oud-hoogleraar aan de
Technische Hogeschool D elft.
Afscheid P. H. van der W eel
Eind maart 1966 zal de heer P. H.
van der Weel, Principal Surveyor for H ol­
land, de actieve dienst van Lloyd’s Regis­
ter of Shipping verlaten wegens het berei­
ken van de pensioengerechtigde leeftijd.
Er zal een afscheidsreceptie worden ge­
houden op 31 maart a.s. in het H ilton Hotel
te Rotterdam van 4.00— 5.30 uur.
Tevens zal er gelegenheid bestaan kennis
te maken met de heer J. G. F. W arris, thans
Senior Engineer Surveyor for Holland, die
de heer Van der W eel zal opvolgen.
James W alk er & Co (N ederland) N.V.,
Schiedam
In verband met het overlijden van de
heer H. J. Beyer, hebben per 27 januari
1966 de volgende mutaties in de vennoot­
schap plaatsgevonden, de heren A. C. Stijl
en W. Verbeek zijn met ingang van ver­
melde datum benoemd tot directeur der
N .V .
De heer P. van V liet is benoemd tot be­
drijfsleider van het kantoor te Amsterdam.
N .V. Profiltra-T echnische Handel
en Industrie, Am sterdam
Met ingang van 1 januari 1966 is be­
noemd tot adjunct-directeur der N .V . de
heer P. F. C. Brünings.
Met ingang van dezelfde datum werd de
heer H. P. A. Janssen, verkoopleider, be­
noemd tot procuratiehouder.
31 maart 1966
te Groningen
Het werk van de Kema in het algemeen en
in het bijzonder voor de marine en de koop­
vaardij, door Prof. ir. J. Bekink, N.V. tot
Keuring van Electrotechnische M aterialen,
Arnhem.
14 april 1966
Excursie van de afdeling „Rotterdam” naar
de Technische Hogeschool, Eindhoven.
Maximum aantal deelnemers 50 a 60 per­
sonen.
Het bezoeken van vergaderingen waarin lezingen worden gehou­
den, gelieve men dus alleen te doen na ontvangst van een convocatie.
N .V . Corns. S w artto u w ’s Stuwadoors
Maatschappij, Rotterdam
M utaties
Per 1 januari 1966 is algemene procuratie
verleend aan de heren. J. Brandse en F. Mieghout. Aan de heer J. Wildervanck is collec­
tieve procuratie verleend.
A ctie „Reddingboot Javazee”
De actie „Reddingboot Javazee”, een in­
zamelingsactie onder het actief dienende en
voormalig personeel van de Koninklijke Ma­
rine, met als doel op 27 februari 1967 d.w.z.
2 5 jaar na de slag in de Javazee, de ge­
sneuvelden van de Koninklijke Marine in en
na de tweede wereldoorlog te eren met een
reddingboot op de Nederlandse kust, ver­
loopt bevredigend.
Tot dusverre werd reeds meer dan 170.000
gulden bijeengebracht en de giften blijven
nog steeds binnenkomen.
Besloten werd de binnenkomende bijdra­
gen te schenken aan de Koninklijke ZuidHollandsche Maatschappij tot Redding van
Schipbreukelingen, waarmede de bouw van
een 54-tons motorreddingboot wordt moge­
lijk gemaakt. De actie streeft er nu naar
het grootste deel van deze boot — dus
51 % , d.w.z. ± 250.000 gulden — te kun­
nen bijdragen.
Aangezien de slag in de Javazee, het meest
aangrijpende gevecht van de marine in de
afgelopen oorlog, als het centrale symbool
werd gekozen voor deze inzamelingsactie,
waarmede dus alle marine gesneuvelden, waar
ook ter wereld in en na de tweede wereld­
oorlog worden geëerd, zal deze, in 1967
te voltooien, motorreddingboot de naam
ja v a z e e dragen.
H et gironummer van de actie is 270242
(datum slag in de Javazee) t.n.v. „Red­
dingboot Javazee te Den Haag.
Examencommissie voor
Scheeps w erktuigkundigen,
’s-Gravenhage
Lijst v a n m o n d e li n g e d a g en
De mondelinge examens voor de 2e exam enzitting 1966 voor Scheepswerktuigkundigen en Motordrijvers zullen, mogelijke
noodzakelijke wijzigingen voorbehouden, als
volgt plaatsvinden:
Mdr: 17-18-21-22-23-29 m aart, 1-4-5-614-15-18 april; VD: 23-24-28 m aart, 5-7
april;
A:
9-11-17-18-21-22-23-24-25
maart, 1-4-5-6-7-12-13-14-18 april; BI:
23-24-28 maart, 4-6-7 12-14-18-19 april;
B II: 15-18-19-20-21-22-25-26-27 april;
C I: 25 maart, 1-13-15 april; C II: 20-21-25
april; Zeevisvaart: 28-29 april.
