Voeding en kanker - AZ Sint

Voeding en kanker
Eva Kimpe, diëtiste
Ann Bellekens, hoofddiëtiste
AZ Sint Maarten
Inhoud
1. Diëtisten in het AZ Sint Maarten
2. Voeding en kanker: Voeding voor, tijdens en
na de actieve kankerbehandeling
3. Voeding en kanker: enkele recente
onderzoeksresultaten
DIËTISTEN IN AZ SINT MAARTEN
Diëtistenteam centrale voedingsdienst Duffel
11 diëtisten in AZ Sint maarten, 3 diëtisten in PC Sint Norbertus, 1 hoofddiëtiste en 2 administratieve
medewerkers
 Regelmatig onderlinge vergaderingen voor eenvormige adviezen en informatie-uitwisseling
Takenpakket
 Opvolging tijdens hospitalisatie en behandeling: dagopname chemo- en radiotherapie en
verblijvende patiënten
~ voeding- en dieetadvies opgenomen in ligdagprijs van de patiënt (“gratis”)




Ambulante consultaties, voornamelijk op doorverwijzing van artsen
Link tussen arts, verpleging, PSST-team, keuken,…
Voedingsadministratie
Bijwonen van bijscholingen
 Nauwe samenwerking met PSST-team en behandelende artsen;
Doel: voedingstoestand beoordelen na de diagnose en voedingsgerelateerde problemen zo snel mogelijk
aanpakken
DIËTISTEN IN AZ SINT MAARTEN
Specialisatie
Verschillende specialisaties binnen diëtistenteam waaronder
ook 2 oncologische diëtisten (stage in UZ Leuven)  sterke
onderlinge informatie-uitwisseling binnen het team
Plan van aanpak (oncologie)
1. Signalisatie voedingsproblemen door arts of verpleging
2. Bezoek van diëtist(e) aan patiënten tijdens hospitalisatie
en/of ambulant in daghospitaal
3. Opgenomen patiënten: voedingsaanpassing + opvolging
voedingsinname en gewicht tijdens verblijf
VOEDING EN KANKER
VOEDING VOOR ACTIEVE KANKERBEHANDELING
“Applying the precautionary principle to nutrition and cancer”
Conzales, J., Barbard, N., Jenkins, D., Lanou, A., Davis, B., Saxe, G., Levin, S. (2014). Applying the
precautionary principle to nutrition and cancer, Journal of the American College of Nutrition, 33 (3),
329-246. Gevonden op het internet op 29 juni 2014: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24870117
Systematische review: Food, nutrition, physical activity, and the prevention of cancer: a global
perspective (2007). World Cancer Research Fund/American Institute for Cancer Research (WCRF/AICR)
Conclusies
A.
Melk en melkproducten
B.
Alcohol
C.
Rood vlees en bereide vleessoorten
D.
Vlees, gevogelte en vis bereid op hoge temperaturen
E.
Sojaproducten
F.
Groenten en fruit
VOEDING EN KANKER
“Applying the precautionary principle to nutrition and cancer”
Melk en melkproducten
Hypothese
Relatie tussen inname van melkproducten en het risico op colorectale- en prostaatkanker
Resultaten
o Verhoogde inname calcium en/of dierlijke eiwitten (uit melkproducten)  verhoogd risico
op prostaatkanker
o Inname van melkproducten  beschermende factor voor colorectale kanker
Mechanismen:
o Verhoogde calciuminname (via melkproducten/supplementen)  verminderde activatie vitamine D*
o Verhoogde fosfaatinname (via melkproducten)  verminderde activatie vitamine D*
o Hoge inname van melkproducten  verhoging insulin-like growth hormone (IGF-I)
* beschermende factor
VOEDING EN KANKER
“Applying the precautionary principle to nutrition and cancer”
Alcohol
Hypothese
Beperken/vermijden van alcohol verlaagt risico op mond-, pharynx-, larynx-,
slokdarm-, colon-, rectum- en borstkanker
Resultaten
o Meer dan 10 gram alcohol per dag *  + 10 à 15% risico op bovenstaande
kankers
* 1 alcoholconsumptie/dag
