GRAA
P5
N EN
DEN
N
L AA
AN
DO
N
L AA
L AS
UG
A
IKSL
AN
01, MALISKAMP: EEN NAAM DIE OM UITLEG VRAAGT
P
02, TEGENPOLEN VAN BETEKENIS: DE 'KLEURENCIRKEL A59' EN HET 'WIEL VAN ROSMALEN'
P
03, EEN ONOPVALLENDE VINGERWIJZING VAN DE 'KLEURENCIRKEL A59'
P
04, H. BERNADETTEKERK: HOE LOURDES IN NOORD-BRABANT VERSCHEEN
P
05, HET KRUIPGAT, WAAR OOIT EEN KLEINE WEG EEN GROTE KRUISTE...
P
06, DE ZOMERBAAN DOOR MALISKAMP: EEN SPOOR UIT EEN VER VERLEDEN
P
07, OP ZOEK NAAR EEN WEL HEEL BIJZONDER KLOKJE
P
08, DE RAADSELACHTIGE VERDWIJNING VAN EEN VERBINDINGSWEG
P
09, DE KLEINE WETERING OP DE PLEK WAAR OUD EN NIEUW MALISKAMP WORDEN GESCHEIDEN
P
10, EEN BESCHUTTE EREPLEK VOOR EEN KLOOSTERORDE
P
11, WAT MAAKT MALISKAMP ZO BIJZONDER?
P
12, GA ZITTEN, KIJK EN GENIET
A
IKSL
P
AN
DO
DE
LET
TER
N
L AA
TORENSTRAATJE
S
JO
AN
N
L AA
AN
AT
PL
EN
LA
AN
P9
P
Op deze plattegrond van Maliskamp staan de locaties
aangegeven, waarop een informatiebord staat. Dit project met als
titel 'Maliskamp belicht' is gerealiseerd door Ignace Schretlen en
Wim Veekens onder auspiciën van de Stichting Wijkraad
Maliskamp en de Stichting Wijkbelangen Maliskamp.
Deze plattegrond is vervaardigd door Jeroen de Jong
(Gemeente 's-Hertogenbosch; buro Geo-informatie)
AN
TRA
AT
A
IKSL
SES
N
ME IDOORN LA
LAAN
MP
A
RL A
N
L AA
L AS
UG
SKA
VOORMALIGE VERBINDINGSWEG (08)
RG
EIK ENBU
MA
LI
RN
A
EL A
HAZ
DO
RA
AT
O
IDO
ME
AAN
L AR
N
L AA
L AS
UG
ES
T
AN
AN
PS
N
KA
M
L AA
EN
IEP
IS
C IAL
ACA
JO S
7 AN
A
PETTERL
P
DE
L
µ
PS
MALISKAM
MALISKAMPSESTRAAT
P8
P
ESTRAAT
DIJK
VEE
L AR
N
L AA
AAN
N
N
M
AL
GL A
GL A
AN
R
NBU
EIKE
LA
L AA
D EN
LIN
RN
L AA
EN
IEP
ES
O
DO
R
NBU
EIKE
AAT
N
P SE
ST R
L AA
D EN
LIN
T
WAMBERG STRAA
KAM
N EN
DEN
JEL
TAN
KAS
P
MA
LI S
L AR
N
L AA
N
N
L AA
AN
OR
AN
GL A
AT
TRA
TE S
P1 0
LA
KEN
BEU
R
NBU
EIKE
AN
N
ET
N AD
BER
AAT
O
ESD
T
N EN
DEN
A
EN L
AA
ENL
P
LIJS
N
L AA
BES
TER
LIJS
N
AA
ES L
ERB
N
L AA
L AS
UG
R
UL IE
POP
N
BES LAA
LIJSTER
AAN
P6
P
DO
LIJSTERBESL
LIND
AAT
ST R
P SE
D
N
AAT
AAT
ST R
KAM
A
AT
L AAN
EIKEN
S TR
ZEF
R
TE ST
RIA
MA
LI S
MA
I LL
M
AM
EK
AA
R GL
NBU
EIKE
P1 2
P1 1
P
A
TR
NS
PE
AN
E NL A
BERK
P
P
ET
N AD
BER
AN
E BA
P4
P3
T JO
SIN
P1
P
N
BAA
GL A
P
F SE
UR
ENB
EIK
A
GR A
P2
S
AAF
INFORMATIEBORDEN
P
DEKEN VAN ROESTELLAA
N
GR
MALISKAMP BELICHT
AAN
F SE B
MALISK AMP: EEN NA AM DIE OM UITLEG VRA AGT
De naam Maliskamp kan tot misverstanden leiden. Een kamp
was vroeger een woord voor een afgesloten stuk grond dat
werd ontgonnen. Het naamdeel Malis verwijst naar de persoon
die dit land bewerkte of liet bewerken.
De oudst bekende naamsvorm van Malis­kamp
dateert uit 1584: Meerlenscamp. Deze vorm
komt weer terug in de periode 1647-1660.
