3 Taal van alle tijden

3
Taal van alle tijden
Wat oefen je in dit hoofdstuk?
• Je kijkt en luistert intensief naar een tv-programma.
• Je kent en verwoordt een aantal feiten over de evolutie van onze taal.
• Je benoemt de drie periodes in de geschiedenis van het Nederlands.
• Je herkent, onderzoekt en benoemt elementen van taalverandering en betekenisverandering,
o.a. betekenisverschuiving, betekenisverenging, betekenisverruiming, meliorisatie, pejorisatie.
• Je herkent en onderzoekt de connotatie van woorden.
• Je herkent gevleugelde woorden.
Opdracht 11
Je deed dit spelletje waarschijnlijk als kind op school of in
KLQL\NKIL^LNPUN!KVVYÅ\PZ[LYLU>LWYVILYLUOL[L]LU
opnieuw en het is ons vooral om het besluit ná dit spelletje
te doen.
Jij of een van je klasgenoten bedenkt een boodschap –
THHROL[NLY\Z[^H[TVLPSPQR¶LUÅ\PZ[LY[KPLPUOL[VVY
]HUKLWLYZVVUUHHZ[QL+PLWLYZVVUÅ\PZ[LY[OL[ILYPJO[
in het oor van zijn buur en zo gaat het bericht de hele klas
rond. De laatste persoon zegt het bericht hardop.
Wat stel je vast?
Eigenlijk toont dit spelletje op een vereenvoudigde manier aan hoe onze taal al eeuwenlang
wordt doorgegeven. Het Nederlands van vroeger werd door de taalgebruikers stapje voor stapje
en meestal onbewust aangepast en dat leidde tot een nieuwe vorm van het Nederlands.
Opdracht 12
Je bekijkt het fragment Oudnederlands uit de Canvas-reeks Man over woord. Daarin wordt
getoond hoe onze taal geëvolueerd is van het jaar 500 tot nu. Lees eerst de vragen die je na het
kijken moet beantwoorden. Maak notities op een kladblaadje.
1 Zouden mensen die in de periode van 1200 tot 1500 leefden ons huidige Nederlands kunnen
begrijpen?
3 Taal van alle tijden
25
2 Waarover gaat de scène die gespeeld wordt in oudere varianten van onze taal?
3 In de taal van het jaar 1000 zitten heel veel verschillen met het huidige Nederlands. Vul aan.
De klank van onze taal lijkt op het
in
. Er zijn verschillen
, zoals het woord ‘geskian’, waarin we het woord ‘geschieden’
herkennen. Wij gebruiken nu in onze alledaagse taal het woord
.
Ook wat de uitspraak betreft zijn er veel veranderingen gebeurd. Een ervan is de /v/ die een
/
/ is geworden.
4 Onze taal had in het jaar 1000 veel gelijkenissen met o.a. het Engels en het Duits.
Dat is niet zo vreemd, want die talen zijn afkomstig van dezelfde oertaal,
het
. Deze oertaal splitste zich in verschillende talengroepen
LUPULSRL[HSLUNYVLW^LYKLUZWLJPÄLRLRLUTLYRLUIL^HHYK+L>LZ[.LYTHHUZLLUKL
Noord-Germaanse talengroepen bestaan nu nog steeds. Vul de talen aan die tot die groepen
behoren.
De Germaanse talen
West-Germaans
Noord-Germaans
0UOL[ÄSTWQL^VYKLULURLSQHHY[HSSLU]LYTLSK(HUKLOHUK]HUKPLQHHY[HSSLUR\UULU^LKL
ontwikkeling van onze taal indelen in periodes.
Geschiedenis van het Nederlands
Het Nederlands in de periode van 500 tot ca. 1150
noemen we
.
Het Nederlands in de periode van ca. 1150 tot ca. 1500
noemen we
.
Het Nederlands in de periode van ca. 1500 tot nu
noemen we
.
Je weet intussen dat onze taal evolueert. Ook in de volgende opdrachten zul je dat kunnen vaststellen.
26
DEEL 1 • Helden
Opdracht 13
Deze uitdrukkingen worden nog steeds gebruikt in het hedendaags Nederlands. Toch bevatten ze
allemaal een woord waarvan we nog nauwelijks de betekenis kennen.
1 Schrijf de hedendaagse betekenis van de uitdrukking neer.
2 Markeer het oude, bijna onbekende woord.
3 Zoek de juiste verklaring van dit woord en schrijf de letter bij de uitdrukking.
Een duit in het zakje doen.
Zijn huik naar de wind hangen.
Iets aan de kaak stellen.
Iets op je kerfstok hebben.
Er het hachje bij inschieten.
Iets in de doofpot steken.
Zijn frank is gevallen.
a Hierin maakte de winkelier of de
waard insnijdingen om te onthouden
hoeveel jij bij hem op krediet had
gekocht of verbruikt.
b Dit was de vroegere munteenheid in
ons land.
c Dit was een koperen muntstuk.
d Dit werd gebruikt om ervoor te
zorgen dat kolen of stukken turf niet
langer zouden branden.
e Dit was een klein podium waarop
misdadigers werden tentoongesteld
of gegeseld.
f Dit is een begrip uit de 17de eeuw
dat ‘leven’ betekent.
g Dit was een kapmantel zonder
mouwen.
h Dit verwijst niet naar een koord,
maar naar een weefgetouw.
Iets op touw zetten.
