1
“Klimaatverandering is een van de belangrijkste aandachtspunten in mijn tweede ambtstermijn”.
“De grootste economische uitdaging van de 21e eeuw is klimaatverandering. Wanneer we geen
actie ondernemen zullen onze kinderen geroosterd, getoast, gefrituurd en gegrild worden”.
“Een topprioriteit van de wereld nu moet het correct beprijzen van alle aspecten van
energieverbruik zijn om zo een ‘low-carbon’ economie te bespoedigen”.
Barack Obama
Christine Lagarde (topvrouw IMF)
Jim Yong Kim (President Wereldbank).
WAAAROM verspelen we tijd.
December 2013
Ouwsterhaule en Drachten
Foppe Veldstra
Rein Haakma
2
INLEIDING
Wie heeft nog geen weet van de angstwekkende feiten van de opwarming van de aarde? Zijn we al te
laat ? Er is een stem in ons, een stem uit een ver verleden, die ons roept om te luisteren naar onze
aardse Grote moeder. Ze gaat de strijd verliezen en wij verliezen met haar onze mogelijkheden van
ons voortbestaan. De huidige crisis zit diep verankerd in wie wij zijn. De aarde is in ons en wij zijn van
de aarde, maar we hebben geen binding meer met deze planeet. Als we al bereid zijn om te
veranderen, dan is er een groot risico dat we de problemen proberen op te lossen met dezelfde
denkwijze en manier van doen als wat het heeft veroorzaakt. Duurzame oplossingen kunnen maar zo
definitief achter de horizon verdwijnen. De nieuwe wereld is een complexe risico samenleving met
extreem acute en hardnekkige problemen die niet alleen om andere oplossingen vragen, maar vooral
om een andere manier van oplossen.
Dit verhaal wil laten zien wie we zijn in relatie tot de huidige crisis. Dit essay wil oproepen om te gaan
praten over wat er gebeurt met moeder aarde en met ons. En wie zijn we eigenlijk: ongevoelig,
onmatig en naïeve ? Wat is de toekomst en wat is het leed dat ons te wachten staat? En wat moeten
we nu doen, we verspillen te veel tijd.
Met dank aan het forum van Groen Links 2006.
3
INHOUD
INLEIDING ........................................................................................................................................... 3
Voorwoord ............................................................................................................................................... 5
1
Het ontwaken van moeder aarde. ................................................................................................... 6
2
Wat is er aan de hand? ................................................................................................................... 6
3
De haat van de wereld. .................................................................................................................... 8
4
De verwoesting van Jeruzalem voorzegt. ....................................................................................... 9
5
Waarom laten we ons opwarmen als kikker in een pan en doen we niets? Waar komt deze
collectieve zelfdestructie, waar komt dit lemming gedrag vandaan? ................................................... 11
5.1
Het ego. ................................................................................................................................. 11
5.2
Het gestapelde brein. ............................................................................................................ 12
5.3
De analogie............................................................................................................................ 13
5.4
Over draagkracht en draaglast. ............................................................................................. 13
6
Waarom zijn we collectief zo verzand in stammenstrijd en stammenoorlogen. ........................... 13
6.1
Magische denken................................................................................................................... 14
6.2
Substantiële denken. ............................................................................................................. 14
6.3
Operationalistische denken. .................................................................................................. 15
6.4
Conformisme: het kritische en naïeve denken. ..................................................................... 15
7
Johannes op Patmos. .................................................................................................................... 16
7
Wat is het verhaal dat verteld kan worden? De post moderne mythe........................................... 20
7.1
De Bijbelse mythes. ............................................................................................................... 20
7.2
Mesopotamische mythologie. ................................................................................................ 21
7.3
De Griekse mythologie. ......................................................................................................... 23
7.4
De Romeinse mythologie. ..................................................................................................... 23
7.5
Samenvattend........................................................................................................................ 23
7.6
Temporale historie. ................................................................................................................ 24
7.7
Postmoderne levenskunst als ethiek. ................................................................................... 24
8
De last over de woestijn aan de zee. ............................................................................................ 24
9
De stip op de horizon? ................................................................................................................... 27
9.1
Geo- engeneering. ................................................................................................................. 27
9.2
Sociaal/ politieke interventies. ............................................................................................... 27
10
De tranen van moeder aarde. .................................................................................................... 28
GERAADPLEEGDE LITERATUUR. ...................................................................................................... 31
BIJLAGES.............................................................................................................................................. 34
4
VOORWOORD
Er zijn geen grote verhalen en ideologieën meer, maar er is nog een verhaal wat verteld moet worden.
Moeder aarde ontwaakt in stervensnood. De echte crisis moet nog komen (Rotmans, 2012). De
eindigheid van de gehele mensheid staat op het spel. Waarom passen we onze opvattingen en ons
gedrag niet aan. Waar komt die zelfvernietigingsdrift toch vandaan. Waarom blijven we verstrikt in
stammentwisten en stammenoorlogen. Hoe kan het dat we als postmoderne mens zo primitief
reageren en ons niet lijken te bekommeren om ons voortbestaan.
El Gore maakt in 2006 er een missie van om de feiten ten aanzien van de global warming aan de
wereld te presenteren. De feiten waren overweldigend. Hij verwachte dat als iedereen dit onder ogen
zou komen, dat er dan vanzelfsprekend snel veel zou veranderen. Dat bleef echter uit. De boodschap
van de grafiek met de hokey stick was blijkbaar niet genoeg was. Er is zelfs nog steeds erg veel
verzet, misleiding, miskenning en ontkenning en controverse. Dat heeft met bewuste desinformatie en
manipulatie (Cook, 2013; Gelbspan, 2013; Brulle, 2013) van grote institutionele belangen te maken en
de stijl waarin dat gebeurd is vaak door nep experts, cherry picking, logische denkfouten, onmogelijke
verwachtingen en complottheorieën (Farmer, G.T., Cook, J., 2013), maar het blijft ondanks dat toch
een puzzel dat het massale verzet en de opstand uit blijft. Wij veranderen de ons ‘goedgezinde aarde
in haar unieke klimatologisch tijdsbestek’, in een onverschillige verwoestende draak…., het grote
monster dat ze ooit was. De totale extinctie van de mensheid was (en is) met de klimaat
veranderingen aan de orde. Toch doen we er vrijwel niets aan. Het probleem lijkt hardnekkiger en
complexer. Wat is er aan de hand, en wat is er nodig om ons te overtuigen dat de situatie drastisch
moet verbeteren.
Voor u ligt een werkstuk van twee vrienden die met elkaar in gesprek raakten en dit verhaal willen
vertellen. De een vanuit zijn ambitie dat hij ooit dominee wilde worden, de ander vanuit zijn werk en
interesse voor wat mensen drijft.
5
1 HET ONTWAKEN VAN MOEDER AARDE.
Versuft uit een eeuwenlange slaap bereikte een slecht te verklaren onrust haar onderbewuste. Haar
lichaam kende pijn en zij begreep niet waarom. Lang had zij rust gegeven aan de aarde. Het was
goed geweest en harmonie en getijden hadden eonen lang haar ritmes gevolgd. De winden gedreven
op het pulseren van haar ademhaling. Een scherpe geur prikkelde echter haar neus en deed haar
naar adem snakken. Ze hoestte een storm op. De zeeën reageerden geërgerd. Ze voelde zich als een
zwanger vrouw wiens vliezen waren gebroken en zat ze in haar eigen water en voelde het beuken van
de golven tegen haar lichaam. Ze zoog lucht binnen en proefde de bittere ijzeren smaak van roet in
haar mond. Spuugde in regens en hagel. Warmte overviel haar. Was haar aarde dichter naar de zon
geschoven, had zij zich zonder haar inbreng in een ander baan gemanoeuvreerd. Dat zou niet
kunnen…..toch? Ze zocht naar ijs voor verkoeling Waar was het ijs? Ze tastte naar de polen en
voelde harde en koude rotsgrond. Waar was het ijs. Ze spiedde naar de zeeën en vond restjes
verbrokkeld drijvend ijs in een onzekere massa’s langzaam smeltend onder een tergende zon. .. Ze
keek naar de hemel en tastte in de gaten van de ozon. Verbijstering was haar deel. Overal in de
bovenlaag van de lucht was een laag roet en er waren giftige en bijtende gassen die op haar
neerregende en een koorts deed ontstaan die haar deed rillen en schudden. De roet dreef in grote
massa’s wolken over de oceanen van contingent naar contingent in haar longen. De oceanen hadden
eilanden van onaardse en onvergankelijke stoffen die ze niet kende en liet alles wat in haar binnenste
leefde tergend langzaam sterven.
Ze ontwaakte omdat ze in stervensnood was. Hoe kon dit zijn? Wat was er van haar aarde geworden.
Ze keek neer op massa’s krioelende mensjes die over haar rond liepen. die diep in haar boorden en
haar leegzogen. Hoe lang was dit al gaande. Ze had maar even geslapen, na de laatste ijstijd toen er
in kleine stammen maar een paar van die mensjes rondliepen. Was dit wat ze had gevoeld op
onrustige tijden in een halfslaap ondergedompeld? Maar er was toch in alles voorzien? Het ontstaan,
de schepping, de scheppende krachten. Ze wist het nog. Alles was toch goed, in balans en in
harmonie? Ook die eerste mensen die uit haar waren voortgekomen? Ze had hen leven ingeblazen.
De aarde tot hof gegeven om te beheren. Twee bomen tot gids en wijsheid. De mens gezegend onder
de zijnen met verstand en intellect. Wat was er mis gegaan in deze korte tijdsspanne van het bestaan
van haar aarde?
2 WAT IS ER AAN DE HAND ?
‘’Earth is facing a climate catastrophe caused by human action. Scientifically, there is no longer any
doubt that pollutants from the combustion of fossil fuels and other human activities are accumulating in
the atmosphere, trapping radiation, and raising temperatures. There remains some uncertainty about
the precise timing and magnitude of the warming, and about the impacts that will result from it, but this
is due as much to uncertainties about how we, as humans, respond to the problem as to scientific
uncertainties. Many types of impact are predictable and some are likely already under way: rising
temperatures, changes in rainfall levels and seasonality; increased incidence of extreme weather
events such as droughts, floods and hurricanes; sea level rise; the melting of polar ice and glaciers.
The ecological and human impacts resulting from these changes are expected to include
desertification, loss of tropical forests and coral reefs, declines in agricultural productivity, extinction of
species, water shortages, growing casualties from natural disasters, and the spread of tropical
diseases. Whether the scale of these impacts brings just a further decline in environmental quality
and social well-being or leads to a truly catastrophic collapse that leads to starvation, massive
migration, and resource wars, will depend on human action during the next several decades, and on
the possibility of unanticipated response in the climate system to increasing temperatures and
6
greenhouse gas concentrations’: citaat op de site van Unesco.org van het Nautilus Institute on
Security and Sustainability.
Het klimaat is op drift en de wereld zoals de we die kennen is heel erg snel aan het verdwijnen en de
mens zelf is daar de oorzaak van. De postmoderne risicosamenleving (Beck, 1992) heeft niet één
crisis (zie ook De club van Rome, 1972) maar een stapeling van crisissen die allemaal verwijzen naar
hoe we met onszelf en de grote moeder aarde, omgaan:
1. De financiële crisis ontstaat door de oeverloze speculatie met geld.
2. De sociale crisis ontstaat door het niet verdelen van welvaart.
3. De voedsel- en watercrisis ontstaat vooral door de monocultuur van de land- en veeteelt.
4. De grondstoffen crisis ontstaat door de vervangingscultuur en de menselijke onmatigheid.
5. De ecologische crisis ontstaat door menselijke ongevoeligheid en de massale leegroof.
6. De klimaat crisis ontstaat door onze oeverloze bewegelijkheid en de verslaving aan fossiele
brandstoffen die dit in stand houdt met de totale extinctie van het leven op aarde als gevolg. We
zijn al halverwege (Publius, 2013).
Voor de mondiale klimaat crisis is meer bewijs dan voor de zwaartekracht (Het IPCC, 2013). In 2006
was er het tijdpad van de NASA (De NASA, 2013) van vier jaar voor grote stappen om te voorkomen
dat de aardse koorts onbeheersbaar zou worden. Nu zeven jaar later is er een tijdpad van nog geen 6
jaar om de mate van onbeheersbaarheid min of meer in toom te houden. Dat de situatie al volkomen
onbeheersbaar is volkomen zeker. De koorts heeft het kritieke punt bereikt. De discussie gaat er
alleen nog maar over hoeveel het boven de twee graden stijging uit gaat komen. Boven de vier graden
is leven niet goed meer mogelijk (Publius, 2013, Bijlage Figuur 1 en 2). We stevenen af op een klimaat
zoals op Venus. Daar leeft helemaal niets meer en dat gaat daar ook nooit meer gebeuren.
Alles hangt met alles samen, veranderingen gaan en doen zich voor en zullen zich voor gaan doen als
plotselinge grootschalige onbeheersbare en oncontroleerbare transities. Er ontstaan plotselinge shifts
van heel veel zaken tegelijk, mogelijk uitgelokt door kleine veranderingen (Rotmans, 2005). Zo houdt
de Amerikaanse overheid (de veiligheidsdiensten) vooral rekening met de gigantische emigratie
stromen die global warming teweeg zal brengen. Wat alle voorspellingen vooral op losse schroeven
heeft gezet is het bestaan van de tipping points, feedback loops en ‘abrupt climate change’(zie ook:
Green credit for green growth, 2013; http://vimeo.com/1709110; Wikipedia, 2013). De chain of events
zijn onvoorspelbaar en alle voorspellingen worden tegelijk steeds weer door de werkelijkheid
overtroffen. Een aantal van deze ontwikkelingen die een chain of events kunnen veroorzaken.
- Als het zeeijs voor Groenland verder gaat smelten (en dat is op grote schaal gaande) gaat het
landijs versneld smelten. Als dit gebeurd stopt de warme golfstroom en kan er binnen 6 maanden
een grote ijstijd aanbreken (zie video documentaire van Nicolas Koutsikas, 2012; Vrije Universiteit
van Amsterdam, 2013).
- Door het verder smelten van het ijs op de polen en Groenland ontstaat er een zeespiegelstijging
van 40 cm tot wel 3 meter (De Morgen, 2013).
- Als het methaan onder het ijs en van het perma frots van de toendra vrij komt ontstaat er in korte
tijd een mass extinction (Ameg, 2013 en zie de video en de oproep Thom Hartmann, Sam Sacks,
and Leila Conners, 2013).
- Als de gletsjes in het hooggebergte verder gaan smelten zullen vrij plotseling vele miljoenen
mensen ineens geen water meer hebben. Voor de Ganges alleen al zou het verlies van het
smeltwater als de gletsjers verdwenen zijn, leiden tot 2/3 minder water in de periode juli september en zo leiden tot een watertekort voor 500 miljoen mensen en 37% van de geïrrigeerde
landbouw in India (Climate challenge, 2013).
- De verviervoudiging van de CO2 in de afgelopen 50 jaar heeft geleid tot een verdubbeling van de
CO2 opname in de oceanen. Als het kritieke punt is bereikt kan de invloed van CO2 op het klimaat
twee keer zo groot worden (Hoek, C., Kraaijvanger, T., 2013).
- De temperatuur stijging slaat heel erg veel energie op in de oceanen, bossen en op land wat freek
weather doet ontstaan zoals extreme stormen, vuurstormen, woestijnvorming (Spanje !) en zeer
grote overstromingen enz.
7
-
Er is al sprake van massa extinctie (zie bijlages, figuur 3), de vraag is wanneer er soorten
uitsterven die bijvoorbeeld de voedselvoorziening mondiaal in gevaar brengen (de bij
bijvoorbeeld).
En zo zijn er nog een hele rits tipping point die het klimaat plotseling en grootschalig definitief uit
evenwicht kunnen brengen. Wat de wetenschap de grootste angst aanjaagt: de modellen kunnen veel
zaken niet bevatten en voorspellen, de meeste variabelen en hun effecten kennen we niet. Alle
voorspellingen zijn tot dusver steeds aan de behoudende kant geweest en ver door de werkelijkheid
ingehaald.
Ross Gelbspan is een vooraanstaand journalist die
zijn baan heeft opgeven om zijn leven te wijden aan
het verzamelen van alle (des)informatie over de
grootste mondiale crisis (Gelbspan, 2013). Een
tekst van de site: "The depression we're all trying to
avoid could very well be a prolonged chronic
reaction to what we've been doing to...nature and to
cities and to whole peoples...partly because this is
the soul's reaction to the mourning and grieving that
we're not consciously doing" (Hillman, 1997).
Deze depressie is niet anders dan een chronische uitgesteld reactie op wat we elkaar, de aarde en de
mensheid aandoen. We hollen als lemmingen achter elkaar de afgrond in. Het wordt tijd om de feiten
onder ogen te komen, om het verhaal te gaan vertellen. Om te treuren en te zoeken naar nieuwe
kracht tot overleven.