De 3e examenzitting in 1966 zal aanvangen op maandag 2 'mei 1966. De inschrijving
hiervoor is opengesteld van: 10 tot en
met 20 maart 1966.
De heren directeuren van scholen, die tot
deze examens opleiden, worden verzocht zo
spoedig mogelijk een opgave in te zenden
van het aantal kandidaten, dat zich voor
de verschillende examens zal aanmelden.
Te k a t ingestuurde inschrijfform ulieren
en formulieren, die niet vergezeld zijn van
een volledig stel benodigde bescheiden, wor­
den onherroepelijk teruggezonden.
Het examengeld mag uitsluitend gestort of
over geschreven worden op postrekening
30.54.60 van de Examencommissie voor
Scheepswerktuigkundigen te ’s-Gravenhage
(dus géén postwissel!); op het „bij”-strookje dient vermeld te worden: het doel van de
storting en naam en adres van de kandidaat
(in blokletters).
Inschrijfformulieren met nadere aanw ijzin­
gen zijn gratis verkrijgbaar bij de Examen­
commissie en bij de scholen (die deze for­
mulieren desgewenst in voorraad kunnen
verkrijgen).
„Ryndam” tweemaal als drijvende
universiteit om de w ereld
De R yn d a m , die dit najaar de S e v e n Seas
vervangt, zal tussen 20 oktober 1966 en 2 5
mei 1967 twee wereldreizen als drijvende
universiteit maken. Het academisch studie­
rooster voor de studenten zal worden opge­
steld door het Chapman College te Orange,
Californië. Zowel het naj aarssemester als het
voorjaarssemester duurt 107 dagen. Tijdens
haar eerste studentenwereldreis bezoekt de
Rtyndam na het vertrek van N ew York
havens in het Middellandse Zee-gebied, het
Nabije en het Verre Oosten. D it semester
eindigt op 4 februari 1967 te Los Angeles.
In deze haven vangt drie dagen later het
voorjaarssemester aan. De juiste vaarroute, die
het schip tijdens deze reis zal volgen, zal
nog nader bekend gemaakt worden. Tijdens
de survey, die onlangs plaatsvond, werden
op de R y n d a m voorzieningen aangebracht
waardoor het schip zich t.z.t. uitstekend zal
kunnen lenen voor het universitair onder­
richt.
G.M.L. KAM - Technisch
Handelsbureau N.V., Rotterdam
Met ingang van 1 januari 1966 is de heer
C. J. Tettero, procuratiehouder van ge­
noemde N.V. opgenomen in de directie.
Nieuw type scheepslog
Bianchetti Electronique Navigation te
Marseille, in Nederland vertegenwoordigd
door N.V. Observator, Rotterdam, is
met een nieuw type log gekomen. Het werkt
geheel elektronisch volgens het Faraday in­
ductie principe, waarbij geen bewegende de­
len worden toegepast.
De snelheidsindicatie is lineair over de ge­
hele schaal vanaf 0, zodat het mogelijk is af
te lezen of het schip vaart dan wel stilligt;
het is zelfs zichtbaar of het schip achteruit
beweegt.
Dit type log kan o.m. zeer goed worden
toegepast op vissersschepen om een indicatie
te verkrijgen of het net zich nog verder
vult en is verder van belang bij zeer geringe
vaart, b.v. bij navigatie in mist.
„N ieuw Amsterdam” propageert
Nederland op Atlantische Oceaan
In de maand mei zal de N ieu w A m sterdam
van de Holland-Amerika Lijn opnieuw festivalafvaarten maken. Het schip vertrekt op
10 mei vanuit Rotterdam, arriveert op 18
mei te New York en wordt op 28 mei
weer te Rotterdam verwacht. Tijdens deze
transatlantische heen- en terugreis biedt de
Holland-Amerika Lijn naast het gevarieerde
dagelijkse scheepsprogramma een aantal eve­
nementen aan die ditmaal weer ten doel
hebben de passagiers dichter tot Nederland
te brengen. De overtochten worden mee­
gemaakt door een medewerker van de
AN VV, die lezingen met lichtbeelden houdt
en documentaires over Nederland vertoont.
De passagiers zullen aan boord kennismaken
met een klompenmaker, een diamantslijper
en een sigarenmaker die ieder hun typisch
Nederlands ambacht demonstreren. De dia­
mantslijper verricht niet alleen aanschouwe­
lijk werk: tijdens lezingen w ijdt hij de pas­
sagiers in de geheimen van de diamantbe­
werking in. Bovendien worden enkele repli­
ca’s van wereldberoemde diamanten ten­
toongesteld.
Hiswa 18 -2 7 m aart
De Hiswa-tentoonstelling van watersport­
en kampeerbenodigdheden zal dit jaar wor­
den gehouden van 18 tot en met 27 maart
a.s. in het nieuwe RAI-gebouw, Amsterdam.
Dit jaar zullen ca. 270 exposanten uit ca.
20 Europese landen ruim 600 jachten en
boten, alsmede motoren, accessoires, nauti­
sche en navigatorische apparatuur, zeilen en
rondhouten etc. tentoonstellen.
