bijlage - Lorentz Center

commerciële bijlage bij deze krant
September 2014
Oxford,
Cambridge,
Leuven,
Leiden!
Leiden is al eeuwen een ontmoetingsplaats,
een uitwisselingsplek van kennis en kunst.
Als oudste universiteitsstad van
Nederland (sinds 1575) brengt Leiden al
eeuwen baanbrekend onderzoek naar buiten.
Het leidt tot wereldveranderende
wetenschappelijke inzichten.
2
Een ‘circulaire
kenniseconomie’:
Na eeuwen is Leiden
nog steeds koploper
in de wetenschap.
4
Nacht van
Kunst & Kennis.
Een uniek festival met een
combinatie van kunst en
wetenschap, muziek,
experimenten en lezingen.
6
Een menselijk
minihartje, made
in Leiden.
Het opzienbarende huwelijk
tussen stamcelbiologie en
elektrotechniek.
9 september 2014
9 september 2014
FEITENLADDER
Wetenschappers
kalken in Leiden
nog altijd op de muren
Onderzoek levert banen op
Iedere euro die de Universiteit Leiden en het Leids
Universitair Medisch Centrum (LUMC) investeren in
onderzoek, kennisexploitatie, onderwijs en gezondheidszorg levert de Nederlandse economie bijna vier
euro op. Iedere baan aan de Universiteit of aan het
LUMC levert Nederland 3,6 extra banen op, volgens
Biggar Economics die de economische impact van
de universiteit en het academisch ziekenhuis onderzocht.
De Leidse universiteit en het LUMC investeerden in
2010 337 miljoen euro in onderzoek. Life Sciences
& Health- sector, die hierin een grote rol speelt,
is een innovatieve en technologie-intensieve sector
gericht op de gezondheid van mens en dier.
De sector bestaat uit bedrijven en kennisinstellingen
in onder meer medische technologie, (bio)farmacie
en regeneratieve geneeskunde.
De bedrijvigheid groeit sterk – de innovatieve kern
van ruim 300 bedrijven groeit met acht procent per
jaar sneller dan in de rest van Europa.
Oxford, Cambridge, Leuven, Leiden! Neerlands oudste universiteitsstad behoort tot de
eredivisie van Europese universiteiten. De universiteit brengt sinds 1575 baanbrekend
onderzoek naar buiten en die Leidse praktijk zet zich tot heden ten dage voort.
Het universitair medisch centrum, de kennisinstituten en biotechbedrijven op het Bio
Science Park maken dat Leiden na eeuwen nog steeds koploper is in de wetenschap,
-------
ziet professor dr. Arjen Doelman. De nalatenschap van eeuwenlang wetenschappelijk
Leids bedrijf werkt aan vaccin
tegen ebola
onderzoek zie je terug in typische gebruiken: ’’Wetenschappers kalken bij ons nog
Het Leidse biotechbedrijf Crucell werkt momenteel
aan de ontwikkeling van een vaccin tegen het ebolavirus. Het vaccin, dat reeds op apen is getest, zou
ook werken tegen het marburgvirus, dat net
als ebola hemorragische koorts veroorzaakt.
steeds op de muren’’.
Leiden is in de historie verbonden met de grootste
wetenschappers van hun tijd. De roemruchte wetenschappelijke geschiedenis vind je niet alleen terug in de
collectie van Museum Boerhaave, maar in nog zes van
de dertien (!) Leidse musea. Veelzeggend is de handtekening die Albert Einstein zette op de gastenkamer van
het Ehrenfesthuis in Leiden die herinnert aan wetenschappers die de wereld veranderden.
prijswinnaars Pieter Zeeman, Heike Kamerlingh Onnes
en Hendrik Lorentz, en werd zo aangezet tot zijn relativiteitstheorie. In Leiden werd overal gediscussieerd, door
wetenschappers die zelf een sterrenstatus hadden of
wier reputatie later bedenkelijk werd. Die van de jonge
Amerikaanse natuurkundige Robert Oppenheimer bijvoorbeeld. Om in Leiden mee te kunnen praten leerde
de latere ‘vader van de atoombom’ zelfs Nederlands.
Wetenschappers ontmoetten elkaar in Leiden. Op
straat, zoals Sigmund Freud die componist Mahler wijsmaakte dat hij in elke vrouw zijn moeder zocht. Of op
de universiteit, de sterrenwacht, in instituten. Albert
Einstein discussieerde als Leids hoogleraar met Nobel-
Leiden als centrum van de internationale wetenschap.
Veel is er niet veranderd, vindt professor dr. Arjen Doelman, naast wiskundig hoogleraar aan de Universiteit
van Leiden ook directeur van het Lorentz Center, waar
het discussiëren nog altijd een goed wetenschappelijk
gebruik is. Het centrum coördineert workshops, gebaseerd op de filosofie dat wetenschap gedijt op een open
interactie tussen creatieve onderzoekers.