3 DE HAAT VAN DE WERELD.
(Lucas 15)
En moeder aarde rees op uit het stof van de aarde en de wateren. Haar stem geselde de mens in
wind en toorn. En hoor wat Zij sprak: U haat de wereld, onwetend kleine mens. Weet dan dat u Mij
eerder dan u zelf gehaat heeft. Want als u betrokken tot de wereld zou zijn, dan zou u de wereld en
het hare liefhebben. Maar omdat u van de wereld vervreemd bent, terwijl ik u uit deze wereld heb
gemaakt en uitverkoren, daarom haat de wereld u. U hebt zich tegen Mij gekeerd. Herinner het woord
dat Ik u gezegd heb: Een slaaf is niet meer dan zijn heer. En ik heb u niet tot de slaaf van mijn aarde
geschapen. Zij is ook uw aarde. Maar als u Mij vervolgd hebben, zal ik ook u vervolgen. Wie Mijn
woord en planeet in acht neemt, zal ik ook in acht nemen. Ik ween om deze dingen die u mij aandoet
omwille van Mijn rijkdom. Omdat u de schepper en het universum niet kent die Mij in mijn baan
gezonden heeft. Als Ik niet ontstaan was en tot u in de prille hof van Eden gesproken had, dan had u
geen besef van deze zonde. U nam van de boom van Kennis en nu heeft u geen voorwendsel voor
deze zonde. Geen onwetendheid om uw schaamte achter te verbergen. Wie Mij haat, haat ook Mijn
Schepping. Als Ik op deze aarde niet de werken van kracht en schoonheid had voortgebracht die
niemand anders heeft voortgebracht, dan had van uw zonde geen besef. Maar nu heeft u gezien wat
u Mij heeft aangedaan en beseft u hoe Mij en de Schepper hebt gehaat. Droefenis vult mijn diepste
wezen. Want u heeft Mij zonder reden gehaat. En u wacht tot wanneer de Trooster is gekomen? Maar
wie zal u nog troosten? De Geest van de waarheid die ik spreek, die van de Schepper uitgaat, en de
aarde die ik u toon is Mijn getuige. En nu, nu het nog kan zult ook u getuigen, want u bent van het
begin af aan Mij verbonden.
(Lucas 16)
En ik opende mijn ogen. En zie voor mij stond Moeder aarde en naast haar een engel. Een angst
aanjagend beeld, gehuld in zwart. En zijn vleugelen waren zwart als pek uit de hete poelen der aarde.
En zij sprak tot mij. Johannes; Dit heb Ik tot u te zeggen, opdat u niet struikelt. En volhard in uw
8
boodschap. Want ze zullen u ontkennen en uw wetenschap verwerpen en u uit centra van macht
werpen. Ja, de tijd zal komen dat er een prijs op uw hoofd zal staan en een ieder die u doodt, denkt
God en de mensheid een dienst te bewijzen. En deze dingen zullen zij u doen, omdat zij de aarde van
de Schepping niet meer kennen en Mij ook niet. Maar deze dingen heb Ik tot u gesproken, opdat,
wanneer de tijd komt, u zich herinnert dat Ik ze u gezegd heb; maar deze dingen heb Ik u van het
begin af gezegd, omdat Ik bij u was. In uw geest en uw werk. En nu ! Ga heen naar Hen om wie ik tot
u gekomen ben. Niemand van u vraagt Mij: Waar gaat U heen? Daarom zullen ze u vragen. Omdat Ik
deze dingen tot u gesproken heb, heeft de droefheid uw hart vervuld. U weet. Maar Ik zeg u de
waarheid: Het is nuttig voor u dat voor Ik de Trooster naar u toe zal zenden. De Trooster is de
waarheid die van achter de Schermen van het weten naar buiten zal treden. Ze zal zich niet langer
laten verschermen, maar tot een ieder doordringen. En als die dag gekomen is, zal Zij de wereld
overtuigen van zonde die Mij en de Schepping is aangedaan. Zij zal spreken van gerechtigheid en van
oordeel: De indringende onweerlegbare waarheid. Zij toont de zonde, de vernietiging van Mijn hart. Zij
zal de schermen open en de mensheid zal zien wat zij niet hebben willen zien. Want ziende waren zij
blind, omdat zij niet in Mijn tekenen geloven; Zij zal met u gaan en tonen het oordeel, omdat de tijd
van het bestaan van deze wereld veroordeeld is. ‘Mene, mene Tekel ufarsin’. De wereld van de
mensheid is gewogen en te licht bevonden, de dagen zijn geteld en tot een einde gekomen. Nog veel
heb Ik tegen u te zeggen, maar u kunt het nu niet dragen. Maar wanneer Zij met u komt, de Geest en
het scherm van de waarheid, zal zij u de weg wijzen in heel de waarheid. Zij zal niet vanuit zichzelf
spreken, maar uit de onomstotelijke bewijzen die zij vergaard, gezien en gehoord zal hebben. En jij
en zij zal spreken, en de toekomstige dingen zullen aan de mensen worden verkondigd. Mij zul je
verheerlijken, want zij zal het uit de waarheid uit het Mijne nemen en het u toen en jij zal het
verkondigen. Alles wat de Schepping heeft, is het Mijne; daarom heb Ik gezegd dat zij het uit het Mijne
zal nemen en het u zal verkondigen. Blijdschap na droefheid, hoop nabij het einde. Moeder aarde
zweeg en haar tranen dropen neer en vormden een meer van zout vol grillige pilaren aan haar voeten.
En de engel sloeg zijn ogen op als vurige kolen gloeiden zij op. En zijn stem rolde als de donder;
Voorwaar, voorwaar, Johannes, en gij gehele mensheid, Ik zeg u dat u zult huilen en weeklagen, in
angst zult u zoeken naar een verandering. Slechts tijdelijk zal de wereld zich verblijden en u zal
begrijpen dat zij de ernst niet hebben begrepen en zult opnieuw bedroefd zijn. Er naar verlangend dat
uw droefheid tot blijdschap zal worden. Uw boodschap zijn zal zijn als het zaad dat valt in een akker
die door distels overwoekerd zal zijn en de jonge scheuten verstikt. Uw getuigenis ontvangen gelijk
wanneer een vrouw baart, heeft zij droefheid, omdat haar tijd gekomen is, maar wanneer zij het kind
gebaard heeft, denkt zij niet meer aan de benauwdheid, vanwege de blijdschap dat een mens ter
wereld gekomen is. Uw boodschap zal haar zeggingskracht verliezen omdat de barensnood voorbij
gaat. Ook ik zie nu wel uw droefheid, maar Ik zal u weerzien, wanneer alles tot het einde komt. En uw
hart zal zich verblijden dat het voorbij is en niemand zal uw blijdschap van u wegnemen. En op die
dag zult u niets meer vragen. Want voorwaar, voorwaar, Ik zeg u: Alles wat u de Schepper zult bidden
in Naam van de moeder Aarde dat zal gegeven zijn. Deze dingen heb Ik in beeldspraak tot u
gesproken, maar de tijd komt dat Ik niet meer in beeldspraak tot u spreken zal, maar zij, over wie tot u
is gesproken, zal openlijk de dingen over de einde van de Schepping tonen en u zal ze verkondigen.
Op die dag zullen allen alle nog gekende namen bidden, en Ik zeg u dat ieder de Schepper vragen zal
om vergeving voor de zonde die moeder aarde en de Schepping is aangedaan. Wee hen die dan zijn.
Wee hen die dan weten wat is geschied en zal geschieden. Ook Ik ben van de Oude uitgegaan en
ben in de wereld gekomen; Ik verlaat de wereld weer en ga heen naar de Oude.
4 DE VERWOESTING VAN JERUZALEM VOORZEGT.
(Lucas 21 e.v.)
En de moeder aarde nam mij bij de hand, mee op grote hoogte en wees mij de aarde zodat ik haar
kon overzien, het heden en verleden. De stem sprak tot mij: Johannes zie, en zij wees naar de aarde.
De aarde is als een tempel, een hof met prachtige planten en dieren aan de boom van het leven
gewijd. Een rijk van meren, bossen, rivieren, zeeën en bergen en vlakten. Wat betreft deze dingen
9
waarnaar u kijkt: Er zullen dagen komen waarin niet één rots op de andere rots gelaten zal worden die
niet afgebroken zal worden. Geen boom zal meer in een bos staan en geen rivier meer door haar
bedding stuwen. En een jammerklacht steeg op van de aarde en hun stem richtte zich tot de engel
vroeg : Grote moeder, wanneer zal dat dan zijn en wat is het teken dat deze dingen zullen gebeuren?
En Zij sprak: Pas op dat u niet misleid wordt, want velen zullen komen zeggen: De tekenen die u ziet
zijn vals. Zij zullen getuigen over waarheid en de waarheid verschermen en aan u verbergen. Maar
hoed u voor deze valse profeten. Als de tijd nabij is gekomen, ga hen dan niet achterna. En wanneer u
zult horen van oorlogen en allerlei oproer, wees dan niet verschrikt. Want deze dingen moeten eerst
geschieden, maar dat betekent niet meteen het einde. Het ene volk zal tegen het andere volk opstaan
en het ene koninkrijk tegen het andere koninkrijk; Want de fossiele bronnen en voedsel worden
schaars en een noodzaak tot overleven zal uw bestaan beheersen. En er zullen grote aardbevingen
zijn in verschillende plaatsen, hongersnoden en besmettelijke ziekten. Er zullen ook verschrikkelijke
dingen en grote tekenen vanuit de hemel plaatsvinden. Maar vóór deze waarheid zullen pogen de
handen aan u slaan en u vervolgen, door u over te leveren aan de wetenschap, de machthebbers, de
rijken en bezitters, industriëlen, banken, u gevangen nemen en u zult voor koningen, presidenten,
hoven en rechters geleid worden omwille van uw boodschap over Mijn aarde. En dit zal u overkomen,
opdat u zult getuigen. Neem u dan in uw hart voor niet van tevoren te bedenken hoe u zich moet
verdedigen. Want Ik zal u mond en wijsheid geven die al uw tegenstanders niet zullen kunnen
weerspreken of weerstaan. Om dat je met Mij verbonden bent. En zij zal u bijstaan en beschermen
met het scherm der onomstotelijke waarheid. En u zult ook door ouders, broers, familieleden en
vrienden verraden en bespot worden en zij zullen sommigen van hen die u volgen doden. En u zult
omwille van uw liefde voor Mij door allen gehaat worden. Maar er zal beslist geen haar van uw hoofd
verloren gaan. Door uw volharding zult u uw leven verkrijgen. En de engel voegde zich bij ons op de
berg en sprak.
De grote verdrukking
Wanneer u zult zien dat de aarde door legers en opstandigen bevolkt wordt, weet dan dat zijn
verwoesting nabij is. Laten dan wie er dan in het veld zijn, vluchten naar de bergen en wie zich in de
stad bevindt, daaruit wegtrekken en wie op de velden zijn, er niet in gaan. Want dit zijn dagen van
wraak, opdat al wat is voorzegt, zal plaatsvinden. Maar wee de zwangeren en de zogenden in die
dagen, want er zal grote nood zijn in het land en toorn over dit volk. En zij zullen vallen door de
scherpte van het zwaard en in wie zwak is wordt vertapt en aan zijn lot over gelaten om te sterven. En
de aarde zal door de industrie en rijken vertrapt worden, totdat de tijden van de roofbouw en destructie
en zielloos egoïsme vervuld zullen zijn. Want hoed u voor die tijd. En er zullen tekenen zijn in zon,
maan en sterren, en op de aarde benauwdheid onder de volken, in radeloosheid vanwege het
bulderen van zee en golven. En de vloeden die hen overspoelen. En het hart van de mensen zal
bezwijken van vrees en verwachting van de dingen die de wereld zullen overkomen, want de krachten
van de hemelen zullen heftig bewogen worden. Wanneer nu deze dingen beginnen te geschieden, kijk
dan omhoog en hef uw hoofd op, omdat uw verlossing nabij is. Zo ook u, wanneer u deze dingen zult
zien geschieden, weet dan dat het einde nabij is. Voorwaar, Ik zeg u dat dit geslacht zeker niet voorbij
zal gaan, totdat alles geschied is. De hemel en de aarde zullen voorbijgaan, maar Mijn woorden zullen
beslist niet voorbijgaan.
Wees Waakzaam
Wees op uw hoede dat uw hart niet op enig moment bezwaard wordt door roes en dronkenschap en
door zorgen over de alledaagse dingen, en dat die dag u niet onverwachts overkomt. Want als een
donderslag bij heldere hemel zal dit alles komen over allen die op het hele aardoppervlak wonen.
Omdat zij hen ogen hebben gesloten en de tekenen genegeerd. Waak dan te allen tijde en bid dat u
waardig geacht zult worden om al die dingen die gebeuren zullen te aanvaarden en ten goede te
keren. Bekeert u tot de Mij en heb mij lief. Laat uw haat varen. Het is niet mij die u haat, het is slechts
uw eigen ik en levenskracht tegen wie u zich keert.
10
5 WAAROM LATEN WE ONS OPWARMEN ALS KIKKER IN EEN PAN EN DOEN
WE NIETS? W AAR KOMT DEZE COLLECTIEVE ZELFDESTRUCTIE , WAAR
KOMT DIT LEMMING GEDRAG VANDAAN?
Over onze ‘essentie’.
5.1
HET EGO.
Freud geeft aan dat de mensheid leeft in een permanent conflict met de (eigen) natuur. Dit wordt in
meerderheid verdrongen of ontkend en respectievelijk onderbewust gecompenseerd en onbewust gedecompenseerd.. De menselijke psyche is als een drie-eenheid (het ei van Freud): het ego. Er is een
‘ik’ dat het conflict tussen het geweten (Uber ich: de cultuur) en het driftleven (het ES: de natuur, het
mythische gevecht tussen de eros en de tenatos) reguleert. Een begrip als liefde heeft Freud
substantieel in het Libido ‘gelokaliseerd’ wat de grondslag wordt voor het latere Marxisme. In deze
opvatting vanuit de traditionele psychologie is de meerderheid van de mensheid ‘hardnekkig
problematisch’. Freud was vanuit deze visie pessimistische over het voortbestaan van de mensheid.
Met Freud ontstaat er het onderscheid van natuur- en de geesteswetenschappen. De traditionele
psychiatrie is nog steeds vooral op dit wetenschappelijke paradigma van Freud (en Bleuler) gestoeld.
Het kan aanleiding geven tot personalistisch dan wel naturalistische opvattingen over veranderkunde
(Donkers, 2010).
Bij Jung (de moderne psychologie) is de psyche een viereenheid. Een complex als een Mandela. Het
masker (de persona, het masker waar het licht op valt), het persoonlijk onbewuste (als de schaduw
van het masker: het persoonlijk levensverhaal) en het collectieve onbewuste (het vrouwelijke in de
man: de Anima, en het mannelijke in de vrouw: de Animus. De Oude wijze in de man en de Grote
moeder in de vrouw). In de relatie van de ‘aantrekkende tegenstellingen’ zijn de godenparen van de
anima en animus werkzaam. Tussen gelijkgezinden speelt het persoonlijk levensverhaal, wat voor de
een zichtbaar is voor de ander en daardoor de bron van broedertwisten en van jaloezie en afgunst is.
Yung wijst naar een behoefte die de mensheid onderdrukt, het collectief onbewuste. Het is de Oh en
de Ah belevening van de holenmens die daardoor tekens en symbolen is gaan gebruiken. Deze
‘ervaring’ is ook daadwerkelijk aanwijsbare als een functie in het menselijk brein. Collectief zijn we
onbewust van de krachten van het Godenpaar (de ziel) en van de wijze en grote geest van de Oude
wijze en de Grote moeder (de geest). Deze psychische functie is in de cultuur als religie
geïnstitutionaliseerd. Religie kan de uitingsvorm ervan zijn, het gaat voor Jung echter om de
psychische/ psychologische functie die bij de postmoderne mens verwaarloost/ onderontwikkeld is.
Het is deze ‘functie van het brein’ die de eenheidservaring teweeg brengt en het afgescheiden zijn
opheft. Voor Jung is niet zozeer de mens hardnekkig problematisch, maar is de psyche van de mens
en de mensheid complex. Voor Jung ontstaat het individu vanuit een proces van een voortdurend
slaan op hetzelfde aanbeeld. We kunnen het kind zijn dat speelt met de tijd, daarentegen verspelen
we de tijd en zijn de oorzaak van al het komende leed.
