Opmaak 1 - De Telegraaf Shop

w.t. 200 jaar koninklijke vrouwen gecorrigeerd 28 februari_Opmaak 1 03-03-14 15:19 Pagina 10
10 200 JAAR KONINKLIJKE VROUWEN
w.t. 200 jaar koninklijke vrouwen gecorrigeerd 28 februari_Opmaak 1 03-03-14 15:19 Pagina 11
Koningin Wilhelmina van Pruisen
Volledige naam:
FREDERICA LOUISA WILHELMINA
VAN PRUISEN
Geboren/gestorven:
Potsdam, 18 november 1774 Den Haag, Paleis Noordeinde, 12 oktober 1837
Nationaliteit: Duitse
Echtgenote van: Willem Frederik van Oranje-Nassau,
de latere koning WILLEM I
Koningin van: 1815-1837
Kinderen: Willem II (1792-1849); Frederik (1797-1881);
Paulina (1800-1806); Marianne (1810-1883)
Op 30 maart 1814 staat Frederica Louisa Wilhelmina van Pruisen in de
Nieuwe Kerk in Amsterdam. Ze staat daar naast haar echtgenoot Willem
Frederik, geboren als de erfstadhouder van de Republiek der Nederlanden,
die de eed op de grondwet aflegt en wordt ingehuldigd. Bijna een jaar later,
op 16 maart 1815, neemt Willem Frederik als soeverein vorst de titel ‘Koning der Nederlanden’ aan, ofwel Koning Willem i. Wilhelmina wordt
daarmee officieel ‘Koningin der Nederlanden’.
KONINGIN WILHELMINA VAN PRUISEN 11
w.t. 200 jaar koninklijke vrouwen gecorrigeerd 28 februari_Opmaak 1 03-03-14 15:19 Pagina 12
EEN JEUGD VOL ANGST
Aan die titel denkt zij echter nog niet als zij op 14 oktober 1791 als zestienjarige haar jawoord geeft aan de dan negentienjarige Willem iv, Prins
van Oranje. En ook haar ouders, Friedrich Willem ii van Pruisen en zijn
tweede echtgenote Frederika Louise van Hessen-Darmstadt, hadden nooit
kunnen bevroeden dat hun dochter Wilhelmina de titel ‘koningin’ zou
dragen, wanneer zij op 18 november 1774 in Potsdam het levenslicht ziet.
Een fijne onbezorgde jeugd heeft de prinses zeker niet gehad. Ze kent haar
vader amper en ook met haar moeder heeft ze een niet zo’n goede verhouding zoals een moeder en dochter het liefst zouden hebben. De reden hiervoor is haar oudoom Frederik de Grote, die vindt dat zijn nicht met
plichtsbesef en verantwoordelijkheid moet worden opgevoed. Hij heeft
weinig vertrouwen in de opvoedkundige kwaliteiten van haar ouders, die
acht kinderen op de wereld hebben gezet, van wie Wilhelmina de vierde
is. Haar jeugd wordt gekenmerkt door de angst iets niet goed te doen in
de ogen van haar oudoom Frederik, die alles wat zij doet en zegt streng in
de gaten houdt. Hij wil dat Wilhelmina een waardig lid van het hof van
Pruisen wordt en doet er alles aan om haar te vormen in die rol. Dat hij
niet altijd even vriendelijk is en soms heel dreigend overkomt, boezemt
Wilhelmina op jonge leeftijd dan ook al veel angst in. Iedere keer als haar
oom ook maar het vermoeden heeft dat het bij haar ouders niet goed gaat,
grijpt hij in en neemt een deel van de opvoeding van zijn nicht op zich.
Die angst blijft haar jarenlang achtervolgen en vormt haar karakter. Zo
kan zij maar moeilijk afscheid van iemand nemen, voelt zij zich niet snel
ergens thuis en is zij bang dat wat zij heeft haar weer afgenomen wordt.
Zo heeft zij haar jeugd ervaren – telkens als ze dacht dat ze zich veilig kon
voelen bij haar ouders, werd dat gevoel haar door haar oom weer afgepakt.
Een trauma waar ze niet snel meer af zou komen.
