Netwerk - Enexis

nr. 04 oktober 2014
Enschede Boulevard 1945 52°12’59.8”N, 6°54’1.7”E
Netwerk is een uitgave van ENEXIS
FOTOGRAFIE JAAP VAN DEN BEUKEL
‘De energietransitie
dwingt ons om scherp
in het vizier te houden
hoe we de slimste
routes kunnen volgen
naar een duurzaam
energiebestel’
Peter Vermaat
Voorzitter Raad van Bestuur, Enexis
De laatste 5 jaar
is de energieconsument
meer veranderd dan in
de 50 jaar daarvoor
p. 7
De
energieconsument
kiest zelf
Netwerk nr. 04 oktober 2014
Wat vraagt de
energieconsument?
Het aantal Nederlanders dat zelf
energie opwekt of investeert in energie
besparende maatregelen groeit explosief.
Meer dan ooit zoeken ze daarbij de
samenwerking met buurtgenoten. Ons
land telt inmiddels bijna 500 lokale duur
zame energie initiatieven. Tegelijkertijd
kijken veel Nederlanders kritischer naar
de traditionele spelers in energieland.
Ze streven naar meer onafhankelijkheid
en verlangen een nieuwe rol van lokale
overheden, energiebedrijven en net
beheerders. De energieconsument van
nu wil de regie over energie.
de regisseur
3
Enschede Zuidelijke binnenstad 51°34’97”N, 4°45’077”E
FOTOGRAFIE LAURENS KUIPER
5
FOTOGRAFIE JAAP VAN DEN BEUKEL
Frank Rieff
accountmanager Noord Nederland
‘Enexis faciliteert de
energietransitie met
kennis en expertise’
01
1.160.000 potentiële
energieregisseurs
Steeds meer consumenten willen
zelf de regie hebben over hun
energie, en besluiten energie
producent te worden. Enexis
faciliteert dit voornamelijk met de
slimme meter en Buurkracht.
02
02
04
Verduurzaming
bestaande woningbouw
Dit heeft hoge prioriteit in de stad
Enschede. De gemeente werkt
samen met publieke en private
partijen, en biedt zowel huurders
als kopers advies en begeleiding
bij het nemen van duurzaam
heidsmaatregelen (zie www.
reimarkt.nl). Enexis faciliteert de
gemeente met ‘Energie in beeld’,
de webapplicatie ( www.energi
einbeeld.nl) die inzicht biedt in
het energieverbruik.
03
03
01
De
energieconsument
kiest zelf
Zonnepanelen
Het kabinet wil de
lokale duurzame opwekking van
elektriciteit voor kleinverbruikers
stimuleren. We merken dat steeds
meer coöperaties en Verenigingen
van Eigenaren installaties voor
zonnepanelen willen ontwikkelen
op braakliggende gronden of
daken van geschikte gebouwen.
Enexis faciliteert deze initiatieven.
En ook checken wij onze netstruc
tuur zodat we deze initiatieven
kunnen aansluiten.
04
Kennis en expertise
Enexis stelt haar kennis
en expertise beschikbaar voor
klanten, onder wie de gemeente
Enschede. Als accountmanager
ben ik het eerste aanspreekpunt.
Als blijkt dat de vragen specialis
tische kennis van duurzaamheid
vereisen, komt assetmanagement
in beeld. Als het vervolgens tot
uitvoering komt, is dat in handen
van mijn collega’s van infra
services.
voorwoord
6
Enexis & de maatschappij 8
‘De behoefte
aan informatie
was enorm
tijdens de
storing. Goed
dat Enexis een
informatiepunt
oprichtte’
Buurtbewoner
Jaap Hartog over
de g asstoring in de
Enschedese wijk
Bolhaar
10
Enexis & de regio 18
‘We bouwen op
leveringszekerheid en
daarmee op Enexis’
‘Het doel van
de groep moet
in lijn zijn met
de doelen van
de individuen’
Enexis & de klant 28
‘In een klein jaar
hebben we al 1.500
kWh opgewekt. Maar
het gaat ons meer
om bewustwording
bij de kinderen’
Pim van Kilsdonk,
adjunct-directeur Techniek
& Projecten bij de Efteling
Hoogleraar aan
de RUG Frans
Stokman over het
welslagen van lokale
energie-initiatieven
Oud-schooldirecteur Piet
Willems over de zonne
panelen op het dak van de
Mr. Ivenschool te Elsendorp
12
20
I
Peter Vermaat,
Voorzitter Raad van
Bestuur, Enexis
n zekere zin voelde mijn recente
overstap van Evides Waterbedrijf
naar Enexis als heel overzichtelijk.
Het beheer van kapitaalintensieve
infrastructuren, langjarige investerings
modellen en de bijzondere dynamiek van
ondernemen in een publieke omgeving
voelden al snel weer vertrouwd. En net
als bij drinkwater wil ook de energieklant eerst en vooral een beschikbaar,
betaalbaar en duurzaam product (10).
Spanningsveld
De energietransitie mag rekenen op
de interesse van politiek, markt, media
en maatschappij. En die aandacht zal
de komende jaren niet afnemen. De
belangen zijn immers groot en de on-
zekerheden talrijk (12). Als al die visies
nou keurig synchroon zouden lopen,
naar een breed gedeeld eindmodel, was
er weinig aan de hand. Maar dat doen ze
niet. Daar ligt dus een spanningsveld dat
vraagt om afstemming, sturing en regie.
Hierin kan een netbeheerder als Enexis
een belangrijke rol spelen. Niet dat wij
straks de verhouding bepalen tussen
fossiele en hernieuwbare energie, of tus
sen centrale en decentrale opwekking.
Dat is niet aan ons. Wat wel aan ons is, is
een verantwoord langetermijnbeleid. En
dat dwingt ons om scherp in het vizier
te houden hoe we de slimste routes
kunnen volgen naar een duurzaam ener
giebestel. Met oog voor de actuele ont
wikkelingen, maar met focus op de lange
7
‘Blij dat Enexis
en wij goed
contact
hebben. Zo
kunnen we de
zaken helder
krijgen’
Consumenten
waarderen
de plaatsing van
de slimme meter
door Enexis met
een 8
Jos Kortis, gemeente
Maastricht
Enexis meet iedere
twee weken de
klanttevredenheid
22
30
36
termijn. Dat definieert de taakstelling en
verantwoordelijkheid van Enexis.