Niet alleen discussieerde Albert Einstein met Leidse Nobelprijswinnaars, hij musiceerde ook. Hier met hoogleraar Paul
Ehrenfest en kunstenaar (en neef van Nobelprijswinnaar Heike)
Harm Kamerlingh Onnes, geschilderd door zus Marijke.
Harvard
Creatieve onderzoekers, daar heeft Leiden er veel van,
en het is zijns inziens dan ook terecht dat in wetenschapsland deze opsomming wel eens wordt gehoord:
Oxford, Cambridge, Leuven, Leiden. “Hoewel het is als
appels vergelijken met peren, kun je zeggen dat de kwaliteit van onze promovendi minstens zo goed is als in
Oxford of Cambridge. En niet alleen in bètawetenschappen. In sociale- en geesteswetenschappen misschien
nog wel meer. Onze promovendi zijn zeer welkom bij
Harvard en MIT.”
Het klassieke plaatje. Wiskundigen schrijven formules
op een schoolbord om elkaar iets duidelijk te maken.
Een oud gebruik dat het Lorentz Center in ere houdt.
Hoe komt dat toch? Lorentz realiseerde zich dat contact
met internationale partners (zowel academici als de private sector) enorm belangrijk is, zelfs van essentie voor
de voortgang van de wetenschap. Dat gebruik zet zich
in Leiden voort. “De reden waarom wij Lorentz Center
zijn genoemd, is omdat Lorentz een voorstander was
van open interacties - iets wat toen en nu nogal eens
moeizaam is tussen wetenschappers, vooral tussen verschillende disciplines.”
Met financiering van de Universiteit van Leiden en NWO
die dat belang onderschrijven, worden in het Lorentz
Center elke week twee workshops gehouden over onderwerpen uit astronomie, computationele wetenschap,
informatica, levenswetenschappen en natuur- en wiskunde, al dan niet met een link naar de sociale - en
geesteswetenschappen. Elke wetenschapper uit elk
land ter wereld kan in Leiden een workshop houden.
“Daar komen binnenkort ook de medische wetenschap
en scheikunde bij. Ook zet ons college van bestuur sterk
in op de sociale - en geesteswetenschappen.”
Schoolborden
In een snelle wereld waar veel communicatie elektronisch gaat, zijn in het Lorentz Center alle ruimtes
ingericht met whiteboards of ouderwetse schoolborden.
“Men kent het klassieke plaatje wel. Wetenschappers
die samen met elkaar op een schoolbord kalken om
elkaar iets duidelijk te maken. Dat is hier dus echt zo.
De wetenschappers kunnen hier op alle muren schrijven en dat doen ze dus ook.”
Leiden als voorloper in astronomie
“We weten dat wij de grote
vraagstukken uit het universum moeten oplossen.”
De ‘Lorentzcurve’ in de Afsluitdijk
Natuurkundige Hendrik Antoon Lorentz
(1853-1928) was een van de grootste
wetenschappers van zijn tijd. Hij kwam
tot de veronderstelling dat de afmeting
van voorwerpen beïnvloed wordt door hun
snelheid alsmede hun massa. Zijn status als wetenschapper was enorm; zelfs
Albert Einstein keek tegen hem op.
Lorentz won samen met Pieter Zeeman
in 1902 de Nobelprijs voor zijn onderzoek
naar de invloed van magnetisme op stralingsverschijnselen toen Zeeman in Leiden
met het ‘Zeemaneffect’ bewees dat de berekeningen van Lorentz klopten.
2
Lorentz werkte van 1877 tot 1912 in Leiden en verrichtte daar zijn baanbrekende
werk dat Albert Einstein aanzette tot diens
relativiteitstheorie. Lorentz vond overigens
ook dat wetenschappers in dienst van de
maatschappij moesten staan. Hij rekende
mee aan de nog te bouwen Afsluitdijk en
dankzij hem zit er een flinke knik in de
dijk zodat het waterwerk beter bestand is
tegen de getijdenstromingen. De sluis op
die plek draagt zijn naam.
‘Leidse winnaars’ van de Prijs der Prijzen
Van de 16 Nederlandse Nobelprijswinnaars
hebben er 12 de basis ervoor gelegd in Leiden:
• 1901 - Jacobus van `t Hoff (scheikunde)
• 1902 - Hendrik Lorentz (natuurkunde)
• 1902 - Pieter Zeeman (natuurkunde)
• 1910 - Johannes van der Waals (natuurkunde)
• 1911 - Tobias Asser (vrede)
• 1913 - Heike Kamerlingh Onnes (natuurkunde)
• 1924 - Willem Einthoven (geneeskunde)
• 1954 - Gerrit-Jan van Heuven Goedhart (vrede)
• 1969 - Jan Tinbergen (economie)
• 1973 - Niko Tinbergen (biologie)
• 1975 - Tjalling Koopmans (economie)
• 1981 - Nico Bloembergen (natuurkunde)
“Naast dat dit de toekomst van de mensheid ten gunste
komt,” zegt Doelman, “is het ook erg leuk om de wereldtop naar Leiden te halen. Mensen komen graag naar
het Lorentz Center, want wetenschapsbeoefening is een
druk bestaan en gaat diep: het houdt je letterlijk uit de
slaap. De wereldwijde ontwikkelingen gaan razendsnel.
