rundveerassen-voor-het-beweiden-van

W E R K D O C U M E N T
RUNDVEERASSEN VOOR HET BEWEIDEN VAN
NATUURGEBIEDEN
door
ing. T. Hopman
juli
1982-162 Abw
'
1
.
T E R I E
i - S D I E N S T
V A N
V E R K E E R
V O O R
D E
E N
W A T E R S T A A T
I J S S E L M E E R P O L D E R S
S M E D I N G H U I S - L E L Y S T A D
I . INLEIDING
2. DE GESCHIKTHEID VAN NATUURGEBIEDEN VOOR BEWEIDING
6
3. BEWEIDINGSPERIODE VAN NATUURGEBIEDEN DOOR RUNDVEE
7
3.1.
3.2.
Het h e l e j a a r door beweiden
Beweiding i n h e t zomerhalfjaar
4. ALGEMENE EISEN VOOR HET I N TE SCHAREN RUNDVEE
4.1.
4.2.
Inscharen van vee door derden
Voowaarden voor h e t gebruik van een e i g e n v e e s t a p e l
7
7
8
8
8
5. BUITENLANDSE RUNDVEERASSEN
5.1.
Geschikte r a s s e n voor natuurbeheer
5.1.1. Schotse Hooglanders
5.1.2. Het North Devonras
5.1.3. De B e l t e d Galloway
5.2.
Niet g e s c h i k t e r a s s e n voor natuurbeheer
5.2.1. Het F j s l l r a s
5.2.2. De Hereford
5.2.3. De Aberdeen Angus
5.2.4. De Limousin
5.2.5. De Charolais
6. HET NEDERLANDSE RUNDVEE
6.1.
6.2.
6.3.
6.4.
Het Fries-Hollandse veeras of FH-ras
Het Maas-Rijn-IJssel veeras of MRIJ-ras
He t Groninger blaarkop veeras
De Lakenvelder
7. DISCUSSIE EN AANBEVELINGEN
18
8. SAMENVATTING
19
9. LITERATUUR
20
BIJLAGEN
I . Verslag van een l e z i n g over l e v e r b o t b i j rundvee
2. Het inscharen van vee en paarden op gronden met beheersbeperkingen e n natuurgebieden
3. Commentaar van d r s . P.L. Bergs trijrn, medewerker van h e t
I.V.O.
t e Zeist
I . INLEIDING
D i t r a p p o r t i s een v e r s l a g van een onderzoek naar de meest g e s c h i k t e
rundveerassen voor h e t beweiden van natuurgebieden. De s t u d i e i s hoofdz a k e l i j k e e n l i t e r a t u u r s t u d i e . A l l e rundveerassen van West-Europa z i j n
bestudeerd, volgens de b e s c h r i j v i n g i n "European Breeds of C a t t l e ,
v o l . I", z i e l i t e r a t u u r l i j s t . Het bleek geen z i n t e hebben a l l e bestudeerde r a s s e n i n d i t r a p p o r t t e b e s c h r i j v e n . Een a a n t a l verouderde
Engelse v l e e s r a s s e n l i j k t u i t e i n d e l i j k h e t meest g e s c h i k t t e z i j n voor
h e t beweiden van natuurgebieden. Deze r a s s e n z i j n dan ook i n h e t k o r t
beschreven. De Nederlandse rundveerassen z i j n ook beschreven, hoewel
ze minder g e s c h i k t z i j n voor h e t onderhoud van n a t u u r t e r r e i n e n , tenminste a l s men ze zomer e n w i n t e r w i l l a t e n lopen. Er i s ook e e n aant a l z e e r bekende Europese rundveerassen beschreven, t e r algemene origntering.
2. DE GESCHIKTHEID VAN NATUURGEBIEDEN VOOR BEWEIDING
Om de geschiktheid v a n natuurgebieden voor beweiding door rundvee t e
kunnen beoordelen, z u l l e n we e e r s t de g r a s l a n d k w a l i t e i t e n moetenj
kennen.
.
. .
We beperken ons i n d i t r a p p o r t t o t d e natuurgebieden z o a l s we d i e i n de
IJsselmeerpolders en h e r Lauwersmeergebied. aanwezig z i j n en vermoedel i j k nog aangelegd z u l l e n worden.
A l s e e r s t e type n a t u u r t e r r e i n kunnen we de K i e v i t s l a n d e n noemen. D i t
land i s t e v e r g e l i j k e n met s l e c h t grasland. ' s Winters h e e f t h e t een
v e e l t e hoge grondwaterstand. Het i s goed denkbaar d a t de l e v e r b o t s l a k
(Limnaea t r u n c a t u l a ) i n de K i e v i t s l a n d e n voorkomt.
Door nader onderzoek zou h e t a 1 o f n i e t voorkomen van de l e v e r b o t s l a k
moeten worden v a s t g e s t e l d . Het zou dan ook van belang z i j n om na r e
gaan i n hoeverre de l e v e r b o t schade a a n r i c h t aan h e t ingeschaarde vee.
Volgens d r . H . J . Over van h e t C . D . I . komt de l e v e r b o t gegarandeerd in
n a t t e natuurgebieden voor.
Volgens de 1 i t e r a t u ; r en &en proef b i j - ~ h e tP r o e f s t a t i o n voor de j~undveeh o u d e r i j kunnen l e v e r b o t t e n e e n d u i d e l i j k opbrengstderving geven, zowel
i n melk- a l s v l e e s p r o d u k t i e . De opbrengstdervingen kunnen s l e c h t s door
z e e r nauwkeurige v e r g e l i j k i n g e n worden v a s t g e s t e l d ( z i e b i j l a g e I ) .
A l s tweede type natuurgebied denken we aan h e t Lauwersmeergebied met
i n h e t z u i d e l i j k d e e l een zavelgrond. De begroeiing b e s t a a t u i t f i j n e r e
grassen(deze worden door runderen gevreten). Veel grove grassen, r i e t
en d i s t e l s worden dodr runderen n i e t gevreten, tenminste zolang e r nog
f i j n e r e grassen beschikbaar z i j n .
I n h e t n o o r d e l i j k d e e l van h e t Lauwersmeer komen overwegend zandgronden
voor. De begroeiing v a n d i t gebied i s nauwelijks g e s c h i k t om Nederlands
rundvee i n leven t e houden.
\
Voor h e t d e r d e type natuurgebied gaan we u i t van aannames en proberen
we ons t e v e r p l a a t s e n i n h e t gebied rondom d e Oostvaardersplassen. I n
h e t Oostvaardersplassengebied l i g g e n l i c h t e kleigronden. Deze gronden
k r i j g e n een hoge s l o o t w a t e r s t a n d , waarvan een g e d e e l t e wordt voorzien
met poelen en plassen. De v o o r g e s t e l d e slootwaterstanden worden i n zones ingedeeld, voor respectievelijkivoorjaars- en zomerslootwaterstanden variErende van 0,15/0,35 t o t 0,7/0,7 meter min maaiveld.
3.1. Het h e l e j a a r door beweiden
' s Winters, v o o r a l na een v o r s t p e r i o d e t o t ongeveer h a l f maart, g r o e i t
e r geen v r e e t b a a r g r a s . I n d i e p e r i o d e i s h e t g r a s kapot gevroren e n
de voedingswaarde v a n h e t m a t e r i a a l i s v r i j w e l n i h i l z i j n , g e s t e l d
d a t h e t rundvee h e t z a l w i l l e n v r e t e n . Het voorgaande betekent d a t h e t
vee i n de w i n t e r p e r i o d e b i j gevoerd moet warden, w i l l e n we d e d i e r e n
i n normale c o n d i t i e houden.
Bet i s voor een natuurbeherende i n s t a n t i e n i e t verantwoord om ondervoede
d i e r e n i n beheer t e hebben, bovendien zou men dan h e t r i s i c o lopen d a t
men moeilijkheden k r i j g t m e t d e dierenbescherming. Ket rundvee,waarover
i n d i t r a p p o r t wordt gesproken, behoort t o t de c a t e g o r i e h u i s d i e r e n .
Rundvee kan s l e c h t tegen vocht, v o o r a l is h e t noodzakelijk d a t de d i e r e n op droge gronden kunnen liggen. S t a l l i n g i s n i e t voor a l l e rundveer a s s e n noodzakelijk, hoewel ze we1 een eenvoudige b e s c h u t t i n g vragen i n
d e vorm van bos ( z i e paragraaf 5.1. Geschikte r a s s e n voor natuurbeheer).
3.2.
Beweiding i n h e t zomer-halfjaar
I n geval d e natuurgebieden ' s w i n t e r s n i e t worden beweid, l o o p t h e t
weideseizoen op z'n v r o e g s t van h a l f a p r i l t o t op z'n l a a t s t e i n d november. I n geval we t e maken hebben met e e n broedvogelgebied kan h e t
weideseizoen van h a l f j u n i t o t u i t e r l i j k e i n d november lopen.