Parallel hieraan zien we dat de consument, dus ook de energieconsument,
steeds meer zijn eigen keuzes maakt
(20). Natuurlijk is energie voor veel
mensen een algemeen goed. Het moet
er gewoon zijn, kwalitatief uitstekend en
tegen een redelijke prijs. Dat is en blijft
de primaire verantwoordelijkheid van de
netbeheerder.
op de opwekking zelf (22). Een goede
ontwikkeling, denk ik. Maar ook een
ontwikkeling die steeds zwaardere eisen
stelt aan de infrastructuur van morgen.
Alleen al daarom moet Enexis goed
blijven luisteren naar de klant (30). Dat
kunnen we niet genoeg doen. Want al is
er dan geen vrije keuze in het selecteren
van je netbeheerder, als die keuze er
wel zou zijn, dan zou die klant voor
Enexis moeten kiezen. Dat is onze
ambitie (36).
Zwaardere eisen
Maar tegelijkertijd zien we dat de
energieklant in toenemende mate
grip wil krijgen op zijn energiegebruik,
de energienota, de leverancier, de
herkomst en in toenemende mate ook
Kennisdelen
Zo staan wij elke dag opnieuw voor de
schone taak om de wensen van onze
klanten en de ambities van onze bestuur
lijke en zakelijke stakeholders optimaal
‘We hebben een
markt nodig
voor stroom die
consumenten zelf
opwekken’
Pier Nabuurs,voormalig
CEO Kema
38
in lijn te houden met de visievorming
op het gebied van energietransitie. In
een uitgebalanceerde strategie en een
afgewogen investeringsbeleid, waarin be
heer, onderhoud en duurzame innovatie
hand in hand gaan.
Dat vereist empathie, nuchterheid,
maar ook continue kennisverrijking.
Alleen al daarom willen wij onze kennis
volop delen met bedrijven, overheden
en kennisinstituten met hart voor
energietransitie en infrastructuur (38).
Mijn collega’s en ik zien ernaar uit om
aan die dialoog mede vorm en inhoud
te geven.
8
Enexis & de maatschappij
9
Enschede Heutinkstraat 52°12’58.1’’N, E 6°54’24.3’’E
FOTOGRAFIE LAURENS KUIPER
Enexis & de maatschappij
Energie voor iedereen
75.168
Enschede telt 75.168
gasaansluitingen en 62.961
elektriciteitsaansluitingen.
1.103
Energie brengt de stad tot leven. Steeds meer bewoners willen
zelf hun energie regelen. Enschede speelt hierop in met hulp bij
verduurzaming van bestaande woningen. Enexis faciliteert en
spant zich in om de netten vitaal en betrouwbaar te houden.
3
m3
Het gemiddelde gasverbruik
per dag is in Enschede 1.103 m3.
De drie meest voorkomende
oorzaken voor storingen
zijn: graafwerkzaamheden,
defecte componenten en
grondverzakkingen
28.946
Enschede telt 28.946
straatlantaarns.
10
Enexis & de maatschappij
storing
11
Enschede Bolhaar 52°15’92.8’’N, E 6°52’5.1’’E
Vijf dagen
zonder gas
Het lijkt zo vanzelfsprekend: een ongestoorde energielevering. Maar dat het
ook flink mis kan gaan, liet een grote gasstoring in de Enschedese wijk Bolhaar
zien. Tijdens de pinksterdagen zaten 306 huishoudens tot vijf dagen zonder
gas. Een reconstructie aan de hand van tweets.
10 Jun 14
ENEXIS
@Enexis
7 Jun 14
jimmy
@jimmyagame
Woningen in wijk Bolhaar Enschede
nog tot ver in de avond zonder gas
en water: http://hlfgr.co/1ldO4pw
#rtvoost
01
Enexis-technicus Jos ten Veld
huis, zelf bijna de hele ‘gasloze’
periode actief om de storing
op te lossen, legt uit: ‘Een waterleiding
van Vitens was gesprongen. Door het
water spoelde veel zand weg, waardoor
onze gasleiding niet meer genoeg werd
ondersteund en knapte. Een grote hoe
veelheid water liep vervolgens in de gas
leidingen. Een klein laagje water is geen
probleem, daar gaat het gas wel over
heen, maar hier was meer aan de hand.
Het probleem was dat we niet wisten
op welke plekken het water precies zat,
doordat er allerlei verzakkingen waren.
Dat moesten we allemaal controleren, en
met pompen en compressoren zijn we
het water vervolgens te lijf gegaan.’
8 Jun 14
Erik Koldewijn
@ErikKoldewijn
Wijk #Bolhaar #Enschede in ‘beslag’
genomen door @Enexis. Succes met
alle herstelwerkzaamheden! pic.
twitter.com/pljrrwg7BN
02
Buurtbewoner Jaap Hartog
maakte het van dichtbij mee.
‘Laten we niet vergeten dat
het warm was. Die Enexis-medewerkers
en mensen van de aannemers waren
echt aan het ploeteren in de hitte. Dus
we hebben als buurtbewoners hun taak
wat verlicht. De een kwam met koffie,
de ander met frisdrank of koekjes.’ ‘Echt
fantastisch, hoe de buurt er alles aan
deed om het werk voor de monteurs
wat te verlichten’, vult Jos aan. ‘We zijn
heel erg verwend. Die eerste dag hebben
we vooral gebruikt om de buurt veilig te
stellen en om de omvang van de storing
vast te stellen. Op de tweede dag zijn
onder andere de gashoofdkranen afge
sloten. Het meeste werk zat ’m in het
watervrij maken en schoonmaken van de
leidingen.’
10 Jun 14
TWENTE STAD
@Twentestad1
9 Jun 14
RTV Oost nieuws
@rtvoost
#twente #nieuws Gedupeerden
gasstoring Enschede mogen gratis
douchen in zwembad Het Slagman
http://t.co/lu250AeMeo
UPDATE (video): Informatiepunt
Enexis in wijk de Bolhaar in Enschede
- http://bit.ly/1hJgEQT #rtvoost
03
Een oude schaftwagen werd
vakkundig omgetoverd tot
bewonersinformatiepunt.
Goed dat Enexis dat regelde, meent Jaap.
‘De behoefte aan informatie in de wijk
was enorm. In het begin dachten we nog
dat de storing weer snel verholpen zou
zijn, maar het werd al snel duidelijk dat
dat niet het geval was. Maar hoelang het
zou duren? We hadden geen idee, en
Enexis kon dat aanvankelijk ook moeilijk
inschatten. Door het infopunt waren we
steeds op de hoogte, en het was ook
goed om daar gewoon met elkaar te
kunnen praten.’
Een gemiddelde
elektriciteitsstoring
duurde 23,6 minuut,
een gasstoring 50
seconden. Gemiddeld
treft een storing
in Enschede 698
huishoudens.