Verschillende werven zullen vele nieuwe
standaardtypen van zeil- en motorjachten
presenteren, waaronder zich vaartuigen, ge­
bouwd van hout, staal, aluminium en po­
lyester bevinden. De nieuwe typen lopen
uiteen van bijboten tot one-ton-cup racers
en zeegaande motorjachten. Noviteiten zul­
len o.a. ook voorkomen onder motoren en
toebehoren, rondhout, boot- en jachtuitrusting en nautische apparatuur. Voor de eer­
ste keer zullen ook in de RAI-haven schepen
tentoongesteld liggen, met bepaalde typen
waarvan proefvaarten zullen kunnen worden
gemaakt.
Bond voor Materialenkennis,
’s-Gravenhage
De b e sch er m e n d e w erk in g van v e r f
De Kring VRAP (V erf, Rubber, Asfalt
en andere Plastische Materialen) van de Bond
voor Materialenkennis houdt op woensdag
23 maart a.s. een bijeenkomst in het Jaar­
beursrestaurant te U trecht, Vredenburg 43,
gewijd aan de beschermende werking van
verf.
Er is voor deze vergadering slechts één
spreker uitgenodigd, nl. dr. J. E. O. Mayne,
Department of M etallurgy, University of
Cambridge. De titel van de voordracht van
dr. Mayne luidt: „The mechanism of the
protective action of paints” .
Zij wordt in twee delen uitgesproken en be­
sloten met discussie.
Dr. Mayne komt voor deze voordracht naar
Nederland in het kader van een afspraak
tot uitwisseling van sprekers, éénmaal per
jaar, welke in 1964 in Londen werd gemaakt
tussen de Londense sectie van de OCCA
(Oil and Colour Chemists’ Association) en
de NVVT (Nederlandse Vereniging voor
Verftechniek) die een sectie is van de VRAP.
Voor de eerste maal heeft een Nederlands
spreker in maart 196 5 een lezing gehouden
voor de OCCA te Londen.
Nadere inlichtingen omtrent de bijeen­
komst van 23 maart worden gaarne ver­
strekt door het bureau van de Bond voor
Materialenkennis, Stadhouderslaan 28, Den
Haag. Telefoon 070-394930.
Nieuwe opdrachten
Klosters Rederi in Oslo heeft bij Verolme
Verenigde Scheepswerven een tankschip van
23.000 dwt besteld voor het vervoer van
bitumen en ruwe olie; op welke werf van
het Verolme-concern het schip zal worden
gebouwd, is nog niet bekend. Het schip,
dat in mei 1967 moet worden opgeleverd,
zal dan op 15-jarig tijdcharter voor Shell
Tankers gaan varen.
Het schip moet voldoen aan de speciale
eisen van Shell Tankers, aan de voorschriften
van norske Veritas, Noorse Scheepvaartin­
spectie, Conventie Beveiliging Mensenlevens
op Zee en F-klasse brandveiligheid. De a f­
metingen worden 175,26 X 22,86 X 13,40
m; diepgang 9,60 m; het zal worden u it­
gerust met een Verolme/MAN-motor type
K.8Z 70/120D met een vermogen van
9600 rpk bij 132 omw/min voor een dienst­
snelheid van 15,3 mpu.
International Offshore Marine Services
heeft bij Verolme een nieuwe order voor
een bevoorradingsschip geplaatst. Dit werd
tijdens de overdracht van de supply-vessel
Lady Carolina, die 15 februari jl. bij Verolme-Rozenburg plaatsvond, meegedeeld.
Het schip zal op de Verolme Scheepswerf
te Heusden gebouwd worden. Het zal voor­
zien zijn van drie cementcontainers met
grote compressoren. Tevens heeft het schip
stabilisatie-tanks.
De hoofdafmetingen zijn: lengte o.a. 48,60
m, lengte 1.1. 47,20 m, breedte op de spanten
10 m, holte 4,10 m, diepgang 3,3 5 m, deadweight 6 50 metrieke ton, bruto 499 ton.
Het dubbelschroefmotorschip wordt voor­
zien van twee voortstuwingsdieselmotoren
fabrikaat Kromhout, met elk een vermogen
van 8 50 pk. Tevens kan het dienst doen als
brandblus- en sleepboot.
De Baggermaatschappij Holland N.V.
heeft Scheepswerf en Machinefabriek H ol­
land N.V. te Boven-Hardinxveld opdracht
verstrekt tot de bouw van een baggermolen
van 800 liter emmerinhoud, met een lengte
van 5 0 m, breedte 11,5 m en holte 4 m.
De baggerdiepte zal maximaal 25 m bedra­
gen.
H et totaal geïnstalleerde vermogen komt
op 1000 pk. Blijkens deze gegevens zal deze
molen tot één van de grootste gaan behoren.
De oplevering zal plaatsvinden omstreeks
juni 1967.