4. ALGEMENE EISEN VOOR HET I N TE SCHAREN RUNDVEE
Het i n t e scharen v e e mag geen melkvee z i j n , omdat de k w a l i t e i t van h e t
gewas t e s l e c h t i s . ( t e weinig e i w i t e n t e v e e l ruwe c e l s t o f ) . Bovendien
wordt b i j gebruik van melkvee h e t n a t u u r t e r r e i n t e v e e l bezocht door
mensen. Deze voorwaarde b e t e k e n t d a t i n g e v a l de beherende i n s t a n t i e
een e i g e n v e e s t a p e l w i l b e z i t t e n , de v e e s t a p e l n i e t mag b e s t a a n u i t een
melkveeras; h e t r a s moet dan een v l e e s r a s z i j n . Hooguit kunnen e r stammen u i t een vlees-melkras worden g e b r u i k t , d i e s t e r k t o t h e t v l e e s t y p e
overhellen. Het i s ook h e e l goed denkbaar om GGn of meer r a s s e n t e k r u i s e n om een gewenste v e e s t a p e l t e ontwikkelen.
I n geval d a t men n i e t met een eigen v e e s t a p e l w i l werken, kan men vols t a a n met niet-melkgevende d i e r e n i n t e scharen; men kan denken aan
pinken en droogstaande koeien. Deze d i e r e n kunnen dan eigendom z i j n
van p a r t i c u l i e r e veehouders. Men moet dan we1 bedenken d a t h e t vee i n
d e h e r f s t i n e e n goede c o n d i t i e moet worden a f g e l e v e r d .
4.1.
lnscharen van v e e door derden
Over d i t onderdeel kunnen w e k o r t z i j n . Volgens b i j l a g e 2 moet h e t ingeschaarde vee i n d e h e r f s t een goede c o n d i t i e b e z i t t e n .
I n d e natuurgebieden, z o a l s d e K i e v i t s l a n d e n , h e t z u i d e l i j k d e e l van
h e t Lauwersmeergebied, kan vee met een goede c o n d i t i e worden a f g e l e v e r d
( z i e b i j l a g e 2 ) . I n g r o t e d e l e n van h e t Oostvaardersplassengebied kunnen
ook pinken worden a f g e l e v e r d met een goede c o n d i t i e . W a a r s c h i j n l i j k kan
met inscharingen goed aan de e i s e n v a i de natuur worden voldaan.
4.2.
Voowaarden voor h e t gebruik van een e i g e n v e e s t a p e l
B i j h e t gebruik van e e n eigen v e e s t a p e l z a l men een goed t e r zake kund i g e b e d r i j f s l e i d e r moeten hebben. Deze persoon moet ook d e bevoegdheid
hebben z e l s t a n d i g b e s l i s s i n g e n t e nemen b e t r e f f e n d e verzorging, verkoop,
voedervoorzieningf en eventueel s t a l l i n g .
Ingeval n i e t aan deze voorwaarden wordt voldaan i s e r een z e e r g r o t e
kans d a t h e t v e e b e d r i j f mislukt.
Het vee moet onder c o n t r o l e b l i j v e n :
a. e l k j a a r moet h e t v e e worden ingespoten tegen mond- en klauwzeer;
b. e l k j a a r moet bloed worden afgenomen voor abortusbangonderzoek;
c . eens p e r d r i e j a a r moet een v e e s t a p e l worden onderzocht op t.b.c.
Voor de l a a t s t e behandeling moeten de d i e r e n tweemaal worden v a s t g e z e t , namelijk voor h e t i n s p u i t e n en e n i g e dagen l a t e r voor h e t
c o n t r o l e r e n van d e r e a c t i e .
Bovengenoemde onderzoeken kunnen w a a r s c h i j n l i j k met twee 3 d r i e keer
v a s t z e t t e n per j a a r worden uitgevoerd.
Het z a l d u i d e l i j k z i j n d a t d e r g e l i j k e handelingen n i e t eenvoudig z i j n
b i j vee d a t n i e t d a g e l i j k s met mensen i n aanraking komt; e r z a l dus
een v a n g i n r i c h t i n g moeten worden gebouwd.
Men ontkomt e r n i e t aan d a t h e t vee 's w i n t e r s moet worden bijgevoerd
met hooi. B i j v o r s t z u l l e n de s l o t e n of poelen moeten worden open geh a k t voor d e drinlwatervoorziening.
W i l men Nederlands rundvee houden, dan moet e r een s t a l komen. Het mag
een loods z i j n , zodat d e d i e r e n kunnen k i e z e n t u s s e n binnen of b u i t e n
blijven.
Cinder d e z e l f d e voorwaarden, d i e gelden voor de Nederlandse rundveerassen, kan men ook d e b u i t e n l a n d s e veerassen houden d i e i n paragraaf 5.2.
"Niet g e s c h i k t e r a s s e n voor natuurbeheer" worden besproken.
Gezien de extra invoerproblemen,die ontstaan bij het gebruik van buitenlandse rundveerassen,heeft het geen zin om deze dieren te gebruiken
voorhetonderhoud van natuurterreinen.
5. BUITENLANDSE RUNDVEERASSEN
Er' is een aantal buitenlandse rundveerassen, dat beter dan de Nederlandse rundveerassen geschikt is voor het beheer van natuurterreinen. Deze
rassen zijn genoemd in paragraaf 5.1. "Geschikte rassen voor natuurbeheer".
De betere geschiktheid vloeit vooral voort uit het feit dat het vleesrassen zijn die vleestypische dieren voortbrengen. Vervolgens kunnen
die dieren leven van voedsel bqstaande uit weinig eiwit en energie per
kg.droge stof. Het is echter niet te vewachten dat deze dieren houtachtige gewassen zullen vreten, misschien we1 de bladeren van een aantal houtachtige gewassen.
De in paragraaf 5 . 1 . genoemde rassen hebben in de winterperiode zeer
geringe schuilmogelijkheden nodig. Het bijvoeren in de winter zal echter voor alle rassen noodzakelijk blijven. Er kan echter worden volstaan met een voerrek in de open lucht op een betonplaat. Enfin de voedervoorziening kan verder worden uitgewerkt,als het besluit is genomen
of men een veestapel wil houden.
De geschiktste buitenlandse rassen zijn:
1. De Schotse Hooglander;
2. De North Devon;
3. De Belted Galloway.
Deze drie rassen zijn het meest geschikt voor het beheer van natuurterreinen; zie de beschrijvingen in paragraaf 5.1.
Met de Schotse Hooglanders zijn in Nederland ervaringen opgedaan. Deze
dieren worden 's winters niet opgestald.
. .. ..
. ...
5.1. Geschikte rassen voor natuurbeheer
5.1.1.
Schotse Hooglanders
-----------------
Het ras is inheems en komt voor op een aantal eilanden l a n ~ sde Schotse
westkust, evenals in het heuvelachtige noorden van het land en de hooglanden van centraal Schotland.
De grondsoort is grint-, leem- en veenachtig.
Het klimaat is een zeeklimaat. Er is een grote variatie in de jaarlijkse
neerslag van 2000 2 3000 mm in het westen tot 600 m op de oostelijke
hellingen van de oostelijke bergen.
Het kleine geharde vee vindt slechts in natuurlijke laagtes beschutting.
We moeten hier denken aan bergwanden of iets dergelijks.
Op het vaste land van Schotland worden in aanvulling op de natuurlijke
beschutting eiken en berkenbomen gebruikt.
--
Voeding
en verzorging
------ ---------De anne heuvelachtige gronden (grote gebieden zijn bedekt met hei en
adelaarsvaren), geven geen beste weidegronden.
Op de lagere gronden groeien overwegend Nardus en Molinia grassen
(borstelgras en pijpestrootje). Het pijpestrootje vinden we in Nederland op vochtige heiden en blauwgraslanden. Het borstelgras vinden we
op de heidevelden en in de tuinen. Het zijn beiden grassen met een
zeer lage landbouwkundige waarde.
In het algemeen worden de Hooglanders 's winters buiten gehouden.
Bijvoeren in de winter is noodzakelijk 0.a. met hooi,stro en haver.
Rasbeschrijving
--------- --Hooglanders hebben l a n g ruw h a a r met een pndervacht van k o r t h a a r i n de
w i n t e r en zacht k o r t h a a r i n d e zomer.
De h a a r k l e u r i s gee1 met rood of zwart. Ze hebben een brede k o r t e kop
en een brede muil; ze hebben lange hoorns d i e de hoogte i n s t e k e n . Ze
hebben k o r t e poten en h e t z i j n l a a t r i j p e d i e r e n .
S t i e r e n van 2 j a a r hebben een gemiddelde schofthoogte van ca. 114 cm
met een levend gewicht van 470 kg.
Koeien van 2 j a a r hebben een gemiddelde schofthoogte van ca. 102 cm met
een levend gewicht van ca. 400 kg.
De Schotse Hooglander i s een v l e e s r a s .
De Hooglander kan h e t h e l e j a a r b u i t e n lopen i n d i e n ze wat b e s c h u t t i n g
h e e f t van bos of houtwallen.
Ze h e e f t behoefte aan droge grond om droog t e liggen. Een v o c h t i g k l i maat kan ze weerstaan maar of z e z i c h op een v o c h t i g e bodem kan handhaven i s vooralsnog een vraag.
Als voedsel neemt ze genoegen met eenvoudig m a t e r i a a l , d a t ovewegend
u i t g r a s a c h t i g e p l a n t e n moet b e s t a a n .