3 Taal van alle tijden
27
Opdracht 14
3LLZKLRLUUPZRVMMLYLUSVZKHUKL]YHHNVW
Betekenisverandering
>PZ[QLKH[¯&
¯LLURLYROVM]YVLNLYHS[PQKYVUKKLRLYRSHNLUOL[K\ZSL[
[LYSPQRºKL[\PU]HUKLRLYR»^HZ&5\NL]LU^PQOL[^VVYK
RLYROVMLURLSUVNKLIL[LRLUPZºILNYHHMWSHH[Z»
+LIL[LRLUPZ]HUOL[^VVYKPZ]VSSLKPN]LYHUKLYK!KH[
OLL[betekenisverschuiving
¯QL]YVLNLYVVRRVU]HYLUTL[WHHYKLURHY&=HYLUIL[L
RLUKL[VLUºYLPaLU»5\PZKLIL[LRLUPZ]LLSILWLYR[LY
NL^VYKLU^HU[]HYLUIL[LRLU[TLLZ[HSºQL]LYWSHH[ZLUVM
YLPaLUTL[LLUIVV[»
0UKP[NL]HSZWYLRLU^LV]LYbetekenisverenging
¯SPTVUHKLVVYZWYVURLSPQRLURLS]HUJP[YVLUZHW^LYKNLTHHR[&/L[KYHURQLOLLM[aPQU
UHHT[LKHURLUHHUOL[-YHUZL^VVYKSPTVUKH[ºJP[YVLU»IL[LRLU[5\^VYK[SPTV
UHKLVVRTL[HUKLYL]Y\JO[LUZHWWLUNLTHHR[!KH[UVLTLU^Lbetekenisverruiming
7SHH[ZKLILNYPWWLUPUKLQ\PZ[LRVSVT
H ,LUwoordenwisseling ^HZ]YVLNLYLLUZ`UVUPLT]VVYLSRZVVY[NLZWYLR
I Stijgen^HZ]YVLNLYLLUZ`UVUPLT]VVYNHHU
J ,LUkameraad^HZ]YVLNLYPLTHUKKPLTL[QV\LLURHTLYKLLSKLLLURHTLYNLUVV[
K >PL]YVLNLYarriveerdeR^HTHHUKLVL]LYHHU
L ,SRTPKKLSVTQL[L]LYKLKPNLUOLL[[L]YVLNLYgeweer
M 0LTHUKKPLPULLUHUKLYSHUKTVLZ[NHHUSL]LUUVLTKLTLU]YVLNLYLLUellendeling
N Onweer^HZ]YVLNLYLSRL]VYT]HUZSLJO[^LLYNHHUKL]HULLURSLPUILL[QLTV[YLNLU[V[
LLUa^HYLZ[VYT
O >PL]YVLNLYstout ^HZ^HZTVLKPNLUKHWWLY
P >PL]YVLNLYschilderde]LYMKLLLUZJOPSK
Q ,LUkermis ^HZ]YVLNLYLLU]VSRZMLLZ[[LYNLSLNLUOLPK]HUKLOLYKLURPUN]HUKL^PQKPUN]HU
LLURLYR
betekenisverschuiving
28
+,,3 /LSKLU
betekenisverruiming
betekenisverenging
Opdracht 15
Gevoelswaarde
Sommige woorden krijgen met de jaren een positievere betekenis (meliorisatie), maar
andere gaat het minder goed af: ze krijgen een slechte, negatieve inhoud (pejorisatie). Hun
gevoelswaarde of connotatie verandert dus.
Wat gebeurde er volgens jou met deze woorden?
1 wijf
2 onnozel
3 slank
4 berucht
5 raar
6 list
7 minister
8 zuipen
9 kajuit
10 ijver
Opdracht 16
Oude woorden en begrippen verdwijnen, maar bijna dagelijks worden er ook nieuwe woorden
uitgevonden.
Leen De Wispelaere, eindredactrice van De Standaard der Letteren, had het in de krant van
4 november 2011 over het nieuwe woord ‘weglezen’. ‘Lezen’ kennen we allang. Maar wat wordt
er bedoeld met ‘weglezen’?
3LLZOHHYJVTTLU[HHYLUWYVILLYKHUaLSMLLUKLÄUP[PL[LMVYT\SLYLU]VVYOL[YLJLU[LILNYPW
‘weglezen’.
Ik wacht al een tijdje vruchteloos op een nieuw woord
in Van Dale: ‘weglezen’. Dat is een term die je geregeld
ziet opduiken in boekrecensies. Meestal krijgt hij het
gezelschap van woorden die genot oproepen (‘heerlijk
^LNSLaLU»LMÄJPwU[PL]VVYZWPLNLSLUº]SV[^LNSLaLU»
of de benen in de lucht beloven (‘makkelijk weglezen’).
Toch vraag ik me af of ‘weglezen’ wel zo’n positieve term
is, want je kunt iets wegmoffelen of wegduwen, je kunt
weglopen en wegkwijnen. Er zijn wegwerpverpakkingen
en er zijn goedkope weggevertjes.
DE WISPELAERE, L., Heerlijk weglezen, De Standaard der Letteren, 2011-11-04.
3 Taal van alle tijden
29
En inderdaad, die laatste woorden hebben niet zo’n positieve connotatie.
Welke betekenis zou jij aan ‘weglezen’ geven?
Neologismen
De betekenis achterhalen van een nieuw woord of
is
niet altijd even gemakkelijk, want in een woordenboek vind je het woord nog niet terug.
Toch zijn er enkele vertrouwde technieken die je kunt toepassen. Zet ze hier nog even op
een rij.
1
2
3
Opdracht 17
Verklaar de vijf vetgedrukte neologismen in deze zinnen.
