Download de artikelenreeks

Kwaliteitsslag in
verticale groepen
De voordelen van de verticale groep zijn wel bekend. De valkuilen
helaas ook. Om alle voordelen van de verticale groep optimaal te
benutten, en met de valkuilen om te kunnen gaan, ontwikkelt
expertisecentrum JSO instrumenten die je daarbij kunnen helpen.
MARIANNE VELSINK
E
r komen steeds meer verticale
groepen in de kinderopvang.
Organisaties en managers hebben
uiteenlopende redenen om ‘verticaal’ te
gaan. Om ouders de keuze te geven tussen horizontaal en verticaal bijvoorbeeld, of vanwege de vertrouwensband
die kinderen vier jaar lang met pedagogisch medewerkers kunnen opbouwen
en pedagogisch medewerkers op hun
beurt weer met ouders. Werken op een
verticale groep vraagt andere kwaliteiten van pedagogisch medewerkers. Er
even op uit met elkaar is lastig, omdat
een baby het uitstapje heel anders zal
beleven dan een peuter. En hoe richt je
de ruimte zo in dat baby’s veilig kunnen kruipen en ontdekken en peuters
hun energie kwijt kunnen in hun beweeglijke fantasiespel? Een goede samenwerking, een flexibele instelling,
organisatietalent en kennis over de ontwikkelingsfasen van de kinderen zijn
juist op de verticale groep een must. Bij
niet elke verticale groep is dit optimaal
op orde. De verticale groep komt er ook
in het kwaliteitsonderzoek van het
KINDEROPVANG • 9 • SEPTEMBER 2010
KO_0910_kwaliteitsslag in 45
NCKO niet altijd even goed uit. De conclusie luidt: hoe meer kinderen, hoe
slechter de interactie. Letterlijk staat in
het rapport: Verticale groepen zijn voor
pedagogisch medewerkers kennelijk
moeilijker te begeleiden dan horizontale
groepen, getuige de bevinding dat de
aanwezigheid van een groter aantal
kinderen in verticale groepen ten koste
gaat van de kwaliteit van de interacties.
Extra aandacht voor de omvang van
verticale groepen en voor de vaardigheid van pedagogisch medewerkers in
het begeleiden van dit type groepen
wordt daarom aanbevolen.
Praktische instrumenten
Dat liet expertisecentrum voor jeugd,
samenleving en opvoeding (JSO) zich
geen tweede keer zeggen. Het startte
onder leiding van projectleider Jeanne
van Berkel het project ‘Versterken
kwaliteit verticale groepen’. Dat moet
uiteindelijk leiden tot zes praktische
instrumenten waarmee management
en groepsleiding aan de slag kunnen
om de kwaliteit op verticale groepen te
versterken. Eerst zal JSO bekijken voor
welke vraagstukken het instrumenten
zal ontwikkelen, hierbij kun je denken
aan workshops, bijscholing en handleidingen specifiek gericht op verticale
groepen. Deze instrumenten worden
eerst getest op vijf pilotlocaties. Eén
van die locaties is kinderopvang Bim
Bam in Naaldwijk, waar Daphne Naujoks en Marianne Wachtmeester op de
verticale groep staan. Daphne: ‘We durven te erkennen dat de kwaliteit in de
verticale groep wat ons betreft beter
kan. Ik hoop dat er uit het project van
JSO praktische adviezen rollen die we
kunnen oppakken, bijvoorbeeld op het
gebied van inrichting en dagplanning.
We zijn ontzettend blij dat we met deze
pilot mee mogen doen.’
De groep
Eén van de redenen waarom Marianne
Wachtmeester van kindercentrum Bim
Bam overstapte naar een verticale groep
was, dat ze wilde werken met
gevarieerde leeftijden. Juist op de verticale groep vraagt het groepsproces om
extra aandacht. Ieder kind zit in een andere fase van zijn leven en heeft dus andere behoeften. Kennis van die specifieke behoeften is noodzakelijk. Het komt
voor, dat je binnen een half uur een
huilende baby moet troosten, een dreumes moet begeleiden bij z’n wankele,
eerste stapjes om vervolgens een span-
45
23-08-2010 11:20:15
3:22 PM
De aanpak van het project
JSO begon met het in kaart brengen van alle
hiermee concreet uit de voeten kunnen. Deze,
georganiseerd symposium over dit onderwerp
aspecten die bij de pedagogische kwaliteit een
én bestaande instrumenten, vormen de basis
gepresenteerd. Een praktische dvd met obser-
rol spelen, specifiek bij verticale groepen.