Mechanismen:
o Alcoholinname  productie van reactieve metabolieten (acetaldehyde, peroxidatieve
processen lipiden, vorming van vrije radicalen)
o Verstoring metabolisatie folaat
* 1 alcoholconsumptie = ± 10 gram alcohol
1 glas wijn
1 pilsbiertje
1 borrel sterke drank (bijvoorbeeld Whisky)
VOEDING EN KANKER
“Applying the precautionary principle to nutrition and cancer”
Rood vlees en bereide vleessoorten
Hypothese
Beperken/vermijden van rood vlees en bereide vleessoorten verlaagt risico op colonen rectumkanker
Resultaten
o 2011: duidelijke associatie tussen hoge inname rood vlees en bereide vleessoorten
en colorectale kanker
o
o
Rood vlees: 120 gram per dag  + 28% risico op colorectale kankers
Bereide vleessoorten: 50 gram per dag  +21% risico op colorectale kankers
Mechanismen:
o Verhoogde inname van heamijzer, nitrieten en heterocyclische amines
o Verhoogde inname van essentiële aminozuren  activatie celdeling- en groei
VOEDING EN KANKER
“Applying the precautionary principle to nutrition and cancer”
Vlees, gevogelte en vis bereid op hoge temperaturen
Hypothese
Vermijden van gegrild, gefrituurd en geroosterd vlees, gevogelte en vis verlaagt risico op
colon-, rectum-, borst-, prostaat-, nier- en pancreaskanker
Resultaten
o 4 heterocyclische amines (HCAs) erkent als humaan carcinogeen*
* 2-amino-3-methylimidazo[4,5-ƒ]quinoline; 2-amino-3,4-dimethylimidazo[4,5-ƒ]quinoline; 2-amino-3,8-dimethylimazo[4,5-ƒ]quinoxaline; 2-amino1-methyl-6-phynylimidazo[4,5-ƅ]pyridine + polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PACs)
Mechanismen:
o Creatine + aminozuren in spierweefsel bij (lange) blootstelling aan hogere temperaturen  ° HCAs =
verstoring DNA synthese
o Onvolledige verbranding organische componenten  ° PACs (vergelijkbaar met HCAs)
VOEDING EN KANKER
“Applying the precautionary principle to nutrition and cancer”
Sojaproducten
Hypothese
1. Gebruik van sojaproducten tijdens adolescentie verlaagt risico op borstkanker op volwassen
leeftijd
2. Gebruik van sojaproducten verlaagt risico op herval (en mortaliteit) na de behandeling van
borstkanker
Resultaten
o 11,3 gram soja-eiwit per dag* tijdens adolescentie  -43% risico op premenopauzale
borstkanker
o 12,8 gram soja-eiwit per dag als volwassene  -59% risico op premenopauzale borstkanker
o 11,0 gram soja-eiwit per dag als volwassene na de behandeling  -30% risico op herval na
borstkanker, zowel pre- als postmenopauzaal
o
-60% risico bij vrouwen behandelt met tamoxifen bij hoogste categorie inname sojaproducten (> 1453µg daizeïne per
dag)
* 10 gram soja-eiwit
1 beker sojamelk (± 300 ml)
3 potjes sojapudding (± 300 ml)
½ kommetje tofu of gekookte sojabonen (± 50 gram)
VOEDING EN KANKER
“Applying the precautionary principle to nutrition and cancer”
Sojaproducten
Mechanismen:
o Genisteïne en daizeïne (isoflavonen) in sojaproducten  verhoogde apoptose, verminderde
celproliferatie, regulatie van geslachtshormonen en anti-oxidantwerking
Opmerking
o Suppletie van plantaardige isoflavonen aan de hand van tabletten of poeder wordt afgeraden
o Advies: maximaal 3 producten per dag waarin van nature isoflavonen aanwezig zijn,
bijvoorbeeld: sojamelk, sojapudding- of yoghurt, tofu, tempeh, bepaalde smeer- en
bereidingsvetten,…
Bron: Oncoline; Landelijke Werkgroep Diëtisten Oncologie (2012). Hormoontherapie – sojagebruik. Gevonden op het internet op 30
juni 2014: http://www.oncoline.nl/index.php?pagina=/richtlijn/item/pagina.php&id=35561&richtlijn_id=852