Het is dan ook heerlijk om als wetenschapper een week
lang met collega’s over de nieuwste ontwikkelingen te
praten. Tegelijkertijd zetten we ons in om juist jonge collega’s actief te laten deelnemen aan onze workshops. Zo
ontstaat een ‘circulaire kenniseconomie in Leiden; een
cirkel van grote betekenis.”
De
Leidse
universiteit
speelt in de wereld van de
astronomie een leidende
rol. Dat was zo in het begin
van de twintigste eeuw, toen
Leiden ook faam verwierf in
de natuur- en wiskunde, en
dat is nu nog altijd zo. “We
doen het aardig,” begint
professor dr. Huub Röttgering met veel gevoel voor
understatement.
Leiden
is in de wereld een van de
topinstituten, samen met
Oxford, Cambridge en de
Amerikaanse universiteiten
Harvard en MIT. “We zijn
samen de toonaangevende
spelers op deze planeet.
We weten dat wij de grote
vraagstukken uit het universum moeten oplossen.
Dat geeft enige druk, maar
het is daarnaast ontzettend
leuk.”
Een kleine vaste staf van
twintig man, daarnaast
vijftig postdoc’s en tachtig
promovendi geeft Leiden
een geweldige dynamiek.
“Zeker als bijvoorbeeld
vanuit het European Southern Obeservatory (ESO)
in Chili of van de sterrenkundesatellieten een grote
hoeveelheid data bij ons
binnenstroomt die we allemaal moeten onderzoeken.
Elke keer weer heel spannend om te zien wat daar
uit komt.”
Die samenwerking gebeurt
in Leiden met andere vakgebieden, met scheikundigen, natuurkundigen en
wiskundigen. Het onderzoekswerk in Leiden valt
op. Niet alleen bij andere
universiteiten, ook bij grote
multinationals of onderscheidende Nederlandse
bedrijven waar de Leidse
expertise gevraagd wordt
bij de ontwikkeling van bijvoorbeeld astronomiesatellieten. “Het is niet verwonderlijk dat een groot
deel van de tachtig Leidse
promovendi ergens in deze
wereld een topbaan vindt.”
Sinds februari is er een ebola-uitbraak in Guinee,
Sierra Leone en Liberia, met meer dan 2200 patienten. In Afrika overlijdt meer dan de helft van de
patiënten omdat er tot nog toe geen vaccin is.
Een internationale aanpak is volgens de WHO nodig
om de verspreiding van het ebolavirus in West-Afrika
te stoppen. Volgens Crucell is het onderzoek nog in
de preklinische fase, maar zien de data er veelbelovend uit. Het biotechbedrijf verwacht het middel eind
2015 of begin 2016 op mensen te kunnen testen.
------Leiden meest intensieve kennisregio
Het gemiddeld opleidingsniveau van de inwoners
van de Leidse regio die werken of op zoek zijn naar
werk (de `beroepsbevolking`) scoort het hoogst van
alle 46 onderzochte regio`s in Nederland. Ook het
opleidingsniveau van de werknemers bij de in de
Leidse regio gevestigde bedrijven en instellingen
is gemiddeld gezien het hoogst.
------Opleidingscentrum
voor biotechbedrijven
In het Leidse Bio Science Park, met de grootste verzameling onderzoeksinstituten en biotechnologiebedrijven in Nederland, komt een Biotech Training
Facility; een trainingsfaciliteit voor werknemers
in de biofarmaceutische industrie. De bouw start
dit najaar en naar verwachting worden de eerste
trainingen in september 2015 verzorgd. De Biotech
Training Facility wordt een unieke internationale
GMP (Good Manufacturing Practice) trainingsfaciliteit en zal voorzien in een urgente behoefte aan
gekwalificeerd personeel in deze sector.
Bron: toolbox071.nl
3
ZATERDAG
20
SEPT
19.30 - 02.00 UUR
Uitgelichte programmaonderdelen:
Een unieke combinatie van
kunst en wetenschap met meer
dan 100 acts, muziek, dans,
experimenten, lezingen en theater.
Daan Roosegaarde
De Kennis Draait Door
In de bovenzaal van Museum De Lakenhal vertellen
gerespecteerde wetenschappers en kunstenaars
over hun vakgebied op het snijvlak van kunst en
kennis. Zo ook Daan Roosegaarde, pionier, kunstenaar en ondernemer. Hij staat aan het hoofd van
een ontwerpstudio gevestigd in zowel Nederland
als Shanghai, en is niet vies van een beetje grenzen
opzoeken. Bijvoorbeeld die tussen de mens en
cyberspace.