Het Scheepvaartbedrijf, zand- en grin thandel C. Kornet te W erkendam, heeft aan
de Scheepswerf Breman te Zwartsluis op­
dracht verstrekt voor de bouw van een motorvrachtschip.
De hoofdafmetingen hiervan zullen be­
dragen: lengte 67 m, breedte 8,40 m, holte
3,10 m.
H et laadvermogen zal ongeveer 1150 ton
zijn. De voortstuwing zal geschieden door
een dieselmotor van circa 5 50 pk.
T e w a te rla tin g e n
Op Scheepswerf en M achinefabriek „De
Merwede” is 18 februari een dieselelektrische
zuiger voor binnenlandse rekening te w ater
gelaten. D it is de derde demontabele zuiger
van hetzelfde type, die is gebouwd in sa­
menwerking met Scheepswerf Van Rees
N.V. te Sliedrecht. De twee andere dragen
de namen O t t e r en B e v e r en zijn bestemd
voor de Kon. Maatschappij Adriaan Vol­
ker n.v. te Sliedrecht. Eerstgenoemd schip
is al aan het werk in het Europoortgebied,
w aar het Sliedrechts bedrijf grote werken
uitvoert voor het aanleggen van nieuwe ha­
vens en kanalen. De B ev er is in gedemonteer­
de toestand op bakken naar hetzelfde gebied
vervoerd om daar eveneens aan het werk te
gaan.
Eveneens voor Volker is op de H ardinxveldse werf een veel grotere zuiger in aan­
bouw, die gedoopt zal worden met de naam
S lied rec h t XXII. De aflevering wordt ver­
wacht in de zomer van dit jaar. Intussen
zijn ook de eerste secties op de helling sa­
mengevoegd voor het vrachtschip van om­
streeks 8000 ton, in opdracht voor een
rederij uit Oost-Duitsland.
Op de I.H .C .-w erf J. & K. Sm it te Kin­
derdijk werd 18 januari 1966 de diesel-elektrische sleephopperzuiger Jassenski te water
gelaten. De Jassenski is de derde van de
drie zusterschepen, die door I.H .C. Holland
worden gebouwd voor Russische rekening.
Deze laatste van de serie 1180 m 3 hopperzuigers werd gedoopt door mevrouw A. G.
Tichonova, echtgenote van de Russische
handelsvertegenwoordiger.
Van de 2 zusterschepen heeft de N arvski
met goed resultaat de proefvaarten achter de
rug en wordt de V yborgski bij de I.H .C.
W erf De Klop in Sliedrecht afgebouwd.
De hoofdafmetingen van de Jassenski zijn:
lengte 1.1. 75,70 m, breedte 13,20 m, holte
5,80 m, diepgang 4,20 rn, diameter van de
zuig- en persbuizen 600 mm, hopperinhoud
1180 m3, maximum zuigdiepte 15 m, deadweight tonnage 1690 ton.
De elektrische voortstuwings- en pompmotoren worden gevoed door twee generatoren
van het fabrikaat Sm it- Electro, die op hun
beurt worden aangedreven door twee „M irrlees” dieselmotoren, elk met een vermogen
van 1 5 5 0 pk. De twee voortstuwingsmotoren
van elk 1080 pk zullen het geladen schip
een snelheid geven van 11,3 knopen. Voor
betere manoeuvreerbaarheid tijdens het sleepzuigen is het schip voorzien van een zgn.
boegschroef. Deze boegschroef wordt gedre­
ven door een elektromotor van 3 50 pk.
Proeftochten
Op 11 februari 1966 heeft met goed ge­
volg proefgevaren het motorschip S uperior
I m p o r t e r , bouwnummer 288 van Fa. C.
Amels & Zn., Scheepswerf en Machine­
fabriek „W elgelegen” te Makkum, bestemd
voor de Norfolk Lijn N .V . te Scheveningen.
Hoofdafmetingen zijn : lengte 45,10 m,
breedte 7,75 m, holte 3,2 5 m.
In dit schip werd geïnstalleerd een 4-taltt,
enkelwerkende M.W .M.-motor van het type
RHS 43 5 met een vermogen van 395
pk bij 575 omw/min.
Het motorschip S uperior I m p o r te r werd
gebouwd onder toezicht van Bureau Veritas
voor de hoogste klasse.
De Machine- en Motorenfabriek H . V er­
steeg te Papendrecht heeft de zelfvarende
zandzuiger Mertwede 19 overgedragen aan
het Zandzuigtransport- en Aannemingsbe­
drijf Merwede N.V. te Dordrecht.
Dit vaartuig, waarvan het casco ge­
bouwd werd bij de N .V . Scheepswerf en
Machinefabriek „De Merwede” te H ardinxveld-Giessendam, is geheel geïnstalleerd door
de Machine- en Motorenfabriek Versteeg,
welke tevens hoofdaannemer was.