De stelregel is: ‘Als binnen als buiten’: wat daarbinnen ontkend en verdrongen wordt, wordt ook
daarbuiten ontkend en verdrongen. Waar Freud verwijst naar het conflict en de hardnekkigheid van
tegengestelde belangen (van cultuur en natuur) verwijst Jung naar de complexiteit daarvan. Jung zegt
dat het werkelijke gevaar van deze wereld de mens zelf is en dat we ons mogen beklagen dat we daar
geen weet van hebben: ‘We are the origin of al coming evil of which we are pitiful unaware’ (Jung,
1959). Jung heeft de psychologie verrijkt met en een nieuwe mensvisie (de bewerkte kubus van
Heijmans) en baseerde dat op heel veel onderzoek naar de oude betekenisvolle verhalen die
mensheid generaties lang heeft doorgegeven (mythes, sagen en legenden).
Bewerkte kubus van Gerard Heijmans:
Extravert – intravert (het natuurlijke meer naar binnen of naar buiten gericht zijn)
Actief – passief/ rust (als de getijden van eb en vloed)
Gevoel- verstand (het aanvoelen van de waarde der dingen als intuïtie: de digitale ‘veel
gelijktijdige informatieverwerking’, tegenover het redeneren en de logica: de analoge ‘één ding na
het andere informatieverwerking’)
11
Primair- secundair (als de manier van doen, de coping, primaire en secundaire agressie)
‘Gevoel’ staat gelijk met ‘het aanvoelen van de waarde van iets’. Jung noemt dat de intuïtie, de
menselijke (Goddelijke) ziel en de (Grote/ Wijze) geest. De vraag is hoe het kan dat we zo
verschrikkelijk slecht de waarde van de dingen kunnen inschatten en aanvoelen. We lijken collectief
onbewust van de zee die voor de mens in beweging is gekomen en veel geeft, maar het is dezelfde
zee die ook neemt ! De moderne mens lijkt de natuurlijke balans tussen activiteit/ passiviteit en gevoel/
verstand verloren te hebben. Dat is geen issue voor strijd tussen de sexen, of tussen de grote God
van de Islam, of de wijze Oude van de Christenen. In de Middeleeuwen was de ziel gelokaliseerd in
de soma (de buik). De postmoderne mens lokaliseert dat nu in het hoofd en associeert dat met
denken. Veel van dat denken blijkt repeterend en zonder doel of functie en wat daaruit voortkomt is
evenzo net zo zinloos. Vanuit het Zen Boeddhisme is de westerse mens verslaafd aan dit repeterende
denken. Er is een voortdurende innerlijke dialoog (Hermans, 2006) over ‘het verhaal over onszelf’ wat
zich afspeelt in het verleden en de toekomst. Dit is de staat van het ego als een permanent
onvervulde staat. Het ego is verslaafd aan een ‘meer’ dat nooit vol is. We leven niet in het nu. Als we
in staat zijn het denken tot rust te brengen door onze aandacht te verplaatsen weg van het hoofd naar
de levendige gevoel in het (perifere) lichaam, dan zou de balans van gevoel/ verstand en activiteit/
passiviteit kunnen herstellen. Het denken is dan niet meer dominant en is weer een middel tot een
doel, en niet het doel op zich. Er ontstaat rust en stilte in de aanhoudende stroom van activiteiten en
denken (vol-ledigheid). De aard en enige eigenschap van het ego is dat het onvolledig is en dat het
dus nooit genoeg heeft (Tolle, 2005). We zijn niet aan olie verslaafd, we zijn verslaafd aan een ‘meer’
dat nooit vol is, aan de onvervulde staat van ons ego.
Yung verwijst naar de toestand van de post moderne psyche, het toestandsbeeld van de postmoderne
mens. We zijn allemaal als kikkers in hetzelfde opwarmende water of ‘which we are pitiful unaware’.
Kikkers voelen dat niet als dat maar langzaam genoeg gebeurd.
5.2
HET GESTAPELDE BREIN.
‘Ik begrijp mijn daden niet; het goede dat ik wil doe ik niet, en het slechte dat ik haat, dat doe ik’
(Rom.7:14-15). In het leed dat we onszelf aandoen door de gevolgen van de klimaat veranderingen,
zijn we met elkaar verbonden. Toch zorgt deze band er niet voor dat er veel veranderd. Het collectief
gedeelde lot, zet ons niet in beweging. Mogelijk heeft dit te maken met de opbouw van ons
evolutionair gestapelde brein.
- Het reptielen brein: klassieke conditionering, voortbestaan van het individu en van de soort,
agressie, dominantie, territoriale en rituele driften, ademhalen, het verteren van voedsel en
seksualiteit (is nauwelijks toegankelijk voor de neocortex).
- Zoogdierenbrein: operante conditionering, motivatie en emotie met betrekking tot voeding,
reproductief en ouderlijk gedrag, analoge communicatie (lichaamstaal, hiermee communiceren wij
bijvoorbeeld met ons huisdier, maar tasten we ook de bedoelingen af van andere mensen). Dit
brein is ook bijziend in de tijd; het denkt op korte termijn. Daarom stellen wij verplichtingen uit,
maar sluiten wij ook leningen af bij banken. De kwaliteiten van dit brein bepalen of wij succesvol
zijn, als mens en als lid van de gemeenschap.
- Neocortex (de nieuwe hersenschors): de buitenste schors van de hersenen geeft de mogelijkheid
voor de taal, abstractie, planning, en waarneming. Het gaat over het voortbestaan van de persoon
en de cultuur. Een belangrijk deel, de prefrontale cortex, is zelfs in staat als manager van ons
functioneren op te treden. Maar, de neocortex is een zwak systeem; zowel het reptielenbrein als
het zoogdierenbrein zijn krachtiger. Wij doen dingen die wij achteraf betreuren. Vaak denken we
niet na en moeten wij onze drie breinen in het gareel zien te krijgen. In hoeverre ons dat lukt is
afhankelijk van onze persoonlijke ontwikkeling.
Het zijn ‘looseley coupled systems’ oftewel het is het ‘het parlement in ons hoofd’ (Vroon, 1992). Je
zou kunnen zeggen dat de innerlijke dialoog van dit driedelige brein niet van nature bestaat, of
bedraad is als een ‘Verenigende Naties van de mensheid’. Het is hooguit een ‘parlement’ of een
‘manager van ons functioneren die drie breinen in het gareel probeert te krijgen’. We leven met deze
nieuwe hersenstructuren verbonden aan dominante oude structuren in een nieuwe wereld. De
12
mondialisering van de mensheid heeft plaatsgevonden, maar niet in ons brein. We voelen ons niet
direct lijfelijk betrokken bij iets als 'de mensheid', niet meer dan als een symbool, als taal. De
bedreiging van de mensheid als geheel (op de iets langere termijn) voelt niet hetzelfde als een directe
bedreiging van onszelf of onze directe naaste. Alle heftige twisten tussen mensen, volken en religies
kan je wellicht vanuit die vorm van bedrading duiden. Het zijn de ‘stammen twisten’ en het is de
stammenstrijd die voortkomt uit het zoogdierenbrein die reageert op een vermeende bedreiging van
de eigen (ideologische) familie of stam. Deze strijd heeft meer prioriteit in het brein dan de ultieme
bedreiging voor ons allemaal ten gevolge van de klimaatverandering. Het doet er dus echt toe hoe en
wat er in ons aangesproken wordt, willen we überhaupt in actie komen.
5.3
DE ANALOGIE.
De mens beschrijft het mens-zijn veelal met termen die voorkomen uit de stand van de techniek en
technische ontwikkeling. Hoe mens-zijn wordt geduid heeft een directe relatie met hoe men tegen de
wereld en de werkelijkheid aan kijkt en wat men daarvan weet. Denk aan begrippen als manisch (van
de maan), zondig (van de zon), aardig (van de aarde), drijfveren (analogie met de klok), stoom
afblazen, de-pressie en (de)compensatie (van de stoommachine), stoornissen en defecten (machines
in allerlei vorm), maar ook woorden als karakter (charasoo=stempel of inkerving), persoonlijkheid (een
persona is een masker) en inprenting (boekdrukkunst) of het ‘wees positief, doe niet zo negatief’
(ontwikkeling van de elektriciteit) of iemand is geladen, wat straal je uit of het raakt de kern
(atoomtijdperk) of iets als het werkgeheugen en informatieverwerking (computer). Kortom wat een
mens is kan alleen maar beschreven worden door een analogie (Vroon, 1992), want de essentie is
niet kenbaar.
Het Nederlandse woord ziel is verwant met het Gothische saiwala (met het Latijnse 'saeculum' en
misschien met Grieks *saiwolos, vergelijk Aeolus). Veel woorden in andere talen die qua betekenis
verwant zijn aan het woord ziel gaan etymologisch terug op woorden die adem(en), lucht, wind, ruiken
e.d. betekenen. Grieks: het woord psyche (ziel) betekent evenals pneuma (geest) wind of lucht (<
pne(w)ô = waaien). Latijn: de woorden anima (ziel) en animus (geest) betekenen wind, spiritus (geest)
adem. Sanskriet: âtman (ziel) betekent lucht (vergelijk adem - misschien - Grieks "atmos").
Hebreeuws: de woorden nefesj (levensadem), nesjamah (ziel) en roeach (geest) betekenen
respectievelijk geur, lucht en wind. Volgens de taalkundige H. Möller hangen nefesj en nesjamah
samen met neus, roeach met reuk. Anderen zien ook in het Griekse woord nous of noös (geest)
verband met neus (Wikipedia, 2013).
De existentie van de mens gaat echter vooraf aan de niet-kenbare essentie.
5.4
OVER DRAAGKRACHT EN DRAAGLAST.
De mens heeft voor zichzelf onoverkomelijke uiterlijke omstandigheden gecreëerd. Adaptatie
(aanpassing) en mitigatie (overleven) falen steeds meer. Er ontstaat daardoor massale mondiale
stress, regressie en agitatie.
6 WAAROM ZIJN WE COLLECTIEF ZO VERZAND IN
STAMMENSTRIJD EN STAMMENOORLOGEN .
Over onze existentie.
In de filosofie wordt de groei van het denken beschreven van de oudheid (de klassieke mens), de
verlichting (de traditionele mens) tot aan de moderne en postmoderne mens. Er wordt onderscheid
gemaakt tussen het denken vanuit een gesloten en open wereldbeeld (Peursen, 1975). Het gaat om
de manier waarop mensen met zichzelf en de dingen/ de wereld omgaan.
Transcendente denken (open wereldbeeld)
Immanente denken (gesloten wereldbeeld)
Mythisch denken
Magisch denken
Ontologische denken
Substantiële denken
13
Functionele denken
6.1
Operationalistische denken
MAGISCHE DENKEN.
In deze eerste fase van de mensheid weet de mens zich in beslag genomen door geheimzinnige
machten rondom hem. Bij de mythische beleving stond de huiver voor de oermachten voorop, de
erkenning van het dat. De mens gaat volledig op in de natuur, neemt nog geen afstand; is hier ook
niet toe in staat. Natuur en bovennatuur zijn hier volkomen één. In de mythische houding van de mens
is er een deelhebben aan de machten (participatie); machten die de natuur en de mens doordringen.
De mythe is het Godenverhaal van de wording van de mens. Het drukt uit ‘dat iets is’. Het zijn de
overgeleverde en verklarende betekenisvolle (Goden) verhalen in de vorm van de drama’s, de spelen
en tragedies die gaan over de mens en de relatie tot wat boven ons gesteld is en dat wat ons te boven
gaat. Het zijn de verhalen van verborgen en onderliggende machten en krachten die bij de wording
van de mensheid een rol spelen.
Tegenover het mythische denken over het ‘dat’ van het mensenleven vanuit een omvattend zinvol
geheel van krachten en machten, rijst dan het machtstreven van mensen om allen en alles, zelfs
bovenmenselijke krachten aan zich te willen onderwerpen (het magische denken). De mens is niet
afgescheiden van de wereld en de dingen om hem heen. De mens wordt direct beïnvloed door een
geanimeerde wereld. De mens staat direct onder invloed van deze geanimeerde wereld, en deze
geanimeerde wereld staat ook direct onder invloed van de eigen wil (hoogmoed).
6.2
SUBSTANTIËLE DENKEN.
In de ontologische bezinning is er het afstand nemen (distantiëren), de ontologische houding, tot alles
wat de mens omringt, om zo, via inzicht, het bewijs te leveren voor de machten van ons bestaan en
van de natuurlijke wereld. Het gaat om het erkennen daarvan door inzicht: de erkenning van het wat.
We zien dit bijvoorbeeld duidelijk bij de (Griekse filosoof Plato). In beide houdingen en denkfasen gaat
het volgens Van Peursen om het vinden van de juiste relatie tussen de mens en de machten. De
aankondiging van de ontologische fase is de bevrijding van de magie. Ontologisch betekent dit vooral
een goede verstandhouding: letterlijk een houding van het verstand. Het verstand moet het wezen van
mens, de wereld en dat wat ons te boven gaat erkennen. Het ontologisch denken is de zijnsleer als de
bevrijding van het magische denken. De bezinning waarbij de scheiding van sacraal en profaan
ontstaat. Binnen de ontologie, ook wel zijnsleer genoemd, denkt men na over het zijn van dingen en
hoe zij bestaan. In de sociale wetenschappen betekent dit het nadenken over het bestaan van sociale
constructies, actoren, tijd, ruimte, normen en macht en hoe deze dan bestaan (C. Tromp, 2004). Ze
zijn niet aan te wijzen maar komen voort uit theorieën die impliceren dat ze bestaan. In de sociale
wetenschap zijn er twee verschillende ontologische perspectieven te onderscheiden. Dat van het
objectivisme en constructivisme.
Ontologisch uit echter de hoogmoed zich in substantialisme. Substantialisme houdt in dat de mens in
het afstand nemen doorslaat. Echter mensen kunnen in hun denken over het ‘wat’ er is in de
werkelijkheid, het ‘zijn der dingen’ verabsoluteren als de enige wereld zonder de mens daarin te
betrekken. En vervolgens zelf ernaar streven alles te kunnen overzien en beheersen. De afstand
wordt zo groot, dat objecten (zoals de medemens) niet meer bestaan. Samenhang verdwijnt en alles
bestaat nog slechts uit losse atomen (ons woord ‘ individu’ komt van het Grieks woord atoom!). Het
‘wat’ wordt verzelfstandigd en zo geïsoleerd. “Het uitzicht op wat de mens te boven gaat verdwijnt.
Wanneer de waarden (de waar-heid) tot tijdloze waarheden geworden zijn, verliest men contact en
communicatie en verbleken zij. Tussen het sublieme en onwerkelijke ligt maar één stap. De
beheersingsmacht van het menselijk denken, wetenschap en techniek wordt dan zo groot, dat al het
andere niet anders meer is. Zelfs een kind kan zien dat de kleren van de keizer niet bestaan.
Nietzsche spreekt aan het begin van de 20e eeuw van de ineenstorting van de waardenwereld. De
waarden worden onttroond, de hemel geraakt leeg, de mens wordt uitgehold, de samenleving
de
versplintert. Ook het zijn van de mens doet zich voor als een substantie. In de 19 eeuw werd er
bijvoorbeeld het ‘karakter’ verondersteld in de sappenleer bepaald door de levenssappen en
lichaamsbouw (flegmatisch: flegma=speeksel, , sanguinisch=bloed, cholerisch=gal, pycnisch=kort en
14
gedrongen, leptosoom=lang en dun). De ziel van de mens was in de middeleeuwen gehuisvest in de
‘soma’ (de buik). Ook bij Freud is er nog sprake van substantionalisme gelet op het bestaan van het
‘het Libido’ als een ‘substantie’ van de liefde.
6.3
OPERATIONALISTISCHE DENKEN.
De moderne mens in de derde fase van de cultuurontwikkeling wordt niet langer in beslag genomen
door de dingen rondom hem, zoals ten tijde van de mythische periode, maar is ook niet tevreden met
het slechts van een afstand naar de werkelijkheid te kijken zoals in de ontologische fase. De
functionele fase zou je vervolgens kunnen opvatten als de bevrijding uit het isolement van het
substantialisme, waar de mens vervreemd is geraakt van de werkelijkheid om hem heen. De mens wil
een nieuwe betrokkenheid tot de wereld en werkelijkheid vinden en ervaren. De functionele fase
bevrijdt hiervan, door de mens weer een idee van samenhang en betekenis te geven. Dit doet zij door
nadruk te leggen op de rol (de functie!) die een woord, een daad, of een ding heeft. Zo heft zij de
vervreemding op. De mens kan hierdoor de dingen en voorvallen weer ‘plaatsen’ en daarmee ook
zichzelf weer terugvinden. In het mythische denken was de verhouding tussen mens (subject) en
wereld (object) die van wederzijds ‘door-dringen’ en participatie. In het ontologische denken kwam er
distantie, afstand, een weg tot inzicht. In het functionele denken treedt vooral het onderling naar elkaar
verwijzen van mens en wereld op de voorgrond; het gaat dan vooral om de relatie. In zichzelf heeft
niets meer betekenis. Alleen datgene wat de individuele mens ‘raakt’, is zin- en betekenisvol. De mens
ervaart sommige zaken als betekenisvol en andere als zinloos. In het functionele denken worden de
machten pas zichtbaar als de mens kan laten zien dat er een directe relatie is tussen hem zelf en dat
wat hem omringt en beheerst. Anders gezegd: het gaat niet langer om het ‘zijn’ (ontologisch), maar
om de ‘zin’ (functioneel). In de mythische beleving gaat het om het dat, in de ontologische houding om
het wat, in de functionele vooral om het hoe. Dat wil zeggen: de manier waarop iets zich aan ons
voordoet, de wijze waarop we er mee om kunnen gaan, de functie die iets voor ons heeft. De cultuur is
een strategie om de verhouding tot de machten in goede banen te leiden. Het functionele denken
(bevrijding van het substantiële denken) is de opgave van de post moderne mens, waarbij vooral de
niet natuurlijke, culturele machten binnen het bereik van de menselijke verantwoordelijkheid gebracht
dienen te worden. Het gaat er niet om wat iets is, maar hoe iets functioneert. De relatie staat centraal.