Jan Douwe Kroeske presenteert ‘De Kennis Draait
Door’, een talkshow waarin kunstenaars en wetenschappers praten over technische innovaties. Hoef
je straks nooit meer naar de tandarts, omdat jouw
huisrobot in een handomdraai een 3D-kroon uitprint en
plaatst? Onder andere hoogleraar Algemene Psychologie Bernhard Hommel en kunstenares Tinkebell
schuiven aan.
Locatie: 1 Academiegebouw,
20.15, 21.15, 22.15, 23.15 uur.
Locatie: 6 Museum De Lakenhal,
21.30 uur.
Amaro
Douwe Bob
Culturele professor Spinvis
overdenkt het huwelijk
tussen kennis en kunst
Op dit moment werkt hij nog in zijn studio aan de
dansopera Kintsukuroi, maar voordat hij daarmee in
oktober de theaters langsgaat, treedt hij eerst nog op
tijdens de Nacht van Kunst & Kennis op 20 september.
Bovendien geeft hij een lezing over de innige relatie
tussen kunst en wetenschap.
Die verbinding tussen kunst en kennis is er: het is evident dat veel kunstenaars zich hebben laten inspireren
door de wetenschap en techniek. Andersom ligt dat
veel minder voor de hand. “Zijn er wetenschappers
die zich in hun werk hebben laten inspireren door de
kunst?” Die vraag stelde ‘cultural professor’ Spinvis
vorig jaar nog zijn bèta-studenten van de TU Delft.
“Dan blijkt dat die er ook zijn.”
Want de ‘methodiek’ verschilt niet veel. Alfa’s zouden
zich laten leiden door hun intuïtie, door gevoel, door
gebeurtenissen en daar hun keuzes op baseren. “Dat is
bij bèta’s niet anders; ook zij handelen naar de ideeën
die ‘s ochtends onder de douche door hun hoofd
schieten. Ik vroeg mijn studenten bijvoorbeeld een
geschenk te maken voor de zwaartekracht, en een horloge voor God. Ik ben na dat half jaar in Delft naar huis
gegaan met een boekwerk met de prachtigste plannen
en ideeën. Mocht je een vooroordeel hebben dat bèta’s
minder intuïtief zouden zijn dan alfa-studenten, dan zeg
ik dat deze generatie dat verschil heeft opgeheven.”
“Waarom krijg je precies op het moment dat je onder
de douche staat een idee? Toeval? Grootse ontdekkingen in de wetenschap waren ‘happy accidents’, een
bijvangst omdat er ergens in het onderzoek een foutje
was gemaakt. Dan denk ik: was dit toeval of intuïtie?
De wetenschap blijkt afhankelijk van goede ideeën, het
vertrouwen hebben in ongelukjes.”
Kunst in optima forma, is de muziek van Douwe
Bob. En dat maakt hem een waardig afsluiter voor
de Nacht van Kunst & Kennis. Hij houdt van rauwe
muziek en verhalen vertellen, waarvan hij overtuigend getuigt als hij speelt. Na een heleboel festivals
en een flinke clubtour doet hij nu met zijn band de
Nacht aan.
Verbinding tussen kunst en kennis is sterk zichtbaar in
de taal. “Daar draait alles om,” zegt de 53-jarige alfa,
die in een bèta-gezin is opgegroeid. Vader Spinvis was
wiskundeleraar. “Alles draaide thuis om taalspelletjes,
logica, formules en axioma’s.” En om muziek, want vader speelde ook gitaar. Zijn gedanste opera Kintsukuroi
draait om een wetenschapper, een geoloog, wiens
vrouw verdwijnt in de golven van een tsunami. Maar ze
is niet dood, want hij kan de trillingen van haar hartslag
meten in de natuur. “Dat de hoofdrol een wetenschapper is, is evenmin toeval. Dat zal in dit geval te maken
hebben gehad met mijn vader. Zoals veel in het leven
te maken heeft met mijn vader.”
Spinvis speelt op 20 september twee keer tijdens de
Nacht van Kunst & Kennis. Zijn college over het huwelijk tussen kennis en kunst is in de Leidse Lakenhal.
Componist zoekt met
wetenschap naar een
muzikaal meesterwerk
Onder de douche vraagt Michiel van Poelgeest zich
geregeld af hoe hij een muzikaal meesterwerk kan creeren. Hij komt er tot leuke songs en tv-deuntjes waar
hij als professioneel componist en muzikant zijn boterham mee verdient, maar voor de Nacht van de Kunst
en Kennis schoot de Leidenaar zijn kleren aan voor
een zoektocht naar wetenschappers die hem kunnen
helpen aan de gouden tip voor een regelrechte tophit.
Michiel van Poelgeest componeert al jaren onder de
douche en dat gaat hem prima af. Voor zijn werk als
componist voor tv-reclame, theater en film, maar ook
voor zijn band Villeneuf, waarmee hij onder andere
optrad bij De Wereld Draait Door. Is er een recept voor
een instant klassieker? Hij heeft de stellige indruk dat
áls het kan, hij het kan, dus ging de Leidenaar op zoek
naar hulp vanuit de wetenschap.