Het vaartuig heeft de volgende hoofdaf­
metingen: lengte over alles 50,19 m ; breed­
te op de spt. 7,14'm; holte in de zijde 2,70 m.
De laadbeun heeft een inhoud van 305
kub. meter, terw ijl het maximum draagver­
mogen 487 ton is.
Het schip wordt voortgestuwd door een 6
cilinder MAN-dieselmotor van 400 pk bij
400 omw/min, voorzien van een Lohman
en Stolterfoht oliedrukkeerkoppeling met een
reductie van 1:1. Door de hoofdmotor wordt
tevens de zandpomp aangedreven; de diame­
ter van de zuigbuis is 3 50 mm.
In de motorkamer op het voorschip is een
6 cilinder Deutz-dieselmotor van 112 pk
geïnstalleerd, voor de aandrijving van een
220-380 volts draaistroomgenerator en een
24 volts dynamo. Tevens zijn er in het voor­
schip twee 4" dubbelwerkende „D ijkman”
membraampompen en een 3" Stork-centrifugaalpomp geïnstalleerd, eveneens elek­
trisch aangedreven.
Op de Eems heeft de proefvaart plaats­
gevonden van de K r a f t c a een kustvaarder
van het type open shelterdecker, die bij de
N.V. Scheepswerven Gebr. Van Diepen te
W aterhuizen (G r.) werd gebouwd voor re­
kening van de N .V . Beheersmij. „Saimaaca”
in Amsterdam.
De K r a f t c a heeft een draagvermogen van
1175 ton bij 499 brt. De voornaamste af­
metingen: lengte 73/65,24 m, breedte 10,80
m, holte 3,85/6,45 m en beladen diepgang
3,82 'm.
De ruiminhoud bedraagt 95870/87570
kub. vt.
Als hoofdmotor staat een 940 pk W erk­
spoor, type TMABS 278 (325 toeren per
m inuut) opgesteld, waarmee tijdens de proef­
vaart een snelheid van 12 m ijl werd behaald.
H et laadgerei bestaat uit een ongestaagde
mast met vier 3-5 tons bomen, die worden
bediend m et H atlapa-hydr.-lieren. De hoofd­
motor is vanaf de brug bedienbaar.
De K r a f t c a werd gebouwd volgens de
voorschriften van Lloyd’s Register of Ship­
ping 100 A -l en de Scheepvaart Inspectie,
onbeperkte vaart met ijsversterking, klasse
II en een speciaal certificaat voor dieper
afladen in de houtvaart.
O verdrachten
Op 15 februari 1966 werd het dubbelschroef motorschip Lady Carolina, gebouwd
op de Verolme Scheepswerf te Heusden, op
de Verolm e-werf Rozenburg overgedragen
aan N .V . Dienstverlening Buitengaats
(Offshore Marine Services).
De hoofdafmetingen zijn: lengte over al­
les 48,60 m, lengte op W.L. geladen 46,00
m, lengte tussen de loodlijnen 45,70 m,
breedte op grootspant 10 m, holte 3,80 'm,
diepgang 3 m, deadweight 593 metrieke ton.
bruto tonnage 499 brt.
Het vaartuig is gebouwd onder toezicht
van Bureau V eritas, voor de hoogste klasse
I. 3/3 L .l.l.A . & C.P. en voldoet aan de
eisen van de. Ned. Scheepvaartinspectie en
die van de Havenarbeidsinspectie. Het schip
zal dienst gaan doen als z.g. „bevoorradings­
schip” voor boorplatforms.
H et zal tevens kunnen worden gebezigd
als brandblusboot en daartoe worden uitge­
rust met een wormpomp van het fabrikaat
„Ter Borg & Mensinga” met een capaciteit
van 45 ton/u bij een opvoerhoogte van 90
m; de monitor, van het fabrikaat „Total” ,
is tevens aangesloten op een schuimtank.
Het vaartuig kan tevens dienst doen als
sleepboot, waartoe het schip is voorzien van
een sleephaak (fabrikaat M ampaey).
H et schip is uitgerust met 2 voortstuwingsdieselmotoren van het fabrikaat
„Kromhout”, type 8FH1D240, 8 cil., elk met
een vermogen van 8 50 pk bij 750 omw/min,
en elk voorzien van een keerkoppeling van
het fabrikaat „Brevo” , met een reductie van
2,3 : 1.
Als hulpaggregaten zijn geïnstalleerd 2
dieselmotoren van het fabrikaat „Poyaud” ,
type 6SPYI, elk 270 pk bij 1500 omw/min,
elk gekoppeld aan een generator van het
fabrikaat „A ubrey & Simonin”, 150 kW ,
380 volt, 3-fasen, 50 H z, en voorts 1 haven­
aggregaat, bestaande uit een „Poyaud” die­
selmotor, type 3PYI, 3-cil-, 69 pk bij 1000
omw/min, gekoppeld aan een „Aubrey &
Simonin” generator, 45 KVA, 3 80 volt,
3-fasen, 5 0 Hz.