04
Jaap weet niet of veel
gebruikgemaakt is van
de mogelijkheid om te
douchen bij Het Slagman. ‘Zelf heb ik
een elektrische boiler. Ik kon nog een
keer met warm, met lauw en met koud
water douchen. Maar het was warm
weer, ongetwijfeld waren veel mensen
na een aantal “plakdagen” wel toe aan
een lekkere douche. Een goede service
van Enexis.’
De #gasstoring in de wijk #Bolhaar
#Enschede is om 13.00 uur
opgelost. Dank voor het begrip
en geduld. https://www.enexis.
nl/consument/nieuws/gasstoringenschede-wat-moet-u-doen-naheraansluiting …
05
Enige verwarring ontstond
door een onjuist bericht
op RTV Oost dat al op
maandagavond 9 juni de storing op
gelost zou zijn. Vervelend, vond Jos.
‘Buurtbewoners rekenden daarop en
toen dat niet zo bleek te zijn, werden wij
erop aangesproken.’ Het enige minpuntje
in een verder prima verlopen proces.
Op 10 juni waren de meeste mensen
alweer aangesloten, onder wie Jaap. Hij
kijkt met respect terug op het werk dat
Enexis-medewerkers en medewerkers
van aannemers hebben verricht. ‘Zeker
naar de mensen die zwaar fysiek werk
deden, de mannen met een schop in de
hand. En met een lach op het gezicht.
Ik heb veel respect voor de instelling
van die mensen.’ Op 11 juni hadden alle
bewoners weer gas.
12
Enexis & de maatschappij
interview
13
TEKST ADRIAAN VISSER PORTRETTEN JAAP VAN DEN BEUKEL
Pim van Kilsdonk
adjunct-directeur Techniek
& Projecten bij de Efteling
‘Een stroomstoring
onderbreekt
het sprookje van
onze gasten.
Dat willen we
voorkomen’
‘Wij ontzorgen
onze gasten, Enexis
ontzorgt ons’
14
Enexis & de maatschappij
interview
15
Kaatsheuvel De Efteling, Python 51°38’48.5’’N, 5°3’12.7’’E
NATIONALE BEELDBANK
In 2020 wil de Efteling klaar zijn voor
minimaal 5 miljoen bezoeken per jaar.
Een stevige ambitie, weet ook Pim
van Kilsdonk. Als adjunct-directeur
Techniek & Projecten bij de Efteling
kent hij de waarde van samenwerking.
Ook met een partner als Enexis.
‘We bieden een
mooie wereld,
een wereld
waarin alles
vlekkeloos
verloopt’
4,15
ij een attractie als de Python hangt de energie
voortdurend in de lucht. Vanuit de treintjes van de
achtbaan klinkt volop gegil en gejoel, omstanders
kijken lachend toe. En hoor het geratel wanneer de
treintjes de rit naar boven maken. Dat daar stroom
voor nodig is, spreekt voor zich. Toch wil de Efteling dat de gast er zo weinig mogelijk bij stilstaat. In
een wereld vol wonderen is zoiets als stroom heel
ver weg.
‘We halen onze gasten uit het leven van alledag’,
vertelt Pim van Kilsdonk, adjunct-directeur Techniek & Projecten bij de Efteling. ‘. En natuurlijk,
achter de schermen is stroom daarbij van wezenlijk
belang. We bouwen op die leveringszekerheid en
daarmee op Enexis. Want ga maar na: een stroomstoring onderbreekt het sprookje van onze gasten.
Dat willen we voorkomen.’
75
mln.
De Efteling ontving
4,15 miljoen bezoekers
in 2013
ha
Het park is circa 75
hectare groot
2.200
220
mln.
Sinds 2009 heeft
De Efteling ruim ¤ 220
miljoen geïnvesteerd
Er werken ongeveer
2.200 medewerkers
Klaar voor de volgende stap
kijkt uit naar de volgende stap, al beseft hij maar al
te goed wat daarvoor nodig is. Niet alleen vanuit
de Efteling, maar ook door een partner als Enexis.
De Efteling groeit. In 2013 telde het attractiepark in
Kaatsheuvel 4,15 miljoen bezoeken. In 2020 moeten
dat er jaarlijks minimaal 5 miljoen zijn. Van die
doelstelling maakte de Efteling de afgelopen jaren
al werk, met veel nieuwe attracties. Bovendien eindigt het daar niet. Momenteel is het park druk met
de bouw van een divecoaster. De achtbaan biedt
gasten een duik loodrecht naar beneden en is in de
zomer van 2015 gereed. Ook is bungalowpark Bosrijk dan uitgebreid met 400 bedden. Van Kilsdonk
Een nieuwe achtbaan. Een groter Bosrijk. Welke
impact heeft die uitbreiding op de stroomvoorziening? ‘We liepen tegen onze grenzen aan. Dus
zijn we met Enexis in gesprek gegaan over een
uitbreiding van onze capaciteit. Die moet in de zomer van 2015 rond zijn. Ligt de infra er, dan weten
we zeker dat de divecoaster straks draait en dat
ook heel Bosrijk is voorzien van stroom. Bovendien
hebben we dan voldoende capaciteit richting 2020
én daarna. Onze afspraken hebben we voor de
zomervakantie van 2014 vastgelegd, al heeft Enexis
in de tussentijd al werk gemaakt van de uitbreiding
en zo de doorlooptijden verkort. Iets wat alleen
kan op basis van vertrouwen.’
Hoe vertaalt zich dat? ‘Neem bijvoorbeeld de
N261 langs de Efteling, die momenteel wordt omgebouwd. Toen daar voor de werkzaamheden een
goot langs de weg lag, heeft Enexis er alvast kabels
in gelegd en ons daarmee tijd en geld bespaard.
Zo’n proactieve houding werkt. Wij ontzorgen onze
gasten, Enexis ontzorgt ons.’
DE EFTELING
De geschiedenis
van het park gaat
terug tot in de jaren
dertig, toen op de
huidige plek een
sport- en wandelpark
was. Officieel is De
Efteling opgericht
in 1952. De eerste
jaren richtte het zich
vooral op ouders
met kinderen tot
twaalf jaar, nu is het
een themapark voor
alle leeftijden.
Dat klinkt als een goede wisselwerking.
‘En dat is het ook. Onze vraag voor uitbreiding
was niet standaard, we hebben Enexis wat uit de
comfortzone gehaald. Maar het bedrijf heeft laten
zien niet zozeer in producten te denken, maar
vooral vanuit onze behoefte. En uiteindelijk gaat
het daar ook om: Enexis heeft de kennis. Hoe het
bedrijf die voor ons inzet, maakt niet zoveel uit.
