2. Uitvoeringsplan Aanpak Gezond Gewicht

Zuidoost
2015-2018
Aanpak
Gezond Gewicht
Voor gezond
gewicht
INHOUDSOPGAVE
Samenvatting�� 5
1.Inleiding �� 11
2.Probleemanalyse �� 13
2.1 Omvang en oorzaken van het probleem �� 13
2.2 Leerpunten huidige aanpak �� 15
Conclusie �� 17
3. Buurtaanpak Zuidoost �� 19
3.1 Doelgroep �� 19
3.2 Uitvoeringskader �� 19
3.3 Doelen �� 20
3.4 Uitvoeringsplan per gebied �� 23
4. Monitoring en evaluatie �� 25
4.1 Outcome / maatschappelijk effect �� 25
4.2 Output / voortgang van de uitvoering �� 26
5.Organisatie �� 27
5.1 Stedelijke aanpak �� 27
5.2 Stadsdeel aanpak �� 28
5.3 Implementatie �� 30
6.Begroting �� 33
Bijlagen �� 35
Bijlage 1: Analyse Bijlmer Centrum ��
Bijlage 2: Factsheet Zuidoost ��
Bijlage 3: Doelen en Inspanningen Netwerk ��
Bijlage 4: Leeswijzer DIN ��
Bijlage 5: Droomschema uit het Pact Gezond Gewicht ��
Bijlage 6: Piramide Gewicht Gerelateerd Gezondheidsrisico (GGR) ��
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
35
43
45
46
47
49
SAMENVATTING
Inleiding
In Amsterdam kampen ruim 30.000 kinderen met obesitas en overgewicht. Het percentage Amsterdamse kinderen met
overgewicht en obesitas ligt daarmee ver boven het landelijk gemiddelde.
Om die reden is op 14 mei 2013 is door de gemeenteraad besloten om stadsbreed de aanpak van overgewicht bij
kinderen te intensiveren in de vorm van een nieuwe aanpak, de Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht (AAGG). De
doelstelling van de aanpak is om alle kinderen in Amsterdam in 2033 op een gezond gewicht te hebben.
Het eerste deel van deze samenvatting is een algemene schets van de door het college bepaalde kaders van de
AAGG en een analyse van het probleem in Zuidoost. Het tweede gedeelte is een voorstel om te komen tot een gebiedsgerichte uitwerking voor Zuidoost.
Deel 1
Organisatie stedelijk
Formeel valt het opdrachtgeversschap onder de RVE GGD, aangestuurd door de wethouder zorg. Het stedelijke programmateam is echter een multidisciplinair team wat voor een groot deel voortkomt uit de RVE Onderwijs, Jeugd en
Zorg.
De stedelijke aanpak kent 5 pijlers: zorg, onderwijs, gezonde omgeving, de lerende aanpak en buurtaanpak. Het stedelijke programmateam voert de regie en is verantwoordelijk voor uitvoering van de eerste 4 pijlers. De stadsdelen zijn
verantwoordelijk voor de invulling van de pijler buurtaanpak.
Het stedelijke gedeelte van de aanpak en het ondersteunen van de stadsdelen is structureel gefinancierd door de
gemeenteraad. De stadsdelen financieren de uitvoering van de buurtaanpak voor hun eigen gebieden door geld aan
te vragen in de gebiedsplannen per gebied.
Een van de belangrijkste taken van het stedelijk programmateam is het ondersteunen en faciliteren van de stadsdelen
bij de buurtaanpak en het (door)ontwikkelen van de eerder genoemde pijlers.
De lerende aanpak zorgt ervoor dat alle interventies en veranderingen die doorgevoerd worden zo veel mogelijk
‘evidence-based’ zijn. Ook Zuidoost profiteert hiervan doormiddel van proeftuinen en pilots die vergezeld gaan met
wetenschappelijk en praktijkonderzoek.
De stedelijke aanpak heeft 5 focusgebieden in Amsterdam vastgesteld waar de problematiek het grootst is. Voor Zuidoost is dat Bijlmer Centrum, omdat dit gemiddeld genomen het zwaarste gebied is in het stadsdeel.
Probleemanalyse
Probleem
Ruim 30.000 kinderen in Amsterdam kampen met overgewicht. Zuidoost is op stedelijk niveau het op een na zwaarste
stadsdeel, met percentages ruim boven het stedelijk gemiddelde. Ter illustratie, in 2013 kampte ruim 30 procent van
de 10-jarigen in Zuidoost met overgewicht of obesitas, volgens cijfers van de GGD. Op schoolniveau is dat terug te
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
5
zien doordat 27 van de 29 scholen in Zuidoost in de top 150 zwaarste scholen van Amsterdam staan.
Oorzaak
Hoewel overgewicht voor het overgrote deel een individuele verantwoordelijkheid is, kan het niet los gezien worden van de maatschappelijke context waarin kinderen opgroeien en ouders opvoeden. Het eet- en beweeggedrag
van kinderen wordt sterk beïnvloed door de sociaal-culturele omgeving waarin zij opgroeien. Naast de cultuur en de
omgeving van het kind speelt de sociaaleconomische status van de ouders ook een grote rol, zo hebben kinderen van
laagopgeleide ouders met een laag inkomen vaker overgewicht dan andere kinderen.
Gevolg
Het hebben van overgewicht of obesitas op jonge leeftijd heeft levenslange negatieve gevolgen op de lichamelijke
en/of de psychosociale gezondheid. Kinderen met obesitas lopen meer kans op hart- en vaatziekten, kanker, diabetes,
onvruchtbaarheid, een lagere levensverwachting, aandoeningen aan het bewegingsstelsel en de luchtwegen en een
slechtere kwaliteit van leven als gevolg van chronische gezondheidsklachten. Veel kinderen ondervinden ook emotionele problemen als gevolg van hun overgewicht en worden depressief of krijgen angstaanvallen. De individuele gevolgen voor het kind en de zorg- en maatschappelijke kosten van te zware kinderen zijn groot.
Met symptoombestrijding (af en toe een eet-, of beweegprogramma) los je dit enorme probleem niet op. Doorbreken
van patronen van gedrag, door naast eet-, en beweegprogramma’s, ook in te zetten op, voortdurende aanmoediging
vanuit een support systeem, zoals familie, school, artsen en vereniging, is de enige aanpak die meetbaar werkt.
De pijler ‘Buurtaanpak’
De term Buurtaanpak komt voort uit het stedelijk programma, hiermee wordt bedoelt wat in Zuidoost wordt aangeduid als een gebied (Bijlmer Centrum, Bijlmer Oost en Gaasperdam)
Bij het stadsdeel zit de lokale kennis over de buurten, de doelgroep en de wijkdynamiek. Daarom zijn de bestuurs
commissies verantwoordelijk voor uitvoering van de 5e pijler, buurtaanpak. Deze is gericht op de afstemming van de
doelen en handelingen van de verschillende actoren in de buurt tot een samenhangend geheel. Uitgangspunt voor
invulling van deze Buurtaanpak zijn de stedelijk vastgestelde kaders en doelstellingen die zullen leiden tot het uiteindelijke doel: alle Amsterdamse kinderen op gezond gewicht in 2033. Niet alleen de kaders en doelstellingen liggen
vast maar ook het gebied, zoals eerder aangegeven is Bijlmer Centrum aangemerkt als focusgebied van de stedelijke
aanpak. In hoofdlijnen kunnen de doelstellingen onderverdeeld worden in: Een gezonde sociale en fysieke omgeving
en verbetering van de zorg.
Binnen de buurtaanpak gelden ook de stedelijke kaders zoals opgenomen in het programmaplan, waaronder de focus
op de leeftijd 0-12 jaar, aanpak in de top 5 zwaarste buurten van Amsterdam, eigen kracht en gebruik maken van (bewezen) effectieve interventies.
Kernpunten van de buurtaanpak:
nnDe oorzaak aanpakken van het probleem (patronen van gedrag)
nnMeerdere aanpakken combineren
nnResultaatgericht (outcome driven)
nnMaatwerk afgestemd op de huidige (sociale) netwerken in Zuidoost
nnNiet belerend maar stimulerend en sturen op eigen kracht
nnGericht op de kinderen en ouders als belangrijkste doelgroep
Monitoring en evaluatie
Doordat de problematiek relatief nieuw is, is er gekozen voor een lerende aanpak, die door een stevige onderzoeks
tak en gezamenlijk opdoen van ervaring met de stadsdelen, zorgt voor een bewezen effectief en goed onderbouwd
programma.
6
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
Bij de monitoring van de programmadoelen meet de JGZ en GGD jaarlijks het percentage kinderen uit stadsdeel
Zuidoost met overgewicht en obesitas. De nulmeting die gehanteerd wordt zijn de cijfers uit de Outcome monitor
Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht van Bureau Onderzoek en Statistiek van Amsterdam. De cijfers worden uitgesplitst naar gebiedsniveau, leeftijdscategorieën en herkomst.
Op stedelijk niveau wordt vier keer per jaar gerapporteerd aan de politiek opdrachtgever Eric van den Burg over de
outcome/maatschappelijk effect-doelstellingen en de output/voortgang in de uitvoering. Binnen de buurtaanpak zijn
de stadsdelen verantwoordelijk voor het behalen van de outputdoelen, de verantwoordelijkheid voor het behalen van
de outcome-doelen ligt bij het stedelijk programmateam.
Een keer per jaar rapporteert het stedelijke programmateam aan de gemeenteraad met de opbrengst van dat jaar.
Over beide vormen van monitoring en evaluatie wordt het Algemeen Bestuur van Zuidoost geïnformeerd. Daarnaast is
er op lokaal niveau jaarlijks een bestuurlijk overleg tussen de wethouder en de verantwoordelijke portefeuillehouder.
Deel 2
Uitwerking Buurtaanpak in Zuidoost
Dit plan is geen programmaplan of uitvoeringsplan. Het is een vertaling van een onderdeel, de Buurtaanpak, uit het
stedelijk programmaplan. De uitvoeringsplannen per gebied volgen uit de in dit plan beschreven werkwijze.
Er zijn veel interventies en goede voorbeelden beschikbaar op het gebied van bestrijding van overgewicht. Deze interventies moeten echter nog op maat gemaakt worden voor de specifieke situatie van Zuidoost. In dit deel van de stad
valt daarom relatief veel winst te behalen door het ontwikkelen van hele specifieke, wetenschappelijk onderbouwde
interventies voor Zuidoost.
Over een periode van 2 maanden worden bijeenkomsten georganiseerd, waar professionals, stakeholders, buurtbewoners en het Algemeen Bestuur samen de problematiek en voorgestelde interventies bespreken. De interventies
worden gekozen op basis van een analyse die de GGD en O&S maken van de problematiek in cijfers per gebied.
Tijdens de bijeenkomsten geven de betrokkenen een inhoudelijk advies over de culturele en gebiedsspecifieke aspecten van de analyse en interventies.
Mocht tijdens de bijeenkomsten blijken dat de interventies niet voldoende aansluit op de problematiek in de praktijk,
zal er gevraagd worden om een inhoudelijk advies op een nieuw te selecteren interventie.
De expertgroep die verbonden is aan de aanpak heeft een adviserende rol bij de totstandkoming van de uiteindelijke
outputdoelen en in te zetten trajecten en interventies. Deze expertgroep bestaat uit verschillende hoogleraren, onderzoekers en doctoren die gepromoveerd en/of actief zijn op gezondheidsgebied.
Buurtprogrammamanager
Voor het kunnen vervullen van onze rol in het programma zet het stadsdeel ambtelijke capaciteit in. Een groot onderdeel van deze ambtelijke capaciteit is de buurtprogrammamanager wiens taak het is om binnen het stadsdeel en de
eigen organisatie te signaleren, aan te jagen, te verbinden, te faciliteren en te coördineren.
De buurtprogrammamanager is de intermediair tussen stadsdeel, de RVE’s en het stedelijke programmateam, maar
zal ook de samenwerking en bewustwording binnen de eigen organisatie stimuleren en bevorderen. Zoals te zien is in
de DIN van het plan, is slechts een klein gedeelte van de inspanningen de directe inzet van de programmamanager.
Hierdoor is het mogelijk om een brede en intersectorale aanpak te realiseren.
In de gebieden zal de buurtprogrammamanager vooral sturen op samenwerking en gezamenlijke inzet vanuit de
verschillende partijen in de wijk, zoals welzijn, zorg, onderwijs (Jump in), buurtorganisaties, ondernemers en sportverenigingen. Maar ook sturen op nieuwe (maatschappelijke en/of private) initiatieven daar waar er nog geen aanbod is.
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
7
De programmamanager zoekt aansluiting bij initiatieven die er al zijn (Om het Kind, Buurtzorg Jong, buurtcomités,
buurtambassadeurs, Kansrijk e.d.) en bij programma’s in andere sectoren (bijvoorbeeld het Actieplan Zorg).
Inspanningen worden nu nog vanuit de afzonderlijke domeinen zoals sport, zorg en onderwijs en veelal zonder samenhang geleverd. Deze samenhang en verbindingen maken is de taak van de buurtprogrammamanger
Belangrijk in alle vormen is de aansturing van de buurtprogrammamanager op evidence-based interventies en daar
waar mogelijk afstemming en leren met de andere stadsdelen en het stedelijke programmateam.