H et vaartuig is uitgerust met een laadpaal
en een 10-tons laadboom volgens het octrooi
„Endenburg” , bediend door 3 hydraulisch
gedreven laadlieren van het fabrikaat „H atlapa” ; als dekwerktuigen zijn nog geïnstal­
leerd twee hydraulisch gedreven ankerlieren
voor hoogvaststalen ankcrdam ketting 27 mm
0 en 2 hydraulisch gedreven verhaallieren,
elk 5 ton, alle van het fabrikaat „H atlapa”,
en tenslotte een hydraulische stuurmachine
van het fabrikaat „Seffle”.
K otter KW . 219 Jacomina gelicht
Het hef- en bergingsvaartuig Octopus
van N.V. Bureau W ijsm uller is er onlangs
op de Noordzee op 6 m ijl ten noordwesten
van IJmuiden in geslaagd de gezonken ko t­
ter KW. 219 J a co m in a te lichten. De
Jacom ina, die in 1964 te Zaandam werd ge­
bouwd en die 118 brt meet, 26 m lang en
6,34 m breed is, kapseisde op 24 ju li 1965
tijdens slechte weersomstandigheden. Alle op­
varenden konden worden gered. H et IJm uidense bergingsbedrijf is er door deze ber­
ging in geslaagd als eerste een in zee op
grote diepte gezonken schip ondermeer met
behulp van schuimkunststof te lichten.
Duikers van W ijsmuller stelden kort na de
scheepsramp een onderzoek in naar de bergingskansen voor de nieuwe kotter. Zij tro f­
fen het schip begin augustus 196 5 op 17
m diepte op de zeebodem aan. De J a co m in a
lag op bakboordskant en was nog geheel
intact.
Als gevolg van slechte weersomstandighed en
moest het bergingswerk in de daarop vol­
gende maanden vele malen worden onder­
broken. Bij gunstig weer waren de bergingsvaartuigen O c t o p u s en Sepiola tal van
keren verankerd op de positie, waar de
Ja com in a was gekapseisd.
Wijsmuller paste voor het lichten van de
kotter een nieuwe bergingsmethode toe. Daar
de Ja com in a te zwaar was om alleen door de
O cto p u s gelicht te worden, werd het op
de zeebodem rustende schip volgens een door
Rureau W ijsmuller ontwikkeld systeem ge­
deeltelijk gevuld met polystyreen balletjes,
een soort schuimkunststof, dat te IJmuiden
werd bewerkt en per schip boven de ge­
zonken kotter werd aangevoerd. De balletjes,
die zelf geen vocht opnemen en die vele
malen lichter zijn dan water, werden in en­
kele compartimenten van de J a co m in a ge­
bracht, waardoor de kotter een gedeelte van
haar d.rijfvermogen herkreeg. Zondagmorgen
20 februari was het zover, dat de Ja co m in a
mede door gebruikmaking van de hefkracht
van de O c t o p u s drijvend kon worden ge­
bracht.
De J a co m in a kwam met de kiel boven
water. De O ct o p u s hield de ondersteboven
bijna drijvende kotter in de hefarmen gevat.
Nadat alle ankers door het bergingsvaartuig
uit zee waren teruggenomen, maakte de
sleepboot Simson op het achterschip van de
O ctoptis vast om het tweetal in de richting
van de IJmuidense haven te slepen.
Met haar last is de O c t o p u s gedurende de
nacht op zee gebleven. Nadat in de loop van
de dag toestemming van de Rijkshavenmees­
ter was verkregen om de O c t o p u s met de
Ja com in a te laten binnenkomen, heeft de
Simson het transport binnen de IJmuidense
pieren gebracht. Het ligt in de bedoeling de
kotter bij het strand aan de grond te zetten
en aldaar te keren.
Reeds eerder is een zeeschip met behulp
van polystyreen balletjes weer drijvend ge­
bracht door het inititatief van een Deens
assurantiebedrijf. Het betrof toen het in
september 1964 in de haven van Koeweit
aan de kademuur gekapseisde vrachtschip
Al K u w a i t , dat half onder w ater lag en 'met
behulp van schuimkunststof weer recht en
drijvend werd gebracht. Het IJmuidense
bergingsbedrijf heeft thans ook het probleem
opgelost om de balletjes in een op grote
diepte gezonken schip te brengen, waardoor
nieuwe perspectieven voor de berging van
in zee gezonken schepen zijn geopend.
Meren (met ingang van april). Na de recente
verkoop van het oudste en kleinste schip
van de maatschappij, de Prins W illem IV,
is door de toevoeging van de Prins Philips
Willem aan de vloot het aantal schepen onder
beheer van de Oranje Lijn weer op elf ge­
bracht.
Babcock & W ilcox kernreactor voor
het eerste Japanse atoomschip?
Een zes-cilinder Stork scheepsdieselmotor,
met cilinder diameters van 900 millimeter,
en een zuigerslag van 1700 millimeter heeft
op de proefstand van de machinefabriek te
Hengelo 20.000 epk ontwikkeld, ofwel 3333
epk per cilinder. Dit is het grootste vermo­
gen per cilinder ter wereld, aldus de directie.