van een gericht ondersteuningsaanbod (tool-
vatiefragmenten van jonge en oudere kinderen
Op basis van die analyse ontwikkelde JSO een
kit) voor het werken in verticale groepen. Dit
in een verticale groep ondersteunt de theoreti-
instrument (quickscan) waarmee medewerkers
geeft pedagogisch medewerkers in de praktijk
sche achtergronden. Het project is mogelijk
van pilotlocaties hun situatie konden analyse-
handvatten om de pedagogische kwaliteit in
door subsidie van het ministerie van Onder-
ren en verbeterpunten in kaart konden
verticale groepen te versterken.
wijs, cultuur en wetenschap en loopt tot 2011.
brengen. Een kant-en-klaar format voor een
Ter afronding van het project worden alle
plan van aanpak waarborgt dat medewerkers
bevindingen en ervaringen in een speciaal
nend boek uit te zoeken en voor te
lezen aan nieuwsgierige peuters.
Werken op een verticale groep vraagt
om een betere voorbereiding, om meer
samenwerking en een heldere taakverdeling. Bij Bim Bam hebben ze het als
volgt aangepakt. Marianne ‘We hebben
de taken verdeeld. De late shift is verantwoordelijk voor de baby’s (nul tot
twee jaar) en de vroege shift (twee tot
vier jaar) voor de peuters. Door deze
strakke afspraak wordt er efficiënter
gewerkt en weet je zeker dat ieder kind
de aandacht krijgt die het verdient.’ Om
kinderen optimaal te laten groeien in de
verticale groep, is het belangrijk dat het
management voorwaarden voor de
groep schept waardoor dit (naast de
onmisbare waarde van professionele
pedagogisch medewerkers) vanzelf gaat.
Jeanne van Berkel: ‘Dat betekent ook dat
je als organisatie goed moet nadenken
over plaatsing en beleid. Plaats je kinderen die halve dagen komen ook in de
verticale groep waar kinderen van de
hele dagopvang zijn? Wat zijn je uitgangspunten voor groepsopbouw? Heb
je opendeurenbeleid en hoe pak je dat
aan en investeer je in de kennis van
pedagogisch medewerkers die dit proces moeten uitvoeren?’
De quickscan die de pilotlocaties kregen
voorgeschoteld, geeft een beeld van
het werken op de verticale groep en
welke struikelblokken pedagogisch
medewerkers tegenkomen. En hoewel
het confronterend, is het goed dat die
zwakke plekken zichtbaar worden,
vindt Jeanne. ‘Met de uitkomsten van
de quickscan kun je als organisatie aan
de slag, omdat je concreet krijgt te zien
waar het beter kan. De scan vormt dan
ook zeker één van de instrumenten in
de uiteindelijke toolkit voor verticale
groepen.’
Waarom verticaal?
De pilot dwingt Marianne, Daphne en
hun collega’s kritisch naar zichzelf te
kijken. In korte tijd zijn er nieuwe initiatieven ontplooid, zoals een activiteitenkalender. Hierop staat welk(e)
kind(eren) wat gaat/gaan doen, waar,
en wat het doel van de activiteit is. Dit
om dingen zichtbaarder te maken voor
ouders. Daphne: ‘We hebben de activiteitenkalender ingevoerd, omdat het
regelmatig voorkwam dat ouders niet
De verticale groep. Waarom wel/niet?
een goed beeld hadden van hun kind
in de groep. Ze haalden hun peuter dan
op als de leeftijdsgenootjes al weg waren. Omringd door baby’s konden ze
nog wel eens een verkeerd beeld krijgen. Door open te zijn over de activiteiten, willen we ouders laten zien ook
oog te hebben voor het ontwikkelingsniveau van hun kind.’ Bij de activiteitenkalender hoort het groepsboek. ‘In
dit boek schrijven we dagelijks een
dagverslag dat klaarligt voor de ouders
als ze hun kind komen ophalen. Ook
weer om openheid te creëren over wat
er overdag bij ons gebeurt.’
Jeanne van Berkel benadrukt dat je als
verticale groep pas echt kunt werken
aan een kwaliteitsslag als er vanuit de
organisatie goed is nagedacht over het
waarom van de verticale groep. ‘Door
in een sfeer van openheid samen te
kijken naar wat lukt en beter kan, kun
je bepalen wat het beste is voor ieder
kind.’ Halverwege 2011 verwacht Jeanne de ontwikkelde instrumenten op het
eindsymposium te kunnen presenteren.
Kun je niet wachten en wil je meer weten over het project? Mail Jeanne op
[email protected]. «
Wat is een verticale groep?