------------------ ---------------- ....................
P r a k t i s c h e ervarine, met Schotse Hooglanders i n Nederland
Er b e s t a a t i n Nederland de ' l s t i c h t i n g Highland-Cattle i n de l a g e landen"
( s e c r e t a r i a a t Heuvelenweg 38 t e Lochem).
Deze s t i c h t i n g b e z i t 9 d i e r e n d i e z i j n ingeschaard b i j G. P o s t e l ,
Zwiepseweg 155 t e Zwiep b i j Lochem.
I
I n f e b r u a r i 1981 heb i k een bezoek gebracht aan G. P o s t e l en d e Hoogl a n d e r s bekeken.
I
Een ( i n 1972) geboren s t i e r i s verkocht a a n D u i t s e r s ; h i j moest nog
worden afgeleverd.
Er i s een jonge s t i e r waarvan h e t g e b o o r t e j a a r m i j onbekend is en een
s t i e r k a l f van 1981; dus i n t o t a a l nog 3 s t i e r e n .
Verder z i j n e r 6 vrouwelijke d i e r e n , waarvan 3 koeien, een v a a r s , gebor e n i n 1980 en 2 k a l v e r e n van 1981.
Op I f j a r i g e l e e f t i j d z i j n deze d i e r e n w a a r s c h i j n l i j k g e s l a c h t s r i j p .
c&.
I k heb een volwassen koe gemeten; deze had een kruishoogte van 120
De k r u i s h o o g t e en de schofthoogte z i j n b i j d i t r a s ongeveer g e l i j k ,
evenals b i j de Nederlandse runderen. D i t d i e r was dus g r o t e r dan de
opgegeven maat i n "European breeds of c a t t l e l ' . D i t i s geen probleem
aangezien opgegeven maten a l t i j d gemiddelden z i j n ; de s p r e i d i n g i n een
r a s kan zeer g r o o t z i j n ; d i t g e l d t ook voor andere eigenschappen. De
d i e r e n hadden rugharen van c i r c a 14 cm l a n g . Ze hadden a l l e m a a l s l e c h t
verzorgde
klauwen; a l l e d i e r e n moeten worden bekapt.
.
De c o n d i t i e van de d i e r e n l e e k matig. Door h e t lange h a a r was h e t
l i c h a a m s p r o f i e l n i e t t e onderscheiden. Het was ook n i e t mogelijk om a l l e
dieren t e betasten.
De d i e r e n b l i j v e n i n d e w i n t e r buiten.0ok i n d e koude w i n t e r van 19781979. Er z i j n absoluut geen v e r s c h i j n s e l e n d i e erop wijzen d a t .de d i e r e n z i c h onbehaaglijk voelen i n h e t koude j a a r g e t i j d e . Het komt we1
voor d a t hun vacht bedekt i s met een l a a g j e i j s . De d i e r e n hebben de
beschikking over een z a n d k o ~ ,waarop ze kunnen liggen. Ze z i j n D i e t
e r g ingenomen met n a t t e p l a a t s e n . Deze worden we1 bezocht om t e weiden
maar ze l i g g e n e r n i e t v e e l . Ook hebben de d i e r e n een bos t e r beschikking waar ze z i c h b i j guur weer t e r u g t r e k k e n . Ze v r e t e n h e t b l a d van
de bomen en ingeval van k l e i n e bomen wordt d e h e l e boom ontbladerd
......
(met a l s gevolg de dood voor de boom). De d i e r e n w i l l e n graag schuren
zodat n i e t t e s t e r k e s t a m e n worden omgeduwd. Het i s dus w e n s e l i j k d a t
ze een wat ouder bos t e r beschikking hebben.
Een koe h e e f t z i c h d e s t i j d s v e r g i f t i g d door knoppen van de Rhododendron
t e vreten.
I n h e t r e c r e a t i e p a r t "De Beekse Bergen" z i j n ook e n i g e Hooglanders aanwezig.
E r z i j n k r u i s l i n g k a l v e r e n van e e n Schotse hooglander s t i e r en M R I J
koeien. De k r u i s l i n g e n waren n i e t van de z u i v e r e Hooglanders t e onderscheiden. Deze d i e r e n bleven ook de h e l e w i n t e r b u i t e n . Bovengenoemde
k r u i s l i n g e n z i j n t e koop voor de p r i j s van 1 1/3 maal de p r i j s van
MRIJ kalveren van g e l i j k e l e e f t i j d en g e s l a c h t . I n voorgaande j a r e n
h e e f t men ook we1 k r u i s l i n g e n gehad van Schotse Hooglanders x MRIJ.
De melkgift van de k r u i s l i n g e n i s wat r o y a l e r dan van r a s z u i v e r e Hoogl a n d e r s ; a f h a n k e l i j k van de voeding i s h e t mogelijk om 2 kalveren t e
l a t e n zuigen aan e e n k r u i s l i n g k o e . De hoornontwikkeling l i g t volgens
de heer P o s t e l t u s s e n d i e van de M R I J d i e r e n en de Hooglanders i n .
5.1.2.
Het North Devon-ras
-------------------
Het Devon-ras i s G n van de oudste veerassen van Engeland en i s een
uitgesproken r a s van zuidwest Engeland.
De c e n t r a van d i t ras z i j n Devon, Cornwall, Somerset en Dorset.
------ ---------- --
Voeding en verzorgingl
De North Devon i s een igehard r a s en kan h e t h e l e j a a r door b u i t e n a f kalven. H i e r b i j wordtiaangetekend d a t d e gemiddelde temperatuur i n de
koudste maanden 5,5' C I bedraagt. Z i j doen h e t r e d e l i j k 'goed op arme
weidegronden en weerstaan.koude en n a t t e omstandigheden maar z i j n ook
dankbaar voor goede w e i d e g r o n d e n . ' ~ i j z i j n g e s c h i k t om t e worden vetgemest.. Bovendien v r e t e n , ze onkruiden en grove grassen.
------ ------
Ras-eigenschappp
De North Devon i s een uitgesproken v l e e s r a s . Het h e e f t G n k l e u r i g cherr y rood haar met e e n o r a n j e g e l e huid. Het h a a r i s t a m e l i j k d i k , aan de
lange kant en m e e s t a l gekruld. De hoorns z i j n middelmatig lang en buitenwaarts g e r i c h t .
Het gemiddelde gewicht van de volwassen koe i s 500 kg en de schofthoogt e i s ongeveer 125 cm. Het i s mogelijk om ossen van I f j a a r t e mesten
t o t 550 kg.
5.1.3.
-----------------
De Belted Galloway
Belted Galloway b e t e k e n t Gallowayse Lakenvelder. De Lakenvelder i s een a f tekening v a r i a n t van de Galloway. De oorsprong van h e t r a s l i g t i n
zuid west Schotland, e e n gebied d a t nog s t e e d s de naam Galloway d r a a g t .
I n d a t gebied was e r volgens O r t e l i u s i n 1573 vee d a t bekend stond om
h a a r h e e r l i j k sappig v l e e s .
Het centrum van de f o k k e r i j l i g t i n Galloway, h e t gebied van Dumfries
de S t e w a r t r ~van Kenkcudbright en de graafschap van Wigtown. Galloway
i s een n a t , k i l en winderig gebied met enige bomen voor beschutting.
Het vee wordt n i e t o p g e s t a l d . De koudste maanden hebben e c h t e r een gerniddelde temperatuur van 3,g0 C. Het vee kan z e l f s Hfkalven i n de sneeuw.
Het vee wordt geweid op heuvels met s l e c h t e weidegronden.
~ a s b e s c h r i --jving
---------De Belted Galloway is een gehard s t e r k r a s .
De d i e r e n hebben zwart h a a r , soms met een b r u i n e t e i n t of d o n k e r g r i j s
b r u i n en ze hebben een w i t t e band over hun lichaam. Het z i j n dus Lakenv e l d e r s . Het r a s i s hoornloos.
De d i e r e n hebben v e e l a l een m a r t dikke gekrulde beharing, i n hun land
van oorpsrong, maar deze beharing v e r d w i j n t b i j v e r p l a a t s i n g van de
Lakenvelders n a a r warmere klimaten. Maten z i j n mij n i e t bekend. Een
volwassen koe h e e f t een gewicht van 450 kg; s t i e r e n van 3 j a a r wegen
ongeveer 600 kg. Gezien h e t gewicht z a l h e t n i e t een groot r a s z i j n .
De Engelse Lakenvelder o f t e we1 de Belted Galloway i s een v l e e s r a s .
5.2. Niet g e s c h i k t e r a s s e n voor natuurbeheer
De i n deze paragraaf beschreven b u i t e n l a n d s e r a s s e n b e z i t t e n EEn of
meer eigenschappen waardoor ze n i e t g e s c h i k t z i j n voor h e t gebruik
b i j natuurbeheer.