Hierbij wordt de ethiek een strategie van de interactie tussen zedelijk besef en de situatie.
De karikatuur noemt van Peursen het operationalistisch denken. Dit denken reduceert de
verschijnselen tot operaties waardoor zij tot stand gebracht zijn, of tot stand gebracht zouden kunnen
worden. Zo kan ook relationeel denken onderscheiden worden van haar schijvorm het relatief of meer
nog het relativistische denken. De open wederzijzdese relatie tussen mens en wereld wordt niet langer
serieus genomen, maar deze verhouding wordt eenzijding opgezegd. Alles moet kunnen vanuit een
bepaald standpunt, maar de relatieve denken legt zichzelf nergens op vast. Dit relativistische denken
komt tenslotte bij onverschilligheid voor en dwang tegen over anderen met hun andere denk- en
leefwereld.
6.4
CONFORMISME: HET KRITISCHE EN NAÏEVE DENKEN.
Het naïeve denken is denken op een onsamenhangende en toevallige manier, d.w.z. ‘deelhebben’
aan een wereldbeschouwing die ons op mechanische wijze ‘opgelegd’ wordt door de omgeving, door
één van de vele sociale groepen waarvan ieder van ons automatisch deel uitmaakt vanaf het moment
dat we ons van onze omgeving bewust worden. Als de wereldbeschouwing niet kritisch en coherent is
maar slechts een toevallig samenraapsel, behoort men tegelijkertijd tot een veelvoud van
massamensen. De eigen persoonlijkheid is op bizarre wijze samengesteld: zowel elementen van de
holenmens als principes van de modernste wetenschap zijn er in terug te vinden, zowel puur
particularistische vooroordelen uit allerlei historische fasen als intuïties van een toekomstige filosofie
die werkelijkheid zal worden als de gehele mensheid verenigd.
Er kan ook een voorkeur gegeven worden aan bewust en kritisch onze eigen wereldbeschouwing uit
te werken en dus om, in overeenstemming met wat ons eigen denken ons ingeeft, zelf ons
handelingsterrein te kiezen. Om actief deel te nemen aan het tot stand komen van de
15
wereldgeschiedenis. Om onze eigen gids te zijn en om niet langer de ons van buiten opgelegde
persoonlijkheid passief en slaafs te aanvaarden. Men behoort altijd, ook waar het de eigen
wereldbeschouwing betreft, tot een bepaalde groepering en wel precies tot de groepering van al die
sociale elementen die een zelfde denk- en handelwijze hebben. Iedereen conformeert zich binnen
enig conformisme, men is altijd massamens of collectief mens. De vraag waar het om gaat is welke
historische vorm dat conformisme heeft, die massamens waar we toe behoren (Scholten, 2007).
De post moderne mens ?
Het naïeve denken staat ook voor de atomaire mens, volledig afgescheiden van de wereld. De
werkelijkheid bestaat alleen nog maar als een ‘verschermde werkelijkheid’ (Verbrugge, 2013). De post
moderne mens is de homo sociaal, homo economicus voorbij als homo informaticus en heeft bijna
onbegrensde informatie zonder enige fysieke binding (de relatie) met die informatie: als de ander, de
aarde en de ervaring. De post moderne mens is de mens die onmatig is en op de apenrots zich
voortdurend op de borst slaat en daarbij ongevoelig is voor het leed van de ander. Van een dikke huid
hebben en morele onverschilligheid: het zijn de problemen van de ander. Het is de groei van het
‘dikke ik’, van de mateloosheid van de consumptieve overdaad als vooruitgangsgeloof: de
compenserende consumptie. Er is sprake van dikke autonomie, versus de diepe autonomie, het dikke
ego versus het diepe ego. De techniek van de technopool trekt als het onmenselijke door ons heen.
Kennis is de grondstof van de technopool. Alles staat in het teken van de rationalisering,
democratisering en vermarkting en dito beheersing en controle. Dit beïnvloed de micro, meso en
macro natuur. Er is tegelijk een neiging om terug te keren naar de theemutsencultuur met dito
(verticale) verhoudingen.
Levenskunst, een nieuwe publieke moraal (Dohmen, 2011) kan de morele oefening zijn in deze
risicosamenleving: er zijn taalspelen en er vallen gaten in de taal. Wat ontsnapt er in de persoon aan
de druk van het conformisme? Er is een recht op onafgestemdheid, op afwijken van de maatgevende
voorbeelden. Tegenover de hypergoods staan zorgvuldig geformuleerde articulaties. Identificaties
staan tegenover projecties: de ander als vuilnisbelt van verlangens en emoties die niet in de
zelfconstructie passen. Agressie, angst en minderwaardigheidsgevoelens waarvan men niet de
eigenaar wil zijn. Er staat een zaak op het spel en in de schaduwspelen moeten we de verschillen
uithouden. Het gaat om het blootleggen van de zenuw die mensen verbind om samen de wond binnen
gaan. We kunnen morele humuslagen organiseren in organisaties. In dit sociale weefsel kunnen we
kampvuren organiseren en de kooltjes warm houden. Het gaat daarbij om modus drie leerprocessen
(zelflerend, ervarend leren) en co-creatie, normatieve professionaliteit en maatschappelijk
verantwoord organiseren. Dat is van belang in de opvoeding en bij de bestaansknopen in ons leven
(Kunnenman, 2009).
De post moderne mens heeft zich nog nooit zo onsterfelijk en onkwetsbaar gevoeld, terwijl hij dichter
staat bij de totale uitsterving als ooit tevoren. Is er wel tijd voor de groei van levenskunst of moeten we
eerst direct en precies aangesproken worden op een manier die ons raakt?
7 JOHANNES OP PATMOS.
(Openbaring 1,9-18)
Ik, Johannes, ben uw broeder ben en deelgenoot aan de verschrikkingen en rampen die zicht
voltrekken over de Koninkrijken en Werelddelen der aarde. Ik ben gevlucht naar het eiland genaamd
Patmos, omwille van het Woord van de aarde, van hen die getuigen over gevolgen van de CO2
uitstoot en de teloorgang van het milieu en alle leven door toedoen van de Mensheid.Ik ben in de
geest van de dingen die komen gaan. En op die dag ,toen ik mij neerzette in mijn stoel en mijn
computer opstartte, hoorde ik achter mij een luide stem, als van een bazuin, echoënd tegen de
wanden van mijn grot. “Ik ben de Alfa en de Omega, de Eerste en de Laatste. Wat u ziet, schrijf dat in
uw computer en stuur door aan de zeven Werelden Azië, Noord-Amerika, Zuid- Amerika, Europa,
China, Afrika, Australië.” En ik keerde mij om, om de stem te zien die met mij had gesproken. En toen
ik mij had omgekeerd, zag ik zeven gouden kandelaren.En te midden van de zeven kandelaren zag ik
16
Iemand die op een oude vrouw leek, gekleed in een groen gewaad tot op de voeten, en op de borst
omgord met een gouden gordel; en haren op haar hoofd waren wit, wit als wol, als sneeuw, en haar
ogen waren als een vuurvlam,15 en haar voeten waren als klei met ijzer, gloeiend gemaakt in een
oven en haar stem klonk als het geluid van wind en vele wateren. En Zij had zeven sterren in Haar
rechterhand en in haar linkerhand een tweesnijdend scherp zwaard. Haar gezicht was zoals de zon
schijnt in haar kracht.En toen ik Haar zag, viel ik als dood aan haar voeten, maar Zij legde Haar
rechterhand op mij en zei tegen mij: Wees niet bang Johannes , Ik ben de Moeder Aarde van het
eerste begin tot het laatste einde. Ik geef het Levende, en Ik neem in de dood terug wat is geweest.
In mij circuleert het leven tot in de eindigheid van mijn wezen. Uit koolstof en as gestold tot ik in as en
koolstof uiteen zal vallen. Opgaan in de oneindigheid van het universum en de eeuwigheid. En Ik heb
de sleutels van het rijk van de dood en van de dood zelf. Maar de uwen hebben ze van mij genomen
en deuren geopend die gesloten hadden moeten blijven.
(Openbaring 5)
Andermaal verscheen moeder aarde aan mij gezeten op een troon tussen de sterren. In haar
hand een boek in zeven delen.
De boekrol met de zeven zegels
Zie Johannes, sprak Zij, het boek van wat al is en van wat komen gaat. van binnen en van buiten
beschreven, verzegeld met zeven Waarheden.En ik zag een engel verschijnen, die met luide stem
uitriep: Wie heeft het inzicht , de kennis is zuiver bevonden om het boek te openen en zijn waarheid te
spreken? Maar er werd niemand in de hemel en ook niet op de aarde geroepen de aarde die de
boekrol kon openen of hem inzien. En ik huilde erg, omdat er niemand werd gevonden die het waard
was het boek te openen, te lezen of in te zien. En een van de engelen aan Haar zijde straalde een wit
licht, blinkend als de zon, zei tegen mij: Huil niet”Johannes. U bent verkozen het boek te openen en
zijn Waarheden te spreken.
(Openbaring 6)
Opening van de eerste zes zegels.
En mij, Johannes, werd het boek geopenbaard. Ik opende de eerste van de Waarheden. Deze kwam
tot in een gezicht. Vier dieren verschenen er aan mij. En ik hoorde één van de vier dieren met een
stem als van een donderslag zeggen: Kom en zie! En ik zag en zie, een wit paard, en zij die erop zat,
droeg een regenboog. En haar was een de kracht gegeven haar alle kleuren te ontnemen en het licht
te overwinnen. En toen het ik de tweede Waarheid geopend had, hoorde ik het tweede dier zeggen:
Kom en zie! En een ander paard, dat rood was, trok uit, en aan hij die erop zat, werd macht gegeven
de vrede van de aarde weg te nemen, en te maken dat men elkaar zou afslachten. En hem werd een
groot zwaard gegeven. En toen ik de derde waarheid geopend had, hoorde ik het derde dier zeggen:
Kom en zie! En ik zag, en zie, een zwart paard, en hij die erop zat, had een weegschaal in zijn hand.
Wegend de tijd die restte. En toen ik het vierde zegel geopende, hoorde ik de stem van het vierde
dier zeggen: Kom en zie! En ik zag, en zie: een grauw paard en die erop zat, zijn naam was de dood,
en het rijk van de dood volgde hem. En hem werd macht gegeven over het leven op de aarde te
doden met het zwaard, met honger, met de dood en door de wilde dieren van de aarde. En toen ik de
vijfde Waarheid geopend had, zag ik een altaar met de zielen van hen die geslacht waren omwille van
het de Waarheid over de aarde, omwille van het getuigenis dat zij verkondigd. En zij riepen met luide
stem: Tot hoelang, heilige en waarachtige Moeder Aarde, oordeelt en wreekt U ons bloed niet aan hen
die op de aarde wonen? Maar de blinkende engel zei tegen de zielen dat zij nog een korte tijd
moesten rusten, opdat het aantal van hun mededienstknechten en hun broeders op aarde hun
getuigenis hadden volbracht. En toen opende ik de zesde Waarheid. En zie, er kwam een grote
aardbeving, en de zon werd zwart als een haren zak, en de maan werd als bloed, en de sterren van
de hemel vielen op de aarde, zoals een vijgenboom zijn onrijpe vijgen afwerpt als hij door een harde
wind wordt geschud. En de hemel verduisterde en week terug als een zee voor zij zich op het land
stort. En alle bergen en alle eilanden werden van hun plaats gerukt. En de machtigen van de aarde,
de groten, de rijken, alle slaven en vrije mensen verborgen zich in de grotten en tussen de rotsen in
de bergen.En zij riepen in wanhoop tegen de bergen en de rotsen: Val op ons en verberg ons voor het
onheil dat Moeder aarde over ons uitstort. Want de grote dag van Haar toorn is aangebroken en wie
17
kan dan staande blijven?
De verzegelden uit de twaalf stammen
Hierna zag ik vier engelen staan op de vier hoeken van de aarde. Zij hielden de vier winden van de
aarde tegen, opdat er geen wind zou waaien op de aarde, of op de zee of tegen enige boom. En ik
zag een witte stralende engel opkomen van waar de zon opgaat, met het teken van de levende aarde.
En zij riep met luide stem tegen de vier engelen aan wie het gegeven was de aarde en de zee schade
toe te brengen: Breng geen schade toe aan de aarde, en ook niet aan de zee en de bomen, totdat de
dienaren van Moeder Aarde hun strijd tot haar behoud verzegeld hebben. En een zwarte engel
verscheen naast haar. Hij nam een wierookvat en vulde dat met het vuur van het altaar en wierp het
op de aarde, en er kwamen stemmen, donderslagen, bliksemstralen en een aardbeving. En de Zwarte
engel sprak met donderende stem: “Dit was slechts een eerste teken van mijn woede. Zie, ik zend u
mijn zonen en dochter om mijn werk te vervolmaken. Daarop verschenen zeven in purperzwart
geklede engelen met zeven bazuinen. En de zeven engelen met de zeven bazuinen gingen zich
gereedmaken om op de bazuin te blazen. En de eerste engel blies op de bazuin en er kwam hagel en
vuur, vermengd met bloed en dat werd op de aarde geworpen. En het derde deel van de bomen
verbrandde, en al het groene gras verbrandde. En de tweede engel blies op de bazuin, en er werd iets
als een grote berg, die van vuur brandde, in de zee geworpen. En het derde deel van de zee werd
bloed. En het derde deel van de schepselen in de zee, die leven hadden, stierf. En het derde deel van
de schepen verging. En toen de derde engel op de bazuin blies, viel er een grote ster uit de hemel, die
brandde als een fakkel. Hij viel op het derde deel van de rivieren en op de waterbronnen. En de naam
van de ster was Alsem. En het derde deel van de wateren veranderde in alsem. En veel mensen
stierven van dat water, omdat het bitter was geworden. De vierde engel blies op de bazuin, en het
derde deel van de zon werd getroffen, en het derde deel van de maan en het derde deel van de
sterren, zodat het derde deel daarvan verduisterd werd, en zodat de dag voor een derde deel niet licht
werd, en de nacht evenmin. En ik zag en hoorde één engel, die hoog aan de hemel vloog en met een
luide stem riep: Wee, wee, wee hun die op de aarde wonen, vanwege de overige bazuinstoten van de
drie engelen die nog op de bazuin zullen blazen.
(Openbaring 9)
De vijfde engel.
En de vijfde engel blies op de bazuin, en ik zag een ster, uit de hemel op de aarde gevallen. En hem
werd de sleutel van de put van de afgrond gegeven. En hij opende de put van de afgrond, en er steeg
rook op uit de put als rook van een grote oven. En de zon en de lucht werden verduisterd door de rook
van de put. En uit de rook kwamen sprinkhanen op de aarde, en hun werd macht gegeven, de aarde
kaal te vreten, zoals de schorpioenen van de aarde macht hebben genomen en haar doden met het
gif dat zij bij haar inbrengen. Maar opnieuw verscheen de blinkende Engel en haar macht was groter
dan die van de kinderen van het duister. En zij gaf het te gehoorzamen dat ze geen schade mochten
toebrengen aan het gras van de aarde, of welke groene plant of welke boom dan ook, maar alleen
aan de mensen die het boek van de Waarheid niet naleefden. En hun werd macht gegeven, niet om
hen te doden, maar om hen te pijnigen, vijf maanden lang. Hun pijniging was als de pijniging door een
schorpioen, wanneer hij een mens steekt. En in die dagen zullen de mensen de dood zoeken maar
die niet vinden. En zij zullen ernaar verlangen te sterven, maar de dood zal van hen wegvluchten. En
de sprinkhanen zagen eruit als paarden die voor de oorlog gereedgemaakt zijn. En op hun koppen
droegen zij kransen als van goud, en hun gezichten leken op gezichten van mensen. En zij hadden
haar als haar van vrouwen, en hun tanden waren als tanden van leeuwen. En zij hadden
borstharnassen van ijzer, en het geluid van hun vleugels was als het geluid van wagens met veel
paarden die ten strijde snellen. En zij hadden staarten die leken op schorpioenen, en er zaten angels
aan hun staarten. En zij hadden de macht om de mensen, die zich tegen Moeder aarde keerden,
schade toe te brengen, vijf maanden lang. En zij hadden een koning over zich, de zwarte engel van de
afgrond. Zijn naam is Abaddon, en in het Grieks heeft hij de naam Apollyon. Het ene wee is
voorbijgegaan. Zie, nog twee weeën komen hierna.