Zolang wij maar kunnen uitgaan van voldoende
stroom voor de toekomst. Dat laatste punt, die
zekerheid, maakte net als het verkorten van de
doorlooptijden deel uit van onze afspraken.’
16
Enexis & de maatschappij
interview
17
Kaatsheuvel De Efteling, Aquanura 51°38’53.1’’N, 5°2’43.7’’E
‘Het is aan ons
om duurzame
ontwikkelingen op
tijd te signaleren
én te initiëren.
Dat pakken we
graag samen met
Enexis op’
900
29
lampen geven
licht- en audiomasten
Aquanura verlichting en
kleur in alle kleuren van
de regenboog
rondom Aquanura
hebben elk een speciale
lamp die 360º draaibaar is
140
7,5
m
De licht- en
audiomasten zijn
7,5 m hoog
km
aan elektrische
leidingen is nodig om
de onderwaterwereld
aan te sturen
ANP PHOTO
op het middenspanningsnet en geeft extra energie
tijdens de piek door Aquanura.’
Inspringen op pieken
Aan het eind van de dag verzamelen de gasten
van de Efteling zich bij Aquanura. De vijver ligt er
rustig bij, met de Fata Morgana en het Efteling
theater op de achtergrond. Het is wachten op
het waterspektakel, dat in de avonduren prachtig
tot zijnn recht komt. De verlichting verandert
voortdurend, waterstralen schieten omhoog en
over en weer.
De muziek is een samenvatting van die van andere
attracties en begeleidt de 10 minuten durende
show. Aquanura ging van start in 2012. En ook hier
komt de nauwe samenwerking met Enexis naar
voren, vertelt Van Kilsdonk.
‘Aquanura is meestal één keer per dag te zien. Is
het druk, dan verhogen we het aantal dagelijkse
voorstellingen naar twee en heel soms naar drie.
Veel gasten zien Aquanura op hetzelfde moment,
wat de show per gast tot een energiezuinige attractie maakt. Wel verbruikt Aquanura veel energie in
korte tijd. Dat zorgt voor een piekbelasting. En dat
juist op het moment dat er in het park veel lichten
aan zijn en ook de horeca op volle toeren draait.
Voordat we met Aquanura startten, waarschuwde
Enexis ons al dat we tegen de maximale capaciteit
van ons stroomverbruik aanliepen. We hebben
samen naar een oplossing gezocht en die gevonden
in de vorm van een generator. Die is aangesloten
Blijft de generator deel uitmaken van jullie
energievoorziening? ‘Wanneer straks ons netwerk
is verzwaard, hebben we de generator niet meer
nodig. Maar voor nu is het een goede oplossing.
Enexis zoekt met ons naar mogelijkheden om de
piekbelasting op te vangen op de lange én korte
termijn. De generator van Aquanura is daarvan een
goed voorbeeld.’
Blik op duurzaam
Tijdens een bezoek aan de Efteling valt op welke
rol de natuur er krijgt. De paden van het ene naar
het andere rijk voeren langs dicht bos en bloemrijke vijvers. En in het Sprookjesbos is de rust nooit
ver weg. Met die aandacht voor de omgeving zijn
ook duurzame energieoplossingen volop in beeld,
vertelt Van Kilsdonk. ‘Toch hebben we daar voor
onze uitbreiding geen gebruik van kunnen maken.
De huidige oplossingen voor duurzame energie
komen qua volume en opwekking niet overeen
met onze behoeftes. De beleving door onze gasten
staat voorop, daaraan doen we geen concessies.
Je zult echt geen zonnepaneel op het dak van het
huisje van Roodkapje zien.’
Maar de ontwikkelingen rondom duurzame
oplossingen verlopen snel. Wat verwachten
jullie voor de toekomst? ‘Binnen vijf tot tien jaar
zijn er oplossingen die wél bij ons passen. Denk
bijvoorbeeld aan twee achtbanen die als het ware
met elkaar praten. Wanneer de ene achtbaan veel
energie vraagt, kun je ervoor zorgen dat dit voor
de andere achtbaan op hetzelfde moment niet
geldt. Zo kun je pieken nog beter opvangen. Daarnaast kijken we scherp naar ontwikkelingen voor
duurzame opwekking, en dan met name om dat
zo lokaal mogelijk te doen. Het is aan ons om die
ontwikkelingen op tijd te signaleren én te initiëren.
Een mooie uitdaging. En ook die pakken we graag
samen met Enexis op.’
18
Enexis & de regio
19
Elsendorp Vliegerthof 51°35’0.5’’N, 5°46’9.9’’E
FOTOGRAFIE JEROEN HOFMAN
Enexis & de regio
Lokale energie-initiatieven
34
Het aantal lokale energie-initiatieven groeit explosief.
Steeds vaker slaan buurtgenoten de handen ineen om samen
te besparen op energie. Buurkracht – een initiatief van Enexis –
ondersteunt deze duurzame initiatieven met raad en daad.
buurten zijn aangesloten bij
Buurkracht
1.500
In totaal zijn dat 1.500 mensen
66
%
2 op de 3 deelnemers is positief
of zeer positief over Buurkracht
100
Hintham was de eerste buurt
met 100 deelnemers
90
Ongeveer 90 buurtbewoners
bezochten de buurtbijeenkomsten in Elsendorp.
300
Leeuwarden telt 300
Buurkrachtdeelnemers
20 Enexis & de regio
achtergrond
21
TEKST JOOST BIJLSMA
‘Energie
coöperaties
brengen
mensen
bij elkaar’
PrincenhageAmbachtenbuurt,
Breda, Noord Brabant
101 7
doen al mee
buren
acties
doen al mee
in de buurt
Kastelenbuurt, Ooster
hout, Noord-Brabant
114 2
acties
Hoonhorst, Overijssel
52 5
buren
doen al mee
59 2
acties
in de buurt
buren
in de buurt
Wat zijn de voorwaarden voor succes?
