Brochure stichting effectieve ouderenzorg

EFFECTIEVE
OUDERENZORG
KringOuderenZorg AMC en Partners
Samen sterk voor functiebehoud
Colofon
© Stichting Effectieve Ouderenzorg, juli 2013
Deze handleiding is tot stand gekomen
in samenwerking met:
Kring OuderenZorg AMC en Partners
Nationaal Programma Ouderenzorg
Cuno van Merwijk, eindredactie
Bapac design, ontwerp
Contact:
www.effectieveouderenzorg.nl
[email protected]
GEZONDER OUDER WORDEN
de oudere bij de overgang van ziekenhuis
ik iedereen die met de zorg aan ouderen
De
(KOZ)
naar huis. Zo wordt de kans op functieverlies,
te maken heeft van harte uit om kennis
wordt steeds groter. Gelukkig redden de
en Partners werken systematisch aan
medicatie- en andere fouten, en dus ook
te maken met ons pakket van effectieve,
meesten van hen zich prima. Maar er zijn
verbetering van de zorg aan al deze
op een heropname, kleiner. Dat is goed
innovatieve zorgmethodieken.
ook veel ouderen die door een combinatie
ouderen. Iedere oudere moet in Nederland
voor de patiënt en bespaart bovendien
Onze partners dank ik hartelijk voor de
van
in
gezonder
kosten: effectieve ouderenzorg. Negen
vruchtbare en inspirerende samenwerking.
andere problemen hebben. Ze hebben
ouder te kunnen worden. Bijvoorbeeld
ziekenhuizen hebben al besloten ook
Zonder hun vertrouwen en enthousiasme
bijvoorbeeld long-, nier- of hartproblemen
doordat
en
met de Transmurale Zorgbrug te gaan
hadden we deze resultaten niet kunnen
en zijn daarbij ondervoed, depressief,
huisartsen samen proactief ouderen met
werken. We zijn voortdurend in gesprek
bereiken.
slechtziend
Het
aantal
65-plussers
ziekten
fysieke
in
Nederland
beperkingen
en
KringOuderenZorg
staat
gesteld
AMC
worden
wijkverpleegkundigen
Zij
worden
een verhoogd risico op functieverlies
met nieuwe geïnteresseerden. Want het
Ik kijk uit naar de verdere samenwerking
en
andere
opsporen, hun problemen in kaart brengen
in de praktijk invoeren van nieuwe vormen
voor een toekomst met steeds effectievere
de
en daar samen met de oudere zelf iets aan
van samenwerking is net zo belangrijk
ouderenzorg!
coördinatie van hun gezondheidssituatie
doen. In februari 2013 hadden al meer dan
als het ontwikkelen van innovaties in de
complex maakt. Als zij in een ziekenhuis
vierhonderd huisartsen ervoor gekozen dit
zorg. We werken hierbij samen met een
Prof. dr. Sophia E.J.A. de Rooij, hoofd
worden opgenomen lopen ze een groot
FIT-zorgmodel in hun huisartsenpraktijk in
team van zeer betrokken en inspirerende
afdeling
risico op functieverlies, en dat verlies is
te voeren. En het aantal groeit met de dag.
ouderen,
AMC en netwerktrekker van de Kring
door
of
eenzaam.
verschillende
hulpverleners
zorg-
behandeld,
wat
onze
ouderenmonitoren.
Zij
helpen ons de behoeften van ouderen, hun
erg moeilijk weer goed te maken. Weer
andere ouderen zijn juist onvoldoende bij
Een
de
mogelijkheden en hun doelen te verbinden
hun huisarts ‘in beeld’, terwijl zij wel een
Transmurale Zorgbrug: bij opname in
met innoverende voorstellen om zo het
verhoogd risico op functieverlies hebben,
het ziekenhuis worden alle 65-plussers
zorglandschap aan te passen en effectieve
dus kwetsbaar zijn, vaak zonder dat
gescreend op een verhoogd risico op
ouderenzorg te kunnen bieden.
zelf te beseffen. Er zijn ook steeds meer
functieverlies. Voor ouderen met zo’n
ouderen
verhoogd risico wordt de zorgbrug in
In deze brochure presenteert KOZ in kort
die moeilijk over hun problemen kunnen
stelling
geïntensiveerd
bestek een aantal belangrijke resultaten
communiceren met hulpverleners, omdat
zorgtraject in combinatie met de inzet van
van het werk van de afgelopen jaren,
ze niet tot nauwelijks Nederlands spreken,
een (wijk)verpleegkundige. Zij bezoekt de
uitgevoerd in het kader van het Nationaal
en/of analfabeet zijn.
patiënt nog in het ziekenhuis en begeleidt
Programma Ouderenzorg. Graag nodig
van
niet-Nederlandse
komaf
ander
succesvol
gebracht,
een
project
is
Geriatrie-Ouderengeneeskunde
OuderenZorg AMC en Partners.
NATIONAAL PROGRAMMA OUDERENZORG EN KOZ AMC &
PARTNERS
De projecten in deze brochure zijn
Ouderen denken mee
mogelijk gemaakt door het Nationaal
Programma Ouderenzorg (NPO). Het
KringOuderenZorg AMC en Partners is
NPO verbetert de zorg voor ouderen
een van de acht regionale netwerken die
met
Talrijke
in het kader van het progamma in het hele
organisaties slaan daarvoor landelijk en
land zijn ontwikkeld. Vertegenwoordigers
regionaal de handen ineen. Het doel: een
van ouderen(-organisaties) spelen een
samenhangend zorgaanbod dat beter is
belangrijke rol bij het bepalen van de
afgestemd op de individuele behoeften
problemen waarvan zij vinden dat er
van ouderen. Voor ouderen leidt deze
een oplossing voor moet komen. Zij
kwaliteitsslag tot meer zelfredzaamheid.
monitoren ook de voortgang van de
Meer
terug
projecten en beoordelen de resultaten.
hoeven vallen op de zorg. En minder
De Kring OuderenZorg AMC en Partners
kans op zorg en behandelingen die
heeft nu elf projecten in gang gezet; de
onnodig belastend zijn. Het programma
eerste resultaten zijn al bekend.
complexe
hulpvragen.
functiebehoud.
Minder
is in april 2008 van start gegaan. Sinds
die tijd is in acht regionale netwerken een
grote verscheidenheid aan innovatieve
projecten ontwikkeld.