De zesde engel
En de zesde engel blies op de bazuin, en ik hoorde uit de vier horens van het gouden altaar dat vóór
18
God stond, één stem komen. Die zei tegen de zesde engel die de bazuin had: Maak de vier engelen
los die gebonden zijn bij de grote rivieren, de Eufraat en de Tigris. En de vier engelen werden
losgemaakt. Zij waren in gereedheid gehouden tegen het uur en de dag en de maand en het jaar dat
zij het derde deel van de mensen zouden doden. En in dit visioen zag ik de paarden en hen die erop
zaten aldus: ze hadden vuurrode en rookkleurige en zwavelkleurige borstharnassen. En de hoofden
van de paarden waren als leeuwenkoppen en uit hun mond kwam vuur, rook en zwavel. Door deze
drie werd het derde deel van de mensen gedood: door het vuur, de rook en de zwavel die uit hun
mond kwam.Want hun macht ligt in hun mond en in hun staart, want hun staarten zijn als slangen, met
koppen eraan, en daarmee brengen zij schade toe. En de overige mensen, die niet door deze plagen
werden gedood, bekeerden zich niet van de werken van hun handen; zij bleven de demonen volgen
waarmee zij de macht over moeder aarde vast poogde te houden en haar ondergang bespoedigen.
Ook bekeerden zij zich niet van hun roofbouw, hun valse wetenschap, hun verkrachten van de
waarheid en het verdraaien van feiten..
(Openbaring 16)
De zeven engelen gieten hun schalen uit.
1 En ik hoorde zijn luide van toorn zeggen: heb gij nog niet genoeg geboet en tekenen ontvangen om
tot inkeer te komen? Mijn hart is zwaar van walging over de hardvochtigheid van deze mensheid En
tegen zijn zeven engelenkinderen sprak hij: “Ga en giet de schalen van de toorn over deze
schepselen der aarde uit over de aarde. En de eerste ging en goot zijn schaal uit over de aarde, en er
kwam een kwaadaardige en schadelijke zweren bij de mensen die het merkteken van roofbouw en
uitbuiting droegen deze levensweg volgden. En de tweede engel goot zijn schaal uit in de zee, en die
werd bloed, als van een dode. En elk levend wezen in de zee stierf. En de derde engel goot zijn
schaal uit in de rivieren en de waterbronnen, en het water werd zwart bloed. En ik hoorde de engel
van de wateren zeggen: U bent rechtvaardig Moeder aarde Zij die heeft gegeven en u gevoed. U gaf
de mens dit oordeel dat deze over zich heeft geveld. Aangezien zij het bloed en de kennis van de
zieners en profetische wetenschappers vergoten hebben, hebt U hun dit bloed te drinken gegeven,
want zij verdienen het. En de vierde engel goot zijn schaal uit over de zon, en haar werd macht
gegeven de mensen te verzengen met vuur. En de mensen werden verzengd door grote hitte. Maar zij
lasterden de Schepping en verweten moeder aarde onbarmhartigheid en willekeur. Zij noemden ze de
brengster van deze plagen. Maar zij zagen niet de oorzaak in hun eigen toedoen en zij bekeerden zich
niet om Haar eer te geven. En de vijfde engel goot zijn schaal uit over de troon van de verslinder van
grondstoffen en zijn koninkrijk werd verduisterd. En zij beten op hun tong van pijn. En zij lasterden de
krachten van de hemel vanwege hun pijn en vanwege hun zweren, maar zij bekeerden zich niet van
hun werken. En de zesde engel goot zijn schaal uit over de grote rivieren, die levensstromen der
aarde vormen En hun wateren droogden op, zodat de weg gereedgemaakt werd voor de grote
droogten uit de richting waar de zon opgaat. En ik zag een beest als een draak en op zijn rug zetelde
de valse profeet uit de bek van de draak werden leugens en valse getuigenissen over de aarde
uitgespuwd. Zij verkondigden de valse getuigenissen van drie onreine geesten. Dit zijn namelijk de
geesten van de demonen, die tekenen doen in dienst van de machtigen en woekeraars der aarde en
van de hele wereld, om hen te dienen bij hun tomeloze strijd tegen de liefde het behoud van een
leefbare Moeder aarde en de ontkenning van de relatie die zij met de mensheid onderhoudt. En de
draak met zijn meester verzamelde hen die zij dienden op de plaats die in het Armageddon wordt
genoemd. En de zevende engel goot zijn schaal uit over de lucht. En de Zwarte engel sprake met
luide stem: Het zal geschieden. En er kwamen, donderslagen en bliksemstralen. En er kwam een
grote aardbeving, zo een als er niet is geweest sinds er mensen op de aarde geweest zijn: zo'n
aardbeving, zo groot! En de grote steden viel in stukken uiteen en de vloed der zeeën stortte zich over
de volken der aarde. En alle eilanden waren door zeeën en stormen op de vlucht geslagen en bergen
waren er niet meer te vinden. En grote hagelstenen, elk ongeveer een talentpond zwaar, vielen uit de
hemel op de mensen neer. Maar de mensen lasterden het verstoorde klimaat vanwege de plaag van
de hagel, want de plaag van de hagel was zeer groot.
19
7 WAT IS HET VERHAAL DAT VERTELD KAN WORDEN? DE POST
MODERNE MYTHE.
Wat zijn achter de huidige situatie de betekenisvolle verhalen die ons raken en die het zedelijk besef
binnen onze situatie brengen, als het gaat om de eerder genoemde crisis(sen) van de mens.
Etymologie van het woord mens: het woord "mens", Duits Mensch, Zweeds människa, Deens
menneske) is een variant van "man" (Duits Mann, Engels man), die uiteindelijk teruggaat op een IndoEuropese stam *man-: "denken" of *ma-: "meten". Deze stam treft men aan in Latijn mens, mentis:
"geest, verstand" (vergelijk Engels mind), memoria: "geheugen, herinnering", Grieks menos: "geest",
mnèmè: geheugen", Sanskriet man-: "denken, geest", Russisch mnit' "menen, denken". Het Iraanse
woord voor "ik" (voornaamwoord) isman. In het Oudindisch bestaat tevens Manu: "(oer-)mens",
modern Hindi manusha: "mens, man". Deze oerbetekenis kreeg de wetenschappelijke naam Homo
sapiens (Latijn: "verstandige" of "wijze" mens).
Mythes zijn de eerst mondelinge en schriftelijk overleverde godenverhalen over de wording van de
mens. Deze verhalen kunnen als een gedachtesysteem naar voren komen waarin ze aanleiding
geven tot een religie of tot de beschaving die er drager van is. Religies zijn daarbij te onderscheiden
als staatsreligies (zoals Christendom, Islam en Boeddhisme, Hindoeïsme, Jodendom, Protestantisme)
en de esoterische stromingen (zoals Antroposofie, Esoterisch boeddhisme, Gnosticisme, Hermetisme,
Illuminati, Kabbala, Mysteriecultus, New age, Occultisme, Reiki, Rozenkruisers, Satanisme,
Scientology, Soefisme, Tempeliers, Theosofie, Tibetaans boeddhisme, Vrijmetselarij, Wicca en Yoga).
In zijn dialoog Alcibiades (ca. 390 v.Chr.) gebruikt Plato de uitdrukking ta esô, wat "de innerlijke
dingen" betekent, en in zijn dialoog Theaetetus (ca.360 v.Chr.) schrijft hij over ta eksô in de betekenis
van "de uiterlijke dingen". De eerste keer dat het begrip esôterikos opduikt is echter in Lucianus van
Samosata's Βίων πρᾶσις (Veiling van levens) dat omstreeks 166 werd geschreven.
7.1
DE BIJBELSE MYTHES.
Het scheppingsverhaal. De boom van de KENNIS van goed en kwaad gaat mogelijk om de groei van
het menselijk verstand waarin de rede zijn intrede doet waardoor de mens afgescheiden wordt van zijn
omgeving. Dat is wat de mens "verdrijft uit het paradijs". De staat van afgescheiden zijn waarin hij zich
niet meer als eenheid ervaart (denk aan het ‘God is één’) met die omgeving (de natuur) en de wereld
waarin hij leeft. Waar de mens vroeger dacht dat de ziel in de ‘soma’ (de buik) gelegen was, is de
mens een denker geworden waarbij ‘het verstand in het hoofd gelokaliseerd wordt’. Met de intrede van
de rede (lees ook ego, de egoïische mens, de denkende mens, de mens van de taal, ontstaat ook de
omnipotentie, de almachtservaring. Daarmee wordt bedoelt: de mens die denkt de wereld en het leven
(door zijn taal en symbolen) in de macht te hebben en eeuwig leven te hebben (magisch denken).
Oftewel: ik zeg met woorden dat iets is en denk dan te weten wat iets is, alsof ik het door het label van
de taal in eigendom heb. Maar door iets een label te geven kan ik nog helemaal niet weten wat iets is.
In de Bijbel staat: u zult u geen ‘gesneden beelden’ maken. Modern vertaald: van ‘het ene leven’ (van
de bron van het alles, de alfa en de omega, dat waarvan wij komen en waar wij weer naartoe gaan,
het begin wat het einde is en visa versa, vroeger ‘God’) zijn geen woorden en beelden beschikbaar die
kunnen zeggen wat het is. Oftewel zeggen dat iets leven is, wil het nog niet zeggen dat ik kan weten
wat dat is.
In de bijbel komt in de oorspronkelijke vertaling niet een betekenis van God voor als De Machtige
(Peursen, 1975). Het gaat steeds en alleen maar om de Christelijke liefde, oftewel geloof, hoop en
liefde die de eenheidservaring van het leven weer mogelijk maakt. Dat is een sterfelijk leven in het hier
nu. Het hier en nu is het ‘eeuwige leven’ daar in het hier en nu geen verleden en toekomst kan
bestaan. De Bijbel zeg ook: alleen door de liefde van Christus kunnen wij het eeuwig leven beërven
en ervaren. Voor de rijke, hij die alles heeft (veel bezit; ook informatie en kennis), is dat als een
kameel die moet gaan door de oog van de naald. Oftewel: het hebben van veel kennis wil nog niet
20
zeggen dat we veel weten van wat we nodig hebben te weten. Er is verschil tussen consumptie van
een oeverloze stroom aan informatie en daaraan betekenis kunnen geven en ontleden. Al die ellende
komt voort uit de egoïse staat waarin de mens leeft, van veel kennis en weinig weten. Daardoor zijn
we ongevoelig voor het leed en het onrecht om ons heen, want het leed is verbeeld, ver-schermt,
voelen we niet meer vanuit de directe ervaring. Het leed en de bedreigingen van de mensheid komt
als een voortdurende infostroom tot ons als bewegende beelden op onze visuele cortex. We nemen
dit nog wel waar, maar we worden het niet gewaar (waar-neming en gewaar-wording). We beseffen de
werkelijkheid ervan niet meer en zijn vervreemd. Het is als de sluier van Maya. Door ons voortdurende
en excessieve denken zien we niet meer wat we zien, horen we niet meer wat we horen: we zijn
horende doof en ziende blind (Tolle, 2005).
7.2
MESOPOTAMISCHE MYTHOLOGIE.
De homo erectus leefde 1,9 miljoen tot 400.000 jaar geleden, de homo sapiens vanaf 200.000 jaar v
Chr. (de grote ijstijd). Het Holoceen (de geologische tijd van de Mammoet) is een relatief warme
periode of interglacia van de grote ijstijd tot nu. Dit is een geologisch volstrekt unieke periode van een
stabiele aardse temperatuur. Het Mesolithicum (middensteentijd) is een aanduiding voor een
cultuurperiode in Europa die begint na het aflopen van de laatste ijstijd en eindigt wanneer een
samenleving overschakelt op landbouw en veeteelt en tal van nieuwe technologieën ontwikkelt of
overneemt (Neolithicum). Jagen, vissen en verzamelen waren de middelen van bestaan van de
mensen in Mesolithische culturen, die doorgaans als rondtrekkende jager-verzamelaars leefden;
nederzettingen zijn zeldzaam en meestal tijdelijk. Vondsten uit het Mesolithicum tonen aan dat
steenbewerkingstechnieken verfijnder werden en dat magisch-religieuze gebruiken veelvuldiger
voorkwamen.
Het einde van de Weichsel Glaciaal (11.500 jaar geleden), de laatste grote ijstijd genoemd, maakt het
voor de homo sapiens mogelijk landbouw te gaan bedrijven. In (neder) Mesopotamië, het gebied
tussen de Eufraat en de Tigris (in het huidige Turkije), is de hedendaagse mens ontstaan. Het is een
van de grootste samenlevingen waar de homo sapiens als jager/ verzamelaar zes duizend jaar voor
Chr. dankzij irrigatie op grote schaal landbouw is gaan bedrijven. Er woonden voor het eerst in de
geschiedenis van de mensheid maar liefst 20.000 mensen ommuurt samen op ongeveer 14 vierkante
km (Fresco, 2013). Via de zijde route werden (cultuur) goederen van het oosten naar het westen
vervoerd. De Mesopotamische mythologie is de collectieve mythologie die vooraf ging aan de
Sumerische en Akkadische mythologie en van de nog latere Babylonische en Assyrische mythologie
(Wikipedia, 2013).
De bekenste mythen zijn:
-
-
Het Gilgamesj-epos: oudste epos waar de zondvloed in voorkomt en waar de slang, als symbool
van het eeuwige leven, de hoofdpersoon de kans op het eeuwige leven ontneemt.
Het Enuma Elish of het Babylonisch scheppingsverhaal (*): lett. vertaald ‘toen hoog boven..’.
De Atram Hasisepos: de god Enki stelt voor om mensen te scheppen en die het werk te laten
doen. Samen met de moedergodin Mami wordt dit uitgevoerd. Op een gegeven ogenblik zijn er
zoveel mensen dat ze met hun lawaai de god Enlil uit zijn slaap houden. De zondvloed wordt als
een plaag naar de mensen gestuurd. Atrahasis bouwt een rieten ark en overleeft zo met zijn
familie en een aantal dieren de zondvloed. Het epos geeft ook een beeld van de ecologische
problemen waarmee de Sumerische cultuur te kampen had, ondanks -of dankzij- de
bevloeiïngswerken van koningen als Entemena van Lagash.
De Enki en Ninhursaq, de Enki-cyclus, Enki en de wereldorde en Enki en Ninmah Wikipedia,
2013): verhalende dichtwerken over de God Enki.
Een oudste God is de moedergodin MAMI (Mami, Mammitu, Mamu of Mama, ook Ninmah). Zij was in
de Mesopotamische mythologie van het Mesolithicum de Schepperes van al wat is. Dit vrouwelijk
beginsel of Moedergodin schiep, aldus de mythe, ook de mens uit klei. Zij voedde haar schepselen
21
met de eigen magische fluïdums. Er zijn 4 hoofdgoden: An of Anu (god van de hemelruimte, het
heelal), Ki (godin van de aarde), Enlil (god van lucht en stormen) en Enki (Ea, god van water en
aarde). Er zijn ook luchtgoden (atmosferische goden): Nanna de godin van de maan, Shamash de god
van de zon, Ishtar godin van de hemel en godin van oorlog en liefde. Daarnaast zijn er de andere
goden Adath, Enkidu, Inanna, Marduk, Ninlil, 1, inursaq, Ninurta, Tiamat, Uttu, Utu.
Over Shamash (Šamaš, Sjamasj of Sama) de God van de zon.