Financieel kader
Door de centrale stad is structureel budget beschikbaar gesteld om op stedelijk niveau het probleem van obesitas en
overgewicht aan te pakken en de stadsdelen te ondersteunen bij de uitvoering. Op stadsdeelniveau moet er nog extra
geld komen voor de uitvoering van de buurtaanpak. Om de continuïteit, die nodig is voor een programma als dit, te
kunnen waarborgen is structureel geld een voorwaarde om doelstellingen te kunnen halen en de problematiek ook op
de lange termijn terug te dringen.
Er is momenteel capaciteit beschikbaar en 20.000 euro uitvoeringsbudget. De budgetten voor 2015 worden door het
college van B&W van Amsterdam toegekend na vaststelling van de gemeente begroting door de gemeenteraad.
Risico’s
Zoals ook al genoemd werd in het hoofdstuk monitoring heeft de aanpak outcome en output doelen. Om de outcome
van de aanpak te bepalen zal er door het stedelijk programmateam over meerdere jaren gekeken worden naar het
effect op grote schaal in Amsterdam, het is daarom belangrijk dat stadsdeel Zuidoost zich hard maakt om de output
doelen ook voor langere tijd te gaan realiseren.
De aanpak is een lerende aanpak, dat betekend dat ook stedelijk door nieuwe inzichten ook aanpassingen gedaan
moeten worden. Deze aanpassingen kunnen tot op zekere hoogte invloed hebben op de uitvoering binnen de buurtaanpak in Zuidoost (bijvoorbeeld het bijstellen van doelstellingen of verleggen van de focus naar oudere kinderen)
Het stadsdeel is als geheel, door afdelingen heen, verantwoordelijk voor het realiseren van de outputdoelen. Alle
afdelingen zullen intersectoraal moeten gaan samenwerken op dit onderwerp, als dat niet gebeurd heeft de aanpak
geen kans van slagen.
8
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
Planning
De ambitie is om in 2033 alle kinderen in ZO op een gezond gewicht te hebben en te houden. Hiervoor moet in de
komende 6 maanden het volgende gebeuren:
2014
nn7
oktober
Beeldvormende presentatie over de stedelijke aanpak en de urgentie in Zuidoost
nn11 november
DB Besluit over:
Het plan ‘Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018’ en daarmee een besluit op de werkwijze om te komen tot
een gebiedsgerichte uitwerking voor Zuidoost.
nn18 november
Plan ter kennisname in het AB:
Het plan ‘Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018’. Het plan zal bestaan uit een schets van de situatie in
Zuidoost, een uitleg van de stedelijke kaders en doelen en de werkwijze om te komen tot een gebiedsgerichte
uitwerking voor Zuidoost.
2015
nnQ
1/Q2
Vorming gebiedsgerichte aanpak Bijlmer Centrum
nnQ
2/Q3
Plan van aanpak Bijlmer Centrum ter kennisname in het Algemeen Bestuur
nnQ
3
Eerste pilots zijn gestart
nnQ4
Eerste individuele succes van verandering van patronen van gedrag en het positieve effect op anderen dat leidt tot
blijven gezond gewicht en rapportage naar stad en Algemeen Bestuur
2016
nnDefinitieve programma’s gebaseerd op uitkomsten onderzoek en ervaringen en feed back van bewoners en als
mogelijk al uitbreiding naar andere gebieden
2018
nnHet hele aanbod zowel zorg als preventie is op orde, zie stedelijk programmaplan hoofdstuk 5
2033
nnAlle kinderen in ZO op gezond gewicht
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
9
1.INLEIDING
In Amsterdam kampen ruim 30.000 kinderen met obesitas en overgewicht.
Het percentage Amsterdamse kinderen met overgewicht en obesitas ligt daarmee ver boven het landelijk gemiddelde.
Op stedelijk niveau is Zuidoost het op een na zwaarste stadsdeel, met percentages ruim boven het stedelijk gemiddelde.
Het hebben van overgewicht of obesitas op jonge leeftijd heeft levenslange negatieve gevolgen op de lichamelijke
en/of de psychosociale gezondheid. Kinderen met obesitas lopen meer kans op hart- en vaatziekten, kanker, diabetes,
onvruchtbaarheid, een lagere levensverwachting, aandoeningen aan het bewegingsstelsel en de luchtwegen en een
slechtere kwaliteit van leven als gevolg van chronische gezondheidsklachten. Het is zelfs zo erg dat bij kinderen met
overgewicht 15% al een hoge bloeddruk heeft, bij kinderen met obesitas is dat de helft.1
Veel kinderen ondervinden ook emotionele problemen als gevolg van hun overgewicht, omdat zij hier bijvoorbeeld
mee gepest worden en als gevolg daarvan een lager zelfbeeld ontwikkelen, depressief worden of angstaanvallen krijgen2. De individuele gevolgen voor het kind en de zorg- en maatschappelijke kosten van te zware kinderen zijn groot.3
Deze kosten nemen significant toe naarmate een kind opgroeit en de problemen groter worden.
Bij overgewicht en obesitas is er een disbalans tussen de energie inname (koolhydraten en vetten) en verbranding. Hierdoor wordt er te veel overtollig vet in het lichaam opgeslagen wat overgewicht veroorzaakt. Om te
bepalen wanneer er sprake is van een te hoog gewicht wordt de Body Mass Index (BMI) berekend.4
Om te bepalen of er daadwerkelijk gezondheidsrisico’s zijn verbonden aan het gewicht van kinderen wordt er
gekeken naar het Gewichtsgerelateerd Gezondheidsrisico (GGR) waar de BMI een onderdeel van is. (Zie ook
kader probleem analyse pagina 5)
Wethouder van der Burg heeft als wethouder Zorg en Sport de volgende ambitie: ‘Een gezonde en vitale bevolking
begint met een gezonde en vitale jeugd. Het streven is dat Amsterdam in 2033 in de Top 5 van gezondste steden van
Europa staat als het gaat om onze jeugd.
Hoewel er in stadsdeel Zuidoost en breder binnen de gemeente Amsterdam al langere tijd vanuit verschillende invals
hoeken wordt gewerkt aan het voorkomen en terugdringen van overgewicht bij jeugdigen, is en blijft de problematiek
hardnekkig. Het bestuur in Zuidoost onderschrijft de ernst van de problematiek in de ‘Bestuursverklaring 2014’ en zien
hier een rol weggelegd voor het stadsdeel. Zeker wat betreft kinderen; die zijn kwetsbaar en afhankelijk van (de keuzes
van) hun ouders.
Vanwege de omvang, ernst en hardnekkigheid van de problematiek, is er op 14 mei 2013 door de gemeenteraad besloten om stadsbreed de aanpak van overgewicht bij kinderen te intensiveren in de vorm van een nieuwe aanpak. Met
als stip op de horizon: ‘Alle Amsterdamse kinderen in 2033 op Gezond Gewicht’.
1De Vu onderzoekt op landelijk niveau de haalbaarheid en uitvoerbaarheid van het bloeddruk meten door JGZ. JGZ participeert in het onderzoek
om te kijken of zij de juiste partner zijn in de uitvoering van het bloeddrukmeting. In Zuid Oost is de pilot gaande waarbij JGZ 250 bloeddruk
metingen heeft uitgevoerd. In het najaar 2014 zijn de onderzoeksresultaten bekend.
2 Andersom kan ook, dan is overgewicht het gevolg van psychosociale problemen bij het kind
3http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/persoonsgebonden/overgewicht/wat-zijn-de-mogelijke-gezondheidsgevolgen-vanovergewicht/
4Voor een compleet beeld van BMI bij kinderen:
http://www.voedingscentrum.nl/professionals/kindervoeding-0-4-jaar/babyenkindervoeding/bmi-jongens-en-meisjes.aspx
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
11
De Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht (AAGG) is daarmee een prioriteit geworden voor de hele stad. Het AB van
de bestuurscommissie Zuidoost onderstreept deze urgentie door ook in haar buurtagenda’s, analyses en het Actieplan zorg, aandacht te vragen voor overgewicht bij jongeren en kinderen in Zuidoost. Dit plan is geschreven met als
scope heel Zuidoost om tot 2018 te dienen als basis voor de gebiedsgerichte uitvoeringsplannen die gemaakt worden
specifiek, voor elk gebied waar de aanpak actief is. Het plan is een lokale vertaling van de in het stedelijke overkoepelende programma gestelde kaders en uitgangspunten en is tot stand gekomen in samenwerking met het stedelijk
programmateam.
Overgewicht kan alleen aangepakt worden als wordt gekomen tot een integrale, structurele aanpak en gebieds
gerichte aanpak, waarbij elke professional in de wijk en de stadsdeelorganisatie, binnen zijn expertise en vakgebied
een bijdrage levert. Het is daarbij essentieel dat iedereen deze instelling heeft en gezamenlijk achter de aanpak van
overgewicht gaat staan door in zijn of haar vakgebied de gezonde boodschap te verwerken. Dit vraagt volledige
commitment, een lange adem en meerjarenplanning.
In 2015 richt de aanpak zich op Bijlmer Centrum5 en de ‘zwaarste’ basisscholen in Zuidoost. In Bijlmer Centrum is
de problematiek en urgentie om snel iets te doen het grootst, want de buurt staat in de top 5 zwaarste buurten van
Amsterdam. Eén op de drie 10-jarigen heeft hier te maken met overgewicht of obesitas. De problematiek beperkt zich
uiteraard niet tot deze wijk en het is dan ook het streven om in de komende jaren de aanpak uit te breiden naar alle
wijken in Zuidoost.
Leeswijzer
Dit plan omvat een uitwerking van de stedelijke doelen en kaders waarbinnen het stadsdeel invulling moet geven aan
een gebiedsgerichte aanpak van overgewicht. Daarnaast beschrijft dit plan de werkwijze die het stadsdeel gaat hanteren om in de verschillende gebieden te komen tot een uitvoeringsplan per gebied in Zuidoost.
In het volgende hoofdstuk wordt de huidige situatie en de problematiek verder toegelicht. Hiermee moet duidelijk
worden wat de omvang van de problematiek is in Zuidoost en waar de aanpak zich op moet gaan richten. In hoofdstuk
3 worden vervolgens de stedelijke doelen en kaders beschreven die richting moeten geven aan de door het stadsdeel
in te vullen Buurtaanpak. Hier zal ook beschreven worden op wat voor manier er per gebied gekomen gaat worden tot
een uitvoeringsplan. Hoofdstuk 4 geeft uitleg over de wijze waarop de uitvoering van de buurtaanpak geëvalueerd en
gemonitord gaat worden. Tot slot wordt dit plan afgesloten met uitleg over de organisatie en een korte toelichtende
begroting. Hier wordt duidelijk hoe de verhoudingen liggen binnen het stadsdeel en stedelijk maar ook wat de risico’s
inhouden en wat er nodig is om het programma te kunnen voortzetten in de komende jaren.
5 Dat wil niet zeggen dat er helemaal geen (reguliere) inspanningen en activiteiten zullen plaatsvinden in de andere wijken van Zuidoost
12
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
2.PROBLEEMANALYSE
2.1 Omvang en oorzaken van het probleem
De maatschappelijke beeldvorming rond overgewicht verandert: kinderen met een normaal gewicht worden steeds
meer als dun gezien. De problemen en risico’s die het gevolg zijn van overgewicht, wordt met de veranderende beeldvorming echter niet kleiner.
Uit de onlangs beschikbaar gekomen cijfers van de GGD blijkt dat de problematiek in Amsterdam en met name stadsdeel Zuidoost groot is.
Hoewel overgewicht onder 2 en 3 jarigen in stadsdeel Zuidoost iets lijkt te zijn afgenomen over de afgelopen jaren, kan
van een sterke trend nog niet worden gesproken. Bovendien is vooral de stijging van het percentage kinderen tussen 5
en 10 jaar met overgewicht verontrustend. In Zuidoost kampte in 2013 volgens cijfers van de GGD ruim 30 procent van
de 10 jarigen met overgewicht of obesitas. Zie voor een overzicht van de cijfers de infographic in bijlage 2.
Ook overgewicht kan onderverdeeld worden in ernstige en minder ernstige vormen. Obesitas is een ernstige vorm
van overgewicht waarbij kinderen, als er geen verandering in leefstijl plaatsvindt, op relatief jonge leeftijd al te maken
krijgen met aandoeningen als hart en vaatziekten, suikerziekte en andere gerelateerde ziekten en chronische klachten.
Binnen deze groep is ook nog onderscheid te maken tussen kinderen met obesitas en kinderen met morbide obesitas
waar het kind kan komen te overlijden als er niet ingegrepen wordt.
We spreken bij volwassenen van overgewicht bij een BMI hoger dan 25kg/m2 en van obesitas bij een BMI hoger dan
30kg/m26. Bij kinderen is die grens per leeftijd verschillend, omdat kinderen in de groei zijn en de lichaamsverhoudingen om die reden ook schommelen7.