Wilhelmina volgt onderwijs binnen de muren van het hof, naar een normale school is ze nooit geweest. Van enkele privéleraren krijgt ze onderricht in Frans, geschiedenis, aardrijkskunde en godsdienst. Verder
ontwikkelt ze haar creatieve vaardigheden – ze is muzikaal, schildert graag,
borduurt en speelt toneel. Later leert ze ook nog meerdere talen vloeiend
12 200 JAAR KONINKLIJKE VROUWEN
w.t. 200 jaar koninklijke vrouwen gecorrigeerd 28 februari_Opmaak 1 03-03-14 15:19 Pagina 13
spreken, zij is leergierig en neemt de stof snel in zich op. Ondanks alle perikelen en zijn soms irritante bemoeienissen wordt de band tussen haar
en oom Frederik met het verstrijken der jaren steeds hechter. Er komt zelfs
een moment dat zij hem adoreert en volgens zijn levensmotto: ‘doortastendheid en werkijver’, probeert te leven.
Als Wilhelmina twaalf jaar oud is mag zij mee naar de grote feesten die aan
het Pruisische hof worden georganiseerd. Zowel op Slot Charlottenburg
als Slot Sanssouci komt Wilhelmina veel jonge mannen tegen die misschien wel een geschikte huwelijkskandidaat kunnen zijn. Een echt beeld
van haar potentiële bruidegom heeft ze nog niet, want voor jonge welgestelde dames wordt dat in die tijd meestal door familieleden geregeld. Zij
gaan op zoek naar een goede partij en pas als alles beklonken is wordt de
bruid ingelicht en mag ze kennismaken met haar toekomstige echtgenoot.
Een eigen mening telt niet, je trouwt gewoon met degene die voor je is
uitgezocht.
EEN GESCHIKTE HUWELIJKSKANDIDAAT
Voor Wilhelmina gaat het niet anders. Ondanks de vele vrienden die ze gemaakt heeft op de hoffeesten, zit een geschikte huwelijkskandidaat er volgens haar familie niet bij. En al is Wilhelmina pas zestien jaar, toch begint
de druk toe te nemen. In die tijd was het heel gebruikelijk om zo jong te
trouwen. Zodra de ouders meenden dat hun kinderen voor elkaar bestemd
waren, werd er geen tijd verspild. De geschikte persoon blijkt uiteindelijk
dichterbij te zijn dan verwacht, haar volle neef Willem Frederik van
Oranje-Nassau is degene die met haar zal trouwen. Voor hem was het niet
zo moeilijk om een vrouw te vinden. Of beter gezegd: het was voor zijn
ouders niet zo moeilijk om haar te vinden. Omdat zijn moeder en die van
Wilhelmina nichten zijn, wordt Willem heel simpel gekoppeld aan Wilhelmina. De verbintenis is overduidelijk gearrangeerd en maakt deel uit
van een strategische overeenkomst. Dit huwelijk is echt van belang voor
het prestige van de Oranje-Nassaus. Dat het aanzien van het Huis van
Oranje-Nassau door de Pruisische invloed sterker wordt lijkt in eerste instantie de enige reden van dit gearrangeerde huwelijk, dat niet direct op
KONINGIN WILHELMINA VAN PRUISEN 13
w.t. 200 jaar koninklijke vrouwen gecorrigeerd 28 februari_Opmaak 1 03-03-14 15:19 Pagina 14
Paleis Noordeinde, Den Haag.
wederzijdse liefde is gebaseerd. Voor Willem en Wilhelmina wordt een huwelijkscontract opgesteld waarin vooral de financiële zaken zijn geregeld.
Wilhelmina brengt een redelijk grote bruidsschat mee en daar zijn de
Oranjes, die in die tijd behoorlijk armlastig zijn, aardig mee gezegend. Tot
aan de dag van het huwelijk hebben de twee elkaar slechts enkele keren
kortstondig ontmoet. Maar voor het bruidspaar lijkt het goed uit te pakken: vanaf de eerste ontmoeting is Willem tot over zijn oren verliefd, en
het liefst wil hij direct met Wilhelmina trouwen. Op 1 oktober 1791 is het
dan eindelijk zover en kunnen ze elkaar het jawoord geven in het stadsslot
van Berlijn. Enkele dagen later vertrekken ze al naar het voor Wilhelmina
onbekende Nederland.
Na haar huwelijk begint haar volwassen leven pas echt. Wilhelmina is in
die tijd een aantrekkelijke vrouw en ook nog eens zeer vriendelijk en benaderbaar. Het is en blijft een verstandshuwelijk, maar toch hebben de
twee veel genegenheid voor elkaar. Ze nemen hun intrek in het Oude Hof
aan het Noordeinde in Den Haag, waar Wilhelmina zich vrijer voelt, nu
ze niet langer te maken heeft met de invloed van haar oom. Willem en Wil-
14 200 JAAR KONINKLIJKE VROUWEN
w.t. 200 jaar koninklijke vrouwen gecorrigeerd 28 februari_Opmaak 1 03-03-14 15:19 Pagina 15
helmina kunnen het boven verwachting buitengewoon goed met elkaar
vinden, want ondanks de verschillen blijken hun karakters uitstekend bij
elkaar te passen. Beiden zijn ze harde werkers met een enorm plichtsbesef.