-----
5.2.. I . Het F j -----zllras
Het F j z l l r a s i s een Zweeds hooglands r a s ; met h e t rode hoornloze vee
i s h e t F j z l l r a s i n 1938 samengevoegd t o t EEn ras:
Het nieuwe r a s h e e t h e t Zweedse hoornloze vee of . s v e n s k ~ k u l l ~Boskap,
g
o f f i c i e e l a f g e k o r t t o t S.K.B. Het Zweedse hoornloie vee i s e e n melkveer a s , waardoor h e t b i j u i t s t e k ongeschikt i s voor n a t u u r t e r r e i n e n . I n Cent r a a l e n Noord-Zweden waar deze d i e r e n t h u i s h o r e n , i s h e t weideseizoen
s l e c h t s 4 5 5 maanden. I n oyerblijvende maanden z i j n d e , d i e r e n o p g e s t a l d .
I n Nederland z i j n e r v a r i n g e n opgedaan met h e t Zweedse hoornloze vee.
Het r a s wordt i n Nederland F j e l l k o e genoemd, h e t i s dus de naam van een
van de oude r a s s e n waaruit h e t Zweedse hoornloze vee i s o n t s t a a n . De
F j e l l k o e i e n worden i n h e t natuurgebied "De Weerribben" gehouden. I n
november 1980 heb i k de d i e r e n gezien e n a l l e s wees erop d a t h e t e e n
uitgesproken melkveeras i s .
De koeien z i j n i n 1972 ingevoerd. Tot 1977 hadden de d i e r e n geen s t a l l i n g en werden n i e t b i j g e v o e r d . I n 1977 was de v e e s t a p e l door e i g e n
aanfok van 5 t o t 7 d i e r e n u i t g e b r e i d . I n 1977 h e e f t men een t e r zake
kundige veeverzorger a a n g e s t e l d en een schuur gebouwd. De schuur d o e t
d i e n s t a l s l o o p s t a l ; e r z i j n geen ligboxen g e p l a a t s t ; een b e t e r e v e r g e l i j k i n g i s de ouderwetse p o t s t a l . D e d i e r e n kunnen naar e i g e n keuze
zowel binnen a l s b u i t e n verkeren. De d i e r e n worden 's w i n t e r s met
natuurhooi bijgevoerd. I n 1980 i s de v e e s t a p e l , door eigen aanfok,
u i t g e b r e i d t o t c i r c a 30 d i e r e n .
De koeien d i e i n augustus e n l a t e r hadden afgekalfd,, waren i n een
s l e c h t e c o n d i t i e . De koeien d i e vroeger hadden a f g e k a l f d , waren i n een
goede t o t matige c o n d i t i e .
5. 2.2. De
Hereford
----------De Hereford i s een z e e r v r o e g r i j p hoog veredeld v l e e s r a s . Ze v e r v e t t e n h e e l s n e l vandaar d a t de b e l a n g s t e l l i n g i n Engeland voor d i t r a s
afneemt. Overigens i s h e t een zeer beroemd v l e e s r a s , d a t z i c h h e e l
goed t h u i s v o e l t i n droge t o t zeer droge gebieden z o a l s de p r a i r i e s i n
Amerika.
5.2.3.
De Aberdeen Angus
---------------
De Aberdeen Angus i s een hoog veredeld v r o e g r i j p v l e e s r a s en vormt t e
v e e l v e t op jeugdige l e e f t i j d . Het r a s h e e f t een ongunstige v l e e s f v. e t. -.
.,.
verhouding. I n de w i n t e r worden de d i e r e n gevoerd met hooi, s t r o , k u i l g r a s , rooivruchten e n g e p l e t t e haver; ze worden i n een s o o r t k r a a l gehouden. Het r a s i s 'ednkleurig m a r t en hoornloos. Het lichaam h e e f t
een cilindervorm. De d i e r e n hebben z e e r k o r t e poten. Het gemiddelde
levend gewicht van e e n volwassen s t i e r i s ongeveer 800 kg enj)een volwassen koe weegt ongeveer 500 t o t 550 kg.
5.2.4.
-
-----
De--Limousin
De Limousin is een v l e e s r a s d a t van n a t u r e t h u i s h o o r t i n een subcontin e n t a a l klimaat. I n d e w i n t e r worden de d i e r e n opgestald i n h e t land
van oorsprong.
Het land van oorsprong i s een hoogvlakte d a t 250 t o t 800 m boven de:zees p i e g e l en l i g t i n Midden F r a n k r i j k . Ze z i j n gewend aan t a m e l i j k produktieve graslanden en ze worden v e e l a l bijgevoerd i n een omheinde
ruimte b i j de b o e r d e r i j .
Samenvattend mogen we v e r o n d e r s t e l l e n , d a t de Limousin hoogwaardig g r a s
v r a a g t e n n i e t gewend i s aan n a t t e kleigronden i n e e n v o c h t i g k l i m a a t .
U i t h e t bovenstaande en de o o r s p r o n k e l i j k e l i t e r a t u u r b l i j k t d a t h e t
n i e t wenselijk i s d a t deze d i e r e n zonder s t a l l i n g de w i n t e r doorbrengen.
5.2.5.
------------
De Charolais
De Charolais i s van oorsprong e e n ~ l e e s - , t r e k - en melkras. Het v l e e s
h e e f t de overhand gekregen. De oorsprong van d i t r a s wordt a l s l a n d r a s
gevonden i n h e t d i s t r i c t Charolais. Heden i s h e t r a s v e e l v e r s p r e i d
i n d e departementen Ni'evre SaEne-et-Loire e n nog een a a n t a l departementen. Samenvattend gezegd l i g t h e t centrum vah de Charolais f o k k e r i j
i n midden F r a n k r i j k . De koudste wintennaanden hebben i n deze gebieden
een gemiddelde temperatuur van 3.7' C .
.
------ ----------
Voeding en verzorging
-De d i e r e n worden gehouden op de b e t e r e gronden met produktief en u i t stekend grasland i n hogere gebieden, c i r c a 1000 m boven de z e e s p i e g e l .
De Charolais l o o p t i n midden F r a n k r i j k van e i n d maart t o t begin decemb e r b u i t e n . I n de koudste wintermaanden worden de d i e r e n opgestald en
worden ze gevoerd met hooi, s t r o en rooivruchten. De d i e r e n ontvangen geen krachtvoer. De ossen worden v e t g&est i n de s u i k e r b i e t e n districten.
Zuivere Charolais f o k k e r i j geef t v e e l geboorteproblemen.
Nederlandse koeien, d r a c h t i g van Charolais s t i e r e n geven ook v e e l moeil i j k h e d e n b i j h e t afkalven.
U i t h e t voorgaande, e n vooral de afkalfproblemen,kunnen we v a s t s t e l l e n
d a t de Charolais minder geschikt i s voor h e t beweiden van n a t u u r t e r reinen.
6. HET NEDERLANDSE RUNDVEE
I n Nederland z i j n de veerassen n i e t e r g oud, behalve de Lakenvelder
en deze h e e f t nu geen b e t e k e n i s meer.
De d r i e nu erkende veerassen z i j n s i n d s 1907 erkend.
Voor d i e t i j d hadden v e l e d e l e n van Nederland hun eigen veeslag. B i j
voorbeeld de Groninger zwartbonte, de Groninger blaarkop, de F r i e s e
zwartbonte, de Heidekoe; de l a a t s t e was zwart- en roodbont en kwam
v e e l i n Drente en Twente voor.
Het Gelderse I J s s e l v e e ; d i t was een zwaar roodbont type.
Het Noord-Hollandse vee was bekend a l s e e n melkrijke, zwartbonte koe. _
Het vee van de Zuid-Hollandse e i l a n d e n was een zwarcbonte koe van h e t
vlees-mellt type. Zo waren e r nog we1 meer v a r i a n t e n . Op k l e u r e n a f tekening werd n i e t g e l e t .
Om e r nog enkele t e noemen: behalve de Lakenvelder, zwart- e n roodbonten waren e r ook w i t r i k k e n ; d i t i s e e n dominant aftakeningspatroon
t.0.v. bonten, blaarkoppen, baggerkonten, blauwen en valen.
I n 1874 werd h e t Nederlandse Rundvee Stamboek opgericht. Aanvankelijk
werden h i e r i n a l l e k l e u r v a r i s t e i t e n beschreven. Door een r e o r g a n i s a t i e
van h e t N.R.S. werden d r i e veeslagen erkend. Iman G.W. van den Bosch
had door v e l e metingen v a s t g e s t e l d dat e r d r i e veeslagen i n Nederland
waren. De v e r s c h i l l e n van de d r i e Nederlandse veeslagen vond h i j t e
gering om ze veeras t e noemen. De d r i e veeslagen waren t o e v a l l i g ook
gebonden aan een v a s t e k l e u r e n aftekeningen. Vandaar d a t de vroegere
d r i e veeslagen de namen kregen van:
1. Zwartbont Fries-Hollandse veeslag, a f g e k o r t t o t FH.
2. Roodbont-Maas-Rijn-IJssel v e e s l a g , a f g e k o r t t o t M R I J .
3. Groninger blaarkop veeslag, afgekort t o t GB.
Het woord v e e s l a g i s i n 1965 o f f i c i e e l gewijzigd i n veeras. De d i e r e n
met afwijkende kleuren en tekeningen werden na de r e o r g a n i s a t i e van
1907 n i e t meer i n een stamboek opgenomen; h e t gevolg i s d a t e r n i e t
meer van een systematische f o k k e r i j s p r a k e i s b e t r e f f e n d e de bijzond e r e k l e u r e n . Zonder een systematische f o k k e r i j i s h e t p r a k t i s c h onmogelijk om bepaalde eigenschappen i n e e n h u i s d i e r v a s t t e houden of
h e t moet a 1 een enkelvoudige dominante f a c t o r z i j n , zoals de w i t r i k
aftekening. De w i t r i k a f t e k e n i n g komt nog v r i j v e e l voor.