Obesitas komt in Zuidoost bij ongeveer 1 op 10 van de 10 jarigen voor, op een klas van 30 kinderen zijn dat er al 3 per
klas. Duidelijk is dat veel van deze kinderen al op jonge leeftijd een grote achterstand hebben opgebouwd. Obesitas beperkt hen veelal in het goed kunnen ontwikkelen van hun talenten. Veel van deze kinderen ontwikkelen daarbij
fysieke en mentale gezondheidsklachten gerelateerd aan hun overgewicht.
De kans op directe gezondheidsschade bij kinderen met overgewicht wordt bepaald aan de hand van het
Gewichtsgerelateerd Gezondheidsrisico (GGR). Het GGR wordt vastgesteld op basis van BMI en de aanwezigheid van risicofactoren en comorbiditeit.
Bij kinderen verstaan we onder risicofactoren de aanwezigheid van cardiovasculaire klachten en/of (een hoog
risico op) diabetes type 2. De term comorbiditeit wordt gebruikt bij kinderen die (aan overgewicht gerelateerde) gezondheidsklachten hebben zoals slaapstoornissen, depressie, gewrichtsklachten e.d.8
Concentratie van de problematiek
Dat het percentage kinderen met overgewicht zich in bepaalde buurten concentreert, komt vooral doordat over
gewicht veel vaker voorkomt bij kinderen die opgroeien in gezinnen met een lage sociaaleconomische status en
6http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/overgewicht.aspx
7http://www.voedingscentrum.nl/professionals/kindervoeding-0-4-jaar/babyenkindervoeding/bmi-jongens-en-meisjes.aspx
8http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/persoonsgebonden/overgewicht/overgewicht-afkapwaarden-bij-jongeren/
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
13
ezinnen met een niet-westerse achtergrond. Leefstijlfactoren zoals voeding en de mate van bewegen spelen hierin
g
een grote rol.
Uit de sportmonitor 2013 van de Gemeente Amsterdam blijkt bijvoorbeeld onder andere dat stadsdeel Zuidoost wat
betreft sportparticipatie nog steeds achterloopt op de rest van Amsterdam.
Als de verschillende wijken in Zuidoost worden vergeleken, wordt duidelijk dat de percentages niet ver uit elkaar liggen en dat de urgentie in alle buurten hoog is. Gemiddeld genomen is Bijlmer Centrum nog steeds wel de zwaarste
buurt en wordt door het stedelijk programma dan ook als focusgebied aangeduid in ‘de top 5 zwaarste buurten van
Amsterdam’.
Beïnvloedingsfactoren
Hoewel overgewicht voor het overgrote deel een individuele verantwoordelijkheid is, kan het niet los gezien worden
van de maatschappelijke context waarin kinderen opgroeien en ouders opvoeden. Het eet- en beweeggedrag van
kinderen wordt sterk beïnvloed door de sociaal-culturele omgeving waarin zij opgroeien. Naast de cultuur speelt de
sociaaleconomische status van de ouders ook een grote rol, zo hebben kinderen van laagopgeleide ouders met een
laag inkomen vaker overgewicht dan andere kinderen.9 Dit komt onder andere door het gebrek aan kennis om te zorgen voor een gezond eetpatroon.
Om deze reden spreken we van primaire en secundaire factoren die ten grondslag liggen aan een ongezonde leefstijl
bij kinderen. Primair zijn de kinderen én hun ouders. Secundair is de omgeving van het kind en het gezin.
Kind en ouders
Op individueel niveau is het kind probleemeigenaar van zijn of haar eigen leefstijl. Kinderen maken echter veelal nog
geen zelfbewuste keuzes ten aanzien van (gezond)gedrag. Zij zijn hiervoor in de eerste plaats afhankelijk van hun ouders en in de tweede plaats van de medeopvoeders.
Ouders zijn de primaire opvoeders en daarmee verantwoordelijk voor de opvoeding en de gezondheid van hun kinderen. Niet alle ouders zien overgewicht echter als een probleem, onderschatten hun rol in het ontstaan van overgewicht
bij hun kind of zijn simpelweg niet gemotiveerd om iets aan het probleem te doen.
In veel gevallen geven ouders ook niet het goede voorbeeld: hebben zij zelf overgewicht en zien dit ook niet als een
probleem. Bekend is dat hiermee de kans dat kinderen overgewicht krijgen groter wordt.
Mensen moeten zelf gezonder willen gaan leven anders staan professionals en gemeenten machteloos.
Sociaal-culturele en fysieke omgeving
Het creëren van een gezonde omgeving heeft zin en is ook noodzakelijk. We weten dat de sociaal-culturele én fysieke
omgeving grote invloed uitoefenen op het gedrag van kinderen (en ouders). Gedrag vindt nu eenmaal niet plaats in
een vacuüm, maar in een omgeving met allerlei sociaal-culturele en fysieke kenmerken.
Deze omgeving is, zeker in een stad als Amsterdam, een dikmakende omgeving. Zo is goedkoop, calorierijk en nutriëntenarm voedsel overal verkrijgbaar. Zuidoost heeft voor Amsterdamse begrippen relatief veel speel en beweegruimte, maar toch geven ouders maar een magere 6,5 voor tevredenheid. Het subjectieve veiligheidsgevoel is lager dan
gemiddeld in Amsterdam en bewoners in Zuidoost verplaatsen zich in vergelijking met andere stadsdelen het minst te
voet en op de fiets.
Al dit soort factoren zijn van invloed op het verslechteren van eet en beweeggedrag van bewoners en in het bijzonder
van de kinderen. Dit geeft een beeld van de complexiteit van de problematiek rondom kinderen met overgewicht.
De sociale omgeving van een kind bestaat naast het eigen gezin ook uit sociale netwerken die het gezin omringen.
9 Staat van de jeugd 2013 O&S
14
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
Op dit moment is deze sociale omgeving in Zuidoost nog onvoldoende betrokken bij het stimuleren van een gezonde
leefstijl van de kinderen. Buurtorganisaties, ondernermers, sportverenigingen, familieleden, kinderwerkers, scholen,
sportbuurtwerkers, iedereen moet zich verantwoordelijk gaan voelen voor de gezondheid van de kinderen en gezinnen
waar zij mee te maken hebben.
Figuur 2: sociale (en fysieke) omgeving van het kind
Buurtorganisaties en netwerken
Woningbouwcorporaties
Familie
Huisartsen
Zorgprofessionals
Kinderdagverblijven
Omgeving
van kind en
ouder doet
mee
(Voor)scholen
Ziekenhuis
Welzijnspartners
Gemeente
(Sport)voorzieningen
Ondernemers
(inrichting openbare
ruimte; verkeersveiligheid
rond basisscholen; sociale
cohesie)
2.2 Leerpunten huidige aanpak
Hoewel er al langer wordt gewerkt aan het voorkomen en terugdringen van overgewicht en obesitas bij jeugdigen,
heeft dit er tot nu toe niet voor gezorgd dat de problematiek voor alle kinderen en over een langere periode (significant) is afgenomen. In het stedelijke programmaplan staan een aantal factoren die er voor zorgden dat voorheen de
aanpak van overgewicht ineffectief is gebleken, hieronder worden de op Zuidoost van toepassing zijnde knelpunten
nog even genoemd.
Gebrek aan integraliteit en regie: Doordat er voor 2014 geen wijkgericht programma in Zuidoost was dat initiatieven
aan elkaar te verbond en samenhang te creëerde, bleven kansen op het gebied van samenwerking en samenhang
daarmee teveel onbenut. Inspanningen worden vanuit de afzonderlijke domeinen zoals sport, zorg en onderwijs en
veelal zonder samenhang geleverd. Er wordt door deze domeinen nog onvoldoende samenwerking gezocht met
bijvoorbeeld de fysieke sector om gezamenlijk op te trekken. Bij besluitvormingsprocessen en het maken van uitvoeringsafspraken worden het argument van gezondheid en gezond gewicht nog onvoldoende meegenomen. Dit speelt
bijvoorbeeld bij besluitvorming over (her)inrichting van de openbare ruimte, het verstrekken van vergunningen, het
maken van (subsidie)afspraken met onze partners, het maken van afspraken met het onderwijs en bij contracten met
uitbaters van de sportkantines in de sporthallen.
Te weinig inzet op bewustwording en inzet op eigen kracht: Bij te veel kinderen, ouders, leerkrachten, sportmedewerkers, kinderwerkers, voorschoolleidsters etc. ontbreekt de bewustwording ten aanzien van de problematiek en ten
aanzien van de rol die zij zelf spelen of kunnen spelen hierin.
Onvoldoende focus: Het stadsdeel pakt nog onvoldoende haar rol als verbinder en regisseur op interventies in de
wijk, waardoor er een voor ouders en professionals onoverzichtelijk geheel is ontstaan. Professionals weten niet wat er
aan aanbod is, wie het aanbied en wat de kwaliteit is.
Cijfermateriaal over de problematiek op buurtniveau was lange tijd niet goed beschikbaar, hierdoor was moeilijk zichtbaar te maken hoe groot de problematiek was en waar de focus behoord te liggen. Er zijn veel losse initiatieven op
gezondheidsbevordering zoals de gezondheidsweken, sportbuurtwerkprogramma, Jump in, buurtinitiatieven en nog
veel meer. (zie DIN bijlage 3) Om echt stappen te kunnen maken moet meer lijn en samenhang komen in het aanbod.
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
15
Onvoldoende wetenschappelijke kennis en ervaring: Voor de specifieke situatie in Zuidoost zijn er stedelijk, landelijk
en internationaal nog te weinig ervaringen opgedaan met bewezen interventies gericht op de groepen bewoners die
in dit stadsdeel aanwezig zijn. Naast dat het aanpakken van overgewicht op zichzelf al een ingewikkeld en vrij onontgonnen terrein is biedt dit voor Zuidoost een extra ontwikkelingskans.
Geen sluitende (keten)zorg: het ontbreekt aan goede ketenzorg. Het signaleren van overgewicht gaat (meestal)
goed, maar het aankaarten bij ouders wordt als moeilijk ervaren. Doorverwijzen is ingewikkeld, bijvoorbeeld omdat het
juiste behandelaanbod ontbreekt, niet in de buurt wordt aangeboden of niet aansluit bij de behoefte van de doelgroep. Hierdoor kunnen we niet op tijd ingrijpen of zakt de motivatie door het ontbreken van het juiste (preventieve)
aanbod bij kind en ouders weg, waardoor op een later moment geen zorg meer wordt geaccepteerd.
Zo is er bijvoorbeeld tot op heden weinig (beweeg)aanbod voor de allerkleinsten (2,5-5 jarigen), Sportbuurtwerk heeft
vorig jaar een zeer succesvolle start gemaakt en zal dit gaan uitbreiden maar ook andere aanbieders zouden hier een
rol in kunnen verzorgen.
Er is ook weinig verbinding tussen 0e, 1e en 2e lijns aanbod (bijvoorbeeld tussen behandelaanbod in de 1e of 2e lijn
en beweegaanbod in de 0e lijn), waardoor kinderen eerder terugvallen op oude gedragspatronen dan noodzakelijk.
Er is een zwakke overdracht tussen zorgverleners en er bestaat teveel onduidelijkheid over verantwoordelijkheden. De
nazorg voor kind en ouders is onvoldoende, waardoor na een mogelijk succesvolle behandeling teveel kinderen terugvallen in oud gedrag en overgewicht terugkomt.
16
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
Conclusie
Als we niets doen, dan zal de problematiek vermoedelijk verder toenemen of niet zodanig afnemen dat de gestelde
doelen worden gehaald. De gezondheidsrisico’s voor kinderen zijn groot en de maatschappelijke kosten die ermee
samenhangen zijn op de langere termijn mogelijk niet goed meer op te brengen door de samenleving.
Zowel vanwege de omvang van de problematiek in Zuidoost als de consequenties ervan voor kinderen en de maatschappij, is ingrijpen noodzakelijk. De aard van het probleem en de analyse van de huidige aanpak geven daarbij tegelijkertijd aan dat het een lastig probleem is en een kwestie van een lange adem. De context waarbinnen de aanpak
uitgevoerd moet worden is bovendien lastig. Noodzakelijke bezuinigingen zetten bestaande budgetten voor welzijn,
sport, voorzieningen in de wijk en onderwijs onder druk. Er zijn veel oorzaken en beïnvloedende factoren, er zijn veel
interventies en initiatieven maar erzijn weinig integrale acties en samenhang in het geheel. Dit noopt tot prioriteren en
focus.
Om een gezond gewicht te hebben en houden, gaat het erom dat kinderen gezond eten, veel bewegen en voldoende
slapen. Te veel kinderen in Zuidoost vertonen ander gedrag; zij eten te veel, te ongezond en te onregelmatig, drinken
teveel gezoete dranken, bewegen te weinig en slapen te weinig. Om overgewicht aan te pakken moeten we op deze
factoren inzetten. De aanpak richt zich dan ook op (een duurzame) gedragsverandering bij kinderen op het gebied van
voeding, bewegen en leefritme.