A
buren
in de buurt
Hintham-Zuid,
Rosmalen,
Noord-Brabant
doen al mee
93 10
acties
buren
De snelle ontwikkeling van duurzame energie gaat gepaard Sociale cohesie
Voor het welslagen van een lokaal
met een explosie van lokale initiatieven. Bewoners van
steden, dorpen en wijken bundelen hun krachten om samen energie-initiatief is het volgens Stokman
cruciaal dat iedereen er voordeel bij
energie op te wekken en te besparen. De ene keer lukt het
heeft. ‘Het doel van de groep moet in lijn
samenwerken beter dan de andere keer.
zijn met de doelen van individuen’, stelt
ls iemand weet wanneer
lokale energie-initiatieven
succesvol zijn, dan is het
Frans Stokman wel. De hoog
leraar sociologie aan de Rijksuniversiteit
Groningen bestudeert informele sociale
netwerken, waaronder energiecoöpe
raties. Tegelijkertijd is hij zelf actief in
lokale duurzame energie. Zo is hij mede
oprichter van de bekende coöperatie
Grunneger Power en de stichting
Samen Energie Neutraal. Die onder
steunt dorpen in het Noorden om over
tien jaar energieneutraal te worden.
In zijn ogen staan we aan het begin van
Ruwaard-
Staatsliedenbuurt, Oss,
Noord-Brabant
een belangrijke energierevolutie. ‘Over
twintig jaar gaan we anders met energie
om dan nu. We zullen totaal nieuwe toe
passingen van lokale duurzame energie
krijgen’, verwacht hij. Hij vergelijkt de
energierevolutie met de eerder gestarte
ICT-revolutie die ook leidde tot allerlei
onverwachte toepassingen. ‘Bij beide
revoluties zie je dat het accent verschuift
van grote spelers naar kleinere’, stelt
Stokman. ‘Lokale coöperaties in energie
maken mensen meer van elkaar afhanke
lijk, ook qua verdiensten. De sociologie
leert dat mensen zich netter gedragen
bij wederzijdse afhankelijkheid.’
hij. ‘Zo’n lokaal initiatief moet mensen
iets opleveren. Dat hoeft niet alleen in
termen van geld te zijn. Het kan ook
meer comfort zijn of meer sociale cohe
sie: energiecoöperaties brengen mensen
in buurten en dorpen dichter bij elkaar.’
Stokman benadrukt dat hij het lokale
niet wil idealiseren. Volgens hem is
het samenwerken in coöperaties ook
gewoon een goede organisatievorm voor
duurzame energie en energiebesparing.
‘Energie, en zeker duurzame energie, is
voor veel mensen onontgonnen terrein.
Ze moeten de krachten bundelen om de
juiste beslissingen te kunnen nemen. Zo
Het accent verschuift
van grote spelers naar
kleinere
doen al mee
zijn 2.000 energiecoöperaties in de Ver
enigde Staten ontstaan. Die zitten op het
platteland op plekken die zo afgelegen
waren dat energiebedrijven niet in een
net wilden investeren. Toen zijn de lokale
bewoners het zelf maar gaan doen.’
Professionaliteit
Een ander bepalend punt voor het succes
van een coöperatie is professionaliteit,
stelt Stokman. ‘Coöperaties zijn in het
begin afhankelijk van een aantal enthou
siaste oprichters. Die gaan na een tijdje
op hun wenkbrauwen lopen of het wordt
hen te ingewikkeld. Dan is het tijd voor
nieuwe ervaren krachten die het initiatief
op een hoger plan kunnen tillen.’
Om de coöperaties tot wasdom te laten
komen is het politieke klimaat van be
lang. Dit verklaart waarom Duitse initia
tieven van ondernemers en gemeenten/
burgers (de zogeheten Stadtwerke) zo’n
succes zijn geworden. Volgens Stokman
heeft de politiek daar voor een langere
periode zekerheid geboden over de
opbrengsten van zelf opgewekte ener
gie. ‘Lokaal opgewekt kreeg bovendien
acties
in de buurt
voorrang op het net boven centraal
opgewekt. Die duidelijkheid maakte het
mogelijk om professionele organisaties
op te zetten.’
Trial-and-error
In Nederland is het lastiger om lokale
initiatieven op een hoger plan te tillen.
Zeker als coöperaties ook energie willen
leveren, kan dit tot problemen leiden.
Dat heeft te maken met de vereiste
schaalgrootte en deskundigheid die daar
bij hoort. Dit was in het Noorden reden
om een overkoepelende coöperatie op
te richten, die een energievergunning
heeft gekregen: Noordelijk Lokaal Duur
zaam Energie (NLD). Stokman: ‘Deze leidt
levering in goede banen en zorgt ervoor
dat de winsten terugvloeien naar de
coöperaties die daarmee kunnen inves
teren. Zo kunnen lokale coöperaties zich
concentreren op waar ze goed in zijn.’
Volgens Stokman is het onvermijdelijk
dat coöperaties als nieuw fenomeen een
kwestie zijn van trial-and-error. ‘Het is
vergelijkbaar met startende ondernemin
gen: één op de vijf overleeft.’
ENEXIS STEUNT LOKALE
INITIATIEVEN
Enexis helpt lokale initiatieven een
zetje te geven. Onder meer via
Buurkracht, waaraan medio 2014 29
buurten meededen. Met dit project
ondersteunt het netwerkbedrijf
buurten die samen energie willen
besparen. Buurtteams enthousias
meren andere buurtgenoten om
mee te doen. De deelnemers krijgen
toegang tot een website die inzicht
geeft in verbruik en hoe zich dat ver
houdt tot het gemiddelde verbruik
in hun buurt. De slimme meters, die
hiervoor nodig zijn, worden met
voorrang kosteloos geïnstalleerd.
Samen kunnen de buren vervolgens
beslissen tot besparende maatre
gelen.
Roel Woudstra, programmamanager
Buurkracht: ‘Prachtig om te zien hoe
elke buurt vol enthousiasme aan de
slag gaat en er een eigen draai aan
geeft.’ Volgens Woudstra kiest het
netwerkbedrijf bewust voor een
faciliterende rol. ‘Bewoners weten
meestal zelf heel goed wat ze willen
en daar helpen we ze bij.’ Buurkracht
ondersteunt met software, maar ook
met bijvoorbeeld een warmtecame
ra, waarmee warmetelekken kunnen
worden opgespoord.’
Stokman ziet Buurkracht als een
eerste stap en moedigt Enexis aan
om verder te anticiperen op de
behoeften van lokale energie-initia
tieven. ‘Dat kan door het net beter
klaar te maken voor lokale opwek
king, bijvoorbeeld door opslagmo
gelijkheden te creëren. En door het
instrumentarium te ontwikkelen
dat intelligenter gebruik van stroom
door community’s mogelijk maakt.’
Netwerkbeheerders zullen volgens
hem een visie moeten hebben op
hoe de toekomst van lokale energie
eruit gaat zien.