6.1. Het Fries-Hollandse veeras of FH-ras
I n de p r a k t i j k s p r e e k t men over de zwartbonten. Over d i t r a s i s v e e l
t e s c h r i j v e n ; we z u l l e n h e t v e r h a a l met enkele opmerkingen afdoen.
Het i s een middelgroot en middelzwaar r a s met een gemiddelde s c h o f t hoogte voor de volwassen koeien van ca. 132 cm. De volwassen s t i e r e n zull e n ongeveer 145 cm meten. Gemiddelde levende gewichten van d i t r a s var i s r e n van 550 kg t o t 650 kg voor volwassen koeien; s t i e r e n z i j n ongev e e r 1000 kg zwaar. Het m a r t b o n t e r a s i s 6'en van de b e s t e melkveerassen t e r wereld.
Een melkkoe b l i j f t melk p r 0 d u c e r e n . h geval ze t e weinig voer k r i j g t
z a l d a t t e n k o s t e gaan van h a a r e i g e n lichaam. U i t deze opmerking
b l i j k t a 1 d a t deze d i e r e n een goede voeding nodig hebben. Ze z u l l e n
daarom ongeschikt z i j n voor e e n b e h e e r s v e e s t a p e l , a l t h a n s voor e e n
b e h e e r s v e e s t a p e l d i e ' s w i n t e r s e n ' s zomers i n h e t n a t u u r t e r r e i n
moet v e r b l i j v e n onder eenvoudige omstandigheden.
6.2. Het Maas-Rijn-IJssel
Het Maas-Rijn-IJssel
veeras of MRIJ-ras
veeras i s roodbont van k l e u r . Er i s v a r i a t i e i n
de k l e u r van gee1 t o t b r u i n a c h t i g (donkerrood). De d i e r e n z i j n duideli jk gespierder dan h e t Fries-Hollandse- en h e t Groninger b l a a r k o p r a s
Het MRIJ r a s h e e f t e e n goed groeivermogen en een goede bevleesdheid.
Het i s e c h t e r geen u i t g e s p r o k e n v l e e s r a s . De melkproduktie i s b i j n a
n e t zo hoog a l s de melkproduktie van h e t Fries-Hollandse r a s . Het v e t gehalte i s l a g e r dan van h e t Fries-Hollandse r a s . E r z i j n b l o e d l i j n e n
i n h e t r a s d i e meer n a a r een v l e e s t y p e h e l l e n dan n a a r een melktype,
deze b l o e d l i j n e n worden we1 s c h a a r s . De d i e r e n z i j n k l e i n e r dan de
Fries-Hollandse d i e r e n , maar ca. 50 kg zwaarder. De schofthoogte van
de koeien i s ongeveer 130 cm. De s t i e r e n van d i t r a s hebben een s c h o f t hoogte van ca. 143 cm.
.
6.3. Groninger b l a a r k o p r a s
D i t i s h e t derde Nederlandse inheemse r a s . S o d g e b s c h r i j v i n g e n geven aan d a t h e t r a s i e t s meer gespierder i s dan h e t Fries-Hollandse
r a s . Overigens is h e t ' e e n d u i d e l i j k melkveeras. De melkproduktie doet
weinig onder voor d i e van h e t Fries-Hollandse r a s . De k l e u r i s m a r t
of rood met w i t t e kroonranden b i j de goedgetekende d i e r e n ; b i j minder
goed getekende d i e r e n ontaarden de w i t t e kroonranden i n w i t t e onderpoten, soms een witte s t a a r t p l u i m , een w i t t e onderbuik en een w i t t e
kop m e t om de ogen weer een gekleurde v l e k ( b l a a r ) . De voeding e n verzorging komen overeen met d i e van h e t Fries-Hollandse veeras.
De Proninger klaarkoppen z i j n even groot a l s de Fries-Hollandse d i e r e n .
De koeien van h e t Groninger blaarkopras hebben dus ongeveer e e n schofthoogte van 132 cm en de s t i e r e n ongeveer 145 cm. De gemiddelde levende
gewichten van d i t r a s komen overeen met d i e van de zwartbonten en
roodbonten.
6.4. De Lakervelder
De Lakenvelder komt b e p e r k t i n Nederland voor. E r zouden nog ongeveer
400 d i e r e n i n Nederland z i jn. De Lakenvelder i s een k l e u r v a r i G t e i t van
primair m a r t b o n t , i n i e d e r geval van een zwartbont t y p e , . h e t i s geen
e c h t r a s . Het is h e e l m o e i l i j k om de aftekeningen z u i v e r t e houden.
B i j een Lakervelder moet de voorhand en de achterhand m a r t of rood
z i j n zonder w i t t e vlekken. De middenhand moet daarentegen w i t z i j n
zonder gekleurde vlekken.
.
.
.
..
.
. . . ~
Het gevolg van bovenomschreven fokdoel i s d a t s e l e c t i e op andere eigenschappen dan de aftekeningen op h e t tweede p l a n komt. Door de z e e r
k l e i n e p o p u l a t i e h e e f t men e r g v e e l m e t i n t e e l t t e kampen.
De Lakenvelder i s een d u i d e l i j k melkveeras waarin ook d i e r e n voorkomen
van h e t vlees- melktype.
Begin f e b r u a r i 1982 i s een Lakenvelder f o k k e r i j bezocht van de s t i c h t i n g Natuurmonumenten b i j Onstwedde i n Groningen.
E r waren melktypische e n v l e e s t y p i s c h e d i e r e n aanwezig. De a f t e k e n i n g e n
waren van de meeste d i e r e n n i e t z u i v e r . Een volwassen koe had een
kruishoogte van ca. 139. De achterbenen waren i n h e t algemeen hakkig.
De d i e r e n hadden zwarte klauwen. Er z i j n aanwijzingen d a t zwarte klauwen harder en dus s t e r k e r z i j n dan w i t t e klauwen, a l d u s monderlinge
mededelingen van Ir. K . Oldenbroek van h e t I.V.O. t e Zeist.
De koeien kalfden overwegend i n h e t v o o r j a a r a£. D e k a l v e r e n werden
gezoogd door de moeder. B i j de moeder werd nog e e n k a l f toegevoegd,
zodat een koe twee zoogkalven had. Sinds w i n t e r 1980/1981 werden de
d i e r e n ' s w i n t e r s o p g e s t a l d . I n voorgaande w i n t e r s had men s l e c h t e
e r r a r i n g e n door de k o e i e n b u i t e n t e l a t e n lopen. De d i e r e n hadden
e c h t e r we1 een schuilgelegenheid en werden we1 bijgevoerd. I n de
s t r e n g e winter van 1978/1979 werden de d i e r e n s t i j f . De d i e r e n waren
's w i n t e r s ook n i e t i n c o n d i t i e t e houden.
~
~...
~
~
In de eerste jaren van het inscharen op natuurterreinen kwam Cu en Mg
gebrek voor. Er kwamen dieren voor die theoretisch dood moesten zijn
vanwege Mg gebrek. Later zijn de gebreken minder geworden. De reden is
daarvan niet opgegeven.
De opmerking werd gemaakt dat de dieren 's winters op krachten kwamen
nu ze in een grupstal waren gehuisvest.
De grond werd, beekeerd-grond genoemd. Er lag een oerlaag op ongeveer
een halve meter min maaiveld..Tijdens het bezoek was de grond erg nat
en was de zode erg stukgelopen.
Samenvattend kunnen we stellen dat de Nederlandse Lakenvelder absoluut
ongeschikt is voor het onderhouden van natuurgebieden.
7. DISCUSSIE EN AANBEVELINGEN
De goedkoopste en eenvoudigste manier om natuurgebieden te beweiden is
omjong rundvee in te scharen van veehouders. Inschaarprijzen in 1981
zijn van I mei tot I juli f 185,- per pink, van I mei tot I augustus
f 220,- per ink en van 1 mei tot 1 november f 320,- per pink. De landeigenaar zorgt dan voor toezicht, afrastering, drinkwater en dat de
dieren worden gedekt. De dieren worden door natuurlijke,dekking bevrucht.
Ingeval er geen belangstelling meer is voor inscharen, of speciale gebieden die niet voor inscharing in aanmerking komen, zal men een eigen
veestapel moeten stichten. Het stichten van een eigenveestapel betekent
een eigen bedrijf stichten. Op dat bedrijf zal veel moeten worden geexperimenteerd. De bestaande veeteeltwetenschap kan men niet zonder
meer op een veehouderijbedrijf voor natuuronderhoud toepassen. Het is
zeer belangrijk om bij het stichten en exploiteren van een veehouderijbedrijf zeer nauwe contacten te onderhouden met het Instituut voor
Veeteeltkundig Onderzoek "Schoonoord" te Zeist
. ..
. ... ....