Figuur 3: gedragscomponenten bij gezond gewicht
Gezond leefritme
(voldoende slapen)
Gezond eten
en drinken
Veel bewegen
Gezond gewicht kind
Het realiseren van gedragsverandering is geen makkelijke opgave. Laat staan een duurzame gedragsverandering. Bij
gedragsverandering spelen zeer veel verschillende intrapersoonlijke (o.a. kennis, attitude, gedragsintentie, subjectieve
norm, risico inschatting, persoonlijkheidskenmerken) en extrapersoonlijke (o.a. de sociaal-culturele en fysieke omgeving) determinanten mee. Met deze determinanten moet rekening worden gehouden, zowel binnen de preventieve
aanpak als binnen het curatieve zorgaanbod. Daarnaast is een duurzame verandering ook een intensief en langdurig
proces, vandaar dat de aanpak niet alleen per jaar doelen stelt maar ook meer jaren doelstellingen.
In het volgende hoofdstuk zal er dieper ingegaan worden op de gestelde doelen en inspanningen en hoe deze zijn
georganiseerd binnen de aanpak.
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
17
3. BUURTAANPAK ZUIDOOST
3.1 Doelgroep
De aanpak in Zuidoost zal zich in de eerste jaren focussen op kinderen tussen 0-12 jaar en hun ouders. Zuidoost heeft
ruim 13.000 kinderen in de leeftijd van 0-12 jaar in haar stadsdeel,
bij alle interventies die gedaan worden richt de aanpak zich vooral op de professionals en vrijwilligers die met de doelgroep werken.
De aanpak richt zich niet alleen op de kinderen die al overgewicht hebben maar ook op preventie bij kinderen die
(nog) geen overgewicht hebben, kinderen in de leeftijd van 0-4 jaar behoren voor een groot gedeelte tot die doelgroep. Kinderen groeien daarnaast niet alleen maar op met hun ouders, de totale omgeving van het kind is een
secundaire doelgroep die van grote invloed is op het gedrag van kind en de ouders.
In algemene zin kan nog gezegd worden dat er, zoals ook al eerder aangehaald, weinig tot geen ervaring is met
een vergelijkbare doelgroep en situatie zoals Zuidoost kent. Met deze reden zal er vanuit de stedelijke aanpak extra
aandacht zijn voor Zuidoost als het gaat om het doen van onderzoek en het aanhaken van professionals en buurt
organisaties.
In de uitgebreide analyse van de individuele gebieden (Zie analyse Bijlmer Centrum bijlage 1) wordt dieper ingegaan
op de doelgroep per gebied.
3.2 Uitvoeringskader
De aanpak kent 5 pijlers: zorg, onderwijs, gezonde omgeving, lerende aanpak en de buurtaanpak. Het stedelijke
programmateam is verantwoordelijk voor uitvoering van de eerste 4 pijlers, de stadsdelen voor de pijler buurtaanpak.
De term Buurtaanpak komt voort uit het stedelijk programma, hiermee wordt bedoelt wat in Zuidoost wordt aangeduid als een gebied (Bijlmer Centrum, Bijlmer Oost en Gaasperdam)
Op basis van de behoefte uit de verschillende gebieden en de stedelijk meegegeven doelstellingen en kaders bepalen de stadsdelen de inzet van hun eigen buurtaanpak. Zij worden hierbij ondersteund door het stedelijk programma.
De stedelijke doelstellingen zullen in de rest van dit hoofdstuk verder behandeld worden. Het uitvoeringskader voor
de Buurtaanpak ziet er als volgt uit:
De prioriteiten van de Amsterdamse aanpak zijn:
nndoelgroep kinderen 0-12 jaar;
nninzet op kinderen wiens leven ernstig gevaar loopt (morbide obesitas)10;
nnverbeteren van de zorg;
nngezonde scholenaanpak;
nnprioriteit voor uitvoering in de top-5 zwaarste buurten.
10Ondergewicht is nog een onbekend terrein. Onderzoek hiernaar en (aanbevelingen over) de aanpak van overgewicht is vooralsnog een stedelijke verantwoordelijkheid.
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
19
De inhoudelijke uitgangspunten van de Amsterdamse aanpak zijn:
nnpreventie (voorkomen is beter dan genezen);
nngedragsverandering en eigen kracht;
nninzetten op de directe omgeving en civil society;
nnlerende aanpak;
nngebruik maken van effectieve interventies11.
Verder is het ook de taak aan de stadsdelen om naast hun eigen pijler, de andere pijlers te voorzien van de juiste lokale
informatie en vragen die er liggen. Op die manier levert het stadsdeel waardevolle informatie aan het stedelijk team
en kunnen zij zo de juiste inzet voor het gebied bepalen. Zeker in het geval van Zuidoost is dit belangrijk omdat dit
stadsdeel in veel opzichten afwijkt van de rest van de stad.
Door aan te sluiten bij de prioriteiten en inhoudelijke uitgangspunten van de Amsterdamse Aanpak, ontstaat een
krachtige samenhangende aanpak in de stad. Bovendien sluiten deze uitgangspunten aan bij de programma’s Om het
Kind (transitie en transitie jeugdzorg) en Samen Doen en de visie Vernieuwing Sociaal Domein van stadsdeel Zuidoost.
Dit resulterend in een aanpak met een brede preventieve basis, met ondersteuning en zorg daar waar het nodig is.
(Kosten)effectief en dichtbij huis.
3.3 Doelen
Op uitvoeringsniveau is het doel van het stedelijke programma om de gebiedsgerichte buurtaanpak te starten in de
top 5 zwaarste buurten van Amsterdam en de “zwaarste” basisscholen in de stad. Bijlmer Centrum staat vermeld in
deze stedelijke top 5 en zal dan ook de buurt zijn waar gestart gaat worden.
Vanuit de notie dat de inzet van middelen en menskracht beperkt en tijdelijk zijn, focussen we de uitvoering voorlopig
hierop. Op basis van evaluatie en ervaringen die wij opdoen in 2015 wordt de uitvoeringsagenda continue geactualiseerd. Waar mogelijk wordt in 2016 de aanpak verbreed naar de andere buurten in Zuidoost: Gaasperdam en Bijlmer
Oost.
Naast het doel op uitvoeringsniveau werkt het stedelijke programma met maatschappelijke effect (outcome) doelen
en outputdoelen. De maatschappelijk effect doelen zijn op te splitsen in (a) programmadoelen en (b) ER-doelen12. De
opzet zoals hieronder beschreven is terug te vinden in het Doelen en Inspanningen Netwerk (DIN) in bijlage 3. Dit DIN
is een voorbeeld van hoe er per jaar in de gebieden in kaart gebracht wordt wat er voor resultaten en inspanningen
gedaan worden om de programmadoelen te realiseren.
Maatschappelijke effect doelen (outcome doelen)
A)Programmadoelen
Het stedelijk programmadoel van de Buurtaanpak Gezond Gewicht is het verbeteren van de gezondheid van kinderen
met overgewicht en obesitas in de stad. Met als stip op de horizon: alle Amsterdamse kinderen in 2033 zijn op gezond
gewicht. (zie kader)
In de komende jaren werken we in samenwerking met de andere focusbuurten, het stedelijke programmateam Gezond
Gewicht en de dienst Onderzoek & Statistiek aan een goed onderbouwde (wetenschappelijke) vertaling van de stedelijke programmadoelen naar de buurtaanpak.
11Dit betekent dat de preventie en zorg multidisciplinair is en in samenhang wordt geleverd. Acties gericht op kind en ouder(s) zijn onderdeel van
de Amsterdamse Gecombineerde Leefstijl Interventie (AGLI), waarin componenten van bewegen, voeding, gedragsverandering en behoud en
leefritme zitten. Uit literatuur is bekend dat de gecombineerde leefstijlinterventies effectiever zijn dan interventies die slechts enkele componenten bevatten.
12 ER-doelen zijn doorlopende doelen die een verbetering op een bepaald vlak aangeven (beter, sneller, klantgerichter)
20
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
B)ER-doelen
De stedelijk bepaalde ER-doelen zoals beschreven in het DIN hebben (een beredeneerd) effect op de stedelijke programmadoelen. Eén voorbeeld van een ER-doel in de aanpak is bijvoorbeeld dat kinderen op meer vindplekken in de
openbare ruimte de gezonde keuze kunnen maken. Bijvoorbeeld op het gebied van water drinken. (zie bijlage 3).
Deze doelstellingen zijn stedelijk vastgesteld en vormen het eerder genoemde kader voor de buurtaanpak van de
stadsdelen.
Outputdoelen
De outputdoelen worden beslist en ingevuld door de stadsdelen en zijn de concrete projecten en resultaten die het
stadsdeel wil realiseren, die uiteindelijk effect hebben op de ER-doelen en daarmee op de programmadoelen. Bijvoorbeeld het plaatsen van watertappunten in de openbare ruimte; we veronderstellen dat kinderen hiermee vaker de
gezonde keuze op het gebied van water drinken maken (zie voorbeeld DIN, bijlage 3).
Deze outputdoelen worden jaarlijks geactualiseerd en bijgesteld, op deze manier kan de aanpak goed blijven inspelen
op ontwikkelingen in het veld. Deze doelen (gele gedeelte) in de DIN komen in de gebiedsplannen en gaan dus mee
in de gebiedscyclus van Amsterdam.
Programmadoelen
2018: a
)gewichtsklasse gezond gewicht is groter geworden ten opzichte van 2014
b)minder basisscholen waar meer dan een kwart van de kinderen te kampen heeft met overgewicht en/of
obesitas heeft
c) BMI van kinderen 0-5 jaar wijkt niet meer dan het 5% af in negatieve zin van nationaal niveau
d)Zwaarste buurten zijn lichter geworden
2023: a)zwaarste buurten zijn lichter geworden
b)BMI van kinderen 0-10 jaar wijkt niet meer dan 5% af in negatieve zin van nationaal niveau
2033:
a)BMI Amsterdamse jeugd op nationaal niveau
b)Amsterdam in top 5 gezondste Europese steden
Inspanningen
De outputdoelen moeten gerealiseerd worden, door inspanningen te plegen. De inspanningen die als stadsdeel verricht gaan worden om de gestelde doelen te bereiken, staan opgenomen in het DIN-schema.
De buurtaanpak is integraal, dus zijn voor de inspanningen verschillende trekkers nodig uit de diverse domeinen. Op
deze manier wordt inzichtelijk wat het stadsdeel realiseert en op hoeveel verschillende domeinen er gewerkt wordt aan
het creëren van een gezonde omgeving. Dit is weergegeven in het DIN-schema door de verschillende inspanningen
te koppelen aan de afdeling die de inspanning levert. De buurtaanpak is hierbij op verschillende manieren betrokken,
heeft ook nog inspanningen die zij zelf uitvoert maar is ook vooral bezig met het leggen van slimme verbindingen en
verbanden met programma’s en initiatieven die al lopen zoals bijvoorbeeld de Gezondheidsweken, de Gezondheidsbeurs, Sportbuurtwerk e.d.
In 2015, het eerste uitvoeringsjaar van de aanpak, wordt ingezet op het ontwikkelen van een goede basis. Hieronder
vallen inspanningen gericht op bewustwording creëren, het in gang brengen van een (positief aanstekelijke) beweging in de buurt en het binden van actieve actoren aan de aanpak, slimme verbindingen realiseren tussen projecten,
deskundigheidsbevordering bij professionals, de basis op orde bij de vindplekken van kinderen (bijvoorbeeld (voor)
scholen) en werken aan goede (keten)samenwerking.
Grofweg kunnen de inspanningen worden ingedeeld in; preventie & eigen kracht en zorg. Hieronder een korte
toelichting op de in het DIN-schema genoemde inspanningen en outputdoelen. ‘Gezonde sociale omgeving’ en
‘Gezonde fysieke omgeving’ vallen beiden onder preventie & eigen kracht, ‘Betere zorg’ uiteraard onder zorg.
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
21
Gezonde sociale omgeving
Meer kinderen en ouders moeten (ook op de langere termijn) de gezonde keuze (voor hun kinderen) gaan maken.
Zeker vanuit preventief oogpunt kan de verantwoordelijkheid voor het veranderen van ingesleten gedragspatronen en
het motiveren van kind en ouder, niet alleen bij de (zorg)professional neergelegd worden. Daar is de inzet en betrokkenheid vanuit de gemeenschap bij nodig.
De grootste opgave binnen de aanpak ligt hem bij het aansluiten op de motivatie van kinderen en ouders zelf, om zo
de eigen kracht en zelfredzaamheid en het nemen van de eigen verantwoordelijkheid te vergroten, waarbij zij worden
ondersteund en aangesproken door de gemeenschap waar zij deel van uitmaken.
Meer randvoorwaardelijk wordt er ingezet op het tot stand brengen van gezonde vindplekken: de basis op orde. Zodat
ouders en kinderen ook vaker de gezonde keuze kúnnen maken. Bij de schoolomgeving ligt de focus, samen met het
stedelijke programmateam, op een gezond voeding- en beweegbeleid bij kinderdagverblijven, voorscholen, scholen
en bij de tussen- en naschoolse activiteiten. Uit onderzoek blijkt dat preventie loont, de kans op overgewicht neemt
bijvoorbeeld af als kinderen al op heel jonge leeftijd worden gestimuleerd om te bewegen13. Daarnaast ondersteunen
we waar nodig, bijvoorbeeld door deskundigheidsbevordering van het personeel. De gezonde keus moet de norm
worden, met een doorlopende gezonde lijn door alle plekken en organisaties waar kinderen zijn en opgevoed worden.