“Ik heb veel kennis opgedaan de laatste weken,”
zegt Van Poelgeest, die niet alleen sprak met musicologen, maar ook op zoek ging naar allerlei andere
wetenschappers die vanuit hun vakgebied iets konden
zeggen over muziek. “Ik had ontmoetingen met wetenschappers met wie ik praatte over bestaande muzikale
meesterwerken en wat er vanuit hun discipline zo
bijzonder aan was.”
Locatie: 2 Hortus botanicus,
21.30 uur,
8 Rijksmuseum Volkenkunde,
00.15 uur.
Locatie: 5 Museum Boerhaave,
doorlopend.
Hij kwam tot bijzondere ontdekkingen. Een Engels
taalkundige vertelde hem dat Amerikaans-Engels bij
de meeste mensen prettiger in het gehoor ligt dan
the Queens English, zoals dat gesproken wordt aan
de andere kant van het Kanaal. Gedeeltelijk cultureel
bepaald, maar ook door de zachtere klank van de
Amerikaanse variant. Of de ontdekking dat een ‘beat’,
het ritme van een liedje, qua hitpotentie belangrijker is
dan de songtekst, de inhoud van een liedje.
WWW.LEIDEN.NL
Happy Camper kampeert in Leiden tijdens de
Nacht. Dit grote Nederlandse muziekproject biedt
een prachtig platform voor muzikanten die graag
flexwerken. Als een soort draaideurband. Artiesten
zoals Kyteman en Tim Knol sloten zich al aan. Job
Roggeveen, Camperbedenker, heeft het goed voor
elkaar. Na talloze festivals en een uitverkochte theatertour mag Happy Camper natuurlijk niet ontbreken op de Nacht van Kunst & Kennis.
Locatie: 6 Museum De Lakenhal,
01.00 uur.
Christine Mummery
Christine Mummery is een van de topwetenschappers die in Museum Boerhaave het wetenschappelijke neusje van de zalm presenteren tijdens
de Nachtcolleges. Zij deed de medische wereld
versteld staan toen het haar lukte om stamcellen te
laten uitgroeien tot kloppende hartcellen. Momenteel knutselt ze aan een compleet hart. Wat heeft ze
nog in petto voor de toekomst?
Locatie: 5 Museum Boerhaave,
21.00 uur.
VCL
De Hoop van Leiden
Een wiskundige wees hem op de Fouriertransformatie: een computerprogramma met een wiskundige
formule waar je een liedje in kunt gooien. Hierna verschijnt een grafiek die laat zien welke frequenties het
vaakst voorkomen. Van de karakteristiek die ontstaat
maakt de muziekzoekmachine Shazam gebruik om
de ‘vingerafdruk’ van een liedje te herkennen. “Ik mix
nu de hoge frequenties van Bohemian Rhapsody van
Queen met het lage van Billy Jean van Michael
Jackson om te zien welke wetmatigheden ontstaan.”
De zoektocht naar zijn wereldhit, die hij op de Nacht
van Kennis & Kunst gaat onthullen, is nog niet ten
einde. “Ik heb wel gemerkt dat een wereldhit niet
hetzelfde is als een muzikaal meesterwerk. Je kunt
zeggen dat meesterwerken bijna allemaal wel een hit
zijn geworden, maar dat bijna alle hits niet bepaald
meesterwerken zijn. Opvallend is dat een meesterwerk zich helemaal niets aantrekt van de structuur
of wetmatigheden die soms voor een hit gelden. De
snackcultuur blijkt geen voedingsbodem voor een
meesterwerk.”
Overdag is het een museum, maar tijdens de Nacht van
Kunst & Kennis verandert Museum Boerhaave in een
heus chocoladelaboratorium. Een waar aria’s schallen
en prosecco geproefd wordt. Dit laboratorium wordt
namelijk gerund door André Amaro, geboren Italiaan,
kok en chocoladetovenaar in hart en nieren. Iedereen is
welkom om zelf te komen toveren met chocola, en ook
liefhebbers van (daadwerkelijk werkende!) choco-LP’s
wordt een bezoek aangeraden.
Happy Camper
8
6
9
4
5
3
1
Academiegebouw
2
Hortus botanicus Leiden
3
Stadsgehoorzaal Leiden
4
Leidse Schouwburg
5
Museum Boerhaave
6
Museum De Lakenhal
7
Oude Sterrewacht
8
Rijksmuseum Volkenkunde
9
Scheltema
2
1
7
Het succesvolle theaterstuk ‘De hoop van Leiden’
komt speciaal voor de Nacht van Kunst & Kennis
nog één keer terug. En wel naar de Leidse Schouwburg, waar de hersenen van puber Nils vormgegeven worden in een groot muzikaal en theatraal
doolhof. Een laatste kans dus, om te dwalen door
de utopieën die zich in de krochten van het puberbrein ontwikkelen.