Meer informatie:
buurkracht.nl
22 Enexis & de regio
in beeld 23
Elsendorp Zeelandsedijk 1 51°34’49”N, 5°46’3.9”E
Elsendorp Energiek
Ondernemen zit inwoners van het Brabantse Elsendorp in
het bloed. Een voorhoede van veertien huishoudens investeert
in duurzaamheid en probeert anderen hun voorbeeld te laten
volgen. Met als ultiem doel: een energieneutraal dorp.
FOTOGRAFIE JEROEN HOFMAN
De drijvende kracht achter Elsendorp
Energiek is Henrie van Summeren. Hij laat
tachtig zonnepanelen installeren op zijn
bedrijf, en verwacht in zeven tot acht jaar de
kosten er weer uit te hebben. ‘Netto denken
we zo’n 18.000 kWh per jaar te produceren.
In een normaal jaar is dat ook ongeveer ons
verbruik.’ De daken van de stallen liggen
perfect op het zuiden. ‘Zuidoost of zuidwest
is ook prima, maar anders had ik het niet
gedaan.’
24 Enexis & de regio
in beeld 25
Elsendorp St. Janstraat 49-51 51°34’50.8”N, 5°46’9.4”E
De Dompelaar is het kloppend hart van het
dorp; hier vinden de basisschool, sporthal
en buurtzaal onderdak. Daarom liggen er zes
zonnepanelen op het dak, geschonken door
Elsendorp Energiek. ‘In een klein jaar hebben
we al 1.500 kWh opgewekt’, vertelt Piet
Willems van de Mr. Ivenschool. ‘Maar het gaat
ons meer om bewustwording bij de kinderen.
Daarom deden we ook mee aan het lespakket
van Enexis, Van zon krijg je energie.’
26 Enexis & de regio
in beeld 27
Elsendorp Zeelandsedijk 2 51°35’7.7”N, 5°45’51.9”E
Sjan Schaap laat zijn spouwmuren isoleren.
Onder hoge druk worden isolerende korrels
in de muur geblazen. Daarna vernevelen lijm
en korrels en ontstaat één isolerende massa.
De terugverdientijd is vier jaar, maar het gaat
Schaap niet alléén om de kostenbesparing.
‘Er zit best veel trek in het huis en we hebben
koude muren. Het comfort is voor mij net zo
belangrijk als de lagere energiekosten.’
28
Enexis & de klant
Rubriek 29
CREDIT NAAM ACHTERNAAM
Groningen
Winschoterdiep 53°10’53.5’’N, 6°50’22.4’’E
7,6
1.000
De klantenservice van Enexis
ontvangt dagelijks ongeveer
1.000 telefoontjes.
515
30
Het klantcontact wordt
gemiddeld met een 7,6
gewaardeerd.
Enexis & de klant
Persoonlijk
sec
De gemiddelde duur van een
telefoontje bedraagt zo’n 515
seconden.
sec
De gemiddelde wachttijd bij
de klantenservice bedraagt
ongeveer 30 seconden.
FOTOGRAFIE JEROEN HOFMAN
328
mln.
Alle geïnstalleerde
zonnepanelen (89.963) wekten
samen 328.065.836 kWh op.
Bijna 200.000 Nederlandse huishoudens
wekken zelf hun energie op. Dit aantal zal
naar verwachting na drie jaar verdubbeld
zijn. Enexis staat haar klanten bij met raad
en daad vanaf idee tot uitvoering.
30
Enexis & de klant
vakmanschap
Sint-Michielsgestel Azaleastraat 34 51°38’26.8”N, 5°20’26.1”E
TEKST GEESKE DE VRIES FOTOGRAFIE JAAP VAN DEN BEUKEL
oede
G
service
begint met
prettig
contact
31
‘Gelukkig doken
ze niet meteen
de meterkast in’
Hugo Koolen (inwoner Sint-
Michielsgestel) kreeg een slimme
meter, en is te spreken over de
installatie ervan door John Hurkx.
John Hurkx
monteur Realisatie Opleidingsteam
‘“Bedankt voor de goede service!” Dat hoor ik vaak
als ik een slimme meter heb geplaatst. Van tevoren
ga ik altijd met de klant naar de meterkast en leg ik
uit wat ik precies ga vervangen en wat daarbij komt
kijken. Pas daarna vraag ik of de hoofdschakelaar
uit kan en ga ik aan het werk. Meestal reageren de
klanten heel positief, zelfs als ik een gaslek aantref
tijdens het beproeven van de gasleidingen, iets wat
weleens voorkomt. Niet leuk, maar vaak vinden de
mensen het fijn dat ik het ontdek. Ik onderzoek
in zo’n geval ook altijd waar het lek precies zit en
vertel wie het probleem kan oplossen. Als dat
betekent dat ik te laat kom op het volgende adres,
bel ik mijn collega’s om te vragen of iemand anders
daarnaartoe kan gaan. Zo zorgen we ervoor dat we
alle afspraken kunnen nakomen. Het mooiste van
mijn werk? Als ik vertrek en de klant tevreden is.
Dan ben ik ook blij.’
Hugo Koolen
inwoner Sint-Michielsgestel
Waar mensen werken, gaat
veel goed en ook weleens
iets mis. Drie klanten; een
gemeentemedewerker,
particulier en ondernemer,
vertellen hoe zij het contact
met Enexis ervaren.
‘Voordat de slimme meter bij mij werd geplaatst,
had ik er al over gehoord en gelezen. Sommige
mensen vertelden mij dat ze liever niet zo’n meter
willen, omdat ze zich afvragen of het allemaal goed
gaat en bang zijn dat ze gecontroleerd worden.
Maar ik maak me daar niet zo druk om. Toen ik van
Enexis een brief kreeg met de mededeling dat onze
wijk aan de beurt was, vond ik dat dan ook prima.
John Hurkx kwam samen met een collega de meter
installeren. Eerst vertelden ze me wat ze gingen
doen. Een heel duidelijk en open verhaal. Ik wist
natuurlijk al het een en ander van de slimme meter,
maar vond het toch prettig dat John en zijn collega
niet meteen de meterkast in doken. Tussen de
werkzaamheden door beantwoordden ze meteen
mijn vragen, en toen de stroom eraf moest, vroegen
ze of dat mocht en of ik apparaten uit wilde zetten.
De installatie ging hartstikke goed en snel, en
volgens mij hadden de jongens ook wel plezier in
het werk! Ik weet alleen nog niet precies wat ik van
de slimme meter zelf vind. Eerlijk gezegd heb ik er
nog niets mee gedaan; ik ben niet iemand die iedere
maand wil weten wat het energieverbruik was. Maar
misschien komt dat nog.’