Aan het hof wordt Frans of Duits gesproken en onder de kamerheren, gouvernantes, rijknechten en gezelschapsdames zijn veel personen van Pruisische afkomst. Toch kost het de Pruisische Wilhelmina wel enige moeite
om zich aan te passen. Slechts zelden komt zij buiten en vooral in het
begin koestert ze zich in de veiligheid binnen de muren van het hof waar
ze zich omringd voelt door gelijkgestemden. Om verwarring te voorkomen
wordt zij in Nederland ‘Mimi’ genoemd, aangezien haar schoonmoeder,
die tegelijkertijd haar tante is, ook Wilhelmina van Pruisen heet.
Degenen die Wilhelmina slechts een beetje kennen, noemen haar soms afstandelijk en arrogant. Maar dat is ze niet – de verlegenheid en ook de
angst uit haar jeugd om iets te verliezen wat haar lief is, maken dat ze zo
overkomt.
GELUK EN VERDRIET
Heel graag willen de twee geliefden een kind, en als enkele maanden na
het huwelijk blijkt dat Wilhelmina in verwachting is, kan het stel hun
geluk niet op. Wat zijn ze blij met de geboorte van hun gezonde zoon Willem Frederik George Lodewijk, de latere Koning Willem ii. Op 6 december
1792 komt hij onder gezang ter wereld, want Wilhelmina zingt na iedere
wee een lied. Met de geboorte van deze erfgenaam, die in familiekring al
snel Guillot of Wimpje wordt genoemd, is het geslacht Oranje-Nassau veilig gesteld. Aan deze belangrijke opdracht heeft Wilhelmina dus voldaan.
Het geluk van de twee jonge ouders – ze zijn precies twintig en achttien
jaar oud – met hun zoon is echter van korte duur. In december 1794 vallen
de Fransen Nederland binnen, waardoor Wilhelmina genoodzaakt wordt
samen met haar schoonfamilie uit te wijken naar Engeland. De spanning
die dit allemaal met zich meebrengt is er misschien wel de oorzaak van dat
Wilhelmina vier maanden later van een dood kindje bevalt. Voor Wilhelmina is dit een enorme tegenslag. Ze is zo jong en kan het verlies maar
nauwelijks bevatten. Haar familie is te ver weg om haar te steunen en zo
KONINGIN WILHELMINA VAN PRUISEN 15
w.t. 200 jaar koninklijke vrouwen gecorrigeerd 28 februari_Opmaak 1 03-03-14 15:19 Pagina 16
moet zij dit verdriet in haar eentje zien te verwerken. Aan haar man heeft
ze niet veel steun – die is allang blij dat er een erfgenaam is en heeft wel
belangrijkere zaken aan zijn hoofd.
Het vaderland is bezet door de Fransen, Napoleon Bonaparte heeft het Koninkrijk Holland gesticht en zijn jongere broer Lodewijk zit op de troon.
Eerst is er nog sprake van enige vriendschap tussen Willem Frederik en
Bonaparte, maar die verwatert snel als de oorlog uitbreekt tussen de Fransen en de Pruisen en Willem kiest voor de Pruisen. Hij wordt gevangengenomen en later weer vrijgelaten, maar al zijn bezittingen is hij kwijt.
Willem herenigt zich met Wilhelmina en zijn zoon in Berlijn, waar zij al
enige tijd wonen. Op 28 februari 1797 wordt hun tweede zoon Willem Frederik Karel geboren. Drie jaar later, op 1 maart 1800, ziet dochter Wilhelmina Frederika Louise Pauline Charlotte het levenslicht. Een lief klein
meisje, dat door haar opa, Willem v, liefkozend ‘Polly’ wordt genoemd. In
de geschiedenis is het tot dan toe nog nooit voorgekomen dat een Oranjestadhouder bij leven een kleindochter leert kennen. De opa is trots en
neemt haar overal mee naartoe, zelfs naar jachtpartijen.
Wilhelmina en Willem voelen zich thuis in Berlijn en de goede tijden lijken te zijn aangebroken. Wilhelmina koestert zich in de aandacht van haar
Pruisische familie en heeft geen enkele behoefte om terug te keren naar
Nederland. Zeker niet als met hulp van haar broer het Paleis Unter den
Linden in Berlijn gekocht wordt en de familie daar vanaf die tijd haar eigen
hofhouding voert. Met het overlijden van zijn vader stadhouder Willem v
wordt Willem Frederik in 1806 hoofd van de Oranje-dynastie. Niets lijkt
een gelukkige toekomst voor het gezin nog in de weg te staan.