Waar de basis niet voldoende is, worden extra inspanningen verricht. Bijvoorbeeld door extra (beweeg)activiteiten
te organiseren voor ouders en kinderen samen. Zodat kinderen ook buiten de vindplekken, door hun ouders worden
gestimuleerd om de gezonde keuze te maken.
Gezonde fysieke omgeving
In het vergroenen en beweegvriendelijk maken van de openbare ruimte gebeurt al veel in Zuidoost. De Amsterdamse
Aanpak onderzoekt samen met het fysieke domein of er op een efficiënte en effectieve manier mogelijk meer gedaan
kan worden. Verder wordt er samen met scholen gekeken naar een sportieve inrichting van de (openbare) schoolpleinen en het stimuleren van water drinken waterdrinken in plaats van zoete (dikmakende) dranken door watertappunten
op druk bezochte sport- en speelplekken in de wijken te realiseren. Zuidoost werkt ook mee aan de stedelijke ontwikkelingen rondom Gezond Ingerichte Stad (GISt), die zich bezighouden met een visie op het beweegvriendelijker
maken van de openbare ruimte om bewoners te stimuleren meer te gaan bewegen.
Betere zorg
Hoeveel er ook ingezet wordt op preventie en eigen kracht, niet in alle gevallen kan voorkomen worden dat er kinderen met overgewicht zullen zijn. Bijvoorbeeld omdat er binnen het gezin zoveel problemen spelen, dat gezondheid
geen aandacht (meer) heeft. Of dat er nog niet gesignaleerde (psychische) problemen spelen bij het kind, als gevolg
waarvan het kind overgewicht ontwikkelt. Bovendien lopen er nu heel veel kinderen rond in Zuidoost die al overgewicht of obesitas hebben. Voor deze kinderen moet er adequate ondersteuning en zorg zijn. Met de principes van
eigen kracht en duurzaamheid en in verbinding met de ontwikkelingen binnen de transitie en transformatie Jeugdzorg
(Om het Kind) en de Samen DOEN aanpak.
Op dit moment ontbreekt het aan goede ketenzorg en aan voldoende en effectief behandelaanbod. Dit op orde
krijgen is geen eenvoudige opgave omdat de keten ingewikkeld in elkaar steekt, er weinig onderzoek is gedaan naar
effectieve interventies, er verschillende financieringsstromen zijn en er nog geen overeenstemming is met zorgverzekeraars over te financieren aanbod. Het op orde krijgen van de zorgketen en het in kunnen zetten van het juiste behandelaanbod voor de verschillende doelgroepen (zie bijlage 4 voor de GGR piramide), is iets waar de komende jaren aan
gewerkt wordt.
13 Zie o.a. het wetenschappelijke onderzoek Gecko Drenthe op www.umcg.nl
22
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
Dit gebeurt deels op stedelijk niveau, in de buurtaanpak ligt de focus vooral op de uitvoering in de wijken. Bijvoorbeeld met de uitwerking en implementatie van onderdelen uit het Pact Gezond Gewicht14 (zie bijlage 1 voor het doorverwijsschema uit het Pact).
3.4 Uitvoeringsplan per gebied
Dit plan is een blauwdruk voor de werkwijze die gehanteerd gaat worden om te komen tot de gebiedsgerichte uitvoeringsplannen.
Het plan is geen programmaplan of uitvoeringsplan. Het is een vertaling van een onderdeel, de Buurtaanpak, uit het
stedelijk programmaplan. De uitvoeringsplannen per gebied volgen uit de in dit plan beschreven werkwijze.
Er zijn geen ervaringen (landelijk of internationaal) met goed onderbouwde interventies gericht op vergelijkbare bevolkingsgroepen als die in Zuidoost. Het is dan ook een risico om deze algemene interventies te willen kopiëren met de
aanname dat deze ook in dit stadsdeel zullen aanslaan en voldoende resultaten op gaan leveren.
In Zuidoost valt daarom relatief veel winst te behalen in het (door) ontwikkelen van hele specifieke, wetenschappelijk
onderbouwde interventies. Gevoed door de kennis van professionals en buurtbewoners en de ervaringen die zij al
hebben opgedaan.
Dit bied kansen voor Zuidoost om de problematiek heel grondig aan te gaan pakken en om geschiedenis te schrijven
door een unieke aanpak te ontwikkelen en hierin een voorbeeld te zijn voor andere steden met vergelijkbare bevolkingssamenstelling en problematiek.
Dit vraagt wel een zorgvuldige aanpak die ervoor zorgt dat de buurt, wetenschap en professionals samen gaan werken.
Om zo de specifieke problematiek en culturele invloeden in de gebieden te gaan begrijpen en keuzes te gaan maken
waarop de focus zou moeten liggen in de afzonderlijke gebieden in de komende jaren.
Om dit te kunnen doen zal de GGD met O&S een analyse maken van de cijfers per gebied, op basis daarvan wordt
gekeken welke interventies beschikbaar en relevant zijn. Dan zal over een periode van 2 maanden, per gebied waar
gestart gaat worden minimaal 2 themabijeenkomsten georganiseerd worden. Professionals, stakeholders en buurtbewoners geven op de analyse en gekozen interventies inhoudelijk advies over culturele en gebiedsspecifieke aspecten.
Mocht tijdens de bijeenkomsten blijken dat de interventies niet voldoende overeenkomen met de problematiek in de
praktijk, zal er gevraagd worden om een inhoudelijk advies op een nieuw te selecteren interventie. De bewoners en
professionals worden voor deze werkbijeenkomsten uitgenodigd op basis van hun achtergrond en het thema wat op
de agenda staat.
De cijfers en buurt bepalen op grote lijnen op deze manier waar de buurtaanpak zich op moet richten. Leden van het
Algemeen Bestuur zullen hierbij direct betrokken worden, om hun visie te geven als bestuurders op de behoeften en
kansen die er liggen in de gebieden.
Aan het eind van dit hele traject wordt er gerapporteerd aan het AB wat er uit de werkbijeenkomsten is gekomen en
op welke specifieke trajecten en interventies het programma zich gaat richten in de vorm van een uitvoeringsplan per
gebied.
In de totstandkoming van de uiteindelijke outputdoelen en in te zetten trajecten en interventies heeft het onderzoeksinstituut verbonden aan de aanpak(zie ook hoofdstuk 5) een adviserende rol, als ook in het vervolg van het traject om
de meetbaarheid ervan te kunnen garanderen.
De DIN opgenomen in bijlage 3 is een voorbeeld waarin de acties zijn opgenomen die al gedaan worden door het
stadsdeel. En om een beeld te geven van hoe het er uit zal zien als de werkgroepen hebben bepaald waar de aanpak
14http://www.amsterdam.nl/publish/pages/557950/web-pact_gezond_gewicht_sept_27_2013-def_webversie.pdf
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
23
zich op moet gaan richten, zijn er voorbeeld inspanningen en doelstellingen bij gezet met als trekker ‘Gezond Gewicht’. Deze zijn gearceerd om aan te geven dat dit alleen als voorbeeld er in is opgenomen.
24
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
4. MONITORING EN EVALUATIE
Doordat de problematiek relatief nieuw is, is er gekozen voor een lerende aanpak, die door een stevige onderzoekstak
en gezamenlijk opdoen van ervaring met de stadsdelen, zorgt voor een bewezen effectief en goed onderbouwd programma. Monitoring en evalueren zijn hier belangrijke onderdelen in.
Waar mogelijk maakt de aanpak gebruik van wetenschappelijke inzichten voor het bepalen van de interventies die
gesubsidieerd of direct uitgevoerd worden.
Figuur 5: monitoring Buurtaanpak Gezond Gewicht Zuidoost
Weten wat we doen
Meer en beter weten over voortgang, resultaten en effecten van de aanpak
OUTCOM
zicht op de maatschappelijke effecten v/d aanpak
OUTPUT
zicht op de voortgang in de uitvoering
1x per jaar meting op
de programmadoelen
van de aanpak
Meting op de sub
doelen van de aanpak
2x per jaar een
uitvoeringsmonitor
op het niveau van de
output doelen
Voor een aantal inspanningen/projecten
wordt een proces
evaluatie opgesteld
Percentage kinderen
overgewicht op buurten stadsdeelniveau en
op de scholen, achtergrondcijfers , etc
Cijfers over gezond
gedrag van kinderen
op het gebied van voeding, drinken, sport/
bewegen en leefritme.
Zie de gele vakjes DINschema
(Bron: projectleider van
het betrefende project)
(bron: GGD
gezondheidinbeeld)
(Bron: evaluatie)
(Bron: uitvoeringsmonitor van de Amsterdamse Aanpak Gezond
Gewicht, met input uit
het stadsdeel)
4.1 Outcome / maatschappelijk effect
Bij de monitoring van de programmadoelen meet de JGZ en GGD jaarlijks het percentage kinderen uit stadsdeel
Zuidoost met overgewicht en obesitas. De nulmeting15 die gehanteerd wordt zijn de cijfers uit de Outcome monitor
Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht van Bureau Onderzoek en Statistiek van Amsterdam. De cijfers worden uitgesplitst naar buurtniveau, leeftijdscategorieën en herkomst. Ook worden de cijfers op schoolniveau uitgesplitst om te
kunnen achterhalen wat het directe effect van de schoolinterventies is. Hiermee ontstaat een goed beeld of de inspanningen die gedaan zijn vanuit de buurtaanpak, de gewenste maatschappelijke effecten sorteren. Het zal duidelijk zijn
15 D
e nulmeting die gehanteerd wordt zijn de cijfers uit de Outcome monitor Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht van Bureau Onderzoek en
Statistiek van Amsterdam. www.amsterdam.nl/aanpakgezondgewicht
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
25
dat doelen op outcome-niveau alleen te meten zijn over meerdere jaren en in tegenstelling tot de outputdoelen geen
direct resultaat zullen opleveren op korte termijn.
Wetenschappelijk onderzoek naar de causaliteit van deze aanpak en het op gezond(er) gewicht komen van kinderen
stelt hoge methodologische eisen. Samen met de interne expertgroep van de AAGG wordt de effect-evaluatie van
deze aanpak verder uitgewerkt.
Dit alles geeft belangrijke sturingsinformatie voor het stedelijke programmateam om eventueel aanpassingen te kunnen doen en op langere termijn de stedelijke aanpak te evalueren.
4.2 Output / voortgang van de uitvoering
Op uitvoeringsniveau worden door de stadsdelen de outputdoelen en inspanningen gemonitord zoals die vermeld zijn
in de DIN (zie bijlage 3). Hierover verschijnt twee keer per jaar een rapportage, in juli een voortgangsrapportage over
de uitvoering en in december volgt de evaluatie van de buurtaanpak van dat jaar. Deze evaluatie biedt input voor de
actualisatie van het buurtuitvoeringsplan en DIN van de aanpak en buurtagenda’s van de stadsdelen van het daaropvolgende jaar.
Een voorwaarde voor het behalen van de doelstellingen en het kunnen uitvoeren van de inspanningen, is dat er
voldoende budget is om dit te doen. Er is een structureel uitvoeringsbudget nodig om alle lange en korte termijn
doelstellingen te kunnen halen. De stadsdelen zijn verantwoordelijk voor het behalen van de Outputdoelen, de verantwoordelijkheid voor het behalen van de outcome-doelen licht bij het centrale programmateam.
Rapportage
Op stedelijk niveau wordt 4 keer per jaar gerapporteerd aan de politiek opdrachtgever Eric van den Burgh over de
‘Outcome / maatschappelijk effect doelstellingen’ en de ‘Output / voortgang in de uitvoering’. 1 keer per jaar rapporteert het stedelijke programmateam aan de gemeenteraad met de opbrengst van dat jaar.
Uiteraard worden in beide vormen van monitoring en evaluatie het Algemeen Bestuur meegenomen.
26
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
5.ORGANISATIE
5.1 Stedelijke aanpak
De Buurtaanpak Gezond Gewicht is onderdeel van de stedelijke Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht. In samenhang en samenspel maken we (de 5 focusbuurten en het stedelijke programma) de aanpak tot een succes. Met ieder
zijn eigen rol en verantwoordelijkheid.
Programmateam
Het stedelijke programmateam is een samenstelling van professionals van de GGD, DMO en de buurtprogrammamanagers van de stadsdelen. Voor elke specifieke pijler is een trekker uit een van deze organisaties, die op dat specifieke
onderwerp ook ondersteuning biedt aan de buurtprogramma managers in de stadsdelen. Een belangrijke taak van
het programma team is het ondersteunen en faciliteren van de stadsdelen bij de buurtaanpak en het ontwikkelen van
stedelijk beleid op basis van de signalen en ontwikkelingen uit de stadsdelen.
STUURGROEP
Programmateam
Amsterdamse Scholen
aanpak Gezond Gewicht
Dir. OJZ
Afd. hoofd Sport
Afd. hoofd Onderwijs
Team Setting
Zorg
Programmasecretariaat
Programmamanager
AAGG
Backoffice
Frontoffice
Coördinerend Bestuurlijk
Opdrachtgever WH Zorg,
Sport, ...