Wel
Niet
Een verticale groep kan gedefinieerd worden als een
Stimuleert sociale vaardigheden
Veel prikkels
groep waarin kinderen van verschillende leeftijden
Kinderen zijn minder snel buitenbeentje
Beperking van spelmogelijkheden
zitten. Maar deze definitie is wel erg algemeen. In de
Minder wisseling van pm’ers
Minder leeftijdsgenootjes
Meer tijd om kinderen echt te leren kennen
Achterstand valt minder snel op
Vertrouwensrelatie met ouders
Rust en regelmaat zijn lastiger
Wisselwerking oud/jong kind
Lang contact met ouders slecht voor
de professionaliteit?
KINDEROPVANG • 9 • SEPTEMBER 2010
KO_0910_kwaliteitsslag in 47
praktijk is bij de meeste kinderdagverblijven de verticale groep een groep met kinderen van nul tot vier
jaar. Daarnaast is een groep pas verticaal als er iedere
dag een minimaal leeftijdsverschil tussen de jongste
en oudste zit van twee jaar.
47
23-08-2010 11:20:31
Werken met verticale groepen
Uitdagingen in verticaal
Is jouw kindercentrum net met verticale groepen gestart, of van plan
over te stappen? In deel 1 van een driedelige serie over de verticale
groep aandacht voor de (pedagogische) organisatie. Marianne Velsink
J
Het is
belangrijk
dat je goed
verwoordt
waarom je
verticaal
wilt gaan
werken en
hoe
arenlang werkte Kindercentrum
Binnenstebuiten van KOK Kinderopvang uit Valkenburg (Zuid-Holland) naar volle tevredenheid met twee
horizontale groepen. Tot op een dag de
peutergroep volstroomde. Voor peuters
die in de babygroep hadden gezeten,
was opeens geen plek meer in de peutergroep. Als één van de laatste KOKlocaties stapte ook Binnenstebuiten
over op verticale groepen en konden
de peuters alsnog worden geplaatst. Nu,
ruim een jaar na de omschakeling van
horizontale naar verticale groepen,
heeft Manager opvang Angela Verdoes
het gevoel dat kinderen, collega’s en ouders gewend zijn. Al staan ze af en toe
onverwacht voor een verticale uitdaging. Activiteiten organiseren voor drieplussers bijvoorbeeld, of toch een andere manier van taken verdelen binnen
het team. ‘Al met al heeft het wennen
aan de nieuwe werkwijze zeker drie tot
zes maanden in beslag genomen,’ vertelt Angela Verdoes, ‘soms lijkt het alsof
we er nog middenin zitten!’
Een verticale groep is flexibeler en
makkelijker in te plannen, zowel voor
kinderen als voor medewerkers. Zestig
procent van de groepen in Nederland is
verticaal en in tijden van krimp zou dit
aantal toe kunnen nemen. Er zijn ook
pedagogische motieven om te kiezen
voor verticale groepen, waarbij vooral
de groepsdynamiek een rol speelt. Baby’s en dreumesen leren van peuters,
andersom voelen peuters zich verantwoordelijk voor de kleintjes. Omdat
kinderen bijna vier jaar lang naar dezelfde groep gaan, krijgen ze de gelegenheid in het groepsproces te groeien.
Overstappen naar een verticale werkwijze realiseer je niet van de één op de
andere dag. Het is belangrijk dat je
goed verwoordt waarom je verticaal
wilt gaan werken en hoe. Dit vormt
de basis van je pedagogische beleid.
JSO, expertisecentrum voor jeugd,
samenleving en opvoeding, ontwikkelde een aantal handleidingen die je op
Waarom?
Vaak ligt een praktische reden ten
grondslag aan de overgang van
horizontaal naar verticaal werken.
KINDEROPVANG • 9 • september 2011
Voors & tegens
van verticaal
Voordelen
• Geen breuk in de hechtingsrelatie.
• Kinderen leren rekening houden
met uiteenlopende behoeftes van
andere kinderen.
hoe zij haar rol in de nieuwe setting
zag.’ Die aanpak werkt het beste, beaamt locatiemanager Manja van de
Plasse van De Kleine Machinist (Komkids) uit Rotterdam op de dvd van JSO.
‘De kracht van de verticale groep is
juist dat pedagogisch medewerkers
betrokken blijven door constant mee
te denken en te bewegen.’
• Oudere kinderen helpen jongere
kinderen ñ groei zelfvertrouwen.
• Achterstanden vallen minder op.
• Pm’ers leren kinderen beter
kennen.
• Vertrouwensrelatie met ouders.
• Kinderen uit één gezin in de groep.