2
1
‘Steeds meer zaken lijden onder
het algemene rookverbod dat
sinds 1 juli 2011 van kracht is. Tegelijk zie je dat in sommige etablissementen het rookverbod na een
bepaald uur volledig genegeerd
wordt. Een situatie die de gezondheid van de niet-rokende caféganger schaadt. En dan is er ook nog
het stoeproken, dat geluidsoverlast kan veroorzaken.’
Pippa Middleton was al het onderwerp van menige fotoreeks, reportage, artikel en zelfs van fitnesslessen. Maar ook plastische chirurgen
kunnen de vraag naar de Pippapoep nauwelijks bijhouden. Enkele maanden geleden alleen nog in
Groot-Brittannië, nu ook een echte
trend in de Verenigde Staten.
GB, EDP (auteurs), Bye bye Beyoncé, vrouwen vragen de ‘Pippa-poep’,
Het Laatste Nieuws, 2011-06-12.
WITTEVRONGEL, J., Blankenberge
geeft premies voor rookruimtes, De
Standaard, 2012-04-19.
Stéphanie Meire is haar job kwijt na het verbod op de belspelletjes op tv. Maar dat kwetst de ex-Miss België niet zo hard als
de beledigingen. ‘Onze dochter vroeg zelfs of haar mama ook
een belspeldel was.’
Stéphanie Meire: ‘Mijn kinderen vragen of ik ook een belspeldel ben’,
Vandaag, 2011-01-25, (www.vandaag.be).
30
DEEL 1 • Helden
3
5
4
In de bevoegde Senaatscommissie
hebben de zes regeringspartijen
en de twee groene partijen gisteren de splitsing van de tweetalige
kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde
goedgekeurd. Met deze historische stemming is een belangrijke
stap gezet in de uitvoering van het
vlinderakkoord over de staatshervorming.
Slechts een kwart van de Duitsers meent dat Griekenland deel
moet blijven uitmaken van de eurozone en zo aanspraak kan maken op verdere financiële steun. Dat blijkt uit een peiling van de
Britse krant Financial Times. In Frankrijk zijn de meningen over
Griekenland meer verdeeld. Terwijl slechts een op de drie Fransen voor een zogenaamde Grexit is, vindt slechts een kwart van
onze zuiderburen dat de eurolanden Griekenland extra moeten
ondersteunen.
JTA (auteur), Driekwart van Duitsers pro-Grexit, De Standaard, 2012-09-03.
Eerste stemming over splitsing BHV, De
Standaard, 2012-06-06.
Woordenschat: neologismen
1 stoeproken:
2 pippapoep:
3 belspeldel:
4 vlinderakkoord:
5 Grexit:
Opdracht 18
Gevleugelde woorden
Onze taal is een komen en gaan van woorden. Daartoe behoren ook de gevleugelde
woorden. Ze lijken een beetje op uitdrukkingen, maar toch zijn er kleine verschillen. Eerst
en vooral is de auteur of de maker van de gevleugelde woorden bekend. Het kan gaan
om een Latijnse schrijver, maar evengoed om een hedendaags reclamebureau of -merk.
Recente gevleugelde woorden komen immers vaak uit de populaire cultuur, zoals liedjes,
ÄSTZYLJSHTLZLUa
Daarnaast zijn ze meestal minder moraliserend dan uitdrukkingen. De boodschap in gevleugelde woorden kan soms helemaal ontbreken, maar als er een boodschap is, blijft die
luchtig.
3 Taal van alle tijden
31
Test je kennis van gevleugelde woorden. Hoe gaat het verder?
1
De trein is altijd
. (B-Rail)
2
Op een dag vind je de job van je leven
. (Jobat)
En wat hebben we
? (Piet Huysentruyt)
3
Die morgen
5
. (Humo)
Morgen ben ik er weer
. (Frank Deboosere)
32
DEEL 1 • Helden
4
4
De presentatie
Wat oefen je in dit hoofdstuk?
• Je bepaalt de positieve punten en werkpunten van een PowerPointpresentatie.
• Je zoekt correcte informatie op en schat de betrouwbaarheid van bronnen in.
• Je noteert bronnen op een wetenschappelijke manier.
• Je vergelijkt bronnen met elkaar en gebruikt ze correct.
• Je maakt een degelijke PowerPointpresentatie.
• Je houdt een degelijke, heldere en vlotte presentatie.
• Je evalueert een presentatie aan de hand van een hulpschema.
Opdracht 19
Weinig mensen hebben spontaan sympathie voor kernenergie. Daar zijn een aantal goede redenen voor. Denken we maar aan het kernafval en de veiligheidsrisico’s bij de productie.
Het probleem in België is evenwel dat het niet evident is om een passend alternatief te ontwikkelen op korte termijn. Zo waarschuwde de CREG (de regulator van de Belgische gas- en elektriciteitsmarkt) er in augustus 2012 nog voor dat een strenge winter zou kunnen leiden tot grootschalige energieonderbrekingen …
Lees de tekst om je te oriënteren.
Creg waarschuwt voor
risico op black-outs
1
Als kernreactoren Doel 3 en Tihange 2 effectief
dicht blijven en het wordt een koude winter, dan
bestaat het risico op black-outs. Dat bevestigt de
federale energieregulator Creg.
25
De optie om elektriciteit in te voeren kan ook soelaas
bieden, maar is al bij al beperkt. Duitsland en Frankrijk voeren bij een strenge winter immers ook elektriciteit in. De Creg benadrukt dat in het geval van
dreigende black-outs hoogspanningsbeheerder Elia
afspraken heeft met grote industriële elektriciteitsverbruikers om minder te verbruiken.
30
De Creg pleit voor meer attractiviteit om investeerders over te halen nieuwe centrales in ons land te
bouwen. Zo’n bouw duurt evenwel gemakkelijk 4 à 5
jaar, aldus nog de zegsman van de Creg.