Programmabureau
Coordinerend
Ambtelijk OG
Dir. GGD
Team Buurtaanpak
Communicatatie
“Academisch
Geweten” Cluster
manager E&G
Inte
Team Gezonde
Omgeving
rne
Exp
ertg
roe
p
Programmateam
Lerende Aanpak
Pijlers
De aanpak kent 5 pijlers: zorg, onderwijs, gezonde omgeving, lerende aanpak en buurtaanpak. Het stedelijke programmateam is verantwoordelijk voor uitvoering van de eerste 4 pijlers, de stadsdelen voor de pijler buurtaanpak. Voor het
stedelijke gedeelte van de aanpak is door de gemeenteraad structureel budget gereserveerd, de stadsdelen vragen
met hun gebiedsplannen geld aan voor de Buurtaanpak per gebied.
Naast ondersteuning van de stadsdelen en uitvoering van de pijlers richt het stedelijke programmateam zich ook op
landelijke ontwikkelingen op het gebied van overgewicht, een voorbeeld is de landelijke regelgeving rondom kindermarketing.
De lerende aanpak is vooral ondersteunend aan de 4 andere pijlers en zorgt ervoor dat alle interventies en veranderingen die doorgevoerd worden ook ‘evidence-based’ zijn en waar ze dat nog niet zijn er onderzoek gedaan wordt naar
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
27
het effect ervan. Er is in 2014 een insitituut opgericht, het ‘Sarphati institute for new epidemics’16 dat zich gaat richten
op (het voorkomen van) overgewicht bij kinderen in Amsterdam. Ook Zuidoost zal hiervan kunnen profiteren en zullen
proeftuinen en pilots vergezeld gaan met lang of kortdurend onderzoek.
5.2 Stadsdeel aanpak
Het verbinden van lokale initiatieven en uitvoeren van de meeste interventies, zodanig dat die aansluiten bij de kenmerken en populatie van de buurten en haar inwoners, kan het beste lokaal en zo dicht mogelijk bij de bewoners
van die buurt plaatsvinden. Bij het stadsdeel zit de lokale kennis over de buurten, de doelgroep en de wijkdynamiek.
Daarom zijn de bestuurscommissies zo belangrijk voor uitvoering van de 5e pijler, buurtaanpak. Het stadsdeel geeft
invulling aan de uitvoering van de buurtaanpak in Zuidoost. Deze is gericht op de afstemming van de doelen en handelingen van de verschillende actoren in de buurt tot een samenhangend geheel, met het oog op het behalen van het
gestelde maatschappelijk doel in 2033: ‘Alle Amsterdamse jeugd op gezond gewicht’.
De invulling van de buurtaanpak binnen het stadsdeel gaat het zowel om de interne organisatie als de externe partijen
en initiatieven in het gebied. Door middel van interne sturing stimuleren en bevorderen we de interne samenwerking en bewustwording tussen de verschillende werkvelden onderling. Zodat we van elkaar weten wat we doen, waar
kansen liggen om zaken te verbeteren en projecten op elkaar af te stemmen. Zo is de aanpak niet los te zien van de
bredere aanpak in het Actieplan Zorg omdat successen van kinderen afhangt van de ouders en de omgeving van het
gezin. Maar ook als het gaat om tegenstrijdige belangen, dit gezamenlijk inzichtelijk maken en inbrengen bij besluitvormingsprocessen. Hiertoe zal er per taak die het stadsdeel heeft (Economie, Welzijn, Zorg e.d.) een persoon uit dat
veld toegewezen worden die dit onderwerp onder zijn of haar directe collega’s gaat agenderen en stimuleren.
En om van bewoners te kunnen vragen dat zij bewuster omgaan met hun gezondheid moet de stadsdeelorganisatie
eigen beleid hebben op dit gebied, moet het stadsdeel als organisatie het goede voorbeeld geven. Bijvoorbeeld een
intern traktatie beleid en beleid op hoe het stadsdeel tijdens evenementen ook een gezonde keus gaat presenteren
e.d.
In de gebieden gaat het over het sturen van de samenwerking en gezamenlijke inzet vanuit de verschillende partijen in
de wijk, zoals welzijn, onderwijs, buurtorganisaties, ondernemers en sportverenigingen. Gemeente kan samenwerking
bevorderen en helpen informatiestromen te bundelen en bij elkaar te brengen. Maar ook sturen op nieuwe (maatschappelijke en/of private) initiatieven, zodat er geen overkill ontstaat aan (losse) projecten of verwijsroutes in de keten
voor professionals duidelijk blijven. En aansturen op evidence based interventies waar mogelijk en afstemming/leren
met de andere stadsdelen in de uitvoering.
Een andere rol van het stadsdeel is het op gang brengen van de brede maatschappelijke beweging. Bij de aanpak van
overgewicht worden direct inspanningen gedaan door het stadsdeel en de zorgverzekeraar. Kijkend naar de onderstaande piramide kan het stadsdeel het aanbod voor de jongeren in de basis van de piramide (groen) direct beïnvloeden. De zorgverzekeraars hebben direct invloed op de inspanningen voor de bovenste drie groepen kinderen van de
piramide (rood, oranje en donkergeel). Bij geel overlappen de inspanningen van het stadsdeel en de zorgverzekeraar
elkaar.
16http://www.vu.nl/nl/nieuws-agenda/nieuws/2014/jan-mrt/Amsterdam-krijgt-uniek-wetenschappelijk-onderzoeksinstituut-het-Sarphati-Institute.
asp
28
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
Piramide GGR met bijbehorende niveaus van preventie en behandeling
Niveau preventie
Gewicht gerelateerd gezondheidsrisico
Behandeling
Zorggerelateerde preventie
Extreem verhoogd risico
GLI+
Zorggerelateerde preventie
Sterk verhoogd risico
GLI
Zorggerelateerde preventie
Matig verhoogd risico
GLI
Geïndiceerde preventie
Licht verhoogd risicoIndividuele adviezen
gezonde leefstijl
Selectieve preventie
Geen overgewicht
Universele preventie
Algemene adviezen
gezonde leefstijl
Concreet betekent dit dat het stadsdeel inspanningen doet voor de kinderen met gezond gewicht (preventief). De
verzekeraars organiseert en financiert voldoende aanbod voor de jongeren uit de rode en oranje groep (curatief). Het
stadsdeel zorgt ervoor dat de zorgverzekeraar en het stadsdeel de inspanningen voor de jongeren uit de gele groep
goed op elkaar afstemmen.
Daarnaast neemt het stadsdeel de rol van verbinder en trekker op zich als het gaat om verbetering van de zorg voor de
top van de piramide door bijvoorbeeld uitvoering te geven aan ‘Het Pact Gezond Gewicht’.
GGR-niveau
behandeling
onderhoud
begeleiding
extreem
GLI +
GLI
individueel advies
en ‘wijk’
matig/sterk
GLI
individueel advies gezondheids
en ‘wijk’
bevordering in de
wijk
licht
individueel advies gezondheids
gezondheids
en ‘wijk’
bevordering in de bevordering in de
wijk
wijk
dreigend
gezondheids
gezondheids
gezondheids
bevordering in de bevordering in de bevordering in de
wijk
wijk
wijk
Programmamanager
Voor het kunnen uitoefenen van onze rol binnen de aanpak, zet het stadsdeel ambtelijke capaciteit in. Een groot
onderdeel van deze ambtelijke capaciteit is de programmamanager wiens taak het is om binnen die regierol te signaleren, aan te jagen, te verbinden, te faciliteren en te coördineren. Zoals te zien is in de DIN is ook slechts een klein
gedeelte van de inspanningen de directe verantwoordelijkheid van de programmamanager. Hierdoor is het mogelijk
om een brede en intersectorale aanpak te realiseren maar dit geeft meteen ook de kwetsbaarheid weer, veel verschillende trekkers van verschillende afdelingen zijn verantwoordelijk voor het behalen van de doelen. Naast het sturen op
inspanningen stuurt de programmamanager ook op: integraliteit, van buiten naar binnen werken en op een slimme
planning van de verschillende initiatieven. Verder zorgt de programmamanager, in samenwerking met het Algemeen
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
29
Bestuur, dat Zuidoost aangehaakt blijft bij het stedelijke programma en de ontwikkelingen daaromheen en dat het
stedelijk programma gevoed blijft met specifieke lokale informatie uit Zuidoost. En dat het stedelijke programma ook
de adviezen over de lokale situatie gaat volgen. Een belangrijk voorbeeld is hierbij de vertaling van de algemene interventies en communicatie uitingen naar de specifieke (culturele) behoeften van de bewoners in Zuidoost.
- 2e lijnszorg
Sportverenigingen -
- Om het kind
- Samen Doen
Kinderopvang -
- Jump in (Onderwijs)
VVE -
- Wijkcoördinatie
GGD 1e lijnszorg JGZ SAG -
Community/
Buurtaanpak
- Wijkaanpak
- Participatie
- Gezondheid
- Sport
BSO -
- Beheer
Ondernemers -
- Ruimtelijke Ordening
Verloskundigen -
- Kansrijk
Kraamzorg - Buurtorganisaties
5.3 Implementatie
Het kost tijd om goede keuzes te maken voor de specifieke situatie in Zuidoost, dit vraagt een zorgvuldige aanpak
waarbij er niet willekeurig projecten en interventies worden opgezet over meerdere losse gebieden.
Er gebeurd momenteel al erg veel, er is veel mogelijk maar het ontbreekt in samenhang en over het effect en het
rendement is nog weinig bekend en de verschillen in behoefte en kansen per gebied zijn groot. Daarom is het belangrijk om focus en richting aan te brengen, niet te richten op een te groot gebied en te zorgen dat er overzicht komt in
wat er al gebeurd en te werken aan een goede basis vanwaar uit verder gewerkt kan worden.
Daarnaast zijn middelen beperkt en moet er gekeken worden naar een zo efficiënt mogelijke inzet om maximaal resultaat te kunnen laten zien.
Gemiddeld genomen is Bijlmer Centrum het zwaarste gebied in Zuidoost (zie bijlage 2). Dat is ook de reden dat het
stedelijke programma Bijlmer Centrum als focusgebied heeft aangemerkt en dat hier gestart zal worden met de aanpak.
Naast het feit dat Bijlmer Centrum gemiddeld de zwaarste buurt in Zuidoost is, moet in overweging genomen worden dat er op dit moment al veel druk ligt in gebieden met pilots zoals de 3D pilot, er moet voor gewaakt worden dat
professionals en bewoners in een specifiek gebied niet overvraagd worden door een overvloed aan pilots en nieuwe
interventies.17
In Bijlmer Centrum heeft zich, mede door eerdere projecten van ‘Om het kind’, Buurtzorg jong, Kansrijk Zuidoost, het
buurtcommité en het opbouwwerk in voorgaande jaren, een sterke en levende ‘civil society’ ontwikkeld. Deze uitgangssituatie biedt goede kansen en mogelijkheden om de buurt te betrekken en te activeren.
De ervaringen die worden opgedaan kunnen later worden gebruikt als het programma wordt uitgerold naar andere
buurten in Zuidoost. Ook in deze wijken is de urgentie hoog en cijfers liggen dan ook niet bijzonder ver uit elkaar als
het gaat om overgewicht bij kinderen.
17Uit ervaringen die opgedaan zijn binnen de JOGG aanpak in Nieuw West is gebleken dat spreiding van pilots en nieuwe initiatieven erg belangrijk is (verslag JOGG aanpak Nieuw West)
30
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
Risico’s en afhankelijkheden aanpak Zuidoost
Zoals ook al genoemd werd in het hoofdstuk monitoring heeft de aanpak outcome en output doelen. Om de outcome
van de aanpak te bepalen zal er door het stedelijk programmateam over meerdere jaren gekeken worden naar het
effect op grote schaal in Amsterdam, het is daarom belangrijk dat stadsdeel Zuidoost zich hard maakt om de output
doelen ook voor langere tijd te gaan realiseren.
De aanpak is een lerende aanpak, dat betekend dat ook stedelijk door nieuwe inzichten ook aanpassingen gedaan
moeten worden. Deze aanpassingen kunnen tot op zekere hoogte invloed hebben op de uitvoering binnen de buurtaanpak in Zuidoost (bijvoorbeeld het bijstellen van doelstellingen of verleggen van de focus naar oudere kinderen)
Het stadsdeel is als geheel, door afdelingen heen, verantwoordelijk voor het realiseren van de outputdoelen. Alle afdelingen zullen intersectoraal moeten gaan samenwerken op dit onderwerp, als dat niet gebeurd heeft de aanpak geen
kans van slagen. Daarom is het als eerste belangrijk dat het Algemeen Bestuur zich ook als geheel gaat inzetten om
de kinderen in Zuidoost op gezond gewicht te krijgen. Dit kan door gezond gewicht als prioriteit aan te geven in de
gebiedsplannen en door bij elk onderwerp waarover beslist wordt (evenementen, openbare ruimte, winkelcentra e.d.)
dit onderwerp in het achterhoofd te houden en als speerpunt mee te geven bij de uitwerking van de plannen.