Andere oude vormen zijn onder meer den
Merlaerscamp (1630), den Merlerscamp (1640),
den Meerlaerscamp (1648), den Marlescamp
(1683), Mallescamp (1688), den Maelescamp
(1698), de Maliscamp (1773), en vanaf eind
18e eeuw ook meermaals Meliskamp naast
(de) Maliskamp. De verklaring dat Maliskamp
“het zigeunerkamp van Melis” zou betekenen,
is onjuist. In oude documenten, in de volksmond
en in de officiële parochieoorkonde uit 1934 is
het immers de Maliskamp en niet het Maliskamp!
En de naam Melis komt te laat voor (pas vanaf
1794) om als uitgangspunt te kunnen dienen voor
de verklaring van het eerste naamdeel.
Het eerste deel van Maliskamp verwijst naar
een familienaam,
waarschijnlijk Van
Dit is informatiebord 1 uit een reeks van twaalf met als titel
‘Maliskamp belicht’, gerealiseerd door Ignace Schretlen en
Me(e)rlen. Van een
Wim Veekens onder auspiciën van de Stichting Wijkraad Maliskamp
tak van het Brabantse
en de Stichting Wijkbelangen Maliskamp. De borden zijn gefinancierd
door de Gemeente ’s-Hertogenbosch.
geslacht Van Me(e)rlen
komen in de 16e eeuw
de wissel­­vormen Van
Merler en Van Meirlair
voor. Deze vormen zien
we terug in de oude
naamsvormen van
Maliskamp. Het tweede
deel van de naam,
kamp, betekent een stuk
land dat voor exploitatie
werd ge­nomen uit de
gemeenschappelijke
woeste (heide)gronden,
dikwijls ‘gemeijnt’
genoemd. Deze
‘gemene’ gronden bestonden uit droge heide,
moeras en wild grasland. Het te ontginnen
perceel werd gekocht van of verpacht door het
dorps­bestuur. Dit stuk grond werd door heggen
en houtwallen omgeven om het privé-karakter
van het verkregen land aan te geven en om zand­
ver­stuivingen tegen te houden. De plaatsnaam
Maliskamp verwijst dus naar een omwald stuk
grond dat is ontgonnen uit de woeste heide en
waarvan een zekere Van Me(e)rlen/Van Me(e)rlaer
de ont­ginner-eigenaar of pachter was. (W)
Kaartfragment (1644-1645) uit de
wereldatlas ‘Theatrum Orbis Terrarum,
sive Atlas Novus in quo Tabulae et
Descriptiones Omnium Regionum’
van Willem Jansz Blaeu (1571-1638)
en Joan Blaeu (1597/98-1673), voor dit
project gescand uit het origineel door
John van Geffen (Tresoar, Frysk
Histoarysk en Letterkundich Sintrum).
1
TEGENPOLEN VAN BETEKENIS:
DE ‘KLEURENCIRKEL A59’ EN HET ‘WIEL VAN ROSMALEN’
Het zwarte ‘Wiel van Rosmalen’, dat door Armando is gemaakt,
leidt ons naar het verleden. Rond en onder ‘Kleurencirkel A59’
bruist juist het leven van nu. Bij deze kunstwerken gaat het ook
om het contrast tussen stilstand en beweging.
Het imposante zwarte ‘Wiel van Rosmalen’ (1992)
en de ‘Kleurencirkel A59’ (2013) vormen tegenpolen van elkaar. Het bronzen kunstwerk van
Armando toont de sporen van een pijnlijk verleden:
herinneringen van de maker aan de Tweede
Wereldoorlog. Het gehavende karrenwiel is als het
ware op de zandverstuiving tot stilstand gekomen.
Lees hierover de woorden van Armando op de sokkel van het beeld. Rond en onder de ‘Kleurencirkel
A59’ raast juist het volle leven van nu. Dit kunstwerk van ruim 53 vierkante meter laat zich niet in
één blik vangen. Het dwingt de toeschouwer tot
beweging: wie de 22 – zowel op elkaar als op de
omgeving afgestemde – kleuren op zich wil laten
inwerken moet een rondje maken. Vanuit de vier
toegangswegen lokt steeds een lichtere kleur wanneer men de rotonde oprijdt. De ogenschijnlijke
eenvoud van de
‘Kleurencirkel A59’
Dit is informatiebord 2 uit een reeks van twaalf met als titel
‘Maliskamp belicht’, gerealiseerd door Ignace Schretlen en
staat in schril contrast
Wim Veekens onder auspiciën van de Stichting Wijkraad Maliskamp
tot het jarenlange
en de Stichting Wijkbelangen Maliskamp. De borden zijn gefinancierd
door de Gemeente ’s-Hertogenbosch.
voortraject; dit begon
met het voorstel om de rotonde met bloembakken
op te fleuren. Voordat dit kunstwerk gerealiseerd
kon worden, moesten zes
partijen onder leiding
van Rijkswaterstaat tot
overeenstemming komen. (I)
‘Wiel van Rosmalen’ (1992), gemaakt
door Armando, met zijn schaduw op de
zandverstuiving. Foto: Ignace Schretlen
Door Ignace Schretlen gemaakte schets
van de locatie en de opzet van de
‘Kleurencirkel A59’ met de kleur roze
als ijkpunt.