VOEDING EN KANKER
“Applying the precautionary principle to nutrition and cancer”
Groenten en fruit
Hypothese
Groenten en fruit verlagen op het risico op verschillende soorten kanker
Resultaten
! Zeer veel onderzoek  significante resultaten m.b.t. risicoreductie, enkele voorbeelden:
o Oesofageale kanker: groenteninname -64% risico ; fruitinname -67% risico
o Colorectale kanker: koolsoorten -18% risico
o Borstkanker: algemeen groenten- en fruitinname -11% risico ; carotenoïden (rode, gele en oranje
groenten- en fruitsoorten) -19% risico
o Maagkanker: tomaten en afgeleide producten -27% risico ; look en lookachtigen = algemene risicoreductie
o …
Mechanismen:
o
Anti-oxidanten  eliminatie vrije radicalen
o
Componenten in groenten zoals glycosylaten en indole-3-carbinol  activatie fase-II enzymen; eliminatie vrije radicalen +
herstelling DNA-systemen
o
Componenten in sojabonen, groene thee, kurkuma, druiven en tomaten  regulatie apoptose
VOEDING EN KANKER
VOEDING VOOR ACTIEVE KANKERBEHANDELING
PREVENTIEVE VOEDINGSADVIES:
VOOR EN NA ACTIEVE KANKERBEHANDELING
 Streef naar een gezond gewicht
 Probeer dagelijks 30 minuten te bewegen (matige inspanning)
 Beperk het gebruik van voedingsmiddelen met veel toegevoegde suikers
en vetten
 Verbruik voldoende groenten, fruit, volkorenproducten en peulvruchten
 Verminder het gebruik van rood vlees, bewerkt vlees en vleeswaren
 Beperk uw alcoholgebruik en rook niet
 Hou uw zoutgebruik in de gaten en vermijd kant-en-klaar bereidingen
 Vertrouw niet op voedingssupplementen
VOEDING EN KANKER
VOEDING VOOR ACTIEVE KANKERBEHANDELING
PREVENTIEVE VOEDINGSADVIES:
VOOR EN NA ACTIEVE KANKERBEHANDELING
Een gezonde evenwichtige voeding met veel groenten,
fruit, andere plantaardige voedingsmiddelen en
volwaardige eiwitten, levert alle voedingsstoffen die
nodig zijn in preventie tegen kanker
VOEDING EN KANKER
VOEDING TIJDENS DE ACTIEVE KANKERBEHANDELING
Voeding = ondersteunde rol tijdens behandeling
van kanker
Doel
Gewichtsbehoud
Inspelen op nevenwerkingen van de
behandeling
VOEDING EN KANKER
VOEDING TIJDENS DE ACTIEVE KANKERBEHANDELING
o Kanker  negatieve invloed op de
voedingstoestand en lichaamssamenstelling
o Behandeling  onmogelijkheid om voldoende
(en goed) te eten en/of drinken
o Andere beïnvloedende factoren op de ernst van
voedingsproblemen zoals leeftijd, algemene
conditie,…
VOEDING EN KANKER
VOEDING TIJDENS DE ACTIEVE KANKERBEHANDELING
Wat kan de diëtist(e) voor uw patiënt(e) betekenen?
Individueel voedingsadvies bij specifieke problematiek:
o Anorexie (verminderde eetlust) en gewichtsverlies
o Stijgend lichaamsgewicht
o Stoelgangproblemen: constipatie en diarree
o Misselijkheid en braken
o Smaakveranderingen en voedselaversies
o Kauw- en slikproblemen
o Vermoeidheid, snel verzadigingsgevoel, vol gevoel
o …
VOEDING EN KANKER
VOEDING TIJDENS DE ACTIEVE KANKERBEHANDELING
Wat kan de diëtist(e) voor uw patiënt(e) betekenen?
Interventies
Optimalisatie van de voedingstoestand
1.
Orale voeding




Kleine frequente maaltijden
Gezonde voeding of tijdelijk energie- en eiwitverrijkte voeding
Specifieke voedingstips afhankelijk van de problematiek
Eventueel opstart van klinische bijvoeding
2.
Sondevoeding
3.
Totale parenterale voeding (TPN) of supplementele parenterale voeding (SPN)
VOEDING EN KANKER
VOEDING TIJDENS DE ACTIEVE KANKERBEHANDELING
Wat kan de diëtist(e) voor uw patiënt(e) betekenen?