Zowel in vroege als in late inscripties wordt Ša-maš aangeduid als de "nakomeling van Nanna", dus
van de maangod, en aangezien in de enumeratie van het pantheon de maangod Sin over het
algemeen precedentie krijgt boven Šamaš, is het waarschijnlijk in de relatie met de maangod dat de
zonnegod de afhankelijke macht lijkt. Deze veronderstelling lijkt gerechtvaardigd uit het belang van de
maan in de kalender en in astrologische berekeningen, zowel als met het feit dat de maan-cultus
afkomstig is van het nomadische, en daarom vroegere, stadium van beschaving, terwijl de zonnegod
pas tot vol belang komt na uitvinding van landbouw. Het was een logisch gevolg van het concept van
de zonnegod dat hij beschouwd werd als degene die een slachtoffer uit de greep van demonen kan
bevrijden. Een zieke man kon daarom Šamaš aanroepen als de god waarop men kan vertrouwen dat
hij hulp verleent aan slachtoffers van onrecht. Dit aspect van de zonnegod wordt levendig gebracht in
de aan hem gewijde hymnes, die daarom als de meest schitterende producties in het gehele domein
van Babylonische literatuur gezien worden. Het is evident uit beschikbaar materiaal dat de
Šamašcultus in Sippar en Larsa dusdanig de overige lokale zonnegoden overschaduwde dat deze
opgenomen werden in de overheersende godheid. In het systematische pantheon werden deze
kleinere zonnegoden dienaars van Šamaš. Zo zijn er Bunene als zijn wagenmenner, wiens
wederhelft Atgi-makh is, Kettu ("rechtmatigheid") en Mešaru ("recht"), die worden geïntroduceerd als
dienaars van Šamaš. Andere zonnegoden, zoals Ninurta en Nergal, de patroongoden van belangrijke
centra, behielden hun onafhankelijke bestaan als bepaalde fasen van de zon. Ninib werd de zonnegod
van de ochtend en de lente, en Nergal de zonnegod van de middag en de zomer zonnewende, terwijl
Šamaš gezien werd als de algemene zonnegod.
de
Het huidige christelijk scheppingsverhaal dateert van de 6 eeuw voor Chr (de Babylonische
ballingschap is de tijd van de meeste Bijbelboeken van de Bijbel) is een van de oudste mythes over de
wording van de mens en is afkomstig van de Enûma Eliš (*) of het Babylonisch scheppingsverhaal
ste
(20 eeuw voor Chr). Het is niet alleen een scheppingsverhaal, aan de hand waarvan de schrijver/s
een verklaring trachten te geven voor de natuurfenomenen die de Babyloniërs niet begrepen, maar
ook een verhaal over de strijd van de Goden en de overwinning en verheerlijking van de koning van
de aarde (Marduk). Het scheppingsverhaal begint bij Tiamat (ook Ghanna). De oergodin in de
Sumerische en Babylonische mythologie speelt een centrale rol in het Enuma Elish
scheppingsverhaal. Zij wordt gezien als monsterlijke belichaming van de oerchaos en wordt, als
oerslang, zonder substantiële aanleiding door sommige bronnen gelijkgesteld met een draak en foutief
als zeeslang voorgesteld. Ze is later de personificatie van het principe van de zoutwateroceaan als
tegenpool van haar gemaal Apsu, het principe van de zuivere zoetwateroceaan. Nadat de jonge
goden, hun kindskinderen, haar en Apsu met hun lawaai en bedrijvigheid gewekt hebben, wil Apsu de
rustverstoorders tenietdoen. Maar omdat hij zelf door Enki/ Ea gedood wordt, zweert Tiamat wraak en
gaat een verbond aan met haar zoon Kingu, aan welke jonge god ze grote macht verleent. Samen
met een leger van monsters wil ze nu haar kindskinderen bekampen. Maar die sturen Marduk, de
zoon van Enki/Ea er tegenaan. Deze overwint Tiamat in een tweekamp, splijt haar lichaam in twee en
maakt uit de twee helften het firmament en de wereld (scheppingsdaad).
Deze mythes bevatten allemaal de ‘me’ (uitspraak: mee). Dit is in de Mesopotamische mythologie de
aanduiding voor de verzamelde wetmatigheden die zowel de kosmische orde als de maatschappelijke
orde van de mensen bepaalde. Het waren de ongeschreven wetten die als kenmerken van de
goddelijke drijfkrachten werden aangezien. Je kon een tekort aan ‘me’ (macht) hebben.
22
7.3
DE GRIEKSE MYTHOLOGIE.
De mensheid ontstond volgens de Griekse mythologie toen Prometheus de mens boetseerde uit klei
en de mens goed en kwaad schonk (ziel). Vervolgens blies Pallas Athene er leven in (geest).
Vervolgens onthield Zeus de mens het vuur, omdat hij verbolgen was dat Prometheus de mens had
geschapen en de mens ook zijn eigen creativiteit schonk. Prometheus stal vervolgens vuur van Helios.
In het begin werden mensen veel ouder, hadden geen last van ziektes, en ze hoefden de velden niet
te bewerken omdat het graan uit zichzelf groeide. Zij leefden gelukkig en geweld was hen vreemd. Dit
Gouden Ras werd echter in de Titanenstrijd vernietigd om plaats te maken voor het Zilveren Ras. De
velden moesten worden bewerkt, men kende ziekten en werd vaker en sneller door de dood bezocht.
Uiteindelijk maakte deze plaats voor het Bronzen Ras, dat al geneigd was naar de wapenen te grijpen,
maar aan het echte geweld nog vreemd was. Ook het Bronzen Tijdperk liep ten einde. Het IJzeren
Tijdperk was een orgie van geweld: men leerde ijzer smeden om er wapens van te maken, waarmee
men elkaar bestreed. Ten slotte was de mens zo gedegenereerd dat baby's bij de geboorte al grijs
aan de slapen waren, waarop Zeus besloot de mensheid in een zondvloed te vernietigen. Alleen
Deucalion (Deukalyoon) en Pyrrha bleven over. Ze raadpleegden het orakel van Delphi en hoorden
hoe ze de wereld konden bevolken: 'omhult uw hoofden en werp uw moeders (Gaia: aarde) gebeente
(stenen) achter u'. De stenen die Pyrrha wierp werden vrouwen en die Deukalyoon wierp werden
mannen.
Het verhaal van Icarus is typerend voor het thema van hybris, dat algemeen voorkomt in de Griekse
mythologie. De mens wordt afgestraft voor hoogmoed of overdreven zelfvertrouwen. We kunnen door
het gebruik van de techniek ontsnappen aan de gevangenis van de pijn en onbehagen wat het leven
met zich mee brengt. Te weinig wetenschappelijk onderzoek, te weinig technische interventies kan het
voorbestaan van de mensheid in gevaar brengen (dan vliegen we te laag, hebben we te weinig
ambities) echter we kunnen ook te hoog vliegen. Dan verwachten we alles van ons vernuft, van steeds
maar meer en meer techniek en technische interventies en stapelen we probleem op probleem. De
aard van de post moderne geïndustrialiseerde wereld is een risicosamenleving (Beck, 1992) waarin
sprake is van onbeheersbare risico’s die voortkomen uit deze grootschalige industrialisatie. Dat is wat
er nu gebeurd, we vliegen zo hoog dat onze vleugels smelten en we te pletter vallen
7.4
DE ROMEINSE MYTHOLOGIE.
Er zijn tenminste 180 oorspronkelijke goden bij de Romeinen bekend. De oudste, archaïsche
Romeinen geloofden in natuurgoden: zo aanbaden ze bronnen, wouden en natuurverschijnselen zoals
bliksem. De Romeinen hadden geen goden die vergelijkbaar waren met de Griekse Titanen, of de
verleiding van Zeus door Hera. Ze hadden echter wel een sterk ontwikkeld systeem van rituelen,
priester colleges en groepen van godheden die aan elkaar verwant waren en een rijke verzameling
van historische mythen, die handelden over de opkomst van de stad, voornamelijk bestaande uit
menselijke helden, met een enkele maal een goddelijke interventie. Zo is ook ‘psyche’ een vrouwelijke
persoon uit de Griekse mythologie. Psyche was een koningsdochter en had drie zusters. Zij was de
geliefde van Eros (ofwel Amor), die mag ze echter niet zien. In alle dingen die ze niet moet doen maar
toch doen, krijgt ze schijnbaar onmogelijke opdrachten van de Goden om dat recht te zetten. Cupido
is haar helper en later worden ze in de hemel herenigd krijgen zij een dochter Voluptas. Voluptas is
vaak bij Charites (charitas !) (Wikipedia, 2013).
7.5
SAMENVATTEND.
De oudste mythes (jagers en verzamelaars) komen voort uit het aanbidden van de maan. Het is het
grote moederlijke principe waarin ‘tijd’ gestalte krijgt, als tijd die voorbijgaat. De maan geeft daarbij
steeds weer aan dat er een nieuwe ochtend zal zijn. Het oerprincipe is de oermoeder (‘de grote
moeder’, de mami) waaruit orde ontstaat uit chaos (de draak). Er is besef dat aan de geboorte van de
mensheid, de heerschappij van de gruwelijke draak vooraf gaat.
Daarna komen de zonaanbidders (landbouw, Mesopotamie) waarin het gaat om seizoenen, er
ontstaan begrippen als recht en rechtvaardigheid en er is een tijd die duurt. Het principe van ‘de oude
23
wijze’….de huidige tijd. We hebben als zonaanbidders het besef van onze tijdelijkheid en absolute
afhankelijkheid van de aarde, de maan en haar seizoenen verloren. We wanen ons als mensen in een
eeuwig leven. We zijn echter de oorzaak van al het toekomstige leed. We zijn er de oorzaak van dat
de totale chaos terugkeert. Terug naar de verschrikkelijke draak, waarin er geen tijd meer bestaat en
er geen ochtend meer gloort. Dit monster waaruit ooit orde ontstond verslind per jaar nu al miljoenen
slachtoffers (DARA, 2012) en kost meer dan 934 miljard euro en deze tiran eist de komende decennia
de totale heerschappij. Er is geen held en geen Goddelijk interventie die daar wat aan doet als we zelf
niets doen. Er is geen tijd meer.
7.6
TEMPORALE HISTORIE.
De menselijke geschiedenis is krankzinnig. ‘History is simply one damned thing after another’: citaat
Winston Churchill. Wat we zagen in de crisisjaren van het interbellum was een oeverloze speculatie
en grote geldontwaarding. Tegenover geld als waarde- en betaal(ruil)middel, stonden geen
productiemiddelen als productiewaarde. De westerse mens had een grondhouding: ‘Het zal onze tijd
wel duren, de provisorische levenshouding (Frankl, 1952), na mij de zondvloed". Is dit wel
geschiedenis ? Ook nu weer is er door de banken met het spaargeld van de burgers naar het casino
gegaan” (Cnossen, 2009). Vrijheid heeft ook nu vaak de betekenis van negatieve vrijheid, het recht
dat niemand zich met je bemoeit.
Zie ook het hedendaagse begrip ‘moeder aarde’ en de Indiaanse kritiek op de neo-liberale westerse
levenshouding (Chief Seattle, 1854).
7.7
POSTMODERNE LEVENSKUNST ALS
ETHIEK.
Het systematisch maken van de eigen opvattingen beschermd de mensheid tegen de verschermde
informatiestroom. Er ontstaat postmoderne kennis van de hardnekkigheid van problemen, van de
complexiteit van de aard van het dikke ik gedrag en de onmatigheid en ongevoeligheid in de steeds
meer vermarkte mondiale samenleving. Er ontstaat een dringend besef van een zaak die op het spel
staat als een poëtische woede. Er is naast natuurwetenschappelijke deductieve kennis narratieve
(betekenisvolle verhalende) kennis. Het is de intuïtieve kennis waardoor de mensheid de werkelijke
waarde der dingen kan aanvoelen en de huidige egoïse tijd kan overleven. De plek der moeite kan
worden betreden. Er is geen verwachting meer dat alleen techniek als een quick fix de problemen kan
verhelpen.
8 DE LAST OVER DE WOESTIJN AAN DE ZEE.
(Jesaja 21).
In de nacht werd ik wakker geschud en ontwaakte uit mijn droom. Aan mijn voeten stond een
engel. Dezelfde zwarte engel die Moeder aarde had vergezeld. Kom sprak hij en ik zal u een
gezicht tonen over tekenen.
En hij toonde mij wervelwinden krachtig en verwoestend. Ik zag ze door het Zuiderland voorbijtrekken,
uit de woestijn, uit een vreselijk land, waar honger en dood regeerde. Een hard visioen werd mij
bekendgemaakt: Want zie, dit is het gevolg van aller handelen en de trouweloze handelt trouweloos,
de verwoester wordt verwoest. Maar gij, Johannes,Trek op tegen de verwoester! Beleger de ivoren
torens van het onwrikbaar kapitalistisch Babel, Al haar verkrachtingen en rooftocht zal ik doen
ophouden.
En de engel trok mij mee over het veld, dor en kaalgevreten als na een sprinkhanenplaag. Hij
zette mijn neder op de stoppels van het gewas. Hard en scherp. Ik zag hoe hij zijn handen en
voeten in de stoppels drukte en het vlees doorboorde. Bloed vloeide en kleurde de aarde rood.
‘Ziet Johannes, zie hoe dit land bloed.
De pijn van de verschroeide aarde tergt mijn lendenen met pijnscheuten. Zwanger ben ik van afkeer
over de verwoesting. De weeën van dit onteerde land hebben mij aangegrepen als de weeën van een
24
barende vrouw. De aarde schreeuwt tot mij en ik krimp ineen bij het horen, ik ben verschrikt bij het
zien. Mijn hart slaat over. Gedoemd zullen zij zijn en de gehele mensheid. Dan zal ik komen, gezeten
op mijn vale paard. Huiver en angst zal zaaien en ik hen doen overvallen. Naar de avondschemering
zullen zij verlangen, waar ik anders zo naar verlang, maar het zal hen worden tot een verschrikking.
Want ik ben de toorn die is opgewekt.
(Jesaja 40).
De stem van moeder aarde zegt: Roep! En ik vraag haar: Wat moet ik roepen? Zij spreekt tot mij en
allen: Alle vlees is gras en al Mijn goedertierenheid was als een bloemen op het veld. Maar het gras is
verdord, de bloem afgevallen, als de Geest van de Verbranding er duister en zwart over blaast.
Voorwaar, zegt Zij, het volk is als gras en het gras verdort, de bloem valt af, maar de koolstof verstikt
het leven voor eeuwig.
Gij mensheid die de tekenen negeert, de feiten ontkent en zich afvraagt wiens toedoen dit is.
Een Judas zijt gij allen wanner gij vraagt ‘Ben ik het die dit doet? Uw zilverlingen vertroebelen
uw geweten. Veins niet langer onwetendheid.
Weet u het niet? Hoort u het niet? Keer om op uw heilloos pad. Neen kennis van uw weten luister naar
uw innerlijk en de stemmen die u toeschreeuwen. Zie hoe de aarde wegkwijnt onder uw begeerte en
vernietiging. Is het u vanaf het begin niet bekendgemaakt?Hebt u niet gelet op de fundamenten van
de aarde? Zij is het die zetelt boven en in de omtrek van de aarde, waarvan de bewoners als
sprinkhanen zijn. Zij is het die de hemel uitspant als een dunne doek en uitspreidt als een tent om in te
wonen. Zij is het die vorsten en machthebbers der aarde maakt tot niets, rechters van de aarde maakt
tot leegheid. Want zij zijn niet geplant, nee, zij zijn niet gezaaid en hun afgehouwen stronk wortelt niet
in de aarde. Wanneer haar winden over hen waaien, zullen zij verdorren, en een storm voert hen weg
als stoppels.
En zie ik zag een bloem in het veld. Stralend wit, en uit haar rees een vrouw. Het licht was in
haar van de nieuwe aarde. Ze verhief haar stem en sprak tot mij in zoete tonen.
(Jesaja 42)
Want door mij spreekt de schepping, Waaruit de hemel is ontstaan en uitgespannen over de aarde.
De aarde heeft zich uitgespreid met alles wat daarop uitspruit, Er is adem gegeven aan het volk dat
daaruit is geboren, en de geest gegeven aan hen die daarop wandelen, opdat zij zouden weten en
onderscheid maken tussen goed en kwaad. Want ik heb U geroepen tot gerechtigheid, En Uw hand
genomen om in te grijpen, Opdat u zou beschermen wat u is gegeven en Ik heb U gesteld tot een
verbond met de Moeder aarde. En ik kom tot u om uw blinde ogen te openen, om de gevangene die u
van u zelf bent geworden uit de kerker te leiden, uit de gevangenis te halen en uit de duisternis die u
hebt geschapen. Met uw torens en fabrieken, uw uitstoot en uw gassen. De voorgaande dingen – zie,
ze zijn gekomen! Nieuwe dingen verkondig Ik; voordat ze ontkiemen, doe Ik ze u horen.
Nadat zij deze woorden had gesproken, zie, een zwarte schaduw verduisterde haar licht en de
zwarte engel daalde voor haar neer. In woede en toorn bulderden zijn woorden, gehuld in storm
en bliksem:
Ik heb van oude tijden af gezwegen, Ik heb Mij stilgehouden, Mij bedwongen. Maar nu, Dit zijn de
tekenen van mijn tijd. Dit is de aarde zoals zij geworden is. Ik ben wat de mens haar heeft aangedaan.
En als een barende vrouw zal Ik het uitschreeuwen. Ik zal verwoesten, ja, Ik zal tegelijk verslinden. Ik
zal bergen en heuvels woest maken en al hun gras zal Ik doen verdorren. Ik zal van rivieren eilanden
maken en waterpoelen doen opdrogen.