2
EEN ONOPVALLENDE VINGERWIJZING VAN DE ‘KLEURENCIRKEL A59’
De roomse kleuren roze, paars en rood in de ‘Kleurencirkel A59’ zijn
gericht naar de H. Bernadettekerk. Ofschoon deze kerk niet meer
als zodanig fungeert, wijst de torenspits op zijn beurt nog altijd
trots naar de hemel.
De ‘Kleurencirkel A59’ bevat een onopvallende vingerwijzing. De kleuren roze, paars en rood richten
zich naar de H. Bernadettekerk (1935-2000). In de
rooms-katholieke traditie verwijzen deze kleuren
naar de periode voor Pasen en in bredere zin naar
het lijden. De kerk is weliswaar niet meer als zodanig in gebruik maar nog altijd wijst de torenspits
naar boven. De kleurencirkel is ontworpen door
Ignace Schretlen en gerealiseerd door de kunstenaars Charles Popelier en Bram Vermeulen. Bij het
ontwerp is bewust niet gekozen voor een spraytechniek zoals bij graffiti maar voor twee lagen verf
die met kwasten alla prima oftewel nat-in-nat over
elkaar zijn aangebracht. De ‘Kleurencirkel A59’
toont zich het mooist vanaf enige afstand en
wanneer deze wordt beschenen door fel zonlicht.
Het kunstwerk is genoemd naar de Autosnelweg
59 die door de tunnelbak onder de rotonde loopt.
Tussen 2003 en 2005 is dit gedeelte tussen
’s-Hertogenbosch en
Oss door de bouw­
Dit is informatiebord 3 uit een reeks van twaalf met als titel
‘Maliskamp belicht’, gerealiseerd door Ignace Schretlen en
combi­natie Poort
Wim Veekens onder auspiciën van de Stichting Wijkraad Maliskamp
van Den Bosch omgeen de Stichting Wijkbelangen Maliskamp. De borden zijn gefinancierd
door de Gemeente ’s-Hertogenbosch.
bouwd en voorzien
van ongelijkvloerse kruisingen. Bij deze ombouw
ging het om een unieke samenwerking tussen de
overheid en het bedrijfsleven, die heeft geleid tot de
eerste publiek-private autosnelweg van Nederland.
De oorspronkelijke rijksweg tussen ’s-Hertogenbosch
en Grave is vanaf 1815 aangelegd onder koning
Willem I der Nederlanden (1772-1843) en was jarenlang een van de weinige bestrate wegen in NoordBrabant. Mogelijk is hierbij voortgeborduurd op een
soortgelijk plan in het kader van de ‘Routes impériales’,
een vanuit Parijs georiënteerd wegen­netwerk uit de
tijd van keizer Napoleon Bonaparte (1769-1821). Maar
ook voordien was er al een verbindingsweg die nog
niet was bestraat en die deel uitmaakte van meerdere ‘banen’ tussen Rosmalen en Nuland. (I)
De 22 genummerde, betonnen
panelen hebben elk een eigen kleur
gekregen, die met een code wordt
aangegeven. Het kleurverloop aan de
kant van Maliskamp (van blauw naar
rood) is overgenomen in de vormgeving
van deze serie informatieborden.
Foto: Ignace Schretlen
3
H. BERNADETTEKERK:
HOE LOURDES IN NOORD-BRABANT VERSCHEEN
De H. Bernadettekerk van Maliskamp was in Nederland de eerste
van de kerken die werden genoemd naar de heilige Bernadette
aan wie Maria zou zijn verschenen. Dat gebeurde in een grot bij
Lourdes. Vroeger stond daarom aan de achterkant van de kerk
een replica van deze grot met het beeld van Maria.
De H(eilige) Bernadettekerk ligt nu
aan de noordkant van Maliskamp.
Toen de kerk in 1935 werd ingewijd
bevond deze zich meer centraal
binnen het gebied van de parochie
Maliskamp. De grens hiervan strekte
zich in die tijd namelijk noordwaarts
uit tot de spoorlijn van ’s-HertogenPentekening van R. Klouwen uit 1949.
bosch naar Oss. Veel Maliskampse mensen woonOver deze kunstenaar, die in dezelfde
den toen onder armoedige omstandigheden ‘op
periode veel kerken in Nederland en met
name in de provincie Noord-Brabant
de Heide’ aan de andere van de
heeft getekend, is helaas niets bekend.
huidige autosnelweg (A59). Dit is de eerste kerk
in Nederland die werd genoemd naar Bernadette
Soubirous (1844-1879) aan wie Maria achttien
keer zou zijn verschenen in een grot bij Lourdes.
De bouwpastoor van deze kerk, Cornelis
Schoenmakers, was
in Rome aanwezig
Dit is informatiebord 4 uit een reeks van twaalf met als titel
‘Maliskamp belicht’, gerealiseerd door Ignace Schretlen en
toen Bernadette op
Wim Veekens onder auspiciën van de Stichting Wijkraad Maliskamp
8 december 1933 heilig
en de Stichting Wijkbelangen Maliskamp. De borden zijn gefinancierd
door de Gemeente ’s-Hertogenbosch.
werd verklaard door
paus Pius XI (1857-1939). Pastoor Schoenmakers
was diep onder de indruk van deze plechtigheid
die wereldwijd grote aandacht trok; hij liet zich
hierdoor inspireren tot de naam van de kerk.