Locatie: 4 Leidse Schouwburg,
20.00, 21.00, 22.00 en 23.00 uur.
Bas Haring
Tijdens de Nacht van Kunst en Kennis is in Rijksmuseum Volkenkunde de Universiteit van de Leek.
Hier worden grote, complexe onderwerpen in een
halfuur uitgelegd, en nog leuk ook. Bas Haring,
bijzonder hoogleraar aan de Universiteit Leiden,
bespreekt computers en hoe die steeds meer op
de mens gaan lijken. Ze praten, luisteren, geven
advies. Worden ze slimmer dan wij? Met verder
colleges van Arnold Heertje, Daniel Wigboldus en
Paul Cliteur.
Locatie: 8 Rijksmuseum
Volkenkunde, 23.15 uur.
9 september 2014
9 september 2014
FEITENLADDER
Spannende een-tweetjes
in de zoektocht
naar nieuwe medicijnen
Menselijk minihart
zoekt betere medicijnen
Leiden
is
leading
in
farmaceutisch
onderzoek. Een spannende tijd, want
de wereld staat aan de vooravond van
Ambassadeursnetwerk
van professoren
Als congresstad is Leiden sterk in opkomst, mede
dankzij de samenwerking tussen de Universiteit
Leiden, het Leids Universitair Medisch Centrum,
gemeente en Leiden Marketing. De stad is sinds
2013 flink gestegen op de ranglijst van de ICCA
(International Congress and Convention Association). “Leiden profileert zich als kennisstad en
universiteitsstad en mag zich als ‘stad van ontdekkingen’ terecht een internationale congresstad
noemen”, vindt Yvonne Kret, manager bij het Leiden
Convention Bureau. Om daarbij te helpen, is er een
‘ambassadeursnetwerk’ van Leidse professoren
dat zich inzet om internationale congressen in hun
individuele vakgebieden naar Leiden te halen.
De komende dertig jaar wordt een
een revolutie in het medisch en farma-
--------
spannende tijd in het geneesmiddelen-
ceutisch onderzoek. Tissue engineering
onderzoek, voorspelt hoogleraar farma-
is geen toekomstmuziek meer. Net zomin
Leiden in top drie aantrekkelijke
woonplaats
cologie professor dr. Adam Cohen in het
als het gebruik van nanotechnologie in
Centre for Human Drug Research (CHDR)
de zoektocht naar medicijnen, of cellen
in Leiden, waar hij CEO van is. “We gaan
aan- en uitzetten via optogenetics voor
bijzondere dingen zien. Er zullen spannen-
het gebruik in bio-pacemakers. Hoog-
de combinaties van wetenschappers op-
leraar ontwikkelingsbiologie aan het
staan die samenwerken om uitzonderlijke
LUMC, Christine Mummery werkt aan
resultaten te behalen.” Niet als individu,
het kweken van een minimensenhart, ter
maar als team, bedoelt Cohen. “We moe-
vervanging van een muis als testdier voor
ten de tijd dat een onderzoeker als nerd in
medicijnen. “Stamcellen maken een re-
zijn eentje in een laboratorium zoekt naar
volutie in het onderzoek naar medicijnen
nieuwe dingen achter ons laten.”
mogelijk.”
In het CHDR op het Bio Science Park worden medicijnen
ontwikkeld en op mensen getest. In wat Cohen noemt
de ‘mooiste onderzoeksfaciliteit ter wereld’ wijst hij in
het bedrijfsrestaurant als voorbeeld naar drie mensen.
“Een neuroloog, farmacoloog en een chirurg. Hier zit
Leidse kennisinfrastructuur aan een tafeltje te kletsen.” Ze ontwikkelen samen in het CHDR gekleurde antilichamen die zich moeten binden aan tumoren, zodat
die beter zichtbaar worden. Een combinatie die pakweg
15 jaar geleden nog ondenkbaar was.
Samenwerking in onderzoek naar de werking van
medicijnen en medische hulpstoffen is een voorwaarde
voor de toekomst: “We moeten echt af van die onzinnige
“De komende dertig jaar wordt
een spannende tijd
in het geneesmiddelenonderzoek“
discussie wie als eerste auteur aan een onderzoek moet
worden opgevoerd. Het CHDR wil een ontmoetingsplaats zijn voor onderzoekers uit verschillende landen,
die samen de krachten willen bundelen om resultaat
te boeken in plaats van zelf beroemd te willen worden.
Gelukkig is de nieuwe generatie wetenschappers daar
veel meer toe bereid.”
En dat zou je zelfs een Leidse eigenschap kunnen
noemen. “Je moet je voorstellen dat biotechbedrijven
uit Boston naar Leiden komen voor verder onderzoek,
terwijl Harvard daar om de hoek zit. Als we vragen
waarom, zeggen ze dat het bij ons veel makkelijker is
om in contact te komen met de top in een vakgebied.