Gaat men liever over tot het stichten van een eigen veestapel met behulp van uitsluitend buitenlandse dieren dan zijn de geschikste rassen
de Schotse Hooglander, de North Devon en de Belted Galloway. Welke van
de drie de beste is, is in dit bestek niet uit te maken. Dat zal waarschijnlijk proefondervindelijk moeten worden vastgesteld.
.
De duurste methode voor het stichten van een eigen
stapel is de veestapel opbouwen met uitsluitend buitenlandse rassen.
Deze methode zal veel organisatieproblemen geven en waarschijnlijk veel
kosten zoals transport- en quarantainekosten. Waarschijnlijk zijn er
bij aankoop van een koppel dieren enige dieren die afgekeurd worden
'.voor import; dit geeft ook weer extra kosten. Ingeval men grote oppervlakten natuurgebied denkt te beweiden en dan denk ik aan enige honderden ha's, dan is het wenselijk om meerdere van de in dit rapport
voorgestelde ideezn ten uitvoer
te brengen en tenslotte kan de beste
.
.
.
metho& ter handhaving van de natuuronderhoudsveestapelAangezien de oppervlakte en het voederopbrengend vermogen van de natuurterreinen nog niet bekend zijn, is het onmogelijk om de aantallen
in te scharen pinken of de grootte van de eventueel te stichten eigen
veestapel te bepalen.
,~
..
.
.
8. SAMENVATTING
I n d i t r a p p o r t worden enige rundveerassen voor h e t beweiden van natuurgebieden door rundvee besproken. Voorop i s g e s t e l d d a t de beweiding
h e t beheer van natuurgebied t o t doe1 moet hebben.
I n geval d a t natuurgebieden a l l e e n i n de zomermaanden worden beweid
( I mei t o t I november) kan men i n de meeste g e v a l l e n h e t b e s t e pinken
inscharen van p a r t i c u l i e r e veehouders. W i l men w i n t e r e n zomer beweiding toepassen, dan i s men aangewezen op b u i t e n l a n d s e rundveerassen,
d i e men z e l f i n eigendom moet nemen.
Als de meest g e s c h i k t e r a s s e n worden genoemd de Schotse Hooglander,
de North Devon en de Belted Galloway. Deze r a s s e n z i j n a l l e Engelse
vleesrassen.
W i l men t o t h e t s t i c h t e n van e e n eigen v e e s t a p e l overgaan, dan i s h e t
van groot belang om h e t I n s t i t u u t voor Veeteeltkundig Onderzoek
9,
Schoonoord" t e Z e i s t i n t e schakelen.
B i j h e t e x p l o i t e r e n van een e i g e n v e e s t a p e l i s h e t noodzakelijk om e e n
zeer deskundige veeverzorger aan t e trekken. Deze persoon moet ook
verstrekkende bevoegdheden w&den gegeven b e t r e f f e n d e voeding en vetzorging.
9 . LITERATUUR
- European Breeds o f
C a t t l e volume 1 samengesteld door M.H. French i n
samenwerking met I. Johansson, N.R. J o s h i en E.A. McLaughlin.
Uitgegeven door Food and A g r i c u l t u r e Organization of t h e United
Nations. Rome 1966.
- Farmers Weekly van 29 j a n u a r i en 5 f e b r u a r i
- Handbuch d e r Tierzuchtung D r i t t e r Band.
1982.
Rassenkunde E r s t e r Halbband.
Herausgegeben von Prof . D r . F. Haring.
Verlag Paul Parey 1961 Hamburg und B e r l i n .
-
Het Rundvee d e e l I en d e e l I1 door G . J . Hengeveld
Uitgegeven door de erven Loosje t e Haarlem 1865.
- 100 Jaar K o n i n k l i j k e Vereniging van h e t Nederlandse Rundvee Stamboek.
Uitgegeven door h e t Koninklijk Nederlandse Rundvee Stamboek t e
' s Gravenhage.
-
P e r s o o n l i j k e mededelingen van Drs. P.L. Bergsrrzm
en I r . J.K. Oldenbroek, medewerkers van h e t I n s t i t u u t voor V e e t e e l t kundig Onderzoek "Schoonoord" t e Z e i s t .
-
S t u d i e naar de mogelijke i n r i c h r i n g van de omgeving van de Oostvaardersplassen.
Flevobericht n r . 185.
Uitgegeven door d e ~ i j k s d i e n s tvoor de IJsselmeerpolders, 1982.
-
Bijlage 1
Blad I
De door l e v e r b o t veroorzaakte schade aan rundvee en schapen
Lezing, gehouden:op I f e b r u a r i 1982 door d r . H . J . Over, medewerker,
van h e t C . D . I . en i r . D. Oostendorp, medewerker van h e t P.R.
I n 1948 werd bekend d a t l e v e r b o t t e n schade veroorzaken. Om de schade
v a s t t e s t e l l e n i s h e t atandaardkoe b e g r i p ingevoerd door Doeksen e n
Heiboer i n 1953.
Op de Waiboerhoeve i s een 4- 'a 5 - j a r i g durende proef opgezet om de
schade van l e v e r b o t v a s t t e s t e l l e n . Deze proef wordt h i e r n a behandeld
Een l e v e r b o t kan i n de l e v e r 3 8 'a 40 mm g r o o t worden.
Een 66nmalige i n f e c t i e met leverbot-eieren g e e f t een besmetting van
5 'a 6 maanden. Daarna i s h e t d i e r weer v r i j van l e v e r b o t t e n . De b o t t e n
worden na 5 5 6 maanden n l . weer uitgedreven.
U i t de l i t e r a t u u r g e g e v e n s b l i j k t d a t door l e v e r b o t t e n ongeveer 15% g r o e i ,
dus opbrengstderving o n t s t a a t , a f h a n k e l i j k van h e t a a n t a l b o t t e n .
Er i s w e 1 een g r o t e v a r i a t i e i n d e groeiopbrengstderving, d i e door l i t e ratuurgegevens wordt vermeld, dus de betrouwbaarheid van 15% i s ger i n g . H e t z e l f d e v e r h a a l i s g e l d i g voor de melkproduktiederving dus ook
ca. 15% opbrengstderving.
De besmetting met l e v e r b o t - e i e r e n wordt u i t g e d r u k t i n E.P.G. d a t w i l
zeggen a a n t a l e i e r e n per gram f a e c e s .
B i j een h e r i n f e c t i e met leverbot-eieren worden na ontwikkeling van de
l e v e r b o t t e n weinig e i e r e n u i t g e s c h e i d e n door h e t d i e r .
Er komt e c h t e r we1 een g r o t e opbrengstderving. B i j de proef op de
Waiboerhoeve hadden 3 van de 1 5 herbesmette d i e r e n geaborteerd
.
Proefbeschrijving
Er waren 4 groepen d i e r e n van ca. 10 d i e r e n ( j u i s t e a a n t a l i s me ontgaan)
B i j de e e r s t e groep waren de kalveren r e e d s besmet; de d i e r e n werden
a l s pink en v a a r s herbesmet.
De tweede groep werd a l s pink voor de e e r s t e maal g e i n f e c t e e r d en
werd a l s vaars herbesmet.De derde groep werd pas a l s vaars g e i n f e c t e e r d .
De v i e r d e groep werd l e v e r b o t v r i j gehouden. Na de e e r s t e l a c t a t i e werden a l l e d i e r e n g e s l a c h t .
.
Bedrijfseconomie van een l e v e r b o t b e d r i j f door i r . Ozinga
De verwerkte f a c t o r e n :
I . groeiderving;
2. verlaagde melkproduktie;
3. verlaagde vruchtbaarheid;
4. verhoogde ziekte-gevoeligheid;
5. a f k e u r i n g van de l e v e r s .
De punten 1 t / m 3 z i j n b e l a n g r i j k .
Het i s e r g m o e i l i j k om q u a n t i t a t i e v e hoeveelheden v a s t t e s t e l l e n .
Vaarzenproduktie controlegroep
kg melk 5494
% vet
4,27
% eiw.
3,41
3x besmet met l e v e r b o t
Bijlage I
Blad 2
Tabel I. Verwerking van de proefgegevens in een normaal opgebouwde
veestapel met 25% eerstekalfskoeien
Leverbot-vrije
veestapel
Met leverbot
besmette vee-
kg melk per lactatieperiode
% vet
kg meetmelk
G.V.E. per koe
Gust.
Verwerpen
Uitval
Dr. na le ins.
Aantal Ins. per drachtige vaars
Vleesopbrengsten bij slachten
f 1.782,na afloop in guldens
f 1.661 ,-
Opbr. vaarzen is niet duidelijk,
waarschijnlijk guste dieren en
f 2.240,verwerpers
Noodzakelijk aantal kalveren
100 X 25 = 27.4
voor 25 vaarzen
91.2
f 1.950,100 X 25 = 37.4
66.7
Tabel 2. Berekening van de voederbehoefte in G.V.E. (dat is grootveeeenheden)
Leverbot-vriie Met leverbot besmette veeveestapel
stapel
voeren volgens voeren boven
A
G.V.E. per melkkoe
aan jongvee
0.22
1.42
0.32
I .34
0.32
G.V.E. per melkkoe
incl. jongvee
1.64
1.66
1.74
1.42
Tabel 3 . De resultaten van een leverbot-vrij bedrijfin~ergelijkin~
tot een met leverbot besmet bedrijf
Leverbot-vrije Met leverbot besmette veeveestapel
stapel
voeren boven
voeren volaens
de normen
de normen
oppervl.