Zoals op meer plaatsen
in Nederland en België
werd ook hier bij de
kerk een replica van de
Lourdesgrot gebouwd
met het witte beeld van
Maria hoog in een nis.
Deze grot is vernield.
De beelden van Maria
en de knielende
Bernadette bevinden
zich nu in de
Laurentiuskerk
(Rosmalen). (I)
Het parochiegebied van de
H. Bernadette­kerk bevond zich
oorspronkelijk voor een groot deel ten
noorden van de huidige A59. De kaart
is afkomstig uit het archief van Martien
Veekens. Onder ziet men één van de
weinige foto’s met hierop de verdwenen
replica van de Lourdesgrot. Let ook
op de begroeiing links en rechts van
de grot. De foto is afkomstig uit het
Rosmalen-archief van Henk de Werd.
4
HET KRUIPGAT, WA AR OOIT EEN KLEINE WEG EEN GROTE KRUISTE...
Veel straten in Maliskamp hadden vroeger een andere, meer
functionele naam die de oorspronkelijke (oude) bewoners nog
steeds kennen. Dit deel van de Eikenburglaan werd vroeger ‘het
Kruipgat’ genoemd. Op de plaats van deze oude doorgang kon
men tot aan de ombouw tot A59 de voormalige rijksweg oprijden
en voor die tijd deze weg nog oversteken.
In de eerste helft van de 19de – en in de volksmond
ook nog in de 20e eeuw – was Kruipgat de benaming van een (stuk) weg aan de rand van het
landgoed Eikenburg. Hiermee werd of de hele
huidige Eikenburglaan bedoeld of het laatste stuk
van de straat tot aan ‘de Graafsebaan’. In 1827
spreekt men van “de Straat het Kruipgat in het
Rot (= buurt) de Maliskamp.” In 1835 werd de
voorloper van wat nu de Eikenburglaan is
om­schreven met “de weg naar het Kruipgat”.
In de volksmond heeft men ook nog lang het
‘oud Kruipgat’ gekend. Dit is de huidige Sparren­
burgstraat-Zuid aan de overkant van de A59.
De naam Kruipgat verwijst naar een gat of nauwe
opening waar men doorheen kruipt aan het einde
van een met dicht struikgewas begroeid zandpad.
De kadastrale kaart
uit 1832 laat duidelijk
Dit is informatiebord 5 uit een reeks van twaalf met als titel
‘Maliskamp belicht’, gerealiseerd door Ignace Schretlen en
een versmalling zien
Wim Veekens onder auspiciën van de Stichting Wijkraad Maliskamp
aan het einde van
en de Stichting Wijkbelangen Maliskamp. De borden zijn gefinancierd
door de Gemeente ’s-Hertogenbosch.
het Kruipgat tegen ‘
de Straatweg van ‘s Bosch naar Grave’ aan.
Circa 600 meter in oostelijke richting heeft
Rijkswaterstaat onder de A59 een faunapassage
gemaakt met de naam Kruipgat. Dit ‘nieuwe
kruipgat’ is vanuit het Malis­kampse bos – ook wel
Eikenburgbos genoemd – bereikbaar. (W)
Fragment van een kaart, die in 1931
is vervaardigd door de priester W.W.
Westerlaken en die voor dit project
ter beschikking is gesteld door het
Stadsarchief van de Gemeente
’s-Hertogenbosch (www.stadsarchief.nl).
Het ‘Kruipgat’ is met twee haaks op
elkaar staande, groene lijntjes
gemarkeerd.
5
DE ZOMERBAAN DOOR MALISK AMP: EEN SPOOR UIT EEN VER VERLEDEN
Wie goed kijkt, ontdekt aan twee kanten het tracé van de oude
zomerbaan van ’s-Hertogenbosch naar het oosten. Een zomerbaan
was een zandweg waarvan men alleen tijdens de droge perioden
van het jaar gebruik kon maken.
Hier staan we bij een punt waar eens een zomerbaan liep. Een zomerbaan of -weg is een binnenweg die alleen maar in droge perioden van het jaar
– dus doorgaans in de zomer – bruikbaar was. In
de andere seizoenen werd de belangrijke verbindingsweg waaraan een zomerbaan meestal parallel
liep door de reizigers gebruikt. Ruim twee eeuwen
geleden was die belangrijke weg ‘De Graafse
Heerbaan’; deze weg kan vergeleken worden met
de huidige A59 die hier vlakbij loopt. Onder
Nuland bij het landgoed ‘Heij en Weij’, ten noordoosten van het huidige Autotron, liep de zomerbaan in zuidwestelijke richting door het Nulandse
Broek en het Rosmalense Broek ofwel Het Vinkel.
Het intussen door begroeiing versmalde pad,
komende van de Veedijk naar de plek waar we nu
staan, was een voortzetting van de zomerbaan.