Nadelen
• Te veel prikkels voor baby’s.
• Verstoring spel oudere peuters.
• Minder vrije bewegingsruimte
baby’s.
• Vroegtijdige signalering moeilijker.
• Dag is minder voorspelbaar.
weg helpen om je visie op papier te
zetten en in de praktijk te brengen
(zie pagina 7). Er staat in wat er in
het pedagogisch beleidsplan niet mag
ontbreken. Hoe ga je om met grote leeftijdsverschillen op de groep? Hoe zorg
je ervoor dat kinderen ondanks leeftijdsverschillen met elkaar één groep
vormen? Inrichting van je ruimte en het
activiteitenaanbod kunnen hier een grote rol in spelen. Of denk eens na over
een activiteit die voor een peuter én een
baby leuk is en waarin de kans op samenspel groot is. Je zult erachter komen
dat er juist in de verticale groep veel
uitdagingen, maar ook kansen liggen.
Angela Verdoes voerde de overgang van
horizontaal naar verticaal van onderop
in. Pedagogisch medewerkers en ouders van Binnenstebuiten dachten
actief mee over de nieuwe groepsindeling, de onderlinge samenwerking, de
dagindeling en de inrichting. ‘Door er
samen over te denken werd het iets van
ons als team en kon iedereen aangeven
KINDEROPVANG • 9 • september 2011
met pedagogisch medewerkers ingevuld. Iedereen is blijven doen waar
zij goed in is en wat ze leuk vindt. In
de verticale groep ontdek je nu eenmaal snel waar je talenten liggen.’
En de kinderen? ‘Die hadden nog
de minste tijd nodig om te wennen’,
vertelt Angela. ‘Wat flexibiliteit betreft,
blijken kinderen toch steeds de
grootste inspiratiebron te zijn.’
»
Veel onderhoud
De organisatie van de groep, het afspreken wie wat doet, het bewaken van het
dagschema, vragen wel om het beheersen van de vaardigheden om te managen. Als je niet oppast, sta je als pedagogisch medewerker alleen nog maar te
managen en dat is nou juist niet de bedoeling. Uiteindelijk draait het allemaal
om het contact met kinderen, en of je
dat met volledige aandacht doet en in
de beschikbare tijd. In de handleiding
‘Teamwork realiseren’ van JSO staat een
rake formulering: Een verticale groep is
een complexere machine dan een horizontale groep. Tijdig smeren en zorgvuldig onderhoud is van belang. Vraag jezelf regelmatig af: hoe doen we het als
team? Zorg ervoor dat voor iedereen
helder is wie wat doet. JSO ontwikkelde een tool waarmee je jouw team een
cijfer kan geven (zie pagina 7).
Kindercentrum BimBam in Naaldwijk
was één van de pilotlocaties van het
project ‘Speciaal (voor) verticaal’. Door
een efficiëntere taakverdeling loopt het
nu bijna altijd (slechte dagen houd je
altijd) als een geoliede machine op de
groep. Medewerkers van de vroege
dienst ontfermen zich over de peuters,
collega’s van de late dienst over de
baby’s. De vroege dienst doet de overdracht met ouders, tot half vijf. Daarna
doet de late dienst die. Verder wordt
op een bord bijgehouden wat een kind
heeft gegeten, gedronken en gedaan,
zodat het voor ouders altijd inzichtelijk
is wat er is gebeurd die dag.
Bij Binnenstebuiten is de machine na
een jaar verticaal werken misschien
nog niet zo geolied, maar tevreden
zijn Angela en haar collega’s wel. ‘De
samenwerking van teams is in overleg
Voordat je besluit
verticaal te gaan
Denken jullie aan verticaal werken? Stel
jezelf van tevoren de volgende vragen:
• Waarom zijn er verticale groepen?
•Waarom wil je op jouw locaties
verticaal werken?
•Wat zou je ouders adviseren voor
hun kinderen: horizontaal of
verticaal?
•Welke vaardigheden vraagt verticaal
werken van een pedagogisch medewerker?
•Welke kwaliteiten heb jij zelf voor de
verticale groep? Welke kwaliteiten
heeft jouw collega?
•Wat zou er moeten veranderen
aan jouw inrichting als je overstapt
op verticaal?
•Vul een dagdeel, bijvoorbeeld de
ochtend, in met een programma
waarin iedere leeftijd wordt
uitgedaagd.
De workshop ‘Omslag naar of start
verticale groepen’ van JSO gaat in op
de proceskwaliteit van verticaal werken.