Ouderen monitoren de activiteiten van
de Kring OuderenZorg AMC en Partners:
in gesprek met de onderzoekers
Resultaten delen met partners
en onderzoekers
Minimale Data Set
De regionale netwerken onderzoeken
KringOuderenZorg
AMC
en
Partners
daarnaast
samen
wat
het
effect
is
deelt de resultaten van de projecten
van hun initiatieven om de zorg voor
voortdurend met de partners, onder
kwetsbare
andere via nieuwsbrieven, de themagroep
Is
bijeenkomsten en informatiemarkten. Die
bijvoorbeeld echt verbeterd? En hoe
worden goed gelezen en bezocht. De
staat het met de belastbaarheid van
KOZ nieuwsbrief wordt eens per twee
mantelzorgers? Samen met de regio’s is
maanden verstuurd naar meer dan duizend
een onderzoeksinstrument ontwikkeld
geïnteresseerden. Ook organiseert ZonMw
om dat in kaart te brengen: de Minimale
symposia en werkconferenties waarbij de
Data Set (MDS). Het is de bedoeling
gezamenlijke netwerken hun projecten
dat de uitkomsten van de verschillende
presenteren. Het NPO heeft bovendien
regio’s onderling zijn te vergelijken. Dat
geleid
kan alleen als iedereen op dezelfde manier
tot
een
grote
wetenschappelijke
hoeveelheid
publicaties.
de
ouderen
te
zelfredzaamheid
verbeteren.
van
ouderen
Heel
meet met dit meetinstrument. In de MDS
belangrijk, als je bedenkt dat er relatief
staan gevalideerde onderzoeksvragen.
weinig wetenschappelijke data zijn over
Er
ouderen, terwijl zij bovengemiddeld vaak
zorgvrager en twee vragenlijsten voor de
bij de huisarts komen en in het ziekenhuis
mantelzorger. De ene lijst is bedoeld voor
worden opgenomen.
de beginmeting (basismeting), de andere
zijn
twee
vragenlijsten
is voor de vervolgmeting(en).
Zie voor meer informatie over het NPO
www.nationaalprogrammaouderenzorg.nl
voor
de
FUNCTIEBEHOUD IN TRANSITIE: PROACTIEF IN DE
HUISARTSENPRAKTIJK
Het grootste deel van de ouderen komen
Van oudsher zijn huisartsen en andere
zelden bij hun huisarts. Maar sommige
hulpverleners gewend reactief te werken:
70-plussers zijn onvoldoende in beeld bij
de patiënt komt op spreekuur en de
hun huisarts, terwijl ze wel kwetsbaar zijn,
arts reageert op de klacht. FIT draait
dat wil zeggen dat zij een verhoogd risico
dit principe om: proactieve huisartsen
op functieverlies hebben. Functieverlies
en verpleegkundigen brengen ouderen
betekent dat mensen minder goed in
met een verhoogd risico in beeld en
staat zijn tot het zelfstandig verrichten
brengen samen met de oudere zelf hun
van de activiteiten van het dagelijkse
geriatrische problemen in kaart. Want
leven, zoals zich wassen en aankleden en
tijdig
zich in huis verplaatsen. Of dat ze minder
geriatrische
goed in staat zijn om de instrumentele
narigheid
activiteiten van het dagelijks leven uit
voorkomen. FIT zet daarnaast ouderen
te voeren, zoals koken, het huishouden
aan tot actief meewerken aan behoud van
doen en boodschappen doen. Deze
hun zelfredzaamheid en functiebehoud.
ouderen hebben vaak ook nog andere
Zo kunnen zij langer zelfstandig thuis
problemen:
problemen
blijven wonen en blijven zij sociaal actief.
zoals polyfarmacie, vallen, eenzaamheid,
FIT werd uitgebreid getest in meer
incontinentie of andere klachten die niet
dan dertig huisartspraktijken, waarbij
zozeer terug te voeren zijn op een ziekte
wijkverpleegkundigen,
of aandoening.
huisartsen intensief samenwerkten.
geriatrische
opgespoorde
en
problemen
(en
behandelde
kunnen
onnodige
veel
kosten)
POH-ers
en
'Tandem' huisartsverpleegkundige
krijgt zijspan
Huisarts David Koetsier in Amsterdam
Noord was een van de deelnemers
aan FIT, waarbij in totaal zo'n 850
kwetsbare
ouderen
FIT
kregen
aangeboden. "Wekelijks hadden we
overleg met de wijkverpleegkundige.
Dat is ons zo goed bevallen, dat we
dat
structureel
hebben
gemaakt.
Een keer per maand nemen de
wijkverpleegkundige,
de
specialist
ouderenzorg en ik nu de casuïstiek
door. Door te werken met het FITzorgmodel krijgen we beter zicht op
de patiëntenpopulatie en op wat er in
de wijk gebeurt."
Zo wordt de oude 'tandem' huisartswijkzuster
in
ere
hersteld,
uitgebreid met een zijspan.
en
Hoe werkt het?
worden
Daarbij gebruikt ze de speciaal voor FIT
luisteren. Er passeren veel meer zaken
gescreend. Met behulp van een door
ontwikkelde toolkit. Verpleegkundige,
de revue dan de enkelvoudige klacht
de KOZ ontwikkelde en gevalideerde
huisarts en patiënt maken vervolgens
waarmee iemand naar een huisarts
korte vragenlijst, de ISAR-PC (vier
gezamenlijk een zorgbehandelplan.
zou gaan. Veel ouderen denken
eenvoudige vragen over de behoefte
Dit plan beschrijft het doel van de
trouwens dat hun probleem niet groot
aan huishoudelijke zorg, lichamelijke
interventies, wie (onderdelen van)
genoeg is om daar ‘de dokter mee
verzorging,
en
het plan gaat uitvoeren en hoe de
lastig te vallen’. Lida: “Een mevrouw
leeftijd) wordt vastgesteld of zij een
voortgang zo goed mogelijk wordt
van 85 jaar was mantelzorger voor
verhoogd risico lopen op functieverlies.
bewaakt.