De Japan N uclear Powered Ship Develop­
ment Corporation heeft de Amerikaanse
Babcock & W ilcox maatschappij verzocht
om een raming voor de levering van een
atoomreactor voor het eerste door kernener­
gie aangedreven schip. Duitsland’s eerste
atoomschip O t t o Hahn, dat bij Kieler Howaldtswerke in afbouw te water ligt, wordt
uitgerust met een reactor die geleverd wordt
door de German Interatom Co. en de Bab­
cock & W ilcox fabrieken in de Westduitse
Bondsrepubliek.
De Japan Nuclear Powered Ship Develop­
ment Corporation begon haar onderhandelingen m et betrekking tot de bouw van Ja­
pan’s eerste door kernenergie aangedreven
koopvaardijschip begin 1961 met Mitsubishi
Atomic Power Industries Inc. en Isjikawajima-Harima Heavy Industries Co. Ltd. Over­
eengekomen werd, dat het casco van het
schip door Ishikawajima-Harima zou worden
gebouwd, terw ijl Mitsubishi de constructie
van de reactor op zich zou nemen.
In de zomer van 1961 echter stuitten de
onderhandelingen op moeilijkheden, doordat
er een groot verschil bleek te bestaan tus­
sen de beschikbare fondsen en de door de
bouwers opgestelde schatting van de kosten.
Later in het jaar belastte de Japanse
regering een speciale missie met de taak om
elders kernreactors te gaan inspecteren. Het
resultaat van deze missie is geweest dat de
PWR (Pressurized W ater Reactor) van Bab­
cock & W ilcox als eerste op de lijst kwam
te staan.
Volgens berichten uit Japan zou, indien
deze laatste reactor inderdaad gekozen wordt
voor het eerste Japanse atoomschip, de ver­
antwoordelijkheid voor de bouw van dit
schip overgedragen worden aan Tokyo Ato­
mic Industrial Consortium, de zogenaamde
Hitachi-groep.
O ranje Lijn koopt m.s. „R ugdefjell”
De Oranje Lijn (Maatschappij „Zeetrans­
port” ) N .V., waarin de Holland-Amerika
Lijn en de N.V. Koninklijke Paketvaart
Maatschappij elk voor de helft participeren
heeft aan haar vloot een schip toegevoegd
door de aankoop van het Noorse m.s.
R u g d e fj e l l , eigendom van de reders Olsen
en Ugelstad. Het schip k rijg t de naam
Prins Philips 'Willem.
De nieuwe vlootaanwinst werd in 1950
door Eriksberg in Gothenburg gebouwd. Het
schip meet 4942 brt en heeft een laadver­
mogen van 7875 ton, inclusief diepvriestanks
en vriesruimen. Er is accommodatie voor 12
passagiers.
Van 22 februari af zal de Prins Philips
W illem worden geëxploiteerd in de dienst
van de Fjell-Oranje Lijnen van Rotterdam
en andere Continentale havens naar de OostCanadese havens Saint John en Halifax (in
de w inter) en naar Montreal en de Grote
Stork-motor bereikte
grootste epk-vermogen
Deze motor is de eerste van vier scheeps­
motoren, van 17.000 epk, bestemd voor
vier snelvarende vrachtschepen welke de
N.V. Nedlloydlijnen in Japan laten bouwen
bij de werf van het Nippon Kokan Kabushiki
Kasha concern in Shimizu. De motor ont­
wikkelt normaal 18.000 epk bij 115 om­
wentelingen per minuut, maar met toestem­
ming van de Nedlloyd is het vermogen als
experiment verder opgevoerd. Het genoemde
vermogen van 33 33 epk per cilinder is, naar
de mening van de fabrikant, nog niet het
grootste dat met dit type bereikt kan wor­
den.
Een bijzonderheid van de thans gereed­
gekomen motor is, dat dit de eerste in Euro­
pa gebouwde grote scheepsdieselmotor is, die
wordt ingebouwd in een in Japan gebouwd
schip. Behalve de vier motoren voor de
Nedlloyd heeft Stork vier daaraan gelijke
motoren in opdracht voor schepen, die ge­
bouwd worden voor de V.N.S. In totaal
heeft de machinefabriek Hengelo op dit
ogenblik twintig grote scheepsdieselmotoren,
met een totaal vermogen van 212.000 epk,
in opdracht.
Nieuwe rad ar voor marine
De Hollandse Signaalapparatenfabriek is
bezig met de ontwikkeling van een nieuwe
radar. Deze ontwikkeling geschiedde in
nauwe samenwerking met Britse industrieën,
zo heeft de marinevoorlichtingsdienst be­
vestigd. De nieuwe radar zal voor het eerst
geïnstalleerd worden op een Brits geleidewapenscliip, het zogeheten type-82 fregat.