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
31
6. FINANCIEEL KADER
Door de centrale stad is structureel budget beschikbaar gesteld om op stedelijk niveau het probleem van obesitas en
overgewicht aan te pakken en de stadsdelen te ondersteunen bij de uitvoering. Op stadsdeelniveau moet er nog extra
geld komen voor de uitvoering van de buurtaanpak. Om de continuïteit, die nodig is voor een programma als dit, te
kunnen waarborgen is structureel geld een voorwaarde om doelstellingen te kunnen halen en de problematiek ook op
de lange termijn terug te dringen.
Er is momenteel capaciteit beschikbaar en 20.000 euro uitvoeringsbudget. De budgetten voor 2015 worden door het
college van B&W van Amsterdam toegekend na vaststelling van de gemeente begroting door de gemeenteraad.
Een voorbeeld waar op ingezet zou kunnen worden, afhankelijk van de behoefte per gebied, is hieronder geschetst:
nnBewustwording en gedragsverandering gericht op de primaire doelgroep: kinderen en ouders.
Bijv. budget voor gezonde buurtplannen, voorlichting aan ouders over voeding/opvoeding, extra gezonde activiteiten via naschoolse
nnActiviteitenaanbod gericht op de leefstijl primaire doelgroep:
Bijv. ouder- en kindsportactiviteiten, Natuur- en milieueducatie e.d.
nnBewustwording en gedragsverandering gericht op secundaire doelgroepen: professionals, ambtenaren, buurtorganisaties, sleutelfiguren, ondernemers, sportverenigingen. Bijv. gezondheidsdagen en –markten, bewustwordingsbijeenkomsten e.d.
nnAanpassingen gericht op vindplekken in de buurt:
Bijv. Waterkoelers in OKC’s, Stimuleren gezonde kinderopvang organisaties e.d.
nnAanpassingen in de openbare ruimte:
Bijv. watertappunten in speeltuinen, onderzoek naar gebruik speeltuinen e.d.
nnVerbeteren van de ketenzorg en signaleren:
Bijv. Implementatie ‘Pact gezond gewicht’, (na) zorg aanbod creëren voor alle leeftijden
nnOrganisatiekosten.
Bijv. communicatie (materiaal) en proces- en effectevaluaties.
Per buurt wordt gekeken in welk stadium een buurt verkeerd en waar het accent gelegd moet worden. Een van de
dingen waar direct vanaf het begin veel accent op moet liggen is het ‘Pact gezond gewicht’ omdat het hierbij gaat om
kinderen die vanwege hun overgewicht gerelateerde klachten al zorgbehoevend zijn.
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
33
BIJLAGE 1: BIJLMER CENTRUM
Analyse Bijlmer Centrum T93:
Algemeen18
Voor deze analyse is gebruik gemaakt van de gebiedsanalyses van Bijlmer Centrum met aanvullende specifieke informatie van, professionals, de GGD en O&S Amsterdam.
Bewoners
In Bijlmercentrum woont ca een kwart van het aantal bewoners van Zuidoost. De meeste inwoners van Bijlmer Centrum
(74%) zijn niet westerse Amsterdammers. Dat aantal is aanzienlijk hoger dan het gemiddelde in Amsterdam (34,9%). De
bevolkingssamenstelling is divers van samenstelling en achtergrond.
Binnen de groep ‘niet westerse Amsterdammers’ zien we verschillen tussen de eerste en tweede generatie. Opvallend
is dat velen uit deze zeer divers samengestelde groep graag willen participeren, maar niet (goed) weten hoe dat kan.
Ook hebben relatief veel mensen te maken met beperkingen bij participeren in de samenleving door gezondheidsen/of taalproblemen. Een groot deel van deze zeer diverse groep is georganiseerd in informele netwerken die niet
(snel) zichtbaar zijn voor overheid en al helemaal niet in statistieken. Dat geldt voor vrijwilligerswerk, maar ook bijvoorbeeld voor mantelzorg.
De Bijlmer is een gebied in transitie, waar veel mensen zijn vertrokken, verhuisd of nieuw ingestroomd in de afgelopen
16 jaar. In die zin is het een jong gebied waarin nog veel te ontwikkelen is aan sociale verbanden en participatie, maar
ook een plek waar pioniersgeest heerst en waarin nieuwe buren samen initiatieven nemen.
Er wonen relatief veel kinderen en jongeren (22%) in vergelijking met Amsterdam (18,2%). De meeste van hen wonen
in de H-buurt (26,8%) en F-buurt (29,9%), gevolgd door Vogeltjeswei (20,6%), Venserpolder (18,4%) en D-buurt (8,7%)
Ruim 20 procent van de huishoudens zijn dan ook gezinnen met kinderen.
Gebied
aantal
inwoners
aantal
huishoudens
%
4-12 jaar
%
0-17 jaar
% niet-wester- % nieuwe
se A’dammers stedelingen
Amsterdam
799.442
431.370
8,8
18,2
34,9
29
Zuidoost
83.743
42.509
10,9
22
64
10,8
Bijlmer
centrum
21.458
11.423
11
22,3
74,7
12
Venserpolder
8.445
4.913
8,9
18,4
73,4
10,7
D-buurt
1.257
1.042
3,3
8,7
51,9
40,3
F-buurt
3.800
1.591
15,2
29,9
79,1
9,6
Vogeltjeswei
712
294
9,3
20,6
81,6
4,6
H-buurt
7.244
3.583
13,5
26,8
77,1
9,7
18 Bullewijk AmstelII T92 is niet meegenomen in de analyse omdat hier relatief weinig mensen wonen
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
35
Gezondheid
Gemiddeld behoren de kinderen in Bijlmer Centrum tot de zwaarste kinderen van Zuidoost. Zoals ook in de tabel hieronder te zien is, ligt het aantal kinderen met overgewicht in de leeftijd van 2 en 3 jaar lager dan in de leeftijden 5 en 10
jaar. Qua medicijngebruik, ziekte en aandoeningen onder kinderen van 5 en 10 jaar scoort Bijlmer Centrum niet hoger
dan de andere gebieden.
Kinderen met overgewicht
35
30
25
20
15
10
5
0
2
3
5
10
5 jaar
buurtcombinatie
onder
gewicht
T93 Bijlmer Centrum 14,7
(D, F, H, Venserpolder)
normaal
gewicht
over
gewicht
obesitas
64,9
12,1
8,3
normaal
gewicht
over
gewicht
obesitas
62,6
20
10,7
10 jaar
buurtcombinatie
onder
gewicht
T93 Bijlmer Centrum 6,8
(D, F, H, Venserpolder)
Werk en inkomen
Het gemiddeld inkomen in Bijlmercentrum van F 23.300 is ruim een kwart lager dan het gemiddelde van Amsterdam
en ruim 11 % lager dan Zuidoost. Zuidoost als geheel wijkt ook sterk af van het Amsterdamse gemiddelde. De H-buurt
en Venserpolder kennen zowel in relatie tot de andere buurten van Bijlmer Centrum als de rest van Amsterdam veel
minimahuishoudens. Respectievelijk 31,3% en 26,5%. Gezien het grote aandeel niet westerse bewoners zal een groot
deel van deze minima in deze categorie vallen.
Het zal dan ook niet verbazen dat een aanzienlijk deel van de kinderen in Bijlmer Centrum opgroeit in armoede. Dat
hangt o.a. samen met het (zowel in relatieve als in absolute zin) hoge aantal eenoudergezinnen (vaak minimahuishoudens). Vele bewoners hebben geen of slecht betaald werk, vanwege de economische crisis maar vaak ook vanwege
een (te) lage opleiding of te weinig ‘employability’. Gevolg is vaak een cumulatie van problemen, Venserpolder en de
H-buurt zijn de grote uitschieters wanneer we kijken naar gezinnen met meervoudige problemen. Zoals we ook eerder
al beschreven is het hebben van een lage SES score direct gerelateerd aan een verhoogde risico op overgewicht bij
kinderen.
36
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
Gebied
gem. besteedbaar
huishoudelijkinkomen
(F BC 2010)*
% minima huishoudens
(2012)
Amsterdam
30.700
16,7
Zuidoost
26.200
22,8
Bijlmer centrum
23.300
25,8
Venserpolder
26,5
D-buurt
15,7
F-buurt
17
Vogeltjeswei
19,4
H-buurt
31,3
Voorzieningen (Sport, Onderwijs, jeugd)
In het Bijlmerpark ligt de grootste speeltuinvan het gebied, met daarnaast ook sportvelden en een skatebowl. In de Hbuurt en in Venserpolder zijn verschillende grote en kleinere sportveldjes en speeltuinen. Op het Nikeplein in Venserpolder ligt ook een interactief Marc Lammers sportveldje voor kinderen.
In buurtcentra en buurthuizen worden cursussen aangeboden, zijn een ontmoetingsplaats voor bewoners of worden
activiteiten voor kinderen georganiseerd. In enkele flats zijn ontmoetingsruimten waar bewoners op eigen initiatief
activiteiten ontplooien.19
In en aangrenzend aan het gebied liggen diverse sportvelden en accommodaties die verschillende soorten sport en
beweegclubs faciliteren.
Bijlmersportpark
Centraal gelegen in het Bijlmerpark is dit een accommodatie waar bewoners uit heel Zuidoost op afkomen. Het park
heeft 3 voetbalvelden die eveneens gebruikt kunnen worden voor cricket en beebal (honkbal), daarnaast heeft het park
ook nog een atletiekbaan. Elke hierboven genoemde sport wordt op het park vertegenwoordigd door 1 of meerdere
verenigingen uit Zuidoost.
Sportpark Strandvliet
Dit sportpark ligt op loopafstand van Venserpolder, onder metrostation Strandvliet door. Het sportpark heeft naast
voetbalvelden, die ook gebruikt kunnen worden voor cricket, tennisvelden en een binnenhal voor tennis.
Bijlmersportcentrum
Naast het Bijlmerspark ligt Zuidoosts grootste binnensport accommodatie, het Bijlmersportcentrum. Naast een
volwaardige sporthal geschikt voor sporten als basketbal, voetbal, volleybal, badminton e.d. en een fitnessclub, zit er
binnen de locatie ook nog een wedstrijd en recreatiebad met verstelbare bodem. Zowel in de hal als in het zwembad
zijn diverse verenigingen, zwemscholen en Sportbuurtwerk actief.
Zwembad Mytylschool
Dit is een klein bad speciaal ingericht voor kinderen die nog niet kunnen zwemmen en kinderen met een beperking.
Het is te klein voor verenigingssport maar zeer geschikt voor zwemlessen, er zijn dan ook diverse zwemscholen actief in
het bad.
19 Gebiedsanalyse light Bijlmer Centrum 2014
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
37
Sportpark de Hoop
Dit sportpark ligt onder de metro door in aan de rand van Duivendrecht en op loopafstand van Venserpolder. Het park
telt 2 voetbalvelden en een actieve voetbalvereniging.
Gymzalen
Alle 3 de gymzalen van de scholenclusters in Bijlmer Centrum zijn beschikbaar voor verhuur aan sportverenigingen
en andere sport en beweegaanbieders. Elke gymzaal zit dan ook vol met beweegclubjes en verenigingen, ook Sportbuurtwerk heeft in twee van deze gymzalen een wekelijkse instuif en Sportbuurtclubs.
In de wijken bevinden zich 5 basisscholen die sinds 2012 allen bredeschool zijn. Het aantal voorschool- plekken is flink
uitgebreid, waar steeds meer peuters gebruik van maken. Eveneens is er sinds 2012 geen basisschool meer die als
`(zeer) zwak’ te boek staat in Zuidoost, dit geeft ruimte om de directies te stimuleren om ook thema’s als overgewicht op
te gaan pakken.
2 van de 5 basisscholen in Bijlmer Centrum zijn op dit moment Jumpinschool en hebben speciaal beleid en activiteiten
op het gebied van gezondheid en bewegen. Alle basisscholen in dit gebied staan in de top 100 van de zwaarste scholen
van Amsterdam. Afhankelijk van het aantal te zware kinderen per school staan ze in de bovenste top 25 of daaronder.
Gebied
gemiddelde
CITO score
% gewicht leer- aantal leerlingen
lingen PO (2012) PO (2012)
Amsterdam
534
22,6
60.156
Zuidoost
531
32,4
7.433
Bijlmer centrum
531,6
43,2
363
Venserpolder
531,7
38,5
353
55,2
266
531,6
33,2
298
530,4
45,9
535
D-buurt
F-buurt
Vogeltjeswei
H-buurt
Stedenbouwkundige structuur
Het gebied kent een fijnmazig, kwalitatief hoogwaardig en veilig fietspadenstelsel waarmee alle wijken goed bereikbaar zijn. Toch wordt hier, zoals te zien is in de infographic op pagina 41 nog te weinig gebruik van gemaakt door de
bewoners van Zuidoost.