haar ernstig zieke man. Ze wilde alles
Thuiswonende
70-plussers
geheugenklachten
Als dat risico er is komt een (wijk)ver-
alleen doen en dacht dat ze dat goed
pleegkundige op huisbezoek. Samen
aankon. Maar uit de test bleek dat ze
met de oudere neemt zij alle mogelijke
voor haar kwaliteit van leven eigenlijk
problemen door. Vier domeinen van
een vier scoorde. Later vertelde ze
functioneren komen systematisch aan
me dat die vier haar een hele nacht
de orde: het somatische, psychische,
door het hoofd had gespookt. Toen
functionele en het sociale. Hierna
neemt
de
verpleegkundige
Leukste werk sinds jaren
heeft ze zelf een aantal dingen in
gang gezet: thuiszorg en dagopvang
met
Meijer
voor haar man, en een gesprek met
problemen systematisch door, vraagt
vond de FIT het leukste werk dat ze
een psycholoog. Zodat zij de zorg
of de oudere ze herkent, en of hij er
in jaren heeft gehad. Voor haar ligt
kan blijven bieden en zij thuis kunnen
iets aan wil doen. Als dat het geval
de kracht van FIT vooral in de tijd
blijven wonen, samen. Dan zie je wat
is maakt de verpleegkundige samen
die beschikbaar is om goed naar de
het effect kan zijn van zo’n uitgebreid
met de oudere per probleem een
problemen van oudere patiënten te
gesprek.”
de
oudere
stappenplan.
al
de
geconstateerde
Wijkverpleegkundige
Lida
ICT voor FIT: de
ouderenzorgmodule in de KIS
problemen
ontstaat
verder
een
door.
Daarmee
samenvatting
van
aanwezige geriatrische problemen bij
Voor huisartsen die FIT in hun praktijk
de oudere, die in het zorgbehandelplan
willen invoeren heeft IT-bedrijf Care-
wordt overgenomen. Met vlaggetjes
sharing een speciale ouderenmodule
in
ontwikkeld. Huisartsen gebruiken al
aangegeven welke problemen acuut
een
HuisartsenInformatieSysteem
zijn en wat de verpleegkundige verder
(HIS) en vaak voor cardiovasculair
heeft gedaan. De huisarts ziet dat in
risicomanagement
KetenInfor-
één oogopslag. Op hetzelfde scherm
Deze
KIS
staan ook de ziekten, de medicijnen en
ouderenmodule schuift als het ware
de eventueel andere actieve dossiers,
over het HIS heen. De huisarts of
zoals COPD en diabetes.
matieSysteem
een
(KIS).
wijkverpleegkundige die inlogt krijgt
meteen te zien welke medicijnen de
oudere gebruikt, welke ziektes hij of zij
heeft en welke geriatrische problemen
actief aanwezig zijn en aangepakt
kunnen worden.
In de linkerkolom staat de ISAR PC, de
checklist van vier vragen, die bepaalt of
de oudere een verhoogd risico heeft op
functieverlies. Als dat risico aanwezig is
loopt de verpleegkundige het digitale
FIT-zorgmodel
met
de
mogelijke
verschillende
kleuren
wordt
TRANSMURALE ZORGBRUG: MINDER FUNCTIEVERLIES EN
MINDER HEROPNAMES
Meer sensibiliteit voor
kwetsbare ouderen
Nederland
ook ten aanzien van het ontslag. Vaak
650.000 patiënten van 65 jaar en ouder
moeten oudere patiënten kort na
(acuut) opgenomen in het ziekenhuis.
ontslag opnieuw worden opgenomen
Bij ontslag is bij velen van hen sprake
in
van
Functieverlies
gevolgen van zo’n heropname: in de
Het OLVG in Amsterdam deed mee
betekent dat mensen minder goed in
eerste plaats natuurlijk voor de patiënt
met de Transmurale Zorgbrug.
staat zijn tot het zelfstandig verrichten
zelf, maar ook voor de kosten van de
Internist Willem Blok: “Ik schat dat
van de activiteiten van het dagelijkse
dure tweedelijnszorg.
25 tot 30 procent van de acuut
Ieder
jaar
worden
in
functieverlies.
het
ziekenhuis.
Met
alle
nare
opgenomen
leven zoals zich wassen en aankleden
oudere
patiënten
en zich in huis verplaatsen. Of minder
Er is dus veel winst te behalen bij het
behoort tot de categorie kwetsbare
goed in staat zijn om de instrumentele
identificeren van patiënten met een
ouderen. Vrijwel altijd is er sprake
activiteiten van het dagelijks leven uit
verhoogd
functieverlies,
van een combinatie van somatische
te voeren, zoals koken, het huishouden
en het inzetten van doelgerichte
en andere problemen. Al tijdens
doen en boodschappen doen. Het
interventies om de geschetste risico’s
de
terugwinnen van verloren functies is
kleiner te maken. Want functies die
dat de intensieve zorg die werd
meestal een moeizaam en langdurig
niet verloren gaan hoeven ook niet
gegeven
proces.
moeizaam te worden teruggewonnen.
sensibiliteit voor deze patiënten bij
Daarnaast spelen andere problemen:
Om dat te bereiken ontwikkelde de
verpleegkundigen en artsen. Dat is
de overgang van ziekenhuis naar
KOZ AMC en Partners de Transmurale
winst, alle innovatieve methodieken
huis
Zorgbrug.
die helpen bij het terugdringen van
gebeurt
gecoördineerd.
vaak
De
onvoldoende
huisarts
wordt bijvoorbeeld pas na weken
geïnformeerd over de bevindingen
tijdens ziekenhuisbehandeling maar
risico
op
TZB-studie
leidde
heb
tot
ik
een
gemerkt
hogere
het aantal heropnames zijn van harte
welkom.”
Hoe werkt het?
Vinger aan de pols
Alle patiënten van 65 jaar en ouder
probleem is er een stappenplan dat de
Wijkverpleegkundige René Swarts noemt
worden bij opname in het ziekenhuis
verpleegkundige kan gebruiken voor
het heel nuttig dat het eerste contact met
gescreend op een verhoogd risico
verdere diagnostiek en interventies.
de patiënt al in het ziekenhuis wordt gelegd.
op
functieverlies.