20
5
10
15
Volgens de Creg-woordvoerder bestaat vandaag geen
risico op stroomonderbrekingen, maar stijgt in het
geval van een koude winter het risico op problemen
met de bevoorradingszekerheid en bijgevolg het risico op black-outs.
De Creg steunt dan ook de piste van staatssecretaris
voor Energie Melchior Wathelet om bestaande centrales – Ruien en Drogenbos – langer te doen draaien.
Die centrales, die nu ook al gedeeltelijk draaien, zijn
evenwel maar goed voor 1000 MW, terwijl Doel 3 en
Tihange 2000 MW vertegenwoordigen.
Wat de prijs van energie betreft, luidt het bij de Creg
dat het nog te voorbarig is om de invloed te voorspellen op de factuur voor de gezinnen.
BBD, JTA (auteurs), Creg waarschuwt voor risico op black-outs, De Standaard, 2012-08-20.
4 De presentatie
33
In dit deel kom je meer te weten over waar onze elektriciteit vandaan komt. Ondertussen leer je
hoe je een goede PowerPointpresentatie moet maken. Je gaat daarvoor aan de slag met een
PowerPointpresentatie waarin een overzicht en een vergelijking worden gegeven van de voornaamste traditionele en hernieuwbare energiebronnen.
Opdracht 20
De vorm
Bekijk de PowerPointpresentatie op focus.deboeck.com een eerste keer. Concentreer je op de
vorm. Hieronder vind je een aantal elementen waar je op moet letten. Bestudeer die elementen
goed en bedenk op voorhand wat er ingevuld zou kunnen worden.
Bepaal terwijl je de presentatie bekijkt per element wat goed is aan de presentatie en geef ook
telkens aan wat eventueel beter kan. Probeer zo volledig mogelijk te zijn.
Onderdelen/structuur
Achtergrond
Lettertype en -grootte
Teksten
Figuren/afbeeldingen
34
DEEL 1 • Helden
Opdracht 21
De inhoud
Nu je de vorm hebt bekeken, is het jouw beurt om voor inhoud te zorgen. Per groepje krijg je
één elektriciteitsbron toegewezen.
Groepsleden:
Elektriciteitsbron:
Het is de bedoeling dat je aan je klasgenoten uitleg geeft bij de vorm die je aangereikt krijgt. Als
je niet tevreden bent over de vorm, kun je die altijd nog wat aanpassen. Let wel: het is belangrijk
dat jouw onderdeel mooi blijft passen in het geheel …
Uiteraard is het belangrijk om goede bronnen te gebruiken. Op focus.deboeck.com vind je daarvoor een handige checklist, die werd ontwikkeld door de Hogeschool Utrecht. Hoe dan ook is
het een gouden raad om altijd meer dan één bron te gebruiken.
Noteer minstens drie bronnen die je hebt gebruikt voor je oefening. Noteer ze op een wetenschappelijke manier.
Bron 1:
Bron 2:
Bron 3:
Opdracht 22
De presentatie
Elke groep moet ongeveer vijf minuten aan het woord zijn. Let erop dat elke leerling ongeveer
even lang praat.
Lees deze tips. Houd er rekening mee tijdens de voorbereiding en de uitvoering van je presentatie.
4 De presentatie
35
De presentatie
1 Wanneer is je presentatie goed?
a Correct
Zorg ervoor dat de informatie betrouwbaar is en van een behoorlijk niveau. Raadpleeg
voldoende degelijke bronnen.
b Helder
• Je uitleg moet duidelijk zijn. Feiten en meningen moeten als dusdanig herkenbaar
zijn. Als blijkt dat het publiek iets niet goed begrijpt of het met iets helemaal niet
eens is, kun je bepaalde zaken wat meer toelichten of vragen wat het probleem
precies is.
36
•
In een gesproken tekst kan het geen kwaad dat je een bepaalde gedachte in andere
woorden herhaalt. Leg moeilijke zaken of termen voldoende uit. Vermijd te lange
of ingewikkelde zinnen, gebruik zo veel mogelijk concrete woorden. Geef geen
abstracte uitleg, zoek naar geschikte voorbeelden. Onderschat je publiek echter niet.
Je voordracht mag moeilijk zijn, zolang de toehoorders vlot kunnen volgen.
•
De opbouw ziet er normaal gezien als volgt uit.
1 Inleiding
Begroeten van het publiek.
Het thema meedelen en eventueel afgrenzen.
De structuur meedelen (vooral bij langere presentaties).
2 Midden
De eigenlijke uiteenzetting. Kies voor de meest logische volgorde; bv. eerst een
ZHTLU]H[[PUN]HUKLÄSTLUKHHYUHWHZLLUILZWYLRPUN]HUOL[[OLTHLUIL
paalde technische aspecten.
3 Slot
Kernachtige samenvatting, eventueel gevolgd door een besluit, suggestie, wens …
Dankwoord aan het publiek ‘voor de aandacht’.
•
Gebruik voldoende signaalwoorden (zie hoofdstuk 5: Tekstverbanden), zodat de lijn
duidelijk is. Enkele voorbeelden:
° Waarover gaat de tekst?
° We gaan het nu hebben over …
° Er zijn twee verklaringen. Volgens de eerste … De tweede stelt echter dat … Ik leg
dit even grondiger uit.
° Hoe komt dit nu?
° Dit was dan … Nu ga ik het hebben over …
° Een voorbeeld hiervan is ...
° >H[]VUKLU^LU\]HUKLaLÄST&
° Ik vat alles nog even samen.