G.V.E. /ha voederbasis
~.v.E./koe incl. jongvee
aantal koeien
kalveren
pinken
jongvee ouder dan
2 jaar
30 ha
4
30 ha
4
30 ha
4
1.64
72.8
19.9
19.9
1.66
72.2
27.0
27.0
1.74
68.8
25.7
25.7
0.5
melkgeld
omzet en aanwas
334.550
43.064
301.778
52.557
287.583
50.085
Totale opbrengsten
377.614
354.335
337.668
Totaal berekende
toegerekende kosten
147.830
150.356
149.425
203.979
6.749
188.243
6.275
Saldo opbrengst min toegerekende kosten
Totaal
Per ha
229.784
7.659
Een aantal opmerkingen van de inleiders:
Op bedrijven met leverbotbesmetting zal iets meer worden gevoerddanop
leverbotvrijebedrijven.
Voor de met leverbot besmette bedrijven zullen de rezle getallen liggen tussen de kolommen voeren volgens de normen en voeren boven de
normen.
De extra gezondheidszorg is niet in de berekening meegenomen.
Door meer vee heeft men meer arbeid en gebouwen nodig, m a r minder
melkkoeien geven weer minder arbeid. Daarom zullen de arbeidskosten
en die van de gebouwen niet zwaarder zijn op leverbotbedrijven dan
op leverbotvrije bedrijven.
Bij schapen is leverbot te bestrijden.
Bij runderen is een S n m l i g e infectie goed te bestrijden; bij herinfectie wordt de behandeling twijfelachtig (het juiste tijdstip van
behandelen is moeilijk vast te stellen.
De leverbotslak is moeilijk te bestrijden.
Leverbot komt in natte natuurgebieden gegarandeerd voor volgens
Dr. H - J . Over van het C . D . I .
De slakjes zitten onder in de sloot, bij hogere slootwaterstand komen
de slakjes op het land.
Er is geen enkel runderras bestand tegen leverbot (volgens Dr. Over
van het C.D.I., Ir. Oostendorp van het P.R. en Ir. Oldenbroek van
het I.V.O.
~everbot-koeienworden minder oud nl. ca. 2 lactaties korter leven.
Bijlage 2
Blad I
HET INSCHAREN VAN VEE EN PAARDEN OP GRONDEN MET BEHEERSBEPERKING EN
NATUURGEBIEDEN
1 . INLEIDING
Om een indruk te krijgen van de mogelijkheden om vee in te scharen op
gronden met beheersbeperking is een aantal van die gronden bezocht.
Er is aandacht besteed aan de conditie van het rundvee en de paarden.
De vegetatie is ook bekeken. Voor de beoordeling van het vee en de
paarden is ing. J.W. Oortgiezen - bedrijfsvoorlichter rundvleesproduktie voor Overijssel en de ~~sseldeerpolders
- behulpzaam geweest.
De vegetatie is beoordeeld door ing. P.J. Huesmann van de Rijksdienst
voor de IJsselmeerpolders.
De volgende gebieden zijn bezocht:
- de Workumerwaard te Workum;
- de Lauwerszee bij Kollum;
- de Kievietslanden bij Biddinghuizen;
- de Ganzengouw in Zuidelijk Flevoland, nabij Spakenburg.
2. DOELSTELLINGEN
Indien vee wordt ingeschaard in natuurgebieden en graslanden met beperkingen moet het vee in een goede conditie in de herfst worden afgevoerd; deze regel geldt ook voor normaal grasland.
Vooral bij inscharing door derden is bovengenoemde voorwaarde noodzakelijk. Indien aan bovenggnoemde voorwaarde niet wordt voldaan, zal
binnen een kort aantal jaren geen vee voor inscharing worden aangeboden, ook niet indien men een verlaagd inscharingstarief toepast.
Vee met een onvoldoende conditie is in de herfst moeilijk verkoopbaar
als slachtdier. Het niet-drachtige vee, ofte we1 gust vee, wordt voor
een zeer groot percentage als slachtdier verkocht. Ook een drachtige
vaars moet in een goede conditie zijn om een goede melkvaars te worden.
3 . OMSCHRIJVING VAN ENIGE BEGRIPPEN
3 . 1 . Net begrip conditie
In de veehouderij wordt onder conditie verstaan, de graad van vervetting van een dier. Een uitgesproken mager dier heeft zeer weinig vet
tussen de spierweefsels zitten. Het dier is dan in een slechte conditie. De tegenhanger van een mager dier is een vet dier. Het dier bezit dan veel vet tussen de spierweefsels en 10s vet in de nierbedding
en buikholte. De markante punten van het geraamte zijn dan minder
goed zichtbaar. Een vet dier is in een overmatige conditie; voor de
slager is zo'n dier minder geschikt, aangezien dierlijk vet weinig waarde heeft.
Een dier met een beste conditie is een dier dat een gepaste hoeveelheid vet bezit tussen de spieren. Vet is reserve-energie, vandaar dat
een drachtige vaars ook een hoeveelheid vet moet bezitten.
3.2. De begrippen VEM en vre
In dit verhaal wordt de voedingswaarde van een voederstof uitgedrukt in
VEM en vre. VEM is het netto-energievormend vermogen van een voedings-
Bijlage 2
Blad 2
stof. Via tabellen kan men de hoeveelheid VEM van een voedingsstof
vaststellen. Indien een nauwkeurige VEM-bepaling gewenst is, moet men
een partij voeder of voedingsewas op VEM laten onderzoeken. Via tabellen kan men de VEEI-behoefte van een dier bepalen en met enige berekeningen en bovenomschreven gegevens kunnen dan voederrantsoenen worden
vastgesteld.
De letters vre betekenen voerlernorm ruw eiwit. Blj dieren kunnen koolhydraten we1 worden vervangen door eTwitten, maar eiwitten niet door
koolhydraten. Het gevolg is dat een dier ook een hoeveelheid eiwit
moet opnemen. In de veevoeding wordt daarvoor de term vre gebruikt.
Voor het praktisch gebruik wordt dezelfde werkwijze toegepast als
voor het VEM.
4. WAARNEMINGEN IN NATUURGEBIEDEN
Om een oordeel te vormen over de conditie van het vee is een aantal
natuurgebieden en graslanden met beheersbeperkingen bezocht.
4.1. De Workumerwaard
De Workumerwaard is een zandplaat in de nabijheid van Workum, met een
dun laagje zavel van + 10 cm. Er heeft zich een natuurlijke grasmat
gevormd. Er kwamen vegl struisgrassen voor. Volgens opzichter Bakker
is het gebied droogtegevoelig. Op het moment van bezichtiging stond
er voldoende jong gras.
De Workumerwaard bestaat uit een buitengebied van 250 ha, dat niet
bekaad is. Het gevolg is dat het bij sterke westenwind gedeeltelijk
onder water kan komen te staan.
Het tweede deel heet het Binnengebied en bestaat uit 230 ha; dit gebied is we1 bekaad. Het Binnengebied wordt bemest met 260 kg N per ha,
Het vee wordt 5 maanden ingeschaard, namelijk van 1 mei tot 1 oktober.
Volgens opzichter Bakker gaat het vee op dit land in oktober in conditie achteruit. De oorzaak is gelegen in het feit dat de voedingswaarde van bet gras in oktober terugloopt. De voederkwaliteit in oktober
loopt ook terug op normaal bemest grasland en waarschijnlijk heeft de
grondsoort nog meer invloed dan de bemestingsgraad. In bedrijfsverband
wordt het melkvee veelal bijgevoerd in de maand oktober, dit ter aanvulling van de onvoldoende door het gras geleverde voedingsstoffen.
De tekorten bestaan veelal uit te weinig VEM per kg droge stof.
De conditie van het vee was voldoende tot goed. Dieren met een beste
conditie kwamen niet voor. Het vee bestond uit pinken, drachtige en
guste vaarzen. Het rundvee is ca. I mei op de buitenwaard ingeschaard
en we1 250 stuks per 250 ha. Per half juli zijn nog + 125 paarden ingeschaard. De paarden waren in een matige conditie; zit is echter niet
te wijten aan het beschikbare gras, maar ze waren pas genezen van
droes. Droes is een besmettelijke ziekte van de luchtwegen bij paarden.
Er was een groep van ca. 20 pinken afkomstig van 66n eigenaar; deze
pinken bezaten een matige conditie. Volgens opzichter Bakker waren deze dieren met een slechte conditie ingeschaard; dit verhaal klopt we1
aangezien de ontwikkeling ook te gering was.
De in~charin~sdichtheid
was van mei tot half juli 1 pink per ha.
In de verdere tijdsperiode is de inscharingsdichtheid in de buitenwaard
moeilijk vast te stellen. De veebezetting werd sterk aangepast aan de
hoeveelheid vreetbaar gras.
Bijlage 2
Blad 3
4 . 2 . De Lauwerszee
Een koppel vee van 16 s t u k s op + 22 ha werd bekeken.