Hiervoor
wordt
Van collega’s op de afdeling kan hij dan nog
gebruik gemaakt van de ISAR-HP,
Na overleg met de geriater en de
extra informatie krijgen, en de patiënt ziet
een eenvoudige lijst van vier vragen.
oudere worden doelen, interventies
vast zijn gezicht. Zijn taak ziet hij vooral
Bij ouderen met een verhoogd risico
en
een
in het coachen en geven van advies aan
vindt
zorgbehandelplan.
patiënt
de patiënt en/of mantelzorger: “Je loopt
krijgt daarnaast een transitiecoach
na de ziekenhuisopname als het ware nog
toegewezen,
HBO-opgeleide
een tijdje met de patiënt mee en houdt een
van het geriatrieteam maakt een
wijkverpleegkundige die de oudere
vinger aan de pols. Soms zie je wat gerommel
overzicht
geconstateerde
nog tijdens ziekenhuisopname bezoekt
met de medicatie bij thuiskomst en is het
problemen. De verpleegkundige laat
en de overgang naar huis begeleidt.
goed dat je duidelijkheid kunt verschaffen.
zowel de oudere als de geriater deze
Op deze wijze wordt een veilige
Bij kwetsbare ouderen wordt regelmatig in
problemen
Vervolgens
brug geslagen naar de thuissituatie.
het ziekenhuis ondervoeding vastgesteld.
wordt bepaald welke problemen er
Thuis werken wijkverpleegkundige en
Daar besteden we dan extra aandacht
wel of niet aangepakt gaan worden
patiënt samen aan verdere uitvoering
aan, al dan niet met hulp van een diëtist.
tijdens
en
van het zorgbehandelplan. Belangrijke
En ik schakel de hulp van mantelzorgers
bijvoorbeeld
aandachtspunten zijn de medicatie,
en vrijwilligers in. Meestal kan de patiënt
eenzaamheid of financiële problemen
ingezette
het dan na een paar bezoeken verder zelf
-
en
vervolgens
een
assessment
plaats
geriatrieteam.
De
welke
van
het
de
door
het
verpleegkundige
prioriteren.
ziekenhuisverblijf
problemen
worden
geriatrisch
-
overgedragen
aan
de
afspraken
vastgelegd
een
zorg,
mogelijke
De
in
zelfredzaamheid
ondervoeding.
af. Want de Transmurale Zorgbrug is erop
laag-
gericht mensen in staat te stellen zelf hun
eerstelijn (die overigens de patiënt
wijkverpleegkundige
uiteraard al in het vizier kan hebben).
drempelig contact met de huisarts. Voor (bijna) ieder aan te pakken
heeft
De
leven te organiseren. Ik blijf natuurlijk wel
beschikbaar voor het geval dat nodig is.”
Randvoorwaarden en
financiering
Positieve reacties
De ziekenhuizen die de Transmurale
Ouderen,
Zorgbrug hebben uitgetest in de
en
pilot werken volgens het DEFENCE-
enthousiast op FIT en TZB.
zorgmodel. Maar de zorgbrug is in
met de eerste groep gebruikers zijn
principe ook in te passen binnen
introductiefilmpjes opgenomen, deze
vergelijkbare
duren zes minuten. Zie hiervoor ook:
zorgmodellen. Voor
de inzet van de wijkverpleegkundige
zijn
tot
2015
huisartsen,
onderzoekers
verpleegkundigen
reageren
Samen
www.effectieveouderenzorg.nl.
aanvullende
middelen beschikbaar via de NZAbeleidsmaatregel. Informeer bij het
inhoudelijk
bureau
van
de
Kring
OuderenZorg AMC en Partners naar
de mogelijkheden.
Drs. Marian Mens, verpleegkundig
bestuurder
AMC:
“Met
Transmurale
Zorgbrug
de
kunnen
ziekenhuis en patiënt het ontslag
naar huis met een gerust hart
tegemoet zien.”
TOOLKIT GERIATRISCHE PROBLEMEN VOOR
(WIJK)VERPLEEGKUNDIGEN
Deze
toolkit
is
ontwikkeld
veel
voorkomende
om
geriatrische
Opleiding Ouderenzorg in
de eerste lijn
verpleegkundigen.
De
module
worden
veelvoorkomende
somatische problemen behandeld en
lijnen specialisten ouderenzorg en
richtlijnen
2) Somatische problematiek. In deze
De verpleegkundigen van FIT en de
worden communicatieve vaardigheden
getraind.
problemen op systematische wijze
toolkit wordt regelmatig bijgewerkt en
Transmurale
op te sporen, te diagnosticeren en
zal in 2013 geheel worden vernieuwd
opleiding Ouderenzorg in de eerste lijn
3) Psychogeriatrische problematiek.
te behandelen. De toolkit is bestemd
en aangepast aan nieuwe informatie
gevolgd. Deze door Kring Ouderenzorg
In de laatste module wordt aandacht
voor verpleegkundigen werkzaam in
en richtlijnen.
AMC en Partners en de Hogeschool
besteed
de eerstelijns ouderenzorg, maar ook
Inholland
problemen als cognitieve problemen,
andere zorgprofessionals kunnen de
post-HBO-opleiding
toolkit gebruiken.
vijf-verpleegkundigen
Zorgbrug
ontwikkelde
eerstelijnszorg
te
hebben
de
tiendaagse
aan
psychogeriatrische
niveau
angst en eenzaamheid. Ook komen
doelmatige
mantelzorg en mantelzorgbelasting
leert
bieden
aan
de
aan de orde.
Alle geriatrische problemen in de
oudere patiënt. Er zijn drie modules die
toolkit zijn door een schrijfgroep
reeds door 120 wijkverpleegkundigen
De opleiding wordt al voor de zesde
uitgewerkt.
Deze
en
huisarts
keer aangeboden. De reacties zijn
bestond
geriaters,
gespecialiseerd in ouderenzorg zijn
ronduit positief; de verpleegkundigen
wijkverpleegkundigen, onderzoekers,
gevolgd:
vinden de opleiding een verrijking
geriatrieverpleegkundigen,
1)
Oriëntatie op ouderenzorg. Het
van hun vak. Meer informatie over
De
accent ligt op de kaders die de basis
deze opleiding staat op de website
toolkit is door een externe leesgroep
vormen voor zorgverlening aan ouderen
van
beoordeeld op wetenschappelijke on-
in de thuissituatie, met aandacht voor
academy/opleidingen, ga naar ‘Zorg,
derbouwing en praktische relevantie.
competenties, probleemgeoriënteerd
Welzijn en Publieke Dienstverlening’
De onderwerpen zijn zoveel mogelijk
denken, screening en diagnostiek van
en kies de opleiding ‘Ouderenzorg in
uitgewerkt
kwetsbare ouderen, het maken van
de eerste lijn’ uit de rubriek Zorg en
een zorgbehandelplan en een sociale
Welzijn.
uit
rapeuten
nationale
en
schrijfgroep
huisartsen,
ergothe-
fysiotherapeuten.
volgens
richtlijnen,
bestaande
zoals
CBO-
richtlijnen, NHG-standaarden, richt-
praktijkondersteuners
kaart.
Inholland:
www.inholland.nl/
DE PATIENTBRIEF
co-assistent. Die kan zo kort voor
Sommige ideeën zijn zo simpel, dat je
je afvraagt waarom daar niet eerder
aan gedacht is. De patiëntbrief is zo’n
idee.