Optimalisatie van lichaamssamenstelling
Behoud van spiermassa, combinatie van:
o Eiwitrijke voeding
o Beweging, naar eigen mogelijkheden (extreem zware
inspanningen vermijden)
VOEDING EN KANKER
VOEDING NA DE ACTIEVE KANKERBEHANDELING
Voedingsadviezen voor en na de actieve kankerbehandeling?
Gezond
lichaamsgewicht
via gezonde voeding,
zie preventieve
voedingsadviezen
lichaamsbeweging
VOEDING EN KANKER
“Prevention of prostate cancer: outcomes of clinical trials and
future opportunities”
Thompson, I., Kristal, A., Platz, E. (2014). Prevention of prostate cancer: outcomes of clinical trials
and future opportunities, American society of clinical oncology. Gevonden op het internet op 29
juni 2014: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24857150
Onderzoek
Review van 2 grootschalige preventieve onderzoeken (prostaatcarcinoom fase III)
1.
2.
Medicatie; Prostate Cancer Prevention Trial (PCPT): Finasteride =↓ 5-α-reductase: ↓
testosteron  ↓ dihydrotestosteron
Voeding; Selenium and Vitamin E Cancer Prevention Trial (SELECT): voedingssuppletie met
Se en/of vitamine E
VOEDING EN KANKER
“Prevention of prostate cancer: outcomes of clinical trials and
future opportunities”
Resultaten (SELECT)
o 2008 (7 jaar follow-up): stop suppletie met Se (geen combinatiesupplement) 
geen effect
o 2011 (10 jaar follow-up): verhoogd risico suppletie met vitamine E
o Risico afhankelijk van Seleniumstatus (via teennagelconcentratie) voor
onderzoek/interventie
Besluit
Suppletie van vitaminen en mineralen via hoog-gedoseerde supplementen wordt
afgeraden omwille van mogelijks tegengestelde effecten
VOEDING EN KANKER
“A 22 y prospective study of fish intake in relation to prostate cancer incidence
and mortality”
Chavarro, J., Stampfer, M., Hall, M., Sesso, H., Ma, J. (2008). A 22 – year
prospective study of fish intake inrelation to prostate cancer incidence and
mortality, American journal of clinical nutrition, 88, 1297 – 303. Gevonden op
het internet op 23 juli 2014:
http://ajcn.nutrition.org/content/88/5/1297.long
 Besproken op ESPEN congres 2013, Leipzig (Duitsland)
Onderzoek
o Prospectief onderzoek bij 20 167 mannelijke artsen
o Baseline: 2 vragenlijsten m.b.t. medische voorgeschiedenis en
levensstijlfactoren
o Follow-up
VOEDING EN KANKER
“A 22 y prospective study of fish intake in relation to prostate cancer incidence
and mortality”
Resultaten
Lagere visconsumptie: meer volle melkproducten, hogere vleesconsumptie,
meer rokers, minder gebruik tomaten en afgeleide producten (lycopeen),
minder gebruik vitaminensupplementen, minder fysieke activiteit, minder
alcoholgebruik
Besluit
Lagere incidentie en prevalentie van prostaatkanker te wijten aan combinatie
van alle gezonde levensstijlfactoren (‘health-conscious individuals’)
VOEDING EN KANKER
“Association between soy isoflavone intake and breast cancer risk for pre- and
post-menopausal women: a meta-analysis of epidemiological studies”
Chen, M., Rao, Y., Zheng, Y., Wei, S., Li, Y., Yin, P. (2014). Association between soy isoflavone intake
and breast cancer risk for pre- and post-menopausal women: a meta-analysis of epidemiological
studies, PLoS ONE, 9 (2).