32
Enexis & de klant
vakmanschap 33
Zuidbroek De Akkers 19 53°9’35.2”N, 6°50’18.7”E
‘Ik ben tevreden met de
schadevergoeding’
Piet Aardse (Aardse Orchideeën)
liet een aantal meters verwisselen in zijn kas.
Toen dit verkeerd werd aangesloten, liepen
zijn orchideeën een groeistoornis op. Fokko
Reinders (Enexis) was meteen ter plaatse en
zorgde voor een schadevergoeding.
Fokko Reinders
accountmanager bij Enexis
‘Als accountmanager probeer ik dicht bij de klant te
staan, zodat we op de hoogte blijven van de ont
wikkelingen in elkaars organisatie. Vanuit een goede
samenwerking kun je ook problemen goed oplos
sen. Dat bleek wel bij Aardse Orchideeën, toen een
van onze onderaannemers de meters niet goed ver
wisselde. De onderaannemer zette de draaivelden
van de hoofdmeter verkeerd om, waardoor daarna
alle elektromotoren de verkeerde kant op draaiden.
De ramen in de kas van Aardse Orchideeën gingen
open in plaats van dicht, terwijl het winter was. Dat
was schrikken! Ik ben direct naar Aardse Orchideeën
gegaan om uit te zoeken wat er precies was gebeurd
en heb geadviseerd om een schadeclaim bij Enexis
in te dienen. Vervolgens heb ik Piet op de hoogte
gehouden. Aardse Orchideeën was tevreden met
de gang van zaken rondom het probleem en met
de schadevergoeding. Doordat we al goed contact
hadden, is onze relatie na dit akkefietje gelukkig niet
op scherp gesteld.’
Piet Aardse
mede-eigenaar van Aardse Orchideeën
‘Bij Aardse Orchideeën kweken we zo’n zes miljoen
orchideeën per jaar, op drie locaties in Zuidbroek
en Sappemeer. De orchideeën verkopen we aan
retailklanten door heel Europa. Met Enexis heb
ben we voornamelijk contact als er iets veranderd
moet worden in een aansluiting, bijvoorbeeld in
onze warmtekrachtinstallatie. Fokko snapt gelukkig
waar het over gaat, waardoor het contact soepeler
verloopt. Dat was ook fijn toen we afgelopen winter
trammelant kregen doordat een onderaannemer
van Enexis de polen in de hoofdmeter op een
van onze locaties omwisselde. De watercirculatie
pompen werkten daardoor niet meer goed, maar
de meeste schade ontstond doordat de ramen
in de kas opengingen; het werd te koud in de kas.
De orchideeën liepen een groeistoornis op, en er
ontstond schade aan de ramen. De onderaannemer
deed alsof dat onze schuld was, maar Fokko zag ge
lukkig dat dat niet klopte. Het was natuurlijk ook vrij
duidelijk. We hebben een schadeclaim ingediend bij
Enexis en die is uitbetaald. Ik ben wel tevreden over
die oplossing. Dat vind ik ook goed aan Enexis: als er
iets moet gebeuren, wordt het altijd wel geregeld.’
34
Enexis & de klant
vakmanschap 35
Maastricht Onze Lieve Vrouwenplein 50°50’49.9’’N, 5°41’34.4’’E
‘Juiste gegevens
zijn belangrijk voor
onze begroting’
Jos Kortis (gemeente Maastricht,
rechts) kreeg meteen een
telefoontje van Jean Corten
(Enexis, links) toen deze ontdekte
dat de gegevens over OVL van
de gemeente Maastricht niet
klopten.
Jean Corten
accountmanager bij Enexis
‘Gemeenten sturen ons periodiek een overzicht van
het aantal lichtmasten dat ze hebben. Aan de hand
daarvan berekenen wij de netwerkkosten. Ook
geven wij het energieverbruik van de masten door
aan de energieleverancier. Maar de bestanden van
de gemeenten blijken niet altijd te kloppen. Daarom
zijn we bij Enexis gestart met het opschonen van
bestanden van de openbare verlichting. Onder de
projectnaam “Licht op OVL” gaan we zelf ter plekke
kijken: welke lichtmasten staan in onze bestanden
en welke in die van de gemeenten? Ook kopen we
data van een bedrijf dat panoramafoto’s maakt in
de omgeving, zodat we het daadwerkelijke aantal
lichtmasten kunnen vaststellen. Binnen de gemeen
te Maastricht is men recentelijk gestart met een
traject om te komen tot een actuele database. Dit
doen wij in gezamenlijkheid. Super vind ik dat! We
hebben sowieso erg goed contact. Dat is ook een
compliment voor de gemeente Maastricht: ook al is
er een probleem, we kunnen altijd netjes door één
deur. Dat is toch mooi?’
Jos Kortis
contractbeheerder en vakspecialist openbare verlichting
bij de gemeente Maastricht
‘Zelf had ik al geconstateerd dat onze gegevens
over de openbare verlichting in de gemeente
Maastricht niet juist zijn en ik was dan ook blij dat
Enexis dit onderkende. Ik stel het zeer op prijs dat
we voorrang krijgen in het project “Licht op OVL”.
Juiste gegevens zijn vooral van groot belang voor de
meerjarenplanning en -begroting van onze gemeen
te. We stellen iedere vier tot vijf jaar een beleids
plan openbare verlichting op, waarin onder meer
staat welke lichtmasten en armaturen vervangen
moeten worden en wanneer. Essentieel voor de vei
ligheid. Én we stemmen daar de financiële middelen
op af. Het is fijn dat Enexis veel aandacht heeft voor
de gemeente Maastricht en dat we goed contact
hebben. Zo kunnen we de zaken helder krijgen. Ik
had eerlijk gezegd verwacht dat bepaalde com
merciële partijen klantvriendelijker zouden zijn dan
een organisatie als Enexis, vanwege de gedwongen
winkelnering. Maar het is eerder andersom.’
Enexis & de klant
7,6
300.000
375.000
375.000
In 2020 moet Enexis 2.750.000 huishoudens voorzien hebben
van een slimme gas- en/of elektriciteitsmeter. Een logistieke
operatie die tot in de puntjes is voorbereid.
375.000
Operatie slimme meter
330.000
BEELD SHOOTMEDIA
250.000
DE KLANT BEPAALT
Twee weken voor de plaatsing van de slimme meter stuurt Enexis een bericht
aan de k lant. Deze kan desgewenst de installatie verplaatsen. Ook mag de slimme
meter geweigerd worden. Dat gebeurt in 1 tot 2 procent van de gevallen.