Het
ontslag in gesprek met de patiënt zelf
het ontslaggesprek voeren en hierop
door de zaalarts worden beoordeeld.
Samen met de medicatie-overdracht
wordt de patiëntbrief aan de patiënt
probleem
is
bekend.
Bij
thuiskomst uit het ziekenhuis is de
patiënt in de opwinding vergeten
wat de verpleegkundige of de arts
bij het ontslag allemaal zei over
medicijngebruik
en
andere
zaken
zoals leefregels. Dat brengt risico’s
met zich mee. En extra zorgen voor de
patiënt, die vaak opnieuw telefonisch
contact zoekt met het ziekenhuis of
de huisarts en dan ‘verdwaalt’. De
patiëntbrief is de oplossing. In de brief
staat in duidelijke taal beschreven
met welke klachten de patiënt is
opgenomen, welke behandelingen hij
heeft ondergaan, welke medicijnen
hij thuis moet innemen, en met welke
problemen of complicaties hij rekening
moet houden.
De brief wordt geschreven door de
kort
voor
ontslag
uitgereikt
en
toegelicht.
De patiëntbrief is een waardevolle
bron van informatie gebleken, niet
alleen voor de patiënt, maar ook voor
mantelzorgers en verpleegkundigen.
De brief wordt standaard digitaal
aan de huisarts verstuurd, die hem
desgewenst direct in het HIS kan
opnemen.
De
patiëntbrief
genomineerd
was
voor
PatiëntVeiligheidsprijs
de
in
2012
Nationale
van
de
Inspectie voor de Gezondheidszorg.
Zie voor het voorlichtingsfilmpje van
de patiëntbrief:
www.effectieveouderenzorg.nl
OUDEREN ACADEMIE EN DE VITALITEITSWIJZER
zij langer zelfstandig kunnen blijven. En
zelf de regie blijven voeren over hun
Iedereen wil het worden, niemand
De ouderen die actief deelnemen
eigen
wil het zijn. Toch krijgen we er bijna
in de projecten benadrukken dat zij
kan de website hen bijvoorbeeld helpen
allemaal mee te maken. Omdat je zelf
preventie belangrijk vinden. Zij willen
bij het voorbereiden van een consult
oud wordt, je ouders, je partner, of
ouderen in staat stellen hun gezondheid
met de huisarts of specialist.
je buurvrouw. Oud zijn is trouwens
zo lang mogelijk op peil te houden. De
een relatief begrip. Sommige mensen
interactieve website en de informatie
zijn met 50 al oud, en 80-jarigen
die hier wordt aan geboden helpen
kunnen verrassend jeugdig en vitaal
hen daarbij.
gezondheidsvraagstukken.
Zo
Mantelzorgers
Voor mantelzorgers en andere per-
zijn. Er bestaat geen gegarandeerde
sonen in de omgeving van ouderen is het
succesformule voor gezonder ouder
soms niet eenvoudig om een gesprek
Vitaliteitswijzer
worden. Maar een ding is wel duidelijk:
te
beginnen
over
de
lichamelijke,
geestelijke en sociale conditie. De
actief blijven, lichamelijk en geestelijk,
is daarbij een doorslaggevende factor
De digitale wegwijzer geeft ouderen
conclusies
gebleken.
betrouwbare
een
kunnen dan een goede manier zijn
geriatrische
om op een ontspannen manier lastige
uitgebreid
informatie
scala
van
over
De Ouderen Academie van de Kring
(gezondheids)problemen.
OuderenZorg
Partners
kunnen zij de Vitaliteitswijzer doen,
helpt ouderen bij het op peil houden
een zelftest om vast te stellen hoe
van
hen
fit ze zijn. Met de uitslag en de
actief hun mogelijkheden te laten
bijbehorende informatie in de vorm
verkennen om gezonder ouder te
van actieve adviezen kunnen zij een
worden. Het project is tot stand
actieplan opstellen. Daarmee kunnen
gekomen door ervaringen van het
zij zelf werken aan een betere conditie.
netwerk met enkele NPO-projecten.
Dat plan zorgt er uiteindelijk voor dat
hun
AMC
en
gezondheid.
Door
Eerst
van
de
Vitaliteitswijzer
onderwerpen aan de orde te stellen.
www.ouderenacademie.nl
KOZ AMC EN PARTNERS ALS IMPLEMENTATIECOACH
Functiebehoud
de
In
Transmurale
Transitie
en
Zorgbrug
zijn
Verplegingswetenschapper
en gevalideerd. Dat wil zeggen dat
hun
effectiviteit
wetenschappelijk
uitgebreid getest in pilots in tientallen
is
huisartsenpraktijken en in meerdere
worden reeds op grote schaal van de
ziekenhuizen.
website
aan
Daarbij
gegevens
is
een
verzameld,
schat
die
nu
door de onderzoekers van KOZ AMC
zorgvuldig
worden
bestudeerd.
Voor
projecten
worden
beide
vastgesteld.
De
stappenplannen
gedownload
en
toegepast.
Wekelijks bereiken ons verzoeken om
de informatie te mogen toepassen.
de
De afdeling Geriatrie-Ouderengenees-
uitkomsten vergeleken met die van
kunde van het AMC doet al jaren
een controlegroep, waar de nieuwe
onderzoek naar het voorkomen van
interventie niet heeft plaatsgevonden
functieverlies
en die de tot nu toe gebruikelijke zorg
kwetsbare ouderen. In projecten als FIT
ontvangt. Die vergelijking moet laten
en de Transmurale Zorgbrug werken
zien wat het effect van de interventies
verpleegkundigen en artsen samen,
is. De wetenschappelijke eindresultaten
waarbij hun deskundigheden elkaar
worden eind 2013 verwacht.
optimaal aanvullen, in het belang van
bij
gehospitaliseerde
de patiënt.
De instrumenten die bij FIT en de
Transmurale Zorgbrug worden gebruikt,
KOZ AMC en Partners werkt voortdurend
zoals de ISAR HP, de ISAR PC, de toolkit
aan
waarmee het diagnostisch onderzoek
samenwerking tussen zorgpartners, in
wordt verricht en het zorgbehandelplan
nauwe afstemming met de doelgroep
wordt opgesteld, zijn reeds getest
zelf.
efficiënte
multi-disciplinaire
Bianca
Buurman: ‘Bij artsen ligt de focus
voornamelijk op de medische aspecten
van de behandeling, verpleegkundigen
zijn erop gericht patiënten zoveel
mogelijk in staat te stellen met hun
aandoeningen een maximale kwaliteit
van leven te behouden. Verpleegkunde
en geneeskunde vullen elkaar perfect
aan.’