Maar de vrouw verbrak de duisternis en haar licht drong tot in hem door:
En Ik zal blinden leiden langs een weg die zij niet gekend hebben, Ik zal hen doen gaan op paden die
zij niet gekend hebben. Ik zal vóór hen de duisternis veranderen in licht en wat krom is in wat recht is.
Deze dingen zal Ik voor hen doen, Ik zal hen niet verlaten. Maar mens, verlaat het pad dat u
bewandelt Doven, hoor! Blinden, kijk en zie ! U ziet wel veel dingen, maar u let er niet op. U doet uw
oren wel open, toch luistert gij niet. De Schepping was u hem genegen omwille van Mijn
gerechtigheid, Zij is groots en luisterrijk. Maar is echter door uw toedoen en uitgeplunderd. Door uw
toedoen zit u nu allen vastgebonden in holen, en opgesloten in gevangenissen. U maakt mijn aarde
tot prooi en bent haar tot prooi geworden, en niemand die meer redt. U hebt haar tot buit genomen en
25
nu zeg Ik: Geef terug! Wie onder u neemt dit ter ore? Wie slaat er acht op en hoort wat hierna zal zijn?
Wie heeft Mij tot buit gegeven en overgeleverd aan rovers? Is het niet de schepping tegen wie zij
gezondigd hebben? Want zij wilden in Mijn wegen niet gaan , maar Mij beheersen en zij luisterden niet
naar de wetten die in de natuur zijn gelegd. Daarom kom ik en stort mijn grimmige toorn over het
gehele mensdom uit vol van het geweld van de oorlog. Maar u blijft blind. Ik heb werelddelen rondom
u in vlam gezet, maar gij merkt het niet op; Om u toedoen heb ik haar brand gestoken, maar gij neemt
het niet ter harte.
(Jeremia 4)
Andermaal kwam de duistere engel tot mij en opende mijn geest. Eén voor een kwamen zijn
beelden tot mij.
Ik zag het land, en zie, het was woest en leeg, en keek naar de hemel – zijn licht was er niet. Ik zag de
bergen, en zie, zij beefden, en alle heuvels schudden door elkaar. Ik zag, en zie, er was geen mens,
en alle vogels in de lucht waren weggevlogen.Ik zag, en zie, het vruchtbare land was woestijn, en al
zijn steden waren afgebroken, door Zijn brandende toorn.Want zo sprak de engel tot mij: Dit zal
geschieden door het toedoen van de mensheid, die de aarde tot de hare heeft gemaakt en beroofd
van haar leven. Haar levenskracht heeft zijn uitgeput, haar energie verbruikt, haar bronnen verbrand,
haar hemel verstikt. En zie, Heel het land zal een woestenij worden – Zonder inkeer zal Ik er een
vernietigend einde aan maken. Hierom zal de aarde , en alles wat er op in haar leeft treuren en de
hemel daarboven in zwart gehuld worden, want Ik heb gesproken, Ik heb het Mij voorgenomen, en Ik
zal geen berouw krijgen en er niet op terugkomen. U, verwoeste, en verwoestende mensheid wat gaat
u nu doen? Al zou u zich het lot van Haar aantrekken, al zou u de heilloze weg die u bewandeld
verlaten, tevergeefs zou u zich tot uw goden, uw wetenschappers, uw tovenaars en machthebbers
wenden. Zij weten geen raad. Zij staan Mij naar het leven. Want ik hoor een geluid als van Moeder
aarde, Zij krijst en roept in wanhoop als een vrouw in barensnood, in benauwdheid en verstikking
brengt Zij levenloze vrucht ter aarde. Zij is het geluid van de stervende aarde, zij snakt naar adem, zij
spreidt haar handen uit. Hoort dan haar aanklacht aan u : “Wee mij toch! Want mijn ziel is uitgeput,
vanwege de moordenaars.”
(Jeremia 9)
Zou Ik dan slechts toezien en u deze dingen niet vergelden? En zou Mijn ziel zich op een volk als dit
niet wreken? Want ik ben de engel der wrake die is opgeroepen uit het binnenste der aarde en
zich hult in het duister der hemelen. In naam van moeder aarde en de schepping zal ik u slaan.
Ook Zij die het licht draagt zal mij niet keren. Zij zal mijn vernietigende kracht niet breken. Zij
die het goede zoekt zal de mensheid niet bereiken, hun bekering niet bewerkstelligen voor de
mensheid te onder is gegaan.
Door mij zal geween en rouwklachten worden aangeheven over de bergen en zal een klaaglied over
de weiden van de woestijn klinken. Want zij zijn afgebrand zodat niemand erdoorheen trekt, en men
hoort nergens het blaten van het vee. Van de vogels in de lucht tot de dieren op het land toe zijn zij
gevlucht, zijn zij weggegaan. Op de vlucht voor het alles verzengende vuur. Ik zal van uw trotse
steden een woestenij van ijzer glas en steen maken, een verblijfplaats van hongerigen en zieken,
vaan aaseters en ongedierte. Vuur en zwavel zal ik van de hemel doen dalen. Ik zal uw akkers en
bossen omkeren tot as en dorre stoppel velden steden. Een land waar niemand er meer woont.
En ik, Johannes voelde een scherpe pijn die vanuit mijn ziel mijn geest binnendrong. Ik zag
haar de lichtende engel voor mijn oog verschijnen en de duistere met grote inspanning
verdrijven. Vlammen dreven door mijn geest en trokken door mijn lichaam, deden het
ineenkrimpen en samentrekken tot de kracht uit mijn lichaam leek te vloeien en enkel nog Zij in
mijn was. Zij bedaarde mij en bracht kalmte. In haar hand droeg zij een kruik met het meest
heldere water en goot het uit.
Wie is de wijze, hoorde ik haar zeggen, die dit begrijpt en er acht op slaat, tot wie de mond van
Moeder aarde heeft gesproken, dat hij het bekend kan maken? Dat hij kan overtuigen waarom het
land dreigt te vergaan en verwoest als de woestijn, waar niemand meer trekt?
(Jeremia 30)
Een schrikwekkende stem hebt Gij Johannes gehoord, een stem van angst. Hij kent geen vrede. Maar
vraag u zelf of een man baren kan? In weerwil van wat u bekend is. Waarom heb Ik dan de mens
26
gezien met zijn handen op zijn heupen als een barende vrouw, al hun gezichten lijkbleek
weggetrokken? Levend tussen hoop en vrezen! Wee! Gij moedig mens. Hebt gij uw weg tijdige
verlaten en het duister dat u omringd gekeerd. Hebt u mijn inzicht ontvangen en gekend. Uw ogen
geopend en uw wandel ten goede gekeerd? Uw liefde weer aan moeder aarde verbonden en de
Schepping geëerd.? Uw dag des oordeels nadert! Want die dag komt, er is er geen als hij. Het is een
tijd van benauwdheid voor en toch, keer om en gij zult daaruit verlost worden.
9 DE STIP OP DE HORIZON?
9.1


Er moeten grote stappen gezet worden. Het grootste probleem is dat CO2 in de atmosfeer niet
terug gewonnen kan worden. Behalve de transitie naar duurzame energie is er naar alle
waarschijnlijk niet te ontkomen aan geo- engineering. Wat in de atmosfeer zit, zit erin voor de
eeuwigheid. De aarde heeft echter in haar geologische leven daar eerder een truc mee uitgehaald
waardoor het klimaat een levensvatbare fase is ingegaan. Lavagesteente wat op grote schaal op
de aarde terecht kwam bond zich met CO2. Om al die megatonnen terug te winnen is dezelfde
truck mogelijk. Alleen kan dat proces bij lange na niet de snelheid bijhouden waarmee de
mensheid nu fossiele brandstoffen opstookt. Tenzij je de reactie sterk versnelt. Olivijn is het enige
gesteente wat zich bind aan CO2 en dit omzet in een stabiele vaste chemische verbinding …zand.
Er is meer dan genoeg van dit gesteente voor handen bijvoorbeeld in Turkije waar er hele bergen
van zijn, om de CO2 niveaus naar overleefbare proporties terug te brengen. Het kan uitgestrooid
worden, bijvoorbeeld langs de kust, en heeft de eigenschappen van gewoon zand (Badescu e.a.,
2007).
Hét grootste probleem van herwinbare energie zijn de kosten van het winnen (bij windenergie is
dat eigenlijk al niet meer rendabel te noemen, mits de kostprijs met 40 % zou dalen) en de
onbetrouwbaarheid in het voortdurend beschikbaar zijn. Energie opslag is dan ook de sleutel van
duurzame ontwikkelingen. Het met windmolens opslaan van water in bekkens en het via turbines
leeg laten lopen geeft op grote schaal de mogelijkheid van het duurzaam opslaan van energie
(Schuiling, …).
Het omzetten van elektriciteit in waterstof heeft de grote nadeel dat waterstof zeer vluchtig is en bij
massaal gebruik zeker en onvermijdelijk in grote hoeveelheden in de atmosfeer terecht zal komen
waar het een verbinding aangaat waardoor en het een broeikasgas wordt.
9.2


27
GEO- ENGENEERING.
SOCIAAL/ POLITIEKE INTERVENTIES.
Wat we allemaal vandaag allemaal al kunnen doen: investeer in zonnecellen, spaarlampen en
isolatie (geeft meer rendement aan je geld dan op de bank), koop groene stroom, eet een dag
per week geen vlees, doe meer met de fiets, ga niet met het vliegtuig op vakantie, doe de
verwarming tenminste een graad lager, doe heerlijk comfortabel wat vaker warme sokken en een
trui aan, koop minder rommel dan hoef je dat ook niet weg te gooien en scheidt je afval, doe de
sticker ‘geen reclame ’ op je buitendeur, rij in een kleine zuinige auto, stal je geld bij een groene
en rechtvaardige bank, wordt lid van een groene politieke partij en stem op een expliciet groene
partij die pleit voor vertienvoudiging van de CO2 prijs.
Het verhaal moet verteld. Er zijn verhalen nodig die verder gaan dan de kennis waarin de natuur
op de snijtafel ligt. Wat is de boodschap voor de wijze mens die iets zegt over de vernietiging van
‘Mami’, onze grote moeder, de bron van ons bestaan die vernietigd wordt. Schrijf je eigen verhaal
! Waar is het besef gelet op onze situatie? Wat adresseert het dikke ik gedrag en spreekt tegelijk
het zoogdierenbrein in ons aan? De kikker die langzaam opwarmt luistert niet. Er is een manier
nodig waarop de boodschap gebracht wordt, informatie die ‘door het scherm heen komt’, die door
de verscherming heen gaat en ons wezenlijk aanspreekt. Laten we kampvuren organiseren waar
de plek der moeite betreden wordt en we van elkaar leren deze verhalen te vertellen. Er is geen

tijd meer. We zijn zelf verantwoordelijk en we zijn als gemeenschap verantwoordelijk. Wat is jouw
morele ankerpunt? Wat is jouw mens- en maatschappijbeeld? Hoe vertel jij het je kinderen, hoe
leven we nu verder met dit op ons geweten? Alles is opgeofferd om te kunnen erven van de
toekomst, om vrede en welvaart mogelijk te maken en te bestendigen en dan ontstaat dit ! Nu is
er maar een ding wat de postmoderne mens aan elkaar verbindt en dat is het gezamenlijke leed
dat ons te wachten staat als we niets of te weinig doen. Laten we gaan praten, laten manieren
bedenken en nagaan hoe we de verhalen kunnen vertellen waarbij we de feiten onder ogen zien.
Laten we delen wat het betekent en laten we nagaan wat we meer kunnen doen, ieder individueel
en wij allen samen.
De wereld volgt het proces dat er op dit moment tegen de Nederlandse staat gevoerd wordt. De
staat beschermd haar burgers niet tegen de massale extinctie die aanstaande is door de
opwarming van de planeet (Urgenda, 2013). Het wordt tijd dat we massaal dit proces gaan
steunen. Het roken is pas aan banden gelegd doordat in de Verenigde Staten de bedrijven
aansprakelijk gesteld zijn voor de immense epidemiologische schade die er materieel en
immaterieel toegebracht is aan de bevolking. Dat zelfde valt er te zeggen over de gevolgen van
de CO2 uitstoot. De bedrijven doen niets, omdat de overheden niet willen. Maak de overheden
aansprakelijk !!!
10 DE TRANEN VAN MOEDER AARDE.
Ongeloofwaardig? Zo waar ik Johannes heet is het de waarheid. Het is de verschrikkelijke waarheid
die mij naar Patmos dreef. De paar uur vliegen vanaf Amsterdam, de overvolle boot vanaf Kos voer de
baai in. Toeristen en veel bijbelvolk. De bergen, de witte huizen rond het onontkoombare
Johannesklooster. Had ik daar gezeten? Mijn blik dreef links over de baai een grauwe landtong die
hoog boven de zee uitrees. Het uitzicht op Turkije . Daar was mijn gemeente geweest. Daar was ik
van vereven. Omdat ik had getuigd. De dromen laten me niet met rust. Ik zal weer getuigen. Hier op
dit geheiligde zeeroversnest nu over bevolkt met monniken en gelovigen van velerlei pluimage en
drijfveer het heil te zoeken . op zoek naar een eigen openbaring en een eigen Epifanie. Zal het dit
keer anders zijn. Mijn ballingschap?
Ik worstel me door de groep toeristen heen en ontwijk een groepje nonnen.
Ik kruiste de straten en volgde de klinkers omhoog het dorre landschap in met verspreide kruiden. De
neus in de wind. Het was niet meer dan een schelpenpad en daalde nu langzaam in de richting van de
kust. Hier was het . ik voelde het sterk als een wind in mijn hoofd. Hier riep een stem. Kijk dan. Open
je ogen. En daar zag ik de spleet achter een taaie stuikbossage. De wand liep taps tussen de rost de
opening was net groot genoeg om door te kunnen en verwijdde zich weer als ene zandloper werd het
wijder. En daar was de grot aan mijn rechter hand en de zee voor me.
Ik nam de tijd me te installeren. Het blok lag er nog en ik knielde er voor. Een oude pijn keerde terug in
mijn onderrug. De bijbel. Ik legde hem neer om het boek te openen. Genesis. De schepping. Wat
was er gebeurd vanaf het prille begin? Hoe ver waren we er vandaan geraakt. Het paradijs hadden we
totaal verloren. Naar z’n mallemoer geholpen. Genesis vernietigd, verkwanseld, beroofd. Dat alles om
dat het gedachte pronkstuk, de mens en de rede een tot destructie leidende mismatch bleek te zijn.
Ik ben Johannes die tot u spreekt: Dit zijn de beelden die zich aan mij openbaren. Een verbinding
tussen mijn laptop en de wirwar aan autonome satellieten die het hemelspansel in grote getallen
bevolken. Een veelheid als de korrels op het strand.
De amazone was plat gebrand voor weide , koeien en soja. Alle bomen weggevaagd. De logen van de
aarde verstikt in z’n eigen CO2 opeenhoping. Waar was het paradijs gebleven? Tussen de Eufraat en
de Tigris? Het hele midden oosten . Een dode zanderige en vervuilde lege olie krater was het
geworden. Geen levensboom meer te vinden. Dode takken werden verzameld door de enkele
28
stervelingen die nog een soort van bestaan hadden weten te behouden en water wisten te halen uit
dauw en zeewaterpompen. Er groeide niets. Al jaren niet meer. Enkel daar waar nog enige irrigatie
kon plaats vinden. De eens zo rijke oliestaten en steden waren doods en leeg. Zo leeg als het grootste
deel van noord Afrika. Voor menselijke soortgenoten moest je naar het midden trekken, naar de
laatste groene strook en armetierige onbarmhartige savanne.
De satellietbeelden lieten geen vragen over. Het grote Afrikaanse oerwoud was niet meer dan een
pluimpje groen in dalen die water hielden. Waar nog een fractie biodiversiteit aan de laatste
overlevingsslag was begonnen. Een beperkt aantal diersoorten vocht er om ieder stukje grond en
voeding. Niet anders dan de mens in de jaren daarvoor had gedaan.
De vleugels van de engel dragen mij naar het volgende vergezicht. Zie hier spreekt de wit stralende
gedaante. Ik neem je mee terug naar de oorsprong. De oorsprong van de Schepper en de aarde die
het leven voortbracht op een eigen en unieke wijze van het gas tot de stolling der gesteenten. Een big
bang, een oersoep. Om te komen tot dat wat deze aarde uniek maakt. Zuurstof, zonlicht en water met
een temperatuur tussen 0 en 100 graden. Een draaiende aarde in evenwichtig in een baan rond de
zon van 365 dagen. Op de juiste afstand van de zon en de juiste massa van gesteente. Weet je nog
Johannes? Het begin. De creatie? De tijd van de geest en de levensadem die schepping heet en het
leven inblaast.