Zeker bij gesproken teksten is het noodzakelijk de innerlijke structuur uiterlijk goed
zichtbaar te maken. Als je twijfelt bij het lezen, kun je bepaalde passages nog altijd
herlezen. Bij een voordracht is zoiets onmogelijk. Let wel, te veel signalen irriteren.
•
Weid niet te veel uit, houd je hoofddoel goed voor ogen. Selecteer de gegevens
goed en doseer de informatie.
•
Hulpmateriaal is erg nuttig, tenminste als het zorgt voor meer duidelijkheid. Noteer
bv. het schema van je voordracht op het bord. Je kunt ook werken met PowerPoint of
sheets. Geef niets door tijdens je uitleg, want dan vermindert de aandacht en word
je soms gestoord.
DEEL 1 • Helden
•
Het beste is dat het publiek alleen vragen mag stellen na de uitleg, anders raakt
alles misschien in de war. Toch kunnen heel korte opmerkingen niet altijd kwaad,
want dan kun je bepaalde onduidelijkheden meteen uitleggen. Het hangt er ook van
af welk type spreker je bent: wens je een direct contact, een soort dialoog, of vertel
je liever een afgerond verhaal voor je dieper ingaat op de reacties?
c Overtuigend
Om geloofwaardig te zijn, moeten niet alleen de gegevens juist zijn, je moet ook achter je tekst staan en
voldoende enthousiasme uitstralen. Selecteer bovendien feiten die herkenbaar zijn voor het publiek.
d Aantrekkelijk
Als je uitleg boeiend is, luistert men aandachtiger en hebben je woorden meer effect.
Hoe doe je dit?
1 Inleiding
Om de aandacht te trekken kun je dezelfde middelen gebruiken als bij een geschreven tekst. Begin bv. met iets dat het publiek persoonlijk aanbelangt, een opvallende
uitspraak, een of meer treffende vragen, een aardige vergelijking of een sprekende
actuele gebeurtenis. Vermijd clichés als deze:
• Iedereen vraagt zich wel eens af of ...
• Ik ga/moet het hebben over een heel actueel probleem: ...
• Vaak wordt gezegd dat ...
2 Midden
De aandacht houd je o.m. gaande door materiaal te gebruiken dat de toeschouwers
op de een of andere manier raakt of nieuwsgierig maakt: bepaalde gevaren of voordelen, voorbeelden uit hun leefwereld, pakkende details, een indringende beschrijving, nieuwe gegevens, een grapje, een kleine opdracht ... Blijf echter altijd ter zake.
Een functioneel gebruik van audiovisueel materiaal kan je uitleg eveneens verlevendigen. Een grote rol speelt ook het taalgebruik.
3 Slot
Als uitsmijter kun je in principe dezelfde zaken gebruiken als in de inleiding. Het is
leuk als het einde bij de opening aansluit (cirkelstructuur).
Omdat voor een aantrekkelijke en overtuigende presentatie het taalgebruik en de
lichaamstaal zo belangrijk zijn, vind je hier nog enkele tips.
•
Spreek het publiek aan. Vragen activeren de toeschouwers, geven hun het gevoel
dat je hun inbreng belangrijk vindt. Enkele voorbeelden:
° Moeten er dan niet meer wegen aangelegd worden? Neen, want …
° Zijn er dan helemaal geen oplossingen? Toch wel …
•
Spreek kordaat, sta of zit er niet levenloos bij. Zorg voor een dynamische presentatie. Waar je wel moet voor waken, is overdrijving. Het leidt de aandacht van je
boodschap af of geeft de indruk dat je inhoudelijk niet zoveel te bieden hebt.
•
Vermijd formele of verouderde woorden als ‘doch’, ‘geenszins’, ‘heden ten dage’ en
‘te dien einde’ of stroeve constructies als ‘de aandacht wordt erop gevestigd dat’ en
‘op het scherm kan worden vastgesteld dat’. Gebruik levendige woorden, sluit zo
veel mogelijk aan bij de verzorgde spreektaal.
•
Een goedgekozen beeld verlevendigt niet alleen de uitleg, maar is vaak erg verhelderend. Enkele voorbeelden:
° Op het internet zijn er steeds meer zakkenrollers en straatrovers.
° Trainers zijn zoals vis volgens Trapattoni: ‘Vers zijn ze goed, maar na een tijd beginnen ze te stinken.’
4 De presentatie
37
De verschillende eisen kunnen wel met elkaar botsen. Dat geldt in het bijzonder voor
OLSKLYOLPKLUHHU[YLRRLSPQROLPK,LUSL\RLHULRKV[LVMHS[LÅP[ZLUKVUKLYZ[L\ULUK
visueel materiaal kunnen er bv. voor zorgen dat het publiek de draad kwijtraakt. Uitkijken dus! Als je echt moet kiezen, kies dan voor duidelijkheid.
2 Een spreekschema gebruiken
Bij de meeste spreektaken is het niet goed een tekst uit te schrijven. Waarom?
• Je praat in schrijftaal.
• Je speelt onvoldoende in op je publiek.
• Als je even je draad kwijt bent, raak je in de problemen.
Het is veel beter een spreekschema te maken. Dat is een ruw plan van wat je wilt zeggen,
waarrond je improviseert. Wat houdt dat in bij een presentatie?
• Alle belangrijke punten op een duidelijke en overzichtelijke wijze.
• Een aanduiding van de verbanden aan de hand van symbolen, bv.
° opsomming (bv. nummers);
° woorden (bv. oorzaak, gevolg, voorbeeld);
° tekens (bv. => (gevolg)).