Het inhoudelijk bureau van KOZ AMC
en Partners informeert bijvoorbeeld
ziekenhuizen en huisartsenpraktijken
die belangstelling hebben voor de
Transmurale Zorgbrug en FIT over
randvoorwaarden,
aandachtspunten
en financieringsmogelijkheden.
KOZ
AMC
heeft
ter
bevordering
van de implementatie van FIT en de
Transmurale Zorgbrug uitvoerige maar
ook zeer praktische handleidingen
samengesteld.
Het inhoudelijk bureau organiseert
jaarlijks
kennismarkten,
lezingen
en bijeenkomsten waarbij aan alle
partners en andere belangstellenden
de
resultaten
van
de
projecten
worden getoond. Het bureau is verder
verantwoordelijk voor de websites
www.effectieveouderenzorg.nl
en
www.ouderenacademie.nl.
Voor
veel
van
deze
activiteiten
wordt nauw samengewerkt met het
ouderennet van het VUmc.
VERDER ONDERZOEK EN ONDERWIJS: DEMENTIE, OUDERE
MIGRANTEN EN ACUTE ZORGVRAAG
Amsterdam Linear Disability
Score: fysieke beperkingen
nauwkeurig en uniform meten
fysiek functioneren bij patiënten met
uiteenlopende ziekten en aandoeningen.
De afgelopen tien jaar heeft een groep
ervaren
onderzoekers
van
het
AMC
Een ongeluk, ziekte, maar ook hoge leeftijd
samen met gebruikers van de ADLS het
kan leiden tot fysieke beperkingen. Die
meetinstrument uitgetest en gevalideerd.
doen vaak ernstig afbreuk aan de kwaliteit
Ook bij FIT en de Transmurale Zorgbrug
van leven. Twintig tot dertig procent van
maken (wijk)verpleegkundigen gebruik
de ouderen heeft ermee te maken. Het is
van de ALDS. Zo helpt het digitale
belangrijk die beperkingen nauwkeurig en
meetinstrument mee bij het voorkomen
uniform te meten. Waarom? Bijvoorbeeld
of verminderen van fysieke beperkingen
om de resultaten van fysiotherapie of
bij kwetsbare ouderen en/of ouderen die
geriatrische revalidatie vast te stellen, en
in het ziekenhuis worden opgenomen. De
de uitkomsten te vergelijken. De mate
werkgroep ALDS adviseert (potentiële)
waarin je fysiek beperkt bent bepaalt ook
gebruikers.
vaak in hoeverre je recht hebt op zorg en
deze digitale meetmethode - die ook
hulpmiddelen. Ook daarvoor is het zaak
voor benchmarking, zorgevaluatie en
objectief te meten.
uitkomstmonitoring kan worden ingezet
Meer
informatie
over
- vindt u op de website www.ALDS.nl.
Fysieke beperkingen worden uitgedrukt
in beperking in de Activiteiten van het
Voor
meer
informatie
Dagelijks Leven (ADL). De in het AMC
demonstratie kunt u contact opnemen
ontwikkelde Amsterdam Linear Disability
met
Score (ALDS) meet het niveau van
[email protected].
projectmanager
Paul
of
een
Bessems:
Sensoren monitoren senioren
zo effectief mogelijk kunnen worden
gevallen nageleefd. Ook na een ernstige
zelf verbeterd worden. De software
gekoppeld aan de datasystemen van
val wordt maar in de minderheid van
wordt momenteel uitgetest in meerdere
zorgverleners.
de gevallen het juiste protocol (bloed-,
huisartsenpraktijken en ziekenhuizen en
Dagelijks Leven (ADL) gemeten om de
oog-,
zonodig aangepast. Naar verwachting
zelfredzaamheid van ouderen te meten.
onderzoek) gevolgd. Onderzoekers van
komt
ICOVE - Improving Care of Vulnerable
omstreeks maart 2014 beschikbaar voor
Elders -, veronderstellen dat er legitieme
zorgaanbieders.
redenen
Daarnaast
Steeds vaker worden Activiteiten van het
Hoe zouden ouderen het vinden als hun
ADL op afstand worden gemonitord?
ICOVE: ICT voor optimale
ouderenzorg
Niet met camera’s, dat zou een te grote
evenwichts-,
kunnen
en
zijn
neurologisch
voor
het
niet
het
wordt
softwareprogramma
binnen
het
ICOVE
inbreuk op de privacy zijn en bovendien
Er bestaan honderden richtlijnen en
naleven van de klinische regels, maar
project gewerkt aan het meer toegankelijk
te veel werk met zich meebrengen. Wel
protocollen in de zorg. Ze beschrijven
dat artsen soms de regels niet goed
maken van wetenschappelijke kennis
door sensoren te plaatsen op cruciale
wat de beste aanpak is bij een bepaalde
(meer) kennen, en soms twijfelen aan
over behandelen bij ouderen en over de
punten om de ADL te registreren. Ze
aandoening of bij een gebeurtenis als
de noodzaak ervan. ICOVE ontwikkelde
presentatie van informatie aan ouderen
blijken daar veel minder bezwaar tegen te
een hartinfarct of een ernstige val. Die
daarom een softwareprogramma (een
via websites.
hebben dan onderzoekers van AMC KOZ
regels zijn er natuurlijk niet voor niets.
beslissingsondersteunend
en Partners, UvA en HvA vooraf hadden
Toch laat onderzoek zien dat ze lang niet
dat huisartsen en specialisten via het
verwacht. Ouderen waarderen dat de
altijd worden gevolgd. Dit kan tot ‘sub-
patiëntendossier, al tijdens het proces
sensors hun veiligheid kunnen vergroten.
optimale behandeling’ leiden, zoals dat in
van behandelen en voorschrijven wijst op
Sensoren kunnen zo een belangrijke rol
vakkringen een beetje eufemistisch heet.