Hetzelfde geldt voor het smalle, geasfalteerde
stukje laan parallel aan
de Lijsterbeslaan dat
Dit is informatiebord 6 uit een reeks van twaalf met als titel
‘Maliskamp belicht’, gerealiseerd door Ignace Schretlen en
vanaf dit punt is te
Wim Veekens onder auspiciën van de Stichting Wijkraad Maliskamp
zien. In westelijke
en de Stichting Wijkbelangen Maliskamp. De borden zijn gefinancierd
door de Gemeente ’s-Hertogenbosch.
richting volgde de
baan nagenoeg het tracé van de huidige Peter de
Gorterstraat, vroeger ‘Oude Baan’ geheten. Bij
Coudewater kruiste de baan de Berlicumseweg
(‘Kloostersteeg’) en ging verder richting Hinthamse
Dijk en ‘s-Hertogenbosch. In tegenstelling tot de
in 1814 opgehoogde Zoggelse Zomerbaan –
die vanaf Heesch tot aan de Veedijk (‘Weg van
Berlicum naar Nuland’) liep – en waarvan een en
ander is gedocumenteerd, is er van ‘onze’ oude
zomerbaan nauwelijks iets bekend. Of de stenen,
die men hier en daar nog op het ruige gedeelte
van het bospad aantreft, een spoor van de zomerbaan van 1796 zijn, is zeer twijfelachtig; zomerbanen werden immers gewoonlijk als zand­wegen
omschreven. (W)
Fragment van een kaart van de
Topografische Dienst van het Ministerie
van Oorlog, waarvoor de gegevens
zijn vergaard in 1837 en 1838; de kaart
zelf is in 1851 gegraveerd door het
Topografisch Bureau. Met groen wordt
het beloop van (een deel van) de
zomerbaan aangegeven.
6
OP ZOEK NA AR EEN WEL HEEL BIJZONDER KLOKJE
Bijzonder is het angelusklokje van de enige overgebleven boerderij
van het vroegere landgoed Eikenburg aan de overkant van het
water. Het klokje werd op het middaguur geluid om aan te geven
dat het tijd was voor een (kort) gebed en werkpauze.
Aan de overkant van de Kleine Wetering voor ons
zien we een boerderij met hoog aan de gevel een
heel bijzonder klokje, een zogenaamd ‘angelusklokje’. De aanwezigheid van zo’n klokje geeft aan
dat de boerderij een voornaam huis was: een
pachtboerderij. Oorspronkelijk werd het angelusklokje om 12 uur ’s middags geluid als oproep tot
het gebed met de naam ‘Angelus (Domini)’ ofwel
‘Engel des Heren’. Het gebruik is in de loop van
de tijd veranderd en aangepast. Wanneer het
angelusklokje op de pachthoeve om 12 uur drie
keer sloeg, legden de arbeiders in het veld hun
werkzaamheden neer: het was (heel even) tijd om
te bidden om daarna uit te rusten en te eten, wat
hier ‘schaften’ werd genoemd.
De pachtboerderij, die sinds 1992 geen pacht­
boerderij meer is, behoorde tot de buitenplaats
Eikenburg. Dit landgoed strekte zich vanaf hier
(langs de Kleine
Wetering) uit tot aan
Dit is informatiebord 7 uit een reeks van twaalf met als titel
‘Maliskamp belicht’, gerealiseerd door Ignace Schretlen en
de Eikenburglaan
Wim Veekens onder auspiciën van de Stichting Wijkraad Maliskamp
(westen), de A59
en de Stichting Wijkbelangen Maliskamp. De borden zijn gefinancierd
door de Gemeente ’s-Hertogenbosch.
(noorden) en de
Veedijk (oosten). De oudste naamvermelding van Eikenburg dateert
van 11 mei 1787: “het goed genaamt
Eijkenburgh geleegen in de
Maliscamp”. In 1777/ 1779 wordt
het landgoed omschreven als “Eene
schoone en welgeleegen hoeve
lands met eene heerehuisinge, met
plantagien en groote opgaande
eijkebomen (…), geleegen onder
Rosmalen ter plaatse genaamt
Maliskamp.” Hierbij horen naast de
hoeve (landbouwerswoning), een
koestal, een paardenstal, twee
schuren, een brandhuis, een bakoven, een varkenskooi, een duifhuis,
een koetshuis, een binnentuin,
teel- en weilanden. Enkele kaarsrechte paden van het voor­malige
landgoed zijn nog altijd her­ken­baar
in het stratenpatroon ten oosten van
de Eikenburglaan. (W)
Drie zeer zeldzame foto’s van de buitenplaats Eikenburg,
afkomstig uit het Rosmalen-archief van Henk de Werd.
Van de bouwwerken op de foto’s resteert niets meer.
7
DE RA ADSEL ACHTIGE VERDWIJNING VAN EEN VERBINDINGSWEG
De verdwenen Sint-Janssteeg, waarvan nog net een spoor in het
landschap zichtbaar is, is lang een van de (zand)wegen geweest
die de vroegere gemeenten Rosmalen en Berlicum met elkaar
verbonden. Tot hoogstwaarschijnlijk eind jaren twintig van de
vorige eeuw maakte een houten brug over de Grote Wetering
deze verbinding mogelijk.