Je kunt ook bepaalde belangrijke tekstverbanden uitschrijven, bv. ‘Een eerste oorzaak
is …’, ‘Dit heeft twee negatieve gevolgen’.
• Details die je gemakkelijk vergeet, zoals cijfers of namen.
• Bepaalde richtlijnen (eventueel in een andere kleur): bv. traag zeggen, even wachten,
glimlachen, illustratie nr. 1 laten zien.
• Markeer bepaalde woorden die een klemtoon moeten krijgen.
• De (zogoed als) volledige inleiding. Het is erg belangrijk dat je goed begint, ook voor je
zelfvertrouwen.
• Het (zogoed als) volledige slot. Ook dit is een erg belangrijk onderdeel waar je beter
niet te veel improviseert. Kies bv. een goede uitsmijter.
• Aanwijzingen i.v.m. het gebruik van ondersteunend materiaal. Zorg er ook voor dat dit
direct inschakelbaar is.
Opdracht 23
Evaluatie
Elke leerling beoordeelt één andere groep en één leerling van die groep in het bijzonder. Daarvoor gebruik je de beoordelingskaart.
38
DEEL 1 • Helden
Beoordelingskaart
Beoordelaar
Datum:
Groep:
Inhoud:
Leerling:
/10 Inhoud:
Noteer hier je belangrijkste indrukken, bv.
goed te begrijpen, degelijke en volledige informatie, duidelijke en logische opbouw, boeiend, conform de opgave, goed begin en slot.
Manier van presenteren:
Taalgebruik:
Noteer hier je belangrijkste indrukken, bv.
goed te begrijpen, degelijke en volledige informatie, duidelijke en logische opbouw, boeiend, conform de opgave.
/10 Manier van presenteren:
Noteer hier je belangrijkste indrukken, bv. vlot,
goede samenwerking, goede overgangen of
aansluiting, goede inschakeling van hulpmateriaal, goede taakverdeling.
/10
Noteer hier je belangrijkste indrukken, bv. vlot,
goed hoorbaar, goede articulatie, gepast tempo
en intonatie, goede lichaamshouding, goed
contact met het publiek, goede controle over
zenuwen, goed gebruik van spreekschema.
/10 Taalgebruik:
Noteer hier je belangrijkste indrukken, bv. begrijpelijk, levendige spreektaal, zelfde register,
weinig of geen taalfouten (AN, correcte woordkeuze en zinsbouw …), correcte uitspraak.
/10
/10
Noteer hier je belangrijkste indrukken, bv.
begrijpelijk, niet te ingewikkeld, levendige
spreektaal, weinig of geen taalfouten (AN, correcte woordkeuze en zinsbouw …), correcte
uitspraak.
4 De presentatie
39
40
DEEL 1 • Helden
5
Tekstverbanden
Wat oefen je in dit hoofdstuk?
• Je markeert verbanden (signaalwoorden) tussen tekstdelen.
• Je benoemt de aard van het verband tussen tekstdelen.
• Je maakt tekstschema’s.
• Je herkent en benoemt vaste tekststructuren.
Opdracht 24
Lees deze twee teksten aandachtig.
1 Markeer in de tweede tekst de belangrijkste verschillen met de eerste.
2 Welke tekst is het best geschreven? Waarom?
1
2
Recyclagepark
5
Op het recyclagepark geldt een aantal afspraken. Wij willen de aangevoerde afvalstoffen maximaal kunnen recycleren. De sorteerregels moeten zo goed mogelijk toegepast
worden.
10
Het recyclagepark moet voor alle bezoekers
een veilige en propere plek blijven. De maximumsnelheid in het recyclagepark is beperkt
tot 10 km/u.
1
15
Ieder moet het nodige doen om het bezoek
aan het recyclagepark vlot en efficiënt te
laten verlopen. Files en wachttijden moeten beperkt blijven. Toon je identiteitskaart
spontaan aan de ingang en open de koffer
van je wagen zodat de parkwachter het aangevoerde afval kan beoordelen.
Recyclagepark
5
Op het recyclagepark geldt een aantal afspraken. Wij willen de aangevoerde afvalstoffen maximaal kunnen recycleren. Daarom
moeten de sorteerregels zo goed mogelijk
toegepast worden.
10
Daarnaast moet het recyclagepark voor alle
bezoekers een veilige plek blijven. De maximumsnelheid in het recyclagepark is om
deze reden beperkt tot 10 km/u.
1
15
Verder moet ieder het nodige doen om het
bezoek aan het recyclagepark vlot en efficient te laten verlopen, zodat files en wachttijden beperkt blijven. Toon dus je identiteitskaart spontaan aan de ingang en open
de koffer van je wagen zodat de parkwachter
het aangevoerde afval kan beoordelen.
5 Tekstverbanden
41
20
25
30
Onze recyclageparken richten zich naar kleinere hoeveelheden afval van huishoudelijke
oorsprong. Door aanvoer met hele grote
voertuigen raken containers te snel vol en
kunnen volgende klanten het afval niet meer
achterlaten.
Onze tarieven liggen vaak onder de kostprijs.
De kans bestaat dat inwoners van omliggende gemeenten of commerciële bedrijven
zich op het recyclagepark aanbieden. Hele
grote voertuigen met een maximale laadruimte van meer dan 2,5 meter kunnen niet
op het recyclagepark terecht. Zij moeten zich
wenden tot commerciële afvalbedrijven.
20
25
30
35
Ten slotte richten onze recyclageparken zich
naar kleinere hoeveelheden afval van huishoudelijke oorsprong. Aanvoer met hele
grote voertuigen kan ervoor zorgen dat containers te snel vol geraken en volgende klanten het afval niet meer kunnen achterlaten.