mogelijke risico’s of alternatieven als een
spelen bij het behouden van de regie
Vooral in de ouderenzorg is op het gebied
bepaalde handeling of medicatie wordt
over je leven, waardoor je bijvoorbeeld
van goede indicatoren voor de kwaliteit
ingevoerd. Voor het geven van advies
in je eigen huis kunt blijven wonen. Uit
van het zorgproces nog veel winst te
vergelijkt het programma alle gegevens
een pilot bleek dat ouderen zich al na
behalen. Een voorbeeld: het veel gebruikte
uit het patiëntendossier met klinische
korte tijd niet eens meer bewust zijn
slaapmiddel benzodiazepine mag slechts
regels die door artsen geselecteerd
van de sensoren. Nu moet nog worden
twee weken worden voorgeschreven
zijn. De arts mag ook redenen opgeven
onderzocht of de verzamelde data een
omdat het valgevaar en afhankelijkheid
waarom er toch afgeweken wordt van
betrouwbare indicatie vormen van de
in de hand werkt. Deze regel wordt
het advies. Zo kan de kwaliteit van de
ADL van de oudere. En hoe de data
echter in minder dan 50 procent van de
ouderenzorg en van de klinische regels
systeem)
Communicatie op maat over
gezondheid
bijvoorbeeld het kennisniveau van
degene die de informatie tot zich
neemt? Daar is niet veel onderzoek
Chatten en andere vormen van sociale
naar gedaan. Samen met de afdeling
media zijn voor jongeren net zo
Communicatiewetenschap
vanzelfsprekend als eten en drinken.
Universiteit van Amsterdam gaat KOZ
Maar in Nederland heeft inmiddels
AMC nu alle factoren in kaart brengen
ook 80 procent van de ouderen
die ervoor zorgen dat mensen niet
toegang tot internet, en is 60 procent
alleen een advies onthouden, maar
actief gebruiker. Dit aantal gaat fors
ook positief waarderen. Daarbij wordt
groeien als de huidige 50-plussers oud
ook gekeken naar de inhoud van de
worden, want van hen is 95 procent
boodschap en de persoonlijkheid van
actief internetgebruiker. KOZ AMC en
de ontvanger. De succesfactoren zullen
Partners gebruikt internet volop: op
op ouderenacademie.nl - die speciaal
het interactieve ouderenacademie.nl
daarvoor wordt ingericht - en ook op
kunnen ouderen onder meer testen
de andere websites worden gebruikt.
hoe fit ze zijn en een plan op maat
Het doel: beter op de behoefte van
maken om fit te blijven of te worden. Op
de gebruiker toegespitste informatie
YouTube staan voorlichtingsfilmpjes
over gezondheid via internet.
over
de
patiëntbrief,
Transmurale
Zorgbrug.
FIT
en
Maar
de
hoe
weten we eigenlijk welke vorm van
communicatie
het
beste
werkt?
Is dat schriftelijk materiaal, of een
filmpje, of een voorgelezen tekst?
En in hoeverre hangt dat af van
van
de
Melatonine tegen delier?
Daarom deed KOZ AMC en Partners in het
AMC en Tergooiziekenhuizen de MAPLE-
Een acute ziekenhuisopname is voor
studie. Bij patiënten die zijn opgenomen
iedereen
enerverend.
met een gebroken heup wordt onderzocht
Dat is normaal. Maar helaas raken veel
of melatonine - een middel dat bewezen
ouderen - vooral als bij hen al sprake
werkt tegen slapeloosheid en jetlag -
is van hersenziekten zoals dementie,
kan helpen bij het voorkomen van een
beroerte of depressie - tijdens een
delier. Er deden 452 patiënten mee, hun
ziekenhuisopname acuut verward. Dan
gemiddelde leeftijd was 84 jaar. Het gaat
is er sprake is van een delier: een storing
hier om een Randomized Clinical Trial,
van de hersenen die zich kan uiten in
dat wil zeggen dat de resultaten van de
verlies van aandacht, concentratie en het
deelnemers die wel melatonine krijgen
slaap-waakritme. Bij delier komen ook
worden vergeleken met die van de
vaak waanvoorstellingen en hallucinaties
deelnemers die een placebo krijgen. De
voor. Patiënten met een delier kunnen
deelnemers en de onderzoekers weten
uit angst bijvoorbeeld hun blaaskatheter
zelf niet tot welke groep ze behoren. Uit
of infuus verwijderen of uit bed vallen
de eerste resultaten blijkt dat melatonine
en een botbreuk oplopen. Een delier
een delier niet voorkomt, daarvoor is
is dus niet alleen zeer belastend voor
de uitlokkende oorzaak waarschijnlijk
de patiënt en diens naasten, maar kan
te sterk. Wel kregen de patiënten die
ook allerlei ernstige gevolgen hebben
melatonine
zoals het ontstaan van dementie of
een langdurig delier. Ook hadden zij
een verpleeghuisopname door fysieke
minder
beperkingen.
antipsychoticum dat patiënten met een
spannend
en
gebruikten
vaak
minder
haloperidol
nodig,
vaak
een
delier kalmeert, maar dat helaas ook veel
Het is dus belangrijk het ontstaan van
een delier zoveel mogelijk te voorkomen.
nadelige bijwerkingen kan hebben.
COMPAS: betere zorg voor
mensen met dementie en hun
mantelzorgers
welke vorm van zorg het meest effectief
is en welke kosten worden gemaakt.
Om hier meer inzicht in te krijgen zijn
Naar schatting zijn er in Nederland 200
het VUmc en KOZ AMC en Partners
à 300 duizend mensen - hoofdzakelijk
samen het zorgexperiment de COMPAS-
ouderen - met dementie. Er zijn veel
studie gestart. Dit is - naast FIT en de
vormen van dementie, en er zijn ook
Transmurale Zorgbrug - het derde grote
aandoeningen
zorgexperiment dat binnen de KOZ
waarbij
symptomen
van dementie voorkomen. De meest
wordt uitgevoerd.
bekende
Twee jaar lang worden bij vijfhonderd
vorm
is
de
ziekte
van
Alzheimer. Bij dementie worden denken,
ouderen
oriëntatievermogen,
mantelzorger
begrip,
leer-
en
met
en
hun
effecten
van
twee
casemanagement
(het
de
oordeelvermogen en taalgebruik minder,
vormen
terwijl het bewustzijn helder blijft. Maar het
zorgtraject wordt gecoördineerd door
meest opvallende aspect van dementie
een ouderenverpleegkundige) vergeleken
zijn de ernstige geheugenproblemen.
met
Aanvankelijk
het
zónder casemanagement. Het doel van
kortetermijngeheugen het meest aan,
de studie is om de dementie-zorg in de
later
langetermijngeheugen.
toekomst optimaal af te stemmen op de
Dementie komt vaak voor in combinatie
behoefte. De studie moet ook een digitale
met andere aandoeningen, zodat patiënt
Dementiewijzer opleveren, die mensen
en mantelzorger met veel verschillende
met dementie en hun mantelzorgers
zorgverleners
krijgen.
informatie op maat aanbiedt over de
Momenteel worden in Nederland diverse
beschikbare zorg en welzijnsdiensten in
vormen van zorg aangeboden aan mensen
de buurt en de regio.
ook
het
tast
te
dementie
maken
met dementie. Het is echter niet duidelijk
de
van
dementie
effecten
van
zorgtrajecten
SYMBOL: onderzoek
naar de gezondheid van
oudere migranten
(CCD)
ontwikkeld.