190.000
36
Klanten waarderen de plaatsing
van de meter door Enexis met
een 7,6. De klanttevredenheid
wordt iedere twee weken
gemeten.
2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Aantal meters dat Enexis
jaarlijks zal plaatsen. 350.000
meters zijn reeds geïnstalleerd.
75
monteurs
zijn momenteel fulltime bezig
met het plaatsen van meters.
Ze installeren elk zo’n 6 tot 10
meters per dag.
Besparing
Enexis vindt de slimme meter
belangrijk, omdat de slimme
meter energiebesparing
stimuleert en de klant bewust
maakt van zijn energieverbruik.
50
duizend
Enexis heeft een ijzeren
voorraad van zo’n 50.000
meters.
technische tekening 37
38
Enexis & de klant
toekomstvisie 39
TEKST ANNEMIEK PLANTING
HOLLANDSE HOOGTE
Pier Nabuurs
voormalig CEO Kema
‘Hoe ziet de
energietoekomst
voor consument
en netbeheerder
eruit?’
GETTY IMAGES
De 4 bouwstenen
voor een duurzame
energievoorziening
Techniek en ICT spelen een belangrijke rol in de overgang naar een
duurzame energievoorziening. Pier Nabuurs, tijdelijk voorzitter van
Topsector Energy en betrokken bij Smart Energy Collective, geeft
zijn visie op de rol van de technische mogelijkheden.
01.
Een nieuw
marktmechanisme
02.
De slimme meter
slimmer gebruiken
Prijsprikkels zijn nodig om mensen voor
deel te laten zien van verduurzaming.
Dan gaan ze de technische mogelijk
heden gebruiken. Neem bijvoorbeeld de
automatisering in het huishouden. Die
heeft moeiteloos zijn intrede gedaan,
simpelweg omdat een wasmachine en
een vaatwasser het leven makkelijker
hebben gemaakt.
Om prijsprikkels te kunnen bieden, moet
het hele marktmechanisme veranderen.
Met de netbeheerders en energiemaat
schappijen voorop als kartrekkers vanuit
hun maatschappelijke rol. De beschikba
re capaciteit op het netwerk moet een
prijs krijgen op basis van metingen. In
mijn auto zitten méér sensoren dan in
het hele Nederlandse netwerk! Er moet
meer informatie beschikbaar komen.
Slimme woonwijken, slimme meters,
domotica: de techniek is klaar voor een
verduurzaming van onze samenleving.
Technisch gezien is mijn smartphone slim
genoeg om thuis mijn hele energiehuis
houding te monitoren en aan te sturen
– waarbij ik zelf aan de knoppen zit en
niet het energiebedrijf of de netbeheer
der. Daarvoor moet de slimme meter
wel slimmer gebruikt gaan worden. Hij
raadpleegt het netwerk buiten jouw
huis bijvoorbeeld niet of er behoefte is
aan de energie van jouw zonnepanelen.
Gebruik je die stroom zelf niet, dan lever
je jouw ‘overschot’ vanzelf aan het net.
Zelfs als het netwerk al overbelast is en
de zonne-energie voor een negatieve
prijs moet worden verkocht.
40
Enexis & de klant
service
Netwerk houdt u aangesloten bij de wereld van Enexis.
Vul deze kaart in en neem een gratis abonnement.
De
energieconsument
kiest zelf
ISTOCK
04.
De regie bij de consument
03.
Voer een decentrale
capaciteitsmarkt in
We hebben een markt nodig voor
stroom die consumenten zelf kunnen
opwekken. Nu kun je niet zelf bepalen
wanneer je teruglevert en je kunt het
ook niet opslaan. Het beschikbaar stellen
van vermogen moet een waarde krijgen:
een capaciteitsmarkt op decentraal
niveau. Dan stimuleer je mensen om
energie te gebruiken als er genoeg
aanbod is. Dat dit werkt, blijkt uit een
hittegolf van een jaar of tien geleden.
Toen liep de kilowattuurprijs op de han
delsmarkt op tot 5 euro! Als dat direct
was doorberekend aan de huishoudens,
dan was iedereen acuut handwasjes gaan
doen. Of dat technisch wel mogelijk is?
Kijk naar de telefoniesector: als zij de
kosten en het gebruik wereldwijd me
teen kan verrekenen, dan kan de energie
sector ook differentiëren in prijs.
Ik krijg mijn eigen verbruiksgegevens
straks niet ‘realtime’ door, maar per
kwartier. Echt inzicht in je energiever
bruik en de kosten ervan krijg je zo niet.
Er moet meer regie bij de consument
komen te liggen. Om huishoudens
concrete voordelen én mogelijkheden
te laten zien van de slimme meter zijn
nieuwe producten en diensten nodig.
Vraag en aanbod moet je automatisch
kunnen reguleren én aanpassen aan jouw
behoeftes. Bijvoorbeeld om binnen
de privacy van mijn huis mijn verbruik
per apparaat realtime te monitoren, de
kosten aan mij te presenteren, en mij
mijn energieverbruik te laten aansturen.
Automatisch, zonder daar uren per dag
aan kwijt te zijn. Wat we nodig hebben
zijn servicepakketten die’energiemanage
ment’ uit handen nemen met de garantie
dat consumenten op jaarbasis een paar
honderd euro minder kwijt zijn aan gas
en elektriciteit.
COLOFON
Nr. 04 Oktober 2014, Netwerk is een r elatiemagazine van Enexis. Netwerk is er voor belanghebbenden en belangstellenden binnen Enexis en haar
omgeving. Uitgever Enexis B.V., Magistratenlaan 116, 5223 MB ’s-Hertogenbosch, Telefoon 088 857 77 77. Redactieadres [email protected].
Hoofdredactie Enexis Cor Brockhoven. Eindredactie Enexis Fleur Breitbarth, Marc Evers. Concept en realisatie Scripta Communicatie, Nieuwe
Herengracht 47, 1011 RN Amsterdam, Artdirection en lay-out Marjolein Rams. Lithografie Grafimedia Amsterdam. Drukwerk Kampert-Nauta, Oss.
Tekst Joost Bijlsma, Jan Broeks, Anna Richt Hannema, Annemiek Planting, Gerhard Sluiter, Frans-Jozef Willems. Beeld ANP Foto, Jaap van den Beukel,
Getty Images, Jeroen Hofman, Hollandse Hoogte, iStock, L aurens Kuiper, Nationale B
eeldbank, Shootmedia. Enexis is de regionale netbeheerder
van gas
en elektriciteitsnetten in Noord-, Oost- en Zuid-Nederland. Voor meer informatie zie enexis.nl.

Download Report