Bijlmer centrum is onderdeel van de Bijlmermeer dat in de jaren 60 -70 is gebouwd volgens het principe van de functionele stad. Kenmerkend daarvoor is de strikte scheiding tussen de verschillende functies: wonen, werken, recreëren
en verkeer. Als gevolg van problemen rond het beheer van de flats en de openbare ruimte is begin jaren 90 begonnen met de vernieuwing van de Bijlmermeer. Een groot deel van de flats is gesloopt of gerenoveerd en de openbare
ruimte is opnieuw ingericht.
Leefbaarheid en veiligheid
Bijlmer Centrum heeft buurten waar op de schaal van Zuidoost relatief veel gevoelens van onveiligheid ervaren worden. De verloedering, het gebrek aan sociale cohesie en het veiligheidsgevoel scoren hier het laagst, dit heeft gevolgen voor het buitenspeelgedrag van kinderen en is daarom een factor waar rekening mee gehouden moet worden.20
De tevredenheid over hun buurt is in Bijlmercentrum gemiddeld 6,8. Het gemiddelde in Zuidoost is 7,1 en in geheel
Amsterdam 7,4.
20 TNO rapport https://www.tno.nl/downloads/pzsckindereninstadswijkenrapport.pdf
38
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
Gebied
rapportcijfer rapporttevredenheid cijfer sociale
buurt
cohesie
objectieve
veiligheids
index
(BC 2012)*
subjectieve
veiligheids
index
(BC 2012)*
Amsterdam
7,4
5,7
70
73
Zuidoost
7,1
5,7
57
81
Bijlmer centrum
6,8
5,3
83
103
Venserpolder
6,7
5,1
D-buurt
6,6
F-buurt
7,2
Vogeltjeswei
H-buurt
6,5
5,2
Zorg
Opvallend is dat bewoners in Bijlmer Centrum vaker twee of meer chronische aandoeningen (44%) hebben dan stedelijk (32%) gezien; voor heel Zuidoost is dit 40%.
Landelijke en stedelijke ontwikkelingen, zoals de bezuinigingen op de zorg, de decentralisaties en het scheiden van
wonen en zorg zijn van invloed op de zorg en ondersteuning voor kwetsbare burgers in Zuidoost. Binnen al deze
ontwikkelingen is de koers zichtbaar dat steeds meer van burgers zelf en van hun omgeving wordt verwacht. Om
zelfredzaam te zijn en te kunnen participeren is het belangrijk om voldoende inkomen te hebben, gezond te zijn en
sociale netwerken te hebben Het lokaal welzijnsaanbod en informele sociale netwerken (mantelzorgers, vrijwilligers,
vrijwilligersorganisaties en kerken) zullen een belangrijke rol moeten gaan spelen in het aanbieden van zorg, lichte
ondersteuning en dagbesteding. Deze ontwikkelingen schetsen ook de directe noodzaak om preventief te werken aan
de gezondheid van de kinderen die zullen opgroeien tot volwassen bewoners en als er niets gedaan wordt toch in de
zorg terechtkomen. 21
Er zitten verschillende vrij gevestigde fysiotherapeuten en diëtisten verspreid door het gebied die zich in meer of mindere mate richten op behandeling van kinderen met overgewicht. Venserpolder heeft een Gezondheidscentrum waar
verschillende vormen van zorg gebundeld zijn.
Ouders en kinderen uit Bijlmer Centrum, met uitzondering van Venserpolder, kunnen in de eerste jaren terecht bij OKC
Gooioord voor het consultatiebureau. Ouders uit Venserpolder kunnen terecht bij het Gezondheidscentrum voor het
consultatiebureau. Kraamzorg is uiteraard ook onderdeel van het aanbod in het OKC en het gezondheidscentrum.
Naast de gevestigde zorginstellingen zijn ‘Samen Doen’, Kansrijk en buurtzorgjong actief in Bijlmercentrum om hulp
op maat te bieden en daar waar nodig door te verwijzen naar de reguliere zorg in de wijk.
Sport en bewegen
De sportparticipatie is in Zuidoost lager dan gemiddeld ook onder de jeugd en overgewicht en obesitas vormt bij
een relatief grote groep onder de jeugd een probleem. Niet deelnemen aan sportactiviteiten hoeft voor jeugd (tot
18 jaar) geen financiële drempel te zijn. Er zijn voldoende (financiële) regelingen waarvan gebruik gemaakt kan worden met als aanvulling daar op ook nog de activiteiten georganiseerd door Sportbuurtwerk. In Bijlmer Centrum heeft
Sportbuurtwerk 3 instuiven waar kinderen wekelijks op een laagdrempelige manier kunnen bewegen in de H-buurt,
Bijlmerpark en Venserpolder. Daarnaast organiseert Sportbuurtwerk in samenwerking met verenigingen uit Zuidoost
21 Gebiedsanalyse light 2014
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
39
ook Sportbuurtclubs waar kinderen kunnen kennismaken met het verenigingsleven. Voorbeelden hiervan zijn Beeball,
cricket, dans e.d.
Zeker voor gezinnen met kinderen is er voor de ouder(s) een grote financiële drempel om lid te zijn van een sportvereniging en/of sportcentrum omdat er voor volwassenen geen kortingsregelingen voorhanden zijn. Het vraagt om die
reden iets extra’s van ouders om het goede voorbeeld te kunnen geven op het gebied van bewegen en sporten.
Verenigingen in het gebied zijn divers qua aanbod en erg verschillend georganiseerd. Niet alle verenigingen hebben
aanbod voor kinderen en zeker niet alle verenigingen zijn goed genoeg georganiseerd om kinderen met overgewicht
een plek te bieden waar ze veilig kunnen bewegen.
Ontwikkelingen en kansen
Bewoners
Participatie
In Bijlmer centrum heeft het stadsdeel samen met een aantal corporaties in de wijken de laatste jaren stevig ingezet
op participatie. De aandacht ligt op de mogelijkheden van bewoners zelf om gezamenlijk op te kunnen trekken om
ontwikkelingen in hun wijk op te pakken via buurtwerkkamers in Venserpolder en de H-buurt, diverse Eigen Kracht
conferenties, projecten als Buurtambassadeurs.
Jeugd en onderwijs
Meer kansen voor gezinnen en kinderen
Gezinnen in Venserpolder die te maken hebben met een cumulatie van risicofactoren zijn extra kwetsbaar. Venserpolder is daarom ook één van de proeftuingebieden van ‘Om Het Kind’. Ook het activeringscentrum draait sinds ruim een
jaar goed in Venserpolder, er zijn hoopvolle resultaten te zien van de buiten curriculum activiteiten rond scholen (weekendschool b.v.) en er zijn geen zwakke scholen meer. We kunnen dit unieke momentum benutten door de komende
jaren gelijktijdig in te zetten op de basisbehoeften van gezinnen als het bieden van extra ondersteuning op het gebied
van gezondheid.
Brede school activiteiten/ herontwikkeling Rozemarn en Achtsprong
De samenwerkende brede scholen (Rozemarn, Achtsprong, het Klaverblad en de Schakel) primair en voortgezet onderwijs zijn in staat een belangrijk deel van de jeugd te bereiken door een omvangrijk naschools pakket aan educatieve en
sportieve activiteiten, zodat jongeren hun vrije tijd goed leren besteden.
Doelstellingen en monitoring
Nulmeting maatschappelijk effect
Stedelijke doelen geformuleerd in de Outcome-monitor van O&S:
1. De afname van overgewicht in de focusbuurten.
2.Aandeel kinderen met ondergewicht, gezond gewicht en overgewicht in alle buurten wijkt hoogstens 5% in negatieve zin af van het Amsterdamse gemiddelde.
Nulmeting in 2013 voor Bijlmer Centrum
Aandeel 2 en 3 jarigen met overgewicht incl. obesitas
Bilmer Centrum
7,8%
Stedelijk
8,0%
40
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
Aandeel 5 en 10 jarigen met overgewicht incl. obesitas
Bilmer Centrum
25,7%
Stedelijk
19,5%
Doelstellingen Bijlmer Centrum Q1 2015
Tijdens de bijeenkomsten in het eerste kwartaal van 2015 zal bepaald worden waar de Buurtaanpak zich op moet gaan
richten. Daaruit volgt een uitvoeringsplan voor Bijlmer Centrum met Outcome doelstellingen voor 2015 die het mogelijk maken om de inzet te evalueren. Voor het eerste kwartaal zijn de volgende doelstellingen opgenomen:
1. Er is een uitvoeringsplan 2015 voor Bijlmer Centrum waar in Q2 mee gestart kan worden.
2.Organisatie van 2 bijeenkomsten in de periode januari-februari met per bijeenkomst 10 professionals, 5 bewoners
(ouders met kinderen in de leeftijdsgroep 0-12) en 3-5 buurtorganisaties uit Bijlmer Centrum.
3.Er is een analyse van de cijfers van de GGD en O&S, aangevuld met ervaringen en kennis van de professionals,
bewoners en buurtorganisaties.
4.Er zijn minimaal 2 passende interventies op gebiedsniveau geselecteerd aan de hand van de analyse en bijeenkomsten waar in Q2 mee gestart gaat worden.
5.3 van de 5 scholen zijn betrokken bij de bijeenkomsten.
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
41
BIJLAGE 2: FACTSHEET ZUIDOOST
feiten zuidoost
n1
op de 3 10-jarigen van Zuidoost heeft overgewicht.
n9
,3 procent van de 10-jarigen heeft obesitas.
Nederlandse norm gezond
bewegen voor kinderen is:
Dagelijks minimaal één uur
matige lichamelijk activiteit en
minimaal twee keer per week
sporten.
Percentage 10-jarigen dat gemiddeld minder dan 1 uur per dag
beweegt
Amsterdam
49,5 %
Zuidoost
54,1 %
n
27 van de 29 basisscholen uit Zuidoost staan in de top
150 zwaarste scholen van Amsterdam.
n
In Zuidoost is het aantal meisjes met overgewicht
hoger dan het aantal jongens
n5
1 procent van de 10 tienjarigen in Zuidoost drinkt
meer dan 2 glazen gezoete dranken per dag
bron: GGD 2013
Percentage 10-jarigen dat niet lid is
van een sportvereniging
Percentage kinderen met overgewicht.
Gemeten door de GGD, cijfers uit 2012
Amsterdam
30,7 %
%
Zuidoost
43,4 %
35
30
25
Kinderen die dagelijks meer
dan twee uur televisiekijken,
hebben gemiddeld een grotere buikomvang.1
20
%
Amsterdam
11,8
Zuidoost
16,8
3 jaar
10
5 jaar
5
Percentage 10-jarigen dat gemiddeld 2 uur of meer per dag voor de
TV of achter de computer doorbrengt (buiten school)
2011-2012
2 jaar
15
0
Amsterdam
Moeders met overgewicht
hebben 67 procent meer kans
op het krijgen van een spontane abortus.3
De problematiek is niet gelijk
verdeeld: overgewicht komt
veel vaker voor bij arme,
laagopgeleide en niet-westerse gezinnen.
1
2
Bijlmer
Centrum
Bijlmer
Oost
10 jaar
Gaasperdam/
Driemond
Vervoersmiddelen Zuidoost naar gebruik
Zuidoost
73 - 92% van de ouders onderschat de mate van overgewicht
bij hun kind.2
Zuidoost
27
Amsterdam
31
22
0%
Auto
stadsdeel Zuidoost
13
16
20%
32
40%
60%
Brom/snor
Fiets
OV
1
26
2
1
27
2
80%
Lopen
100%
Overig
10-jarigen
etniciteit
ondergewicht
normaal gewicht overgewicht
obesitas
Nederlands
8,2
59,6
25,3
6,2
Surinaams
7,4
59,5
21,1
12,1
11,7
13
27,4
6,8
Antilliaans /Arubaans
Overig niet-westers
bron: ABCD studie http://www.vumc.nl/onderzoek/nieuws/abcd-studie-tv-dikker/
publicatie uit: International Journal of Obesity (2011)
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
75,3
5,5
4
60,3
3
4
bron: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18068166
Ondergewicht en gezond gewicht samengevoegd vanwege te laag aantal kinderen met
ondergewicht (<5) om over te rapporteren
43
BIJLAGE 3: DOELEN EN
INSPANNINGEN NETWERK (DIN)









































































































































































































Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
 



















































45
BIJLAGE 4 LEESWIJZER DIN






















46














Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
BIJLAGE 5: DROOMSCHEMA UIT HET PACT GEZOND
GEWICHT ZUIDOOST
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
47
BIJLAGE 6: PIRAMIDE GEWICHT GERELATEERD
GEZONDHEIDSRISICO (GGR)
Aanpak Gezond Gewicht Zuidoost 2015-2018
49

Download Report