Deze
digitale
De
resultaten
geven
zonder hulp van een tolk en is
dementie-problematiek en andere
beschikbaar in zes talen: Turks, Berbers,
gezondheidsvraagstukken bij deze
Marokkaans-Arabisch, Hindoestaans,
ouderen, zodat huisartsen beter
migranten in Nederland even vaak voor
Sranantongo
proactief (dreigende) problemen
als onder autochtone Nederlanders?
SYMBOL-studie gebruikt deze test nu
kunnen
Hoe staat het met hun algemene
om te onderzoeken hoe vaak dementie
anticiperen op de toekomst. En dat
gezondheidstoestand, fysiek functio-
voorkomt onder ruim 2.500 mensen
is hard nodig, want de groep oudere
neren, stemming, eenzaamheid en
van 55 jaar en ouder van Turkse,
migranten zal in de komende jaren
kwaliteit van leven? Goede vragen,
Marokkaanse en Surinaamse afkomst
fors in omvang toenemen.
maar moeilijk te beantwoorden. De
in de vier grote Nederlandse steden.
gangbare testen zijn namelijk in het
Ook wordt onderzocht of de behoefte
Nederlands en veel oudere migranten
aan zorg van oudere migranten met
beheersen de taal niet voldoende. Een
dementie en hun mantelzorgers afwijkt
aanzienlijk deel van hen is bovendien
van die van autochtone Nederlandse
(gedeeltelijk) analfabeet. Onderzoek
lotgenoten. Om de CCD te normeren
uit
worden oudere migranten van diverse
dementie
het
Verenigd
onder
oudere
Koninkrijk
en
en
Nederlands.
De
Denemarken suggereert dat in deze
opleidingsniveaus
groep dementie wel eens twee keer
verschillende culturele achtergronden
zo
onderzocht.
vaak
zou
kunnen
voorkomen
Het
en
met
AMC
diverse
voert
de
als bij de autochtone inwoners, als
SYMBOL-studie uit in samenwerking
gevolg van het vaker voorkomen van
met het Slotervaartziekenhuis.
chronische ziekten in deze groep.
Al in 2004 is daarom de CrossCulturele
Dementiescreeningstest
de
omvang
inzicht
screeningstest kan worden afgenomen
Komt
in
zullen
signaleren
en
van
de
kunnen
Onderzoek naar zorgbehoefte
van oudere migranten
dit probleem te kunnen aanpakken
Het onderzoek wordt uitgevoerd
moet
door
eerst
een
systematische
de
afdeling
Sociale
probleemanalyse gemaakt worden.
Geneeskunde van het AMC, in
oudere
Binnen KOZ AMC en Partners is de
samenwerking met de afdeling
migranten van niet-westerse herkomst
afdeling Sociale Geneeskunde van het
Huisartsengeneeskunde
in Nederland zijn in vergelijking met
AMC daarom een onderzoek gestart
Geriatrie-Ouderengeneeskunde
autochtone ouderen minder gezond.
onder
Zo
Surinaamse
Het
is
een
bekend
feit:
Turkse,
Marokkaanse,
en heeft tot doel te komen tot
en
Nederlandse
een betere ‘match’ tussen zorg-
beperkingen, zijn ze vaker arm en
ouderen en hun mantelzorgers in
en welzijnsorganisaties en oudere
eenzaam, en is hun zelfredzaamheid
de Transvaalbuurt in Amsterdam-
migranten. De eerste resultaten
lager. De taalbarrière, analfabetisme,
Oost. Zij worden geïnterviewd over
worden eind 2013 verwacht.
schaamte voor ziek zijn en een beroep
zaken als eenzaamheid, depressie en
op zorg te moeten doen zijn enkele
functionele beperkingen.
factoren die hierbij waarschijnlijk een
Daarnaast
rol spelen. Maar er is Nederland erg
zelforganisaties,
professionals
weinig wetenschappelijk onderzoek
werkzaam
in
gedaan naar deze kwetsbare groep
voor welzijn en zorg, de organisaties
landgenoten.
aan
waarin zij werkzaam zijn, financiers
informatie is groot, ook al omdat
en beleidsmakers voor gezondheids-
de groep oudere migranten in de
en welzijnsbeleid geïnterviewd. In de
komende jaren sterk in omvang gaat
klankbordgroep die het onderzoek
toenemen.
begeleidt
Signalen uit de praktijk wijzen er keer op
brede expertise op het gebied van
keer op dat het voorzieningenaanbod
onderzoek naar allochtone groepen
niet goed aansluit bij de vragen en
en interventie-ontwikkeling en diverse
behoeften van oudere migranten. Om
(zelf)organisaties uit het veld.
hebben
zij
De
vaker
functionele
behoefte
250
en
worden
zijn
zitten
allochtone
die
voorzieningen
organisaties
met
Ons scholingsaanbod
Over eerder genoemde en talrijke andere
vraagstukken op het gebied van dementie,
oudere migranten en acute zorgvraag geven
medewerkers van het inhoudelijk bureau van
de KOZ onderwijs. Casemanagers dementie,
huisartsen, medisch studenten, medisch
specialisten in opleiding, verpleegkundigen,
ergotherapeuten,
diëtisten,
fysiotherapeuten,
praktijkverpleegkundigen
en
wijkverpleegkundigen en andere disciplines
in de zorg hebben zich de afgelopen jaren
door ons laten bij- en nascholen.
Voor een compleet overzicht van het
Karin
de
Kanter,
projectleider
onderwijsaanbod kunt u zich wenden tot
ouderenzorg Zorggroep Almere:
[email protected].
“De meerwaarde van de Transmurale
Zorgbrug en FIT is dat in deze
Op www.effectieveouderenzorg.nl vindt u
trajecten de verpleegkundigen nu zijn
de contactgegevens van de onderzoekers
opgeleid; zij hebben veel expertise
die u aanvullend kunnen informeren over de
op het gebied van de ouderenzorg.
eerder genoemde projecten.
Wij kunnen dat dus nu en in de
toekomst heel goed gebruiken, daar
zijn we erg blij mee“.

Download Report