Pal langs de boerderij links liep door de huidige
tuin een nu geheel verdwenen zandweg langs
het rijtje eikenbomen. Dit was de Maliskampse
Sint-Janssteeg die een voortzetting was van
Foto: Op deze ongedateerde luchtfoto
de Berlicumse Sint-Janssteeg. De tot nu toe
uit vermoedelijk de jaren tachtig van
oudst bekende vermelding van de steeg onder
de vorige eeuw, is nog de verdwenen
Sint-Janssteeg te zien; het gaat om
Maliskamp dateert van 1792. De naam verwijst
het zandpad dat naar de rechter
bovenhoek van de foto loopt. Links
naar het Sint-Jansveld op de Loofaart waaraan
onderaan ontdekt men tussen de
de steeg was gelegen. Dit stuk land heette zo,
bomen en hun schaduwen een stukje
van de Maliskampsestraat waarop
omdat daarop waarschijnlijk een cijns, een
u zich nu bevindt. De boerderij onder­
aan op de foto staat links van u aan
belasting of erfpacht rustte ten voordele van
de rechterkant van de weg.
de kathedraal Sint-Jan in Den Bosch.
Oorspronkelijk lag er in de Sint-Janssteeg over
de Grote Wetering een vonder, een primitief smal
houten brugje, waarover vaak werd geklaagd.
In 1807 werd een verzoek om de vonder door een
brug te vervangen
afgewezen. In 1845
Dit is informatiebord 8 uit een reeks van twaalf met als titel
‘Maliskamp belicht’, gerealiseerd door Ignace Schretlen en
kwam er een plan om
Wim Veekens onder auspiciën van de Stichting Wijkraad Maliskamp
de Grote Wetering te
en de Stichting Wijkbelangen Maliskamp. De borden zijn gefinancierd
door de Gemeente ’s-Hertogenbosch.
verbreden en de
bruggen te verwijden waaronder “de houten brug
in het St Jans Steegje, gelegen boven den inval
van de Kleine Wetering [in de Groote Wetering].”
Op een ontwerptekening van mei 1926 uit het
archief van ‘Waterschap de Aa’ worden de brug
over de Grote Wetering en het Sint-Janssteegje
c.q. de Sint-Janssteeg aan de Maliskampse zijde
niet meer aangegeven. Met het verdwijnen van
de brug is ook het gebruik van het steegje als
verbindingsweg verdwenen. Het heeft daarna
nog als landbouwwegje dienst gedaan. (Heel veel
later heeft de aangrenzende bewoner het pad
door aankoop bij zijn land getrokken) In een brief
van de provincie Noord-Brabant, januari 1927, staat
dat zij een deel in de kosten van de verbetering
van de Grote en Kleine Wetering zal bijdragen “tot
bestrijding van werkloosheid in deze provincie.”
In dit kader – de crisis
was al voelbaar – moet
zeer waarschijnlijk het
verdwijnen van de (in
slechte staat verkerende?) brug over de
Grote Wetering worden
gezien, evenals het verdwijnen van de officiële
verbindingsweg. (W)
Fragment van Kadasterkaart die is
gemaakt in de periode van 1811-1832 en
die in bezit is van het Brabants Historisch
Informatie Centrum (www.bhic.nl).
DE KLEINE WETERING OP DE PLEK WA AR OUD EN
NIEUW MALISK AMP WORDEN GESCHEIDEN
Regelmatig stond het gebied tussen Geffen en Coudewater onder
water. De Kleine Wetering werd gegraven om dit water af te voeren. Deze waterloop heeft als globale scheiding tussen het oude en
nieuwe Maliskamp een bijzondere betekenis.
Om de onder Geffen, Nuland en Rosmalen gelegen
natte gronden – de zogenaamde ‘broeken’ die
regelmatig onder water liepen – te ontwateren,
werden sloten, geulen en dergelijke gegraven.
De Kleine Wetering is ook met dat doel gegraven
maar wanneer is onduidelijk. In 1763 wordt ze kortweg “de Weetering” genoemd maar dit was ook
de algemene benaming voor een waterloop. Op
Fragment van een kaart van de Topogra­
een kaart uit 1794 staat vanaf Geffen een enigszins
fische Dienst van het Ministerie van Oorlog,
kronkelende waterloop getekend op ongeveer
waarvoor de gegevens zijn ver­gaard in
1837 en 1838; de kaart zelf is in 1851
de plaats van de huidige Kleine Wetering. Op de
ge­graveerd door het Topografisch Bureau.
Met groen wordt het beloop van (een deel
kadastrale kaart van 1832 wordt het door Het Vinkel
van) de Kleine Wetering aangegeven.
lopende riviertje al Kleine Wetering genoemd. In
1847 werd de naam ‘Kleine Rosmalensche Wetering’
gebruikt. In 1862 is het ‘Waterschap De Kleine
Wetering’ opgericht om de overstromingen van de
genoemde gronden aan te pakken door verbetering
van de afwatering via
de Kleine Wetering. In
Dit is informatiebord 9 uit een reeks van twaalf met als titel
‘Maliskamp belicht’, gerealiseerd door Ignace Schretlen en
de negentiende eeuw
Wim Veekens onder auspiciën van de Stichting Wijkraad Maliskamp
kwam het voor dat de
en de Stichting Wijkbelangen Maliskamp. De borden zijn gefinancierd
door de Gemeente ’s-Hertogenbosch.