Aangezien onze tarieven vaak onder de kostprijs liggen, bestaat ook de kans dat inwoners van omliggende gemeenten of commerciële bedrijven zich op het recyclagepark
aanbieden. Hele grote voertuigen met een
maximale laadruimte van meer dan 2,5 meter kunnen daardoor niet op het recyclagepark terecht. Zij moeten zich wenden tot
commerciële afvalbedrijven.
Naar: Ophaalkalender 2012 Incovo, Intercommunale voor afvalbeheer, Vilvoorde.
Opdracht 25
Vul de kenniskoffer aan.
Structuuraanduiders
De woorden of woordgroepen die je in de tweede tekst hebt gemarkeerd, hebben een
belangrijke functie. Ze duiden de structuur van de tekst aan. Daarom worden ze ook
structuuraanduiders genoemd.
Een woord dat een verband legt tussen delen van een samengestelde zin is een
.
bv. Een oude, plastic tuinstoel wordt hierdoor niet langer als groot huisvuil verbrand,
maar wel ingezet als grondstof voor nieuwe materialen.
Een woord dat een verband legt tussen delen van een tekst is een
.
bv. Daarom moeten de sorteerregels zo goed mogelijk toegepast worden.
42
DEEL 1 • Helden
Opdracht 26
1 Lees de tweede tekst van opdracht 24 opnieuw.
2 Vul het schema van de tekst in.
3 Noteer in de kantlijn de structuuraanduider die het verband aangeeft.
structuuraanduider
structuur
A Afspraken recyclagepark
→ Welke?
1
Reden?
2
Reden?
3
Reden?
Gevolg?
4
Oorzaak?
Gevolg?
B Tarieven: vaak onder kostprijs
Gevolg?
Hoe vermijden?
5 Tekstverbanden
43
Opdracht 27
In de tweede kolom vind je een aantal voorbeelden van signaalwoorden. Noteer het verband dat
deze signaalwoorden uitdrukken in de eerste kolom.
Signaalwoorden
soorten verbanden
voorbeelden
dus, samengevat, het besluit is, hieruit blijkt, kortom …
om, hiervoor, daartoe, om dit te bereiken, wat is het doel
hiervan …
daardoor, zodat, vandaar dat, hieruit volgt dat, dit leidt
tot …
hiermee, hoe gebeurt dit, zo, een andere methode is …
doordat, de oorzaak hiervan is, dit is te danken aan …
en, ook, bovendien, eveneens, zowel … als, tevens, daarenboven, verder, daarnaast, een ander …, ten tweede, ten
slotte …
omdat, want, daarom, om deze reden, waarom, de reden
hiervoor is dat …
maar, echter, toch, nochtans, enerzijds … anderzijds, daar
staat tegenover dat …
daarna, toen, wanneer, tot, nadat, terwijl, eerst, vroeger,
later, intussen, sindsdien, uiteindelijk …
hoewel, ook al, toch, ondanks het feit dat, weliswaar …
in feite, eigenlijk, onder meer, met andere woorden, dit
houdt het volgende in, we kunnen dit best verklaren
door …
zoals, evenals, hetzelfde geldt voor, op dezelfde wijze,
een soortgelijk …, het grootste verschil hiermee is …
een voorbeeld hiervan is, zo is, kijk maar eens naar, ter
illustratie, toegepast op …
als, tenzij, mits, pas wanneer, onder deze voorwaarde, als
we aannemen dat …
44
DEEL 1 • Helden
Opdracht 28
Verbindings- en signaalwoorden kunnen je helpen om de structuur van de tekst te doorgronden.
Duid de signaalwoorden in dit artikel aan.
The Hunger
Games
1
5
Aan Edward, Jacob en Bella: opkrassen jullie, hier komen de jeugdige gladiatoren van de hongerspelen.
Vergeleken met de doorsnee Kinepoliskost mag deze
verfilming van de bestseller van Suzanne Collins een
hoogst eigenaardig geval worden genoemd.
25
Bone, Donald Sutherland is als altijd onberispelijk
en het pleit ook voor de makers dat ze voor de rol
van Peeta voor één keer geen afgeborstelde Robert Pattinson-kloon hebben geselecteerd, maar
een normále tiener (Josh Hutcherson).
30
10
15
20
The Hunger Games is een groots opgezette, peperdure, zwaar gehypete Hollywoodblockbuster
die er niet voor terugdeinst om het publiek een
verrassend grimmig verhaal, een terneerdrukkende atmosfeer en brutaal geweld voor te schotelen.
Het toekomstbeeld dat Suzanne Collins in The
Hunger Games met veel overtuiging op onze netvliezen zit te kerven heeft iets beangstigends, iets
verbijsterends. Vierentwintig straatarme tieners
(sommigen niet ouder dan twaalf!) die worden
gedwongen om mekaar live voor televisie uit te
moorden terwijl een sadistische regisseur vanuit
een hightechcontrolecentrum geregeld nieuwe
gevaren en boobytraps in de arena introduceert.
Er wordt ook opvallend sterk geacteerd: Jennifer
Lawrence is even goed op dreef als in Winter’s
35
40
45
Voor het overige konden wij de gitzwarte satirische
humor van The Hunger Games ook wel waarderen:
nadat de survivalshow enigszins begint scheef te
lopen, krijgt de producent van het programma zowaar een bordje dodelijke bessen voorgeschoteld.
Dan toch liever een stamp onder je kont.
Toch twee dikke minpunten: de apotheose van de
spelen liet ons een beetje op onze, eh, honger zitten (‘Stop! Stóp!’), en dat vervelende gedoe met
die gemuteerde aanvalshonden was er wat ons
betreft te veel aan.