Gevonden op het internet op 29 juni 2014: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24586662
Onderzoek
o
o
Meta-analyse: 35 onderzoeken geïncludeerd (1992-2012)
Aziatische en Westerse studies
VOEDING EN KANKER
“Association between soy isoflavone intake and breast cancer risk for pre- and
post-menopausal women: a meta-analysis of epidemiological studies”
Resultaten
o Premenopauze: sojabonen en sojaproducten (soja-isoflavonen en soja-eiwit) 
beschermend effect
o Postmenopauze: sojabonen en sojaproducten (soja-isoflavonen en soja-eiwit) 
beschermend effect, hoewel grotere significantie in Aziatische landen
o Nieuwe onderzoeken (na 2012): associatie tussen herval na borstkanker en inname
van sojaproducten
Besluit
Soja-isoflavonen hebben een beschermend effect voor borstkanker (zowel pre- als
postmenopauzaal), hoewel dit meest overtuigend is voor Aziatische vrouwen 
verder onderzoek is noodzakelijk!
VOEDING EN KANKER
“Dietary fat reduction and breast cancer outcome: results from the Women's
Intervention Nutrition Study (WINS)”
Blackburn, G., Wang, K. (2007). Dietary fat reduction and breast cancer outcome:
results from the Women's Intervention Nutrition Study (WINS), American journal of
clinical nutrition. 86, 878S – 81S. Gevonden op het internet op 23 juli 2014:
http://ajcn.nutrition.org/content/86/3/878S.abstract
Onderzoek
o Klinisch gerandomiseerd onderzoek bij 2437 vrouwen (postmenopauzaal) met
borstkanker stage I of II
o 2 groepen: onderzoeks- en controlegroep
o Follow-up: individueel advies + groepssessies
VOEDING EN KANKER
“Dietary fat reduction and breast cancer outcome: results from the Women's
Intervention Nutrition Study (WINS)”
Resultaten
o Interventiegroep = significante daling inname vetten en suikers + bewuster
gezonde keuzes (toename fruit- en groenteconsumptie)
o Follow-up (5 jaar)
o
o
o
significante daling lichaamsgewicht in vergelijking met controlegroep
Hervalvrije overleving: +24% interventiegroep t.o.v. controlegroep
Grootste effect bij hormoon-receptor-negatieve tumoren >> insuline en IGF-1 als uitlokkende
factoren ?
Besluit
Intensieve begeleiding, met als doel het verminderen van de vetinname, heeft een
positief effect op de hervalvrije overleving bij vrouwen na de menopauze met
borstkanker (stage I en II)
VOEDING EN KANKER
“Early body weight loss during concurrent chemoradiotherapy for non-small cell lung cancer”
Op den Camp, C., De Ruysscher, D., van den Heuvel, M., Elferink, M., Houben, R., Oberije, C.,
Bootsma, G., Geraerdts, W., Pitz, C., Langen, R., Wouters, E., Schols, A., Dingemans, A-M. (2014).
Early body weight loss during concurrent chemo-radiotherapy for non-small cell lung cancer,
Journal of Chachexia Sarcopenia and Muscle. 5, 124-137. Gevonden op het internet op 11
september 2014: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4053563/
Onderzoek
o
Retro- en prospectieve studie: 203 patiënten met concurrente of sequentiële
chemoradiotherapie (CT-RT) ter behandeling van niet-kleincellige longtumoren
VOEDING EN KANKER
“Early body weight loss during concurrent chemoradiotherapy for non-small cell lung cancer”
Resultaten
o
o
o
Gewichtsverlies: geen significante verschillen, tijdstip wel verschillend
Ernstige oesofagitis (≥ graad 2): toename vanaf week 2 na start behandeling CT-RT
Gewichtsverlies niet afhankelijk van ernst van graad van oesofagitis  andere componenten?
o
Toename oesofagitis tijdens CT-RT: verstoorde voedingsinname met inadequate inname
eiwitten + vermindering fysieke activiteit  meer gewichts- en krachtverlies (spiermassa)
Gewichtsverlies te wijten aan verhoogde energie- en eiwitbehoefte t.g.v. tumor en
behandeling
o
Besluit
Intensieve nutritionele opvolging (energie- en eiwitinname) en promotie van lichte fysieke
activiteit onmiddellijk na diagnose zou vroeg- en laattijdig gewicht- en spiermassaverlies tijdens
de behandeling moeten tegengaan
VOEDING EN KANKER
ESPEN: (European Society for Clinical Nutrition and Metabolism)
o ESPEN-guidelines (Europese richtlijnen)
o Congress Genève 2014: voorstelling nieuwe
richtlijnen m.b.t. voeding en kanker
Binnenkort beschikbaar via:
http://www.espen.org/

Download Report