Die eigenschap typeert ons.”
MADE IN LEIDEN Voorbeelden van Leidse ontdekkingen en onderzoek zijn:
• Het
nieuwe geneesmiddel Ruconest TM
tegen erfelijk Angio Oedeem is in 2010
door Pharming op de Europese markt
gebracht. Ruconest TM is het eerste volledig
in Nederland ontwikkelde biotech product.
• Remicade®,
een medicijn van Janssen
Biologics (voorheen Centocor) tegen
reumatische artritis en diverse andere
auto-immuunziekten,
ontwikkeld
en
geproduceerd in Leiden. Wereldwijd zijn
miljoenen patiënten met dit middel geholpen.
6
• Factor-V Leiden is ontdekt in het LUMC. • HetbiotechbedrijfProsensaenhetLUMC • Het
Deze ontdekking maakt de diagnose van
een aangeboren en erfelijke bloedstollingziekte mogelijk.
op het stoppen van ernstige bloedingen
biotechbedrijf to-BBB ontwikkelt
met 2B3-101, 201 en 301 een serie carriers
die medicijnen dwars door de bloed-breinbarrière brengen om herseninfarcten
en uitzaaiingen van kanker in het brein
of de borst te stoppen. Ook wordt een
drager voor een medicijn getest tegen
ontstekingen die MS, ALS, Parkinson, of
Alzheimer veroorzaken.
tijdens operaties, wacht op goedkeuring
door de Amerikaanse Food and Drug
Administration.
Bron: toolbox071.nl
ontwikkelen het eerste geneesmiddel
tegen de ziekte van Duchenne
(spierdystrofie). Het onderzoek heeft
fase 3 inmiddels afgerond.
• Quinvaxem ®,
het eerste volledig
vloeibare vaccin ter wereld tegen vijf
belangrijke kinderziekten (difterie, tetanus,
kinkhoest, hepatitis B en HiB), ontwikkeld
door Crucell. Via Unicef zijn al meer dan
vierhonderd miljoen doses van dit vaccin
in ontwikkelingslanden verspreid.
• ProFibrix’ product Fibrocaps TM, gericht
Universiteitssteden met een historische binnenstad
als Haarlem, Utrecht, Leiden en Amsterdam scoren
het beste bij ‘urbaan georiënteerde hoogopgeleiden’
als het aankomt op het vinden van een geschikte
woning, op kwaliteit van de leefomgeving, aanbod
van voorzieningen, bereikbaarheid en de kans op
het krijgen van een geschikte baan. Dit blijkt uit
onderzoek van Buck Consultants International onder
een tiental steden. Leiden neemt de derde plaats in
van meest aantrekkelijke woonplaatsen.
------Internationale kenniswerkers
“Stamcellen maken een revolutie in het
onderzoek naar medicijnen mogelijk.“
Christine Mummery behoort als ontwikkelingsbiologe
tot de absolute top op het gebied van stamcelbiologie
in de wereld. Tijdens de vorige editie van Lowlands
Festival gaf ze er een openbaar college over. Ze werd
als een popster verwelkomd door het festivalpubliek,
dat vervolgens ademloos luisterde naar de uiteenzettingen over de Leidse praktijk waar stamcellen worden
gemaakt voor gebruik in medisch en farmacologisch
onderzoek.
”Dat was wel een verrassing,” kijkt Mummery op haar
optreden in de festivaltent terug.” Heel leuk, zeker voor
mijn kinderen die mee waren.” lacht de van huis uit
natuurkundige hoogleraar die in het Leids Universitair
Medisch Centrum (LUMC) werkt aan de ontwikkeling
van een menselijk minihart, ter vervanging van de muis
als testdier voor medicijnen. Een project van vijf jaar,
dat de deur open zet voor onderzoek naar medicijnen
tegen hartfalen en andere hartziekten, een ontwikkeling
waar in de wetenschappelijke wereld reikhalzend naar
wordt uitgekeken. Want medicijnen tegen ‘hartfalen’
bestaan (nog) niet.
Ze heeft er onlangs met twee collega’s de Hugo van
Poelgeestprijs voor gekregen; een prijs voor alternatieven voor het gebruik van proefdieren. Voor deze roem
doen Mummery en haar team in het Leids Universitair
Medisch Centrum het echter niet. Ze wil uiteindelijk
geen zieke muizen, maar zieke mensen beter maken.
Haar biomedisch en farmaceutisch in vitro-onderzoek
op menselijke weefsels moet de kwaliteit van leven in
de toekomst wereldwijd verbeteren.
Leiden bestrijkt het hele gebied van geneesmiddelenonderzoek; van ontdekking en synthese tot de
evaluatie van de werking in de mens. Voor de geneesmiddelenontwikkeling voor specifieke hartproblemen is
samenwerking tussen verschillende disciplines echter
noodzakelijk. Daarom start in Leiden in september de
nieuwe opleiding Klinische Technologie.