God was de scheppende. Hij gaf woorden en deed ons de schepping en de dingen kennen. Woorden
om betekenis te geven. De aarde was. Was doods, woest en leeg. Ze dreef in het universum
levenloos, een gaswolk in het duister van en er vormde zich water. Maar het duister was niet goed en
de aarde vormde zich een baan naar de zon die de planeet haar licht gaf. Uit de vrijgekomen materie
vormde zich een dampkring die de aarde scheidde van de verzengende zonnehitte en krachtige uv
licht. Er was een aarde in z’n baan en een hemelgewelf ronde de aarde. Al vertelt het verhaal het
anders, is dit ook het moment dat de aarde zich stelt in het geheeld van de sterren . De sterren en de
zon kregen hun vaste plaats in evenwichtige banen zorgend voor een ritme van dag en nacht, van
jaren en omlopen. De grote zon voor de dag en de kleine maan voor de nacht. Er was dag er was
nacht een verschil tussen licht en duister.
En de aarde stolde verder waardoor er vaste rots ontstond . Door de draaiing dreef het water naar de
diepten en het water week waardoor er een scheiding ontstond tussen delen land en delen water. Een
planeet onder de zon zoals wij hem nog steeds kennen. Er was aarde en er was zee. Er is in miljarden
jaren veel veranderd maar, aan de basis wel dezelfde structuur. De volgende stap was voor het
ontstaan van organische leven. Planten en bomen vormden zich, droegen kiemen, zaden en vrucht
om te voorbestaan. En de aarde en zee bracht zaadvormende vegetatie voort.
De basis voor meer leven had zich gevormd. Een volgende stap kon ontstaan. Een veelheid aan
dierlijk leven ontwikkelde zich in het water op het land, kruipend, zwemmend en in de lucht gedragen
op vleugels. Van de eerste amoebe tot de dinosauriër en allen daar tussen in en er na. Al het dierlijke
was vruchtbaar en vond ieder op eigen wijze een vorm van voorplanting en voortbestaan. Veranderen
en meegaand, evolueren aan de veranderende aarde en eisen van voortbestaan. Ook al werden ze
geteisterd door ingrijpende gebeurtenissen van klimaat, meteorietinslagen, vulkaanuitbarstingen en
tsunami’s. Soorten stierven uit en anderen kwamen op. De dieren bleven de aard bevolken. In alle
pracht schoonheid en grote getallen.
Tot slot van het geheel ontwikkelde zich de mens. Het topstuk? Dat was wel het idee geloof ik
Johannes. Zo was de idee achter het verhaal van ons. We moesten bijzonder worden. Recht op
lopen. Een denkend wezen. Gevoel en verstand rede en handelen. Logos, eros en thanatos. We
kregen alles. Intelligentie en een opponerende duim voor het gebruik van materialen. Net als de
dieren kwamen er twee van onze soort bijna aan elkaar gelijk op enkele praktische details na. Een
man en een vrouwelijke soort die elkaar konden bevruchten, voortplanten en onnoemelijk veel
nakomelingen produceren. Kijk eens Johannes, hoeveel. De aarde werd vol. Overvol. We krioelden
29
over de aarde en vraten haar op, onbesuisd en destructief. We namen alle leven, dierlijk en
plantaardig en eigenden het ons toe. Maakten onszelf er meester over. Gaven ons de kennis van het
leven en het besef dat we meer waren. Er baas over waren en het ons konden toe-eigenen. Onze tuin
van Eden. Onze aarde. Onze wereld.
Wat zie je Johannes? Wat hebben de mensen er mee gedaan? Heeft de wereld nog een recht van
bestaan? Geldt de regenboog nog? Het beeld dat schepper noot weer een vloed zal zenden om de
wereld onder water te laten stromen? Neen Johannes. De schepper niet. De mensen zelf maken hun
eigen zondvloed.
De koude blies scherp in mijn neus. De vrieskoude trok door mijn weinige kleren. Daar stond ik met de
engel op een rots kijken in het gletsjerdal. De morene bewoog amper waarneembaar tussen de
bergen richting zee. ‘Het gaat snel Johannes sprak de engel. Razend snel. In het licht van de tijd, de
miljoenen jaren vooraf en de eerder ijstijden snel als een auto op een racebaan. Glijden op smeltwater
dat onder de ijsplaat vloeit. Smeltwater van de opwarmende aarde en de stijging van het klimaat.
Een moment later stonden we verderop aan de rand van de zee. Daar waar de gletsjers de zee
bereikte. Er dreven enorme oppervlakten ijsschots in het water. Voortdurend braken kolossale stukken
met donderen geraas af en stortten met donderend geweld in de zee. ‘Het duurt niet lang meer en het
laatste ijs is in zee gestort, dan zal alle landijs, alle kappen zijn verdwenen. Weggesmolten en in zee
gegleden. De zeespiegel stijgt!
De scheiding tussen land en zee wordt steeds kleiner. De zee neemt het land terug. De wereld zal
verdrinken. Er is te weinig ruimte . de bergen kaal, vruchtbare grond weg geërodeerd onder de regens
van het veranderde klimaat. De verschroeiend hete zomers die er aan vooraf gaan. De stormen, de
bosbranden. Oh, Johannes, het zal zijn als de Bergrede over het laatste der dagen. Geen plek om te
schuilen. Er lijkt geen weg terug.
Zou er nog een vrouw zijn met de moed om mij kinderen te baren? Ik verwachtte het niet. We waren
een uitstervend ras. Er was geen leef ruimte meer. Geen grond tot bestaan. De Engel wees. Er kwam
een vrouw. In haar armen droeg ze een kind. Het was dood.
Tranen liepen over de wangen van de onbekende vrouw. Naakt stond ze voor me. Weerloos. ‘Ik ben
Gaya, Demeter en moeder aarde. Alles heb ik gegeven maar alle leven is uit mijn baarmoeder
weggerukt. Iedere oogst een verdorde misgeboorte. Alle voedsel vernietigd. Mijn vrucht gestorven
voor het tot bloei kon komen. JIJ MENS! JIJ hebt mij onteert. Alle vrucht van De levensboom
opgegeten, de boom gekapt en verbrand uit tomeloze begeerte. Het paradijs verwoest, iedere kans
op hersteld tenietgedaan.’
Jij, mens, niet dat waarbij je naar een schepper of een god wijst is hier verantwoordelijk voor.
Jij, mens ! Jij doet dit. Ieder dag iedere minuut van je bestaan berooft je handelen en egoïsme mij van
mijn bestaan. En daarmee vernietig je je eigen bestaan. Er is geen weg terug mens. Je bent een
lemming, onomkeerbaar ben je op weg naar een volledige zelfvernietiging. Je bent de walvis, verward,
onthecht, de richting kwijt, overgeleverd aan de kracht van getijden waar je geen invloed meer op
hebt. Overgeleverd aan het strand om daar te sterven. Geen macht of kracht die je nog kan redden.
Wachten tot er geen lucht meer is en de verhongering en de verstikking een einde aan je leven maakt.
De lucht, de zee en de aarde is zwanger van je vervuiling. Mens, je hebt de aarde genomen en zo
misvormd dat ze zich tegen je keert op een manier die je niet voor kunt stellen. Kom terug op je wegen
en je manier van doen…..anders overleef je mij niet.
30
GERAADPLEEGDE LITERATUUR.
Arctic Methane Emergency Group (2013). AMEG Declaration of Emergency (revised Sep 2012).
Geraadpleegd 17 december 2013: http://www.ameg.me/
Badescu, V., Cathcart, R.B., Schuiling, R.D., (2006). Macro-Engineering A Challenge for the Future
Series: Water Science and Technology Library, Vol. 54. New York: uitgeverij Springer.
Brulle, R. J., (2013). Institutionalizing delay: foundation funding and the creation of U.S. climate
change counter-movement organizations. Dordrecht: uitgeverij Springer Science+Business Media.
Beck, U., (1992). Risk Society: Towards a New Modernity. London: uitgeverij Sage.
Chief Seattle, (1854). Oration. Geraadpleegd 17 december 2013:
https://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=e9a70fz6420
Climate challenge (2013). Watervoorziening. Geraadpleegd 17 december 2013:
http://www.climatechallenge.be/../watervoorziening.
Cook, J., (2013). Skeptical Science. Getting skeptical about global warming skepticism. The
consensus gap. Geraadpleegd 17 december 2013:
http://www.skepticalscience.com/graphics.php?g=82
Cnossen, S. , Centraal Bureau voor de Statistiek (2009). Hoe beschaafd is Nederland? Een fiscale
kostenbatenanalyse. Geraadpleegd 17 april 2011,
http://www.cpb.nl/sites/default/files/publicaties/download/hoebeschaafd-nederland-een-fiscale-kostenbatenanalyse.pdf
DARA , (2012). Climate vulnerability monitor 2012. Geraadpleegd 17 december 2013:
http://daraint.org/climate-vulnerability-monitor/climate-vulnerability-monitor-2012/
De club van Rome, (1972). “The Limits to growth: a global challenge”. Geraadpleegd 17 december
2013: http://www.clubofrome.org.
De Morgen (2013). Klimaatpanel VN onderschat zeespiegelstijging. Geraadpleegd 17 december 2013:
http://www.demorgen.be/dm/nl/5627/KlimaattopWarschau/article/detail/1752851/2013/12/05/Klimaatpanel-VN-onderschat-zeespiegelstijging.dhtml.
Dohmen, L.J.M.C.,(2011). Tegen de onverschilligheid. Amsterdam: uitgeverij Ambo.
Dohmen, L.J.M.C.,(2011). Brief aan een middelmatige man. Pleidooi voor een nieuwe publieke
moraal. Amsterdam: uitgeverij Ambo.
Donkers, G., (2010). Grondslagen van veranderen. Naar een methodiek zonder keurslijf. Den Haag:
uitgeverij Boon Lemma
Farmer, G.T., Cook, J., (2013). Climate Change Science: A Modern Synthesis. Understanding Climate
Change Denial pp 445-466. Dordrecht: uitgeverij Springer Science+Business Media Dordrecht.
Frankl, V.E., (1952). De fatalistische levenshouding. Geraadpleegd 17 december 2013:
http://www.viktorfrankl.nl/Artikelen/Fatalistische%20Levenshouding.pdf.
31
Freud, S., (1913). Brieven S. Freud C.G. Jung. Woerden: uitgeverij Wapenveld. Geraadpleegd 17
december 2013, http://wapenveldonline.nl/artikel/63/brieven-s-freud-c-g-jung-beschouwingen-overcultuur-herinneringen-dromen-gedachten-een-autobiografie.
Fresco, L., (2013). De Bron. Geraadpleegd 13 oktober 2013, http://www.human.nl/ep-46572-frescosparadijs-de-bron.
Gelbspan, R., (2013). Geraadpleegd 17 december 2013: http://www.heatisonline.org.
Green credit for green growth, (2013). Tipping Points in the Earth System. Geraadpleegd 17
december 2013: http://greencredit.org.uk/tipping-points-in-the-earth-system/tipping-points-of-the-earthsystem-3.
Hermans, H. J.M., (2006). Dialoog en misverstand. Leven met de toenemende bevolking van onze
innerlijke ruimte. Soest: uitgeverij Boom / Nelissen.
Hillman, J., (1997). The Soul's Code: On Character and Calling. New York: uitgeverij Grand Central
Publishing.
Intergovernmental Panel on Climate Change, (2013). Geraadpleegd 17 december 2013:
http://www.ipcc.ch.
Jung, C. G., (1959). We are the evil: interview with Carl Jung. Geraadpleegd:
http://www.youtube.com/watch?v=wop91_Gvwos.
Kunneman, H., (2009). Voorbij het dikke-ik. Bouwstenen voor een kritisch humanisme.
Amsterdam: uitgeverij SWP.
National Aeronautics and Space Administration, (2013). Global climate change. Geraadpleegd 17
december 2013: http://climate.nasa.gov.
Nicolas Koutsikas (2012). Future focus - the gulf stream and the next ice age, documentaire video.
Geraadpleegd 17 december 2013: http://www.youtube.com/watch?v=1wafHA7H_qg#t=71.
Peursen, K. van, (1975). Cultuur in stroomversnelling. Amsterdam: uitgeverij Elsevier.
Publius, G. (2013). Geraadpleegd 21 december 2013, http://americablog.com/2013/05/globalwarming-we-are-halfway-to-a-mass-extinction-event.html#stayingbelow3degrees.
Rotmans, J., (2005). Maatschappelijke innovatie, tussen droom en werkelijkheid staat
complexiteit. Rotterdam: uitgeverij Drift.
Rotmans, J., (2012). In het oog van de orkaan. Nederland in transistie. Boxtel : uitgeverij Æneas,
Uitgeverij van vakinformatie bv
Savory, A. (2013). How to green the world's deserts and reverse climate change. Geraadpleegd 17
december 2013: http://www.youtube.com/watch?v=vpTHi7O66pI&feature=em-subs_digest.
Hoek, C., Kraaijvanger, T. (2013). Moeder aarde houdt CO2-uitstotende mens de hand boven het
hoofd. Geraadpleegd 17 december 2013: http://www.scientias.nl/moeder-aarde-houdt-co2uitstotende-mens-de-hand-boven-het-hoofd/69168
32
Scholten, Y. (2007). Bloemlezing: Antonio Gramsci, Marxisme als filosofie van de praxis. Amsterdam:
uitgeverij Kritische Bibliotheek, Van Gennep.
Tolle, E. (2005). A New Earth. Awakening to Your Life's Purpose. Boston: uitgeverij Dutton.
Thom Hartmann, Sam Sacks, and Leila Conners (2013). Last hours (video). Geraadpleegd 17
december 2013: http://lasthours.org.
Urgenda (2013). Het proces: de mensheid versus de Nederlandse staat. Geraadpleegd 17 december
2013: https://decorrespondent.nl/466/het-proces-de-mensheid-versus-de-nederlandsestaat/26459807132-be2df1ef.
Verbrugge, A. (2013). Staat van verwarring. Het offer van liefde. Amsterdam: uitgeverij Boom.
Vrije Universiteit van Amsterdam Faculteit der Aard- en Levenswetenschappen (2013). De Laatste
IJstijd. Geraadpleegd 17 december 2013: http://www.falw.vu.nl/nl/voor-het-vwo/wetenschap-ingewone-woorden/Aardwetenschappen/klimaat/laatste-ijstijd.asp
Vroon, P. A. (1992). Wolfsklem: de evolutie van het menselijk gedrag. Amsterdam: uitgeverij Ambo.
Wikipedia (2013). Abrupt climate change. Geraadpleegd 17 december 2013:
http://en.wikipedia.org/wiki/Abrupt_climate_change
Wikipedia (2013). Arctic methane release. Contribution to climate change. Geraadpleegd 17 december
2013: http://en.wikipedia.org/wiki/Arctic_methane_release#Contribution_to_climate_change
Wikipedia (2013). Enki en de wereldorde. Geraadpleegd 17 december 2013:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Enki_en_de_wereldorde.
Wikipedia (2013). Mesopotamische mythologie. Geraadpleegd 17 december 2013:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Mesopotamische_mythologie.
Wikipedia (2013). Psyche (mythologie).Geraadpleegd 17 december 2013:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Psyche_(mythologie).
Wikipedia (2013). Runaway climate change. Fast-Feedbacks. Geraadpleegd 17 december 2013:
http://en.wikipedia.org/wiki/Runaway_climate_change#Fast-Feedbacks
Wikipedia (2013). Thermohaliene circulatie. Geraadpleegd 17 december 2013:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Thermohaliene_circulatie.
Wikipedia (2013). Ziel, (filosofie) etymologie. Geraadpleegd 17 december 2013:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Ziel_(filosofie)#Etymologie.
33
BIJLAGEN.
Figuur 1. Temperatuur ontwikkeling in miljoenen jaren.
Bron: http://en.wikipedia.org/wiki/Geologic_temperature_record.
Figuur 2. Relatie CO2 en temperatuur.
Bron: http://www.brighton73.freeserve.co.uk/gw/paleo/400000yrfig.htm.
34
Figuur 3. Temperatuurstijging oceanen.
The new ocean temperature buoy system (ARGO) does show that it's the sea that is storing up heat.
The following is the measurement of ocean heat measured by ARGO down to 2000 metres deep and
shows the oceans are steadily accumulating heat (Schuckmann, 2009).
Bron: http://www.skepticalscience.com/global-cooling.htm.
Figuur 2. Globale gevolgen opwarming van de aarde.
Bron: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Impacts_of_Global_Warming.png.
35
36

8 november 2014

Corporate folder downloaden

Literatuurlijst Blauwbroek, H. (2004) Betrokken

IK OMGEVING INTERN EXTERN Het Coachingsinstrumenten Boek

Het is genoeg, we zijn te ver gegaan!!! De

Kendall olie 19 juni 2014

BB 050 Voorbereidende Werkzaamheden Jan Voermanstraat en

12.0 W. Draisma Makkum

Verkeersregels op zee: Boekbespreking

REDACTIEMEDEWERK(ST)ER /TAALCORRECTOR Regio