Het familiegeluk duurt slechts kort, want opnieuw moeten zij vluchten,
nu voor de Franse troepen die door de opheffing van het Pruisisch-Franse
bondgenootschap in 1806 de macht overnemen. Wilhelmina is net herstellende van een miskraam en heeft opeens geen dak meer boven haar hoofd.
Uiteindelijk komt ze terecht op landgoed Freienwalde, ten noorden van
Berlijn. Willem, die in het Pruisische leger tegen de Fransen vecht, komt
na enkele maanden ook terug naar Freienwalde.
Het gezin probeert zich te settelen, maar dan wordt de kleine Pauline, inmiddels zes jaar oud, ernstig ziek. Doordat zij met haar ouders is gevlucht
voor het Franse leger en dagen achtereen moest reizen, is haar toch al
16 200 JAAR KONINKLIJKE VROUWEN
w.t. 200 jaar koninklijke vrouwen gecorrigeerd 28 februari_Opmaak 1 03-03-14 15:19 Pagina 17
zwakke gezondheid aangetast.
Dag en nacht zit Wilhelmina aan
haar bed, de beste artsen worden
geraadpleegd, maar niets helpt.
Pauline overlijdt op 22 december
1806 in de armen van haar moeder. Wilhelmina is ontroostbaar
– haar enige dochter, op wie ze
zo trots is en van wie zij zo
houdt, is er niet meer. Maandenlang is Wilhelmina in diepe
rouw, ze huilt tot ze geen tranen
meer over heeft. Zelfs haar twee
zoons kunnen haar niet opvrolijken en ook de aandacht die haar
man aan haar geeft, kan haar verPortret van de jonge Wilhelmina van Pruisen, driet niet verminderen. Dan
komt ook nog eens het dramatigeschilderd rond 1795.
sche moment dat zij opnieuw al
hun landgoederen en bezittingen kwijtraken en slechts een klein vermogen overhouden uit de erfenis van Willem Frederiks vader.
Wat Wilhelmina op dat moment nog niet weet, maar wat haar later in het
jaar wel ter ore komt, is dat haar man niet alleen bij haar kinderen verwekt,
maar ook bij een andere vrouw. In 1807 maakt hij ene Maria Hoffmann
zwanger, die op 1 oktober 1807 bevalt van een dochter, Wilhelmine Maria.
En het blijft niet bij één kind. Wilhelm Ernst Ruprecht wordt geboren op
16 april 1809 en Wilhelm Friedrich Timothaeus komt op 17 december 1810
ter wereld. Ten slotte volgt op 15 juni 1812 de geboorte van nog een dochter, opnieuw een Wilhelmine Maria. In vijf jaar tijd heeft Willem een
tweede gezin, met waarschijnlijk drie kinderen. De geboorte van de tweede
Wilhelmine kan er namelijk op duiden dat de eerste Wilhelmine is overleden, hoewel daar geen bewijzen van zijn. Wel duidelijk is dat Willem de
kinderen heeft erkend. Zo betaalt hij de kosten voor de opvoeding van zijn
buitenechtelijke dochter en wordt er zelfs een fonds opgericht met een kapitaal van 400.000 gulden om in haar onderhoud te voorzien, een enorm
KONINGIN WILHELMINA VAN PRUISEN 17
w.t. 200 jaar koninklijke vrouwen gecorrigeerd 28 februari_Opmaak 1 03-03-14 15:19 Pagina 18
bedrag in die tijd. Later zal blijken dat Maria Hoffmann een schuilnaam
is voor Julie von der Goltz, een hofdame van Wilhelmina.
Door alle spanningen en het verdriet lukt het Wilhelmina maar niet om
opnieuw zwanger te raken. De hoop om ooit nog een gezond dochtertje
ter wereld te brengen, heeft ze eigenlijk al opgegeven. Weliswaar zijn er
twee zoons, Willem Frederik Lodewijk en Willem Frederik Karel, maar een
dochter zou toch wel heel welkom zijn. Groot is dan ook de vreugde als er
toch nog onverwacht een meisje geboren wordt. Op 9 mei 1810 wordt Wilhelmina Frederika Louisa Charlotte Marianne geboren. Wilhelmina is zo
gelukkig! Eindelijk weer een meisje met wie ze kan pronken en aan wie ze
al haar moederlijke gevoelens kan tonen.