Kleine Wetering en de
Grote Wetering respectievelijk ‘de
Vinkel(rivier)’ en ‘de Leibeek’ werden
genoemd. De Kleine Wetering ontstond
uit een loopje, de Reijtsloot, komende
van het meest noordelijke gedeelte van
de gemeente Heesch, en uit een andere
loop langs de weg de Weerscheut.
Ze stroomt vervolgens door Geffen en
Nuland, en komt op Rosmalens grondgebied binnen op Het Vinkel (ook wel
eens het ‘Gemeentesbroek’ genoemd).
Hier stonden in het begin van de vorige
eeuw nog eenvoudige watermolentjes
op sloten die water op de Kleine
Wetering loosden. Voorbij Het Vinkel
loopt de Kleine Wetering langs en door
het voormalige landgoed Eikenburg om
ter hoogte van het Torenstraatje uit te
monden in wat vroeger ‘de Verenigde
Grote en Kleine Wetering’ (1884) werd
genoemd. Volgens waterschap ‘De
Kleine Wetering’ was in 1926 de Kleine
Wetering tot aan deze samenvloeiing
5150 meter lang. Voor een groot deel
vormt de Kleine Wetering de globale
scheidslijn tussen nieuw Maliskamp
ten noorden van de waterloop en oud
Maliskamp ten zuiden daarvan. (W)
Op de luchtfoto uit vermoedelijk de jaren tachtig
van de vorige eeuw is met groen het beloop van
de Kleine Wetering aangegeven. Hieronder
staat een fragment van een kaart uit 1855 die
voor dit project ter beschikking is gesteld door
het Stadsarchief van de Gemeente ’s-Hertogen­
bosch (www.stadsarchief.nl). Op deze kaart ziet
men de overstroomde gebieden, ontstaan door
dijkdoorbraken rondom ’s-Hertogenbosch in
maart 1855. De oorzaak van de overstromingen
was kruiend ijs in combinatie met overvloedige
regenval in de Alpen.
9
EEN BESCHUTTE EREPLEK VOOR EEN KLOOSTERORDE
Het Bernadetteklooster oogt niet als een klooster, maar het
verleden hiervan is onlosmakelijk verbonden met de ontwikkeling
van Maliskamp: de Zusters van het Heilig Hart aan wie dit klooster
toebehoort, verzorgden hier een groot deel van het onderwijs.
De centrale ligging van het Bernadetteklooster
in Maliskamp staat symbool voor de rol die de
Zusters van het Heilig Hart – ook Zusters van
Moerdijk genoemd – hier hebben vervuld. In
dezelfde periode als de bouw van de H. Bernadette­
kerk begon ook de bouw van het eerste klooster
op deze plek. Dit Bernadetteklooster kwam in
1936 gereed. De Nederlandse congregatie van de
Zusters van het Heilig Hart is gesticht in 1886 en
maakte zich vooral verdienstelijk in het onderwijs.
Dankzij de komst van deze zusters konden meisjes
vanaf 1937 in Maliskamp naar school. Pas in 1953
kreeg Maliskamp ook een jongensschool. Ondanks
de centrale ligging onderscheidt het Bernadette­
klooster zich van veel andere kloosters doordat het
gebouw nauwelijks opvalt en zeker niet imponeert.
Nog sterker: het Bernadette­klooster oogt eigenlijk
helemaal niet als een klooster. Dit was een
be­wuste keuze toen
in 1978 met de nieuwDit is informatiebord 10 uit een reeks van twaalf met als titel
‘Maliskamp belicht’, gerealiseerd door Ignace Schretlen en
bouw werd begonnen.
Wim Veekens onder auspiciën van de Stichting Wijkraad Maliskamp
In deze nieuwbouw
en de Stichting Wijkbelangen Maliskamp. De borden zijn gefinancierd
door de Gemeente ’s-Hertogenbosch.
werd het voormalige
klooster met de kapel
geïntegreerd.
Jarenlang ‘verraadde’
het klooster zich door
het luiden van een
klok. Aan de achterkant van het gebouw
is in de muur het
beeld van de Heilige
Bernadette inge­
metseld naar wie het
klooster is genoemd. (I)
Op deze oude ansichtkaart staat het
oorspronkelijke kloostergebouw.
Dit is geïntegreerd in de nieuwbouw
(waarmee in 1978 werd begonnen) en is
aan de achterkant van het klooster nog
goed herkenbaar. Links op de foto ziet
men het (in de muur) verwerkte beeld
van de heilige Bernadette naar wie het
klooster is genoemd en dat ook op de
kleurenfoto staat.
Foto: Ignace Schretlen.
10
WAT MA AKT MALISK AMP ZO BIJZONDER?
Maliskamp is een meer dan duizend inwoners tellende gemeenschap met een authentieke kern die nog altijd herkenbaar is. Sinds
Maliskamp tot de gemeente ’s-Hertogenbosch behoort, geldt het
als een van de groenste buurten van de Brabantse hoofdstad.