De koppel bestond u i t pinken, dFachtige v a a r z e n en een s t i e r . Het gebied s t a a t o f f i c i e e l bekend onder no. M5-01. De begroeiing b e s t a a t u i t
v e e l d i s t e l s en ander n i e t v r e e t b a a r m a t e r i a a l . z o a l s grof en oud r i e t
en oude zwenkgrassen z o a l s roodzwenk en beemdlangbloem. Deze worden
i n een oud stadium hard en grof en worden n i e t gevreten.
Er waren s t u k j e s land met a f z o n d e r l i j k e o p p e r v l a k t e s van enkele v i e r kante meters over h e f h e l e gebied v e r s p r e i d met een goed v r e e t b a r e beg r o e i i n g ; deze s t u k j e s waren dan ook goed afgeweid.
Het v e e was i n een goede c o n d i t i e . Er waren een paar d i e r e n b i j d i e
7 3 8 maanden d r a c h t i g waren; deze moesten e i g e n l i j k i n een wat b e t e r
c o n d i t i e z i j n . Het zou wenselijk z i j n om d i e d i e r e n wat krachtvoer b i j
t e voeren. Gezien d e t i j d van h e t j a a r worden de d i e r e n spoedig weggehaald en dan i s e r de mogelijkheid om ze wat e x t r a krachtvoer t e geven.
Een tweede p e r c e e l , bekend onder no. M5-1, kwam overeen met s l e c h t grasland.
E r stond v e e l s t r u i s g r a s en geknikte v o s s e s t a a r t ; deze grassen geven
een o n d e r v l i e s . it v l i e s wordt n i e t g e v r e t e n , omdat h e t t e oud mater i a a l i s . We konden de oppervlakte van h e t p e r c e e l n i e t a c h t e r h a l e n .
Het a a n t a l s t u k s vee i s ook n i e t v a s t g e s t e l d . Het waren ook weer pinken en d r a c h t i g e vaarzen. De c o n d i t i e was goed. Hoogdrachtige d i e r e n
(7 B 8 maanden d r a c h t i g ) kwamen n i e t voor.
Er was voldoende v r e e t b a a r g r a s . Het v i e 1 op d a t e r geen m e s t f l a t t e n
waren, maar mesthopen; d a t kan duiden op een matige eiwitvoorziening;
d i t wordt dan veroorzaakt door t e weinig e i w i t i n h e t gras.
Als d e r d e o b j e c t werden 6 paarden bekeken i n h e t gebied M7-25. Over
d i t bezoek kunnen we k o r t z i j n . De d i e r e n hadden n i e t s t e v r e t e n en
d a t was ook n i e t een kwestie van I a 2 dagen een k a l e wei maar de
c o n d i t i e van de d i e r e n gaf d u i d e l i j k h e t s l e c h t e beweidingsregime aan.
E r kwam nogal v e e l mos voor.
Vier van de zes d i e r e n hadden een onvoldoende c o n d i t i e ; z i j waren mag e r ; twee d i e r e n hadden een aanvaardbare c o n d i t i e .
Totaalindruk: de paarden hadden een onvoldoende c o n d i t i e .
4 . 3 . De Kievitslanden
De k a v e l s X 62 en Y 77 t / m ~79 z i j n bekeken. Deze kavels worden s i n d s
een a a n t a l j a r e n u i t s l u i t e n d beweid en worden n o o i t bemest. Het land
kan worden getypeerd a l s s l e c h t grasland.
Kavel Y 79 werd op h e t moment van b e z i c h t i g i n g beweid. E r stond v e e l
k l a v e r en Engels r a a i g r a s .
E r l i e p e n d r a c h t i g e koeien; de d i e r e n waren i n uitmuntende c o n d i t i e .
Een s l a g e r zou ze graag w i l l e n kopen. Het vee was reeds eind j u n i l
begin j u l i ingeschaard; ze hadden dus een e x t r a lange droogstand en
dus t i j d om t e groeien. Het gewas h e e f t z e e c h t e r de mogelijkheid gegeven om t e g r o e i e n .
Op k a v e l Y 78 was geen vee ingeschaard. Er was een grasbestand d a t
overeenkwam met h e t grasbestand van kavel Y 79. Op kavel Y 77 was geen
vee ingeschaard e r stond s l e c h t g r a s , 0.a. v e e l s t r u i s g r a s s e n .
Er l a g een v l i e s van oud dood g r a s op de grond; d e r g e l i j k g r a s wordt
door een rund n i e t gevreten.
Op k a v e l X 62 stond goed g r a s , v e e l k l a v e r en Engels r a a i g r a s .
Er was vee ingeschaard. Het vee was i n e e n b e s t e c o n d i t i e . Het waren
d r a c h t i g e d i e r e n , d i e minimaal GGnmaal hadden a f g e k a l f d .
'
Bijlage 2
Blad 4
De heer ~alensteinuit Putten, van beroep veehandelaar, is van mening
dat het vee in de Kievitslanden goed wil groeien; het heeft echter wat
langer tijd nodig om een bepaalde conditie te bereiken dan op normal
grasland. De heer Malenstein verzorgt de inscharing in de Kievitslanden. Volgens opzichter Spijkerman hebben de vier vorengenoemde kavels
een gezamenlijke oppervlakte van 36 ha. Et is op 22 mei 70 stuks vee
ingeschaard, 60% was ouder dan 3 jaar en 40% was jonger dan 3 jaar.
Uit het oogpunt van VEM-opname zegt de scheiding op 3 jaar niet veel.
Droogstaande oudere koeien hebben een behoefte van 6.900 VEM tot 9.150
VEM afhankelijk van het stadium van drachtigheid. Een drachtige vaars
van 22 maanden oud en reeds 7 maanden drachtig heeft een VEM-behoefte
van 7.500 VEM. We stellen de veebezetting dus op 70 volwassen dieren.
De veebezetting is dus ongeveer 2 volwassen dieren per ha.
4.4. Knarbos
In het Knarbos op de kavels E 23 en E 24 zijn pony's bezichtigd; het
waren allemaal hengsten varigrend van jaarlingen tot volwassen dieren.
De conditie was uitstekend. Er waren een aantaldierenbij, die in een
te beste conditie waren; sommigen waren zelfs a1 te vet.
We hadden de indruk dat er verschillende rassen aanwezig waren.
De oppervlakte van het beweide gebied is 18 ha. Er waren 10 tot 15
dieren aanwezig.
Het gebied deed duidelijk als een natuurgebied aan met veel distels,
grove grassen, zwenkgrassen en rietachtig materiaal. Zoals een paardachtige eigen is, waren er banen gevreten in het gebied. Op de banen
stond nog een aanvaardbare hoeveelheid vreetbaar gras.
4.5. Ganzengouw
Het vee in de Ganzengouw is ook bekeken en beoordeeld.
Het vee bestond uit pinken, vaarzen en een beperkt aantal zichtbaar
drachtige vaarzen. Het vee was ingeschaard op de gedeelten tussen de
kaden van de kavels NZ 6, NZ 7, NZ 8 en NZ 9.
Het vee was in een goede conditie. Omstreeks I mei waren 160 dieren
ingeschaard op 86 hectare. Er zijn ook stukken land van die 86 ha
gemaaid. De juiste oppervlakte is niet te achterhalen; bovendien heeft
het niet zoveel zin, omdat bij benadering de VEM-afvoer niet is vast te
stellen.
De veebezetting is globaal 2 dieren per ha. Er is veel rietzwenkgras.
We hebben de indruk dat het vee dit materiaal niet graag vreet.
5. CONCLUSIE
Natuurterreinen en graslanden met beheersbeperkingen kunnen goed vee
opleveren.
De volgende voorwaarden moet men in acht nemen.
Er moet voldoende vreetbaar gras aanwezig zijn.
Er moet reserve-grasland of maaibaar grasland achter de hand worden
gehouden, zodat men bij een slechte groei van vreetbaar grassnel een
hoeveelheid vee van het natuurgebied of grasland met beperkingen kan
verwijderen, denk bij voorbeeld aan een droogteperiode. Het reservegrasland kan bij een te ruime groei worden gemaaid.
In de natuurgebieden was de veebezetting ongeveer 1 dier per ha. Nogmaals gezegd, de veebezetting moet ter plaatse en per seizoen worden
Bijlage 2
Blad 5
i
bekeken. Het is ondoenlijk om vooruit een schema te maken.
Men kan in een natuurterrein moeilijk de hoeveelheid vreetbaar gras
vaststellen. De beheersinstantie kan we1 zeggen dat er een bepaald
aantal dieren maximal mag weiden, maar men mag nooit zeggen dat er
een bepaald aantal dieren minimaal moet weiden.
Op de graslanden met beheersbeperking was een zwaarder veebezetting
aanwezig dan in de natuurgebieden. Voor zover kon worden nagegaan
was de inschaardichtheid + 2 dieren per ha. We moeten goed bedenken
dat vorengenoemde inschaaTdichtheid niet vergelijkbaar is met veebezettingen van normaal grasland in bedrijfsverband; bij het laatste
wordt gerekend dat zowel zomer- als wintervoer door het land wordt
geproduceerd.

Download Report