De workshop bevat materialen en werkvormen voor het team, zodat inzicht in
de proceskwaliteit op de verticale groep
vergroot wordt. Kortom: verticaal werken in een notendop. JSO kan deze
workshop in company aanbieden (duur
2,5 uur , kosten € 850,- exclusief reiskosten). Via de besloten website van
Speciaal (voor) verticaal (www.jso.nl/
verticaal) kun je de inhoud bekijken en
de workshop zelf verzorgen.
Dit zijn de producten
JSO expertisecentrum voor jeugd, samenleving en
•Notitie ‘Dat wat ertoe doet versterken’
opvoeding ontwikkelde een reeks producten waar-
Wat doet er nu echt toe in de verticale groep? De notitie kan
mee verticale groepen aan de slag kunnen om de
voor organisaties een hulpmiddel zijn om (intern) te praten
kwaliteit op hun groep te verbeteren. De producten
over pedagogische kwaliteit in de verticale groepen. De notitie
zijn getest op verticale groepen en hebben daar
kan bijvoorbeeld besproken worden in een teamvergadering,
geleid tot een meer efficiënte en kindvriendelijke
of met de oudercommissie.
manier van werken.
•Quickscan
De pedagogische kwaliteit in de verticale groep laat
Hiermee analyseren medewerkers hun verticale groep en
te wensen over, blijkt uit verschillende onderzoeken,
brengen ze verbeterpunten in kaart, waarna er als vanzelf
waaronder het grote NCKO-kwaliteitsonderzoek.
grafieken uitkomen. Dit vormt een uitgangspunt om de
Pedagogisch medewerkers op de verticale groep
kwaliteit van de verticale groep(en) te analyseren en met
moeten beschikken over zeer uiteenlopende vaar-
elkaar te bespreken
digheden. Het is onder andere noodzakelijk dat
je kennis hebt van de ontwikkelingsfases van kinde-
•Handleiding
ren, schakelt tussen de verschillende behoeftes van
Deze handleiding is een logisch vervolg op de quickscan en
de diverse leeftijdsgroepen, positieve interacties be-
bevat het geheel van achtergrondinformatie, documentatie
vordert tussen de groepen. En daarnaast ook goed
en instrumenten om een plan van aanpak te maken.
observeert, samenwerkt en organiseert. Daarmee is
het rijtje nog lang niet volledig.
•Praktische instrumenten voor pedagogisch medewerkers,
Misschien ben je van plan om over te stappen van
leidinggevenden/staf over:
horizontaal naar verticaal, of ken je de verticale
• pedagogische visie: pedagogisch beleid en verticaal werken
praktijk door en door, maar loop je toch af en toe
• ruimte in inrichting
tegen obstakels aan. JSO ontwikkelde producten
• dagprogramma
voor de verticale groep, voor iedere fase.
Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en
• teamwork realiseren
•Dvd met observatie- en inspiratiefragmenten uit de praktijk.
Wetenschap stelde subsidie beschikbaar voor de
De films zijn bedoeld om met elkaar in gesprek te gaan en
versterking van de kwaliteit van verticale groepen.
ideeën op te doen. Inclusief instructiekaart met tips voor
Hiervoor inventariseerde JSO waar verticale groepen
het gebruik van de dvd.
tegenaan lopen. In samenwerking met vijf pilotlocaties ontwikkelde JSO ‘Speciaal (voor) verticaal’: een
•Inspiratieboekje
totaalpakket aan producten, variërend van handlei-
Met zes voorbeelden van hoe verticale groepen kunnen
dingen tot een quickscan en trainingen speciaal
werken aan bijvoorbeeld structuur, programma, werkaf
gericht op de verticale groep.
spraken in het team.
Vanaf juni zijn deze producten voor alle kinderopvangorganisaties met verticale groepen beschikbaar.
•Twee deskundigheidsinstrumenten
Kosten: € 20,-. Hiervoor ontvang je een inlogcode
•Workshop ‘Omslag naar of start van verticale groepen’:
voor www.jso.nl/speciaalvoorverticaal waar je alle
voor startende verticale groepen of organisaties die
instrumenten kunt downloaden en bekijken,
én de dvd met observatie- en inspiratiefragmenten. «
overgaan tot het invoeren van verticale groepen.
•Training ‘Inspelen op verticaal’: een training van drie
dagdelen voor pedagogisch medewerkers. De training
is af te nemen bij JSO.
Meer weten over ‘Speciaal (voor) verticaal’?
Zie www.jso.nl/verticaal of neem contact op met
Jeanne van Berkel, [email protected].
KINDEROPVANG • 9 • september 2011
Werken met verticale groepen
Speciaal (voor) verticaal

Download Report