Bijzonder is hoe men Maliskamp benoemt. Voor
de een is Maliskamp een wijk, voor de ander een
(kerk)dorp en voor weer een ander een grote
buurtschap. Hoe men Maliskamp ook omschrijft,
de sporen van het hechte verenigingsleven van
deze gemeenschap zijn nog steeds herkenbaar.
Het westelijke deel van Maliskamp is vooral na de
Tweede Wereldoorlog gebouwd. Het oostelijke
deel kwam pas in de jaren zestig van de vorige
eeuw tot ontwikkeling. Met name dit oostelijke
deel kenmerkt zich door veel groen, relatief grote
voortuinen en parkeergelegenheid op het eigen
perceel; hierdoor biedt het straatbeeld veel ruimte.
Wie Maliskamp binnenrijdt vanaf de A59 wordt
direct getroffen door de ‘groene zone’ aan de
linkerkant die aansluit op het ‘groene hart’ met
onder meer de speeltuin. Dit alles geeft Maliskamp
nog altijd een eigen authenticiteit. (W)
Dit is informatiebord 11 uit een reeks van twaalf met als titel
‘Maliskamp belicht’, gerealiseerd door Ignace Schretlen en
Wim Veekens onder auspiciën van de Stichting Wijkraad Maliskamp
en de Stichting Wijkbelangen Maliskamp. De borden zijn gefinancierd
door de Gemeente ’s-Hertogenbosch.
Beide zwart-wit foto’s zijn gemaakt
op de (Malis­kampse) Heide die zich
ten noorden van de A59 bevond.
De bewoners leefden hier in bittere
armoede maar er was ook sprake
van een grote onderlinge solidariteit.
De foto’s zijn afkomstig uit het
Rosmalen-archief van Henk de Werd.
Zonsondergang bij Maliskamp aan
de kant van de Kleine Wetering.
Foto: Ignace Schretlen
11
GA ZITTEN, KIJK EN GENIET
Overal in Nederland treft men dit soort banken maar steeds met
een ander mozaïek. In tegenstelling tot vrijwel alle andere banken
zijn hier in het mozaïek geen patronen herkenbaar. Het mozaïek is
gemaakt door bewoners van Maliskamp.
Om de verkilling op straat tegen te gaan ontwierp
de Tilburgse cabaretière Karin Bruers in 2005 een
betonnen bank die met mozaïek bekleed moet
worden. Haar doel was om mensen samen te
brengen. Deze buitenbank kreeg daarom de naam
‘SocialSofa’ en werd in heel Nederland een groot
succes. In ’s-Hertogenbosch werd dit initiatief
uitgedragen als het ‘Bossche Benkske’. Voor deze
bank maakte Ignace Schretlen een ontwerp dat
in 2012 onder leiding van Bert Kampers door
bewoners van Maliskamp werd uitgevoerd. In
tegenstelling tot vrijwel alle andere ‘SocialSofa’s’
ontbreken hierop bij deze bank figuren en patronen.
Met name in de lente en de zomer wordt men op
deze plek omringd door een rijke schakering aan
groentinten. Het ontwerp voor het mozaïek op
deze bank kenmerkt zich eveneens door een
dergelijke verscheidenheid in een beperkt aantal
kleuren: donkerrood
(binnen­kant) en
Dit is informatiebord 12 uit een reeks van twaalf met als titel
‘Maliskamp belicht’, gerealiseerd door Ignace Schretlen en
donkerblauw (buitenWim Veekens onder auspiciën van de Stichting Wijkraad Maliskamp
kant) die in elkaar
en de Stichting Wijkbelangen Maliskamp. De borden zijn gefinancierd
door de Gemeente ’s-Hertogenbosch.
overlopen. Deze
Met grote precisie zijn de kleurover­
gangen berekend en uitgetekend. Het
ontwerp gaat uit van twee hoofdkleuren
(blauw en rood) die door een tussen­
kleur worden verbonden. Elke van deze
drie kleuren is opgebouwd uit een
mélange van circa negen schakeringen.
De vierkante
mozaïeksteentjes zijn
op verschillende
manieren geknipt en
onderling ver­mengd.
kleuren komen overeen met de kleuren aan de
Maliskampse kant van de ‘Kleurencirkel A59’.
Op de linkervoorpoot aan de zijkant vormen vier
kleine zwarte vierkantjes – twee naast en twee
boven elkaar – het beeldkenmerk van de ont­
werper; Bert Kampers heeft elders in het mozaïek
een steentje in de vorm van de ‘b’ verstopt. (I)
Aan het grijze voeg­werk is – nauwelijks
herken­baar – rood en blauw pigment
toege­voegd waar­door het blauwe
buitendeel en het rode binnen­deel vanaf
enige af­stand als een vrij egale kleur
overkomt.
Foto’s: Ignace Schretlen
12

Flyer tbv Kom Festival CJG Den Bosch

Flyer BLR 2014 - BMW Motor Tour Club

Advieslijst Waterschap Aa en Maas

Verslag Algemene Vergadering Blb 17-09-2014

Opzichter

aanrijdingen 0914 IJssel

Glattalstadt Zürich - Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen

Waeterproat 14 (mei 2014) - Plaatselijk Nut Wetering en omstreken

Veteranen Ranglijst Rating HE45+ - pdf 35,6 KB