Volgens het zojuist gepubliceerde Engelse
defensie witboek zal de Royal Navy spoedig
een bestelling plaatsen voor een exemplaar
van dit type fregat. Het wordt verder uitge­
rust met „seadart” geleide wapens en „ikara”
anti-onderzeebootwapens.
Kockum-scheepswerf bouwde Europa’s
grootste tan ker - 114 .000 ton
Voor rekening van de Salén Shipping Line
Stockholm, is enige tijd geleden op de
scheepswerf van Kockum in Malmö het tot
nu toe grootste handelsvaartuig van Europa
te water gelaten, nl. het turbine-tankschip
Sea Spirit van 114.000 ton dw. Volgens een
mededeling van de scheepswerf zijn van de
in Europa gebouwde schepen alleen de
Q ueen Mary, de Q u een Elisabe th en de
France van een grotere tonnage dan de
Sea Spirit. Het nieuwe schip heeft een totale
lengte van 265,57 m, een breedte van 40,8
m en een diepte van 15,9 m bij volle be­
lading. De laadcapaciteit bedraagt 157,065
m 8, verdeeld over vier centrale- en twee
vleugeltanks. De grootste centrale tank heeft
een inhoud van 22.000 m 3, hetgeen de nor­
male volle capaciteit is voor een tankschip
van 20.000 ton.
Ondanks deze enorme afmetingen zal de
Sea Spirit waarschijnlijk slechts een beman­
ning van 31 koppen nodig hebben. Dit is
te danken aan de hoge mate van automa­
tisering. De werkzaamheden van de 'machinekamer-bemanning worden uitgevoerd door
een automatisch alarmsysteem en door auto­
matische registrerings-instrumenten op de
brug. Ook de olielaaduitrusting is bijzonder
geavanceerd en wordt hydraulisch bediend.
N ordlloyd bestelt v ijf snelle schepen
De Norddeutsche Lloyd te Bremen gaat
zijn vloot uitbreiden met een v ijftal snelle
vrachtschepen. Met de scheepswerven Bre­
mer V ulkan te Bremen-Vegesack en Lübec­
ker Flenderwerke AG te Lübeck-Siems w er­
den door de rederij in principe contracten
voor de bouw dezer schepen afgesloten. Vol­
gens de plannen gaat het hier om schepen
met een draagvermogen van 12.500 ton en
een totale laadruimte van ca. 75 3.000 c ft,
w aarbij ca. 3 0.000 cft koelruimte en ca.
37.000 c ft tankruimte voor eetbare oliën.
De voortstuwingsinstallatie zal bestaan u it
een 18.400 pk MAN-diesel, die een dienst­
snelheid op levert van ca. 21 knoop.
Twee schepen, over de bouw waarvan op
het ogenblik in Japan wordt onderhandeld,
zullen identiek worden aan die welke in
Duitsland worden gebouwd.
Het is de bedoeling van de rederij al deze
nieuwe schepen t.z.t. in de dienst op OostAzië in te leggen, daar deze dienst als gevolg
van de naar verhouding lange zeetrajecten
een economische toepassing van hoge snel­
heden toestaat.
Nederlands N orm alisatie-instituut,
R ijsw ijk (Z.H.)
H et Nederlands N orm alisatie-instituut heeft
op gesteld:
NEN 3 011 Tekens ter bevordering van de
veiligheid. Kleuren, vormen en
symbolen.
T oelich ting:
Voor de tweede druk is de tekst aangepast
aan de inmiddels verschenen ISO-aanbevelingen. D it bracht mede dat de definities van
de betekenis van de verschillende kleuren
w at werden verscherpt en het symbool ter
aanduiding van gevaarlijke radio-actieve
straling werd aangepast aan dat voor radio­
actieve straling als zodanig aanbevolen door
ISO/TC 8 5 (Normalisatie op het gebied van
kernenergie).
Deze norm is opgesteld door commissie
40c (Functionele toepassing van kleuren)
van het Nederlands N orm alisatie-instituut,
Polakweg 5 te R ijsw ijk Z.H., alw aar ook
exemplaren voor eigen gebruik van deze
norm besteld kunnen worden tegen de prijs
van ƒ 7,— per exe'mplaar voor contribuan­
ten, onderwijsinstellingen en studerenden.
Voor de overige bestellers bedraagt de prijs
ƒ 28,— per stuk. Bij aankoop van 10 of
meer exemplaren van dezelfde norm ku n ­
nen getalskortingen worden verleend van
5 tot 30 %.

Info: *De basisopleiding van onze richting AUTO (B.S.O.

Jubileumquiz Cockels and Mussels

Seabourn tekent contract met Fincantieri voor nieuw ultraluxueus

Binnenvaartschip: M/S EXTERNA Reg.nr. 02325275

2014 Schepen tot 15 meter

SIJMEN ZWARTHOED - Nieuw

Nóg langer - North

Aanvraagformulier winterberging 2014-2015