Mummery: ”Een bioloog kan ontzettend lang naar een
zieke cel staren door zijn microscoop, maar daarmee
verklaart hij niet wat eraan mankeert. Dat kun je wel
door processen in die cel te meten, zoals elektrische
activiteit, contracties of calciumhandling. En wie heb
je nodig om iets te meten? Techneuten. Ingenieurs en
natuurkundigen. Ik ben daarom ontzettend blij met een
promovendus die elektrotechnicus is en ons onderzoek
helpt door processen meetbaar te maken.”
In Leiden is een kruisbestuiving gaande van verschillende wetenschappelijke disciplines en bedrijven als ‘spin
off’ van wetenschappelijk onderzoek. Noodzakelijk,
vindt Mummery. “Als buren hebben we het Bio Science
Park, waar biotechbedrijven zitten als Pluriomics dat
voor ons hartcellen produceert, of Mimetas dat microchips maakt met bloedvatkanaaltjes waarop wij menselijk weefsel kunnen laten groeien.”
Haar menselijk minihart is nog niet ‘af’ maar het stamcelonderzoek van Mummery in Leiden vormt daartoe nu
al het bewijs. “Stamcellen maken een revolutie in het
onderzoek naar medicijnen mogelijk.“
In de Leidse regio werken volgens een schatting
ongeveer 3000 internationale kenniswerkers.
De helft hiervan is actief op het Bio Science Park,
de andere helft is werkzaam bij ESTEC/ESA.
De kenniswerkers beoordelen de carrièremogelijkheden in Leiden als positief en waarderen het
wetenschappelijk onderzoek als ‘goed’ tot ‘zeer
goed’. De aanwezigheid van internationale scholen
is voor de kenniswerkers een belangrijke factor
bij de keuze van de woonplek binnen de regio.
------Groei werkgelegenheid voor vrouwen
Het Leiden Bio Science Park kent een spectaculaire
groei in werkgelegenheid met 22 procent aan
vacatures. De Leidse regio verwelkomt hoogopgeleide vrouwen; volgens een onderzoek van
Bureau Louter in 2013 zijn er voor hen bij bedrijven
en instellingen opvallend veel banen te vinden.
------Cultureel motief voor bezoek
Leiden is de stad waar de meeste bezoekers komen
met een ‘cultureel bezoekmotief’. Bijna de helft
(47%) van de dagbezoekers komt naar Leiden
vanwege het culturele aanbod. Met als hoofdredenen: museumbezoek, stadswandeling,
evenement, theater- en bioscoopbezoek.
Per jaar brengen zo’n één miljoen Nederlanders
ongeveer twee miljoen dagbezoeken aan Leiden.
-----Gastvrije stad
Leiden behoort tot de top vijf van Nederlandse
steden als het gaat om ’toeristisch imago’. Dat blijkt
uit onderzoek van adviesbureau LAgroup uit Amsterdam. Het is voor het eerst dat Leiden in deze vierde
editie van deze vierjaarlijkse beoordeling meetelt.
Op de ranking van meest gastvrije steden is Leiden
sinds 2013 gestegen met twaalf plaatsen en staat
nu op plaats vijf.
7
ZATERDAG
20
SEPT
19.30 - 02.00 UUR
Masterdag
10 oktober
Bachelor
Open
Dag
8 november
Een breed aanbod van opleidingen, persoonlijke begeleiding
en een sfeervol studentenleven. Dat is wat Universiteit
Leiden jou biedt in Leiden en Den Haag. Je krijgt college
unileidenmasters.nl/
information-days
universiteitleiden.nl/opendag
van wetenschappers die baanbrekend onderzoek doen en
contact hebben met collega’s over de hele wereld. Universiteit
Leiden is een internationale universiteit die mensen en kennis
10 locaties
100+ acts
verbindt en zo een bijdrage levert aan maatschappelijke
TS
KE
,€ 15
TIC
WWW.LEIDEN.NL
vraagstukken van de 21e eeuw. Een goede basis dus voor een
wereldtijd én een wereldcarrière.
Bij ons leer je de wereld kennen
Leiden Bio Science Park
Hét cluster van Nederlandse medicijnontwikkeling.
‘Ons onderzoek naar de
eilandjes van Langerhans,
brengt een oplossing
van diabetes type 1
steeds dichterbij’
De Rode Loper
Meer weten over wat er komt kijken
bij het maken van een medicijn?
Bekijk de Rode Loper ﬁlms.
Eelco de Koning,
internist-endocrinoloog
Steun dit onderzoek van het LUMC
Maak uw donatie over aan de Bontius Stichting
www.bontiusstichting.nl
Powered by
Ondernemersvereniging
Bioscience Park
www.leidenbiosciencepark.nl/derodeloper
Deze bijlage is een uitgave van Leiden Marketing en is mede mogelijk gemaakt door de kennisinstellingen van Leiden.

Download Report