Ook in hun vrijwel uitzichtloze situatie lijkt een einde te komen. Door
enkele nalatenschappen krijgt Wilhelmina wat financiële armslag. Van
haar broer koopt ze landgoederen in Kamenz in Silezië,
zestig kilometer ten zuiden
van Wroclaw. Enkele jaren
later wordt ze eigenaar van
nog enkele percelen en land in Polen en Silizië. Op dat moment hoopt en
denkt Wilhelmina dat zij daar tot in lengte van dagen zal blijven en nooit,
maar dan ook nooit meer, terug zal keren naar Nederland. Het gezin voelt
zich thuis in Duitsland en hier lijkt hun toekomst ook te liggen.
Maar dan wordt Willem Frederik per brief door drie Haagse notabelen gevraagd om als ‘soeverein vorst’ aan de slag te gaan. Tot op dat moment is
Nederland onderdeel van het rijk van Napoleon Bonaparte, met zijn broer
Lodewijk als koning. In 1813 krijgt Napoleon echter een zware nederlaag
te verduren en moet hij zijn troepen terugtrekken. Ieder land krijgt zijn
eigen nieuwe heerser. In Nederland lijken de Oranjes, dus Willem Frederik, daar het meest geschikt voor. Wilhelmina, die nog in Duitsland verblijft, weet echter niets van de plannen van haar man en is zeer verbaasd
als zij hoort dat Willem, negentien jaar nadat hij uit Nederland vertrok,
weer voet heeft gezet op Nederlandse bodem. Op 30 november 1813 komt
hij aan met het Engelse fregat The Warrior dat hem bij de kust van Scheveningen afzet. Daar staat een boerenwagen op hem te wachten die hem
als een ‘vorst’ het strand op rijdt onder gejuich van honderden mensen die
Eindelijk weer een meisje
met wie ze kan pronken
18 200 JAAR KONINKLIJKE VROUWEN
w.t. 200 jaar koninklijke vrouwen gecorrigeerd 28 februari_Opmaak 1 03-03-14 15:19 Pagina 19
op het nieuws zijn afgekomen. Op 1 december wordt hij in Amsterdam
tot soeverein vorst uitgeroepen.
Er zit voor Wilhelmina niets anders op dan ook terug te komen naar Nederland. In hartje winter komt zij in Den Haag aan. Maar liefst vier plekken heeft ze uitgekozen om te wonen – in de zomer op Paleis Het Loo of
in het Belgische kasteel Laken, in de winter op Paleis Huis ten Bosch in
Den Haag of op een nog nader te bepalen plek in Brussel. De familie herenigt zich, alleen zoon Frederik is met het Pruisische leger op weg naar
Frankrijk.
EINDELIJK KONINGIN
De eerste tijd bemoeit Wilhelmina zich nog niet zo met staatszaken en de
activiteiten van haar man als soeverein vorst. Zij heeft niet alleen haar handen vol aan haar twee zoons, van wie de oudste al bijna volwassen is, maar
haar meeste aandacht gaat toch uit naar haar dochter Marianne. Een vrolijk
en opgewekt kind met een zonnig karakter, die ervan houdt om in de belangstelling te staan. Zij is goed ontwikkeld en weet, hoe klein ze ook is,
over alles mee te praten. Door zowel haar broers als haar vader en moeder
wordt ze flink verwend. Zij weet iedereen om haar vinger te winden en
niemand kan echt boos op haar worden. Net als haar moeder Wilhelmina
is Marianne graag op Paleis Het Loo, in de bossen van Apeldoorn laat haar
vader zelfs een boerderijtje voor haar bouwen. Dit is haar lievelingsplekje,
tussen de dieren en de natuur, hier kan zij zichzelf zijn.
Inmiddels zijn de voorbereidingen voor de inhuldiging in volle gang. Koning Willem i heeft in december 1813 een commissie benoemd om het
ontwerp van een grondwet te maken en op 30 maart 1814 zal hij de eed op
de grondwet afleggen, zo is bepaald. Vanaf dat moment is hij geen gewone
prins meer, maar mag hij zich Zijne Koninklijke Hoogheid Willem Frederik, soeverein vorst van het Soevereine Vorstendom der Verenigde Nederlanden noemen. De geschiedenis leert dat de afkondiging van de grondwet
in Nederland en België op 14 augustus 1815 plaatsvindt. Willem neemt op
16 maart 1815 de titel Koning der Nederlanden aan en accepteert hij het
KONINGIN WILHELMINA VAN PRUISEN 19
w.t. 200 jaar koninklijke vrouwen gecorrigeerd 28 februari_Opmaak 1 03-03-14 15:19 Pagina 20
Portret van koning Willem I (1772-1843), Prins van Oranje Nassau.

Download Report