Maar niet gezeurd: deze film wordt zeker een hit
bij het jeugdige publiek en dankzij de humor, de
originele invalhoek en de acteerprestaties zal ook
de volwassen kijker aan zijn trekken komen.
Naar: ES (auteur), The Hunger Games, Humo, 2012-03-23, (www.humo.be).
Opdracht 29
Signaalwoorden wijzen de weg in de tekst. Ze geven de structuur van de tekst weer. Als je enkele
vaak voorkomende tekststructuren kent, helpt dat je zeker bij het lezen en schrijven van teksten.
1 Lees de tekst The Hunger Games uit opdracht 28 intensief.
2 Noteer in de tabel de naam van de tekststructuur.
3 Noteer in de linkerkolom de vier hoofdvragen van deze structuur.
Ken je de naam van deze structuur of de hoofdvragen niet meer, blader dan even door naar
de kenniskoffer aan op p. 51.
4 Beantwoord de hoofdvragen in de rechterkolom.
5 Tekstverbanden
45
The Hunger Games
Tekststructuur:
Vraag 1:
Vraag 2:
Vraag 3:
Vraag 4:
Opdracht 30
3LLZOL[HY[PRLSStappenplan onlineticketverkoopHHUKHJO[PN
5V[LLYPUKL[HILSKLUHHT]HUKL[LRZ[Z[Y\J[\\Y
5V[LLYPUKLSPURLYRVSVTKL]PQMOVVMK]YHNLU]HUKLaLZ[Y\J[\\Y
2LUQLKLUHHT]HUKLaLZ[Y\J[\\YVMKLOVVMK]YHNLUUPL[TLLYISHKLYKHUL]LUKVVYUHHY
KLRLUUPZRVMMLYVWW
)LHU[^VVYKKLOVVMK]YHNLUPUKLYLJO[LYRVSVT
Stappenplan onlineticketverkoop seizoen 2014-2015
DE ESSENTIE
WEBSITE: leuven.iticketsro.com
STARTMOMENT: zaterdag 14 juni 2014, vanaf 10.00 uur (CET).
1
5
10
15
5 BASISSTAPPEN:
1 LOG-IN
De onlinemodule werkt met een persoonlijke account. Om geen
tijd te verliezen op de eerste verkoopdag kijk je deze best vooraf
na. Heb je nog geen account, ga naar ‘Aanmelden’ en kies voor
‘Maak een account aan’
2 KIES JE VOORSTELLING
Je kan op de pagina scrollen naar de voorstelling van je keuze.
Alle producties worden chronologisch vermeld. Je kan ook per
genre zoeken. Via de knop ‘Tickets’ krijg je een uitklaplijst met
alle beschikbare genres. Klik op de knop ‘Bestel’ bij je gewenste
productie.
3 KIES JE PRIJSTYPE (EN JE STOEL)
Naast de basisprijs zijn er onder meer kortingen voor -26 jaar,
+65 jaar en de begeleiderspas*. Je kan meerdere prijstypes tegelijk
bestellen door de gewenste aantallen in te vullen (of de aantallen
met de ‘pijltjes’ verhogen of verlagen). Eens je aantallen correct
zijn, kies je voor ‘Bestel’ om de tickets in je ‘Winkelmandje’ te
plaatsen.
20
25
30
35
4 CHECK JE WINKELMANDJE
Zodra je voor ‘Bestel’ (bij ongenummerde voorstelling) of ‘Bestel
stoelen’ (bij genummerde voorstelling) kiest, verschijnt je winkelmandje. Je kan hier de prijs wijzigen, het aantal tickets wijzigen of
een gekozen prijstype schrappen.
Zijn je prijstypes, aantallen en stoelkeuzes correct?
‘Ga naar betaal’ om je bestelling af te ronden en te betalen
(zie stap 5).
5 BETAAL
Zodra je alle voorstellingen gekozen hebt, inclusief de juiste prijstypes, kan je overgaan tot de betaling van je winkelmandje.
Klik op ‘Ga naar betaal’.
Verifieer je accountgegevens.
Kijk hierbij zeker je mailadres na. Zodra we je betaling ontvangen,
sturen we je e-tickets namelijk als pdf naar het vermelde adres.
OPGELET:
1 Je kan enkel tickets kopen, niet reserveren.
2 Je betaalt € 2 transactiekosten per aankoop (ongeacht het aantal
tickets).
Naar: ^^^JJILNLYHHKWSLLNKVW
46
+,,3 /LSKLU
Stappenplan onlineticketverkoop
Tekststructuur:
Vraag 1:
Vraag 2:
Vraag 3:
Vraag 4:
Vraag 5:
Opdracht 31
1 Lees het artikel Bewezen: alle popmuziek klinkt hetzelfde aandachtig.
2 Noteer in de tabel de naam van de tekststructuur.
3 Noteer in de linkerkolom de vijf hoofdvragen van deze structuur.
Ken je de naam van deze structuur of de hoofdvragen niet meer,
blader dan even door naar de kenniskoffer op p. 51.
4 Beantwoord de hoofdvragen in de rechterkolom.
5 Tekstverbanden
47
Bewezen:
alle popmuziek klinkt hetzelfde
1
5
10
15
20
Muziek wordt luider, melodieën
lijken meer op elkaar en we gebruiken minder klanken, concludeert
Spaans wetenschappelijk onderzoek.
Joan Serrà en zijn team van het
CSIC in Barcelona zijn jonge wetenschappers, maar hun studie is
koren op de molen van oudere
luisteraars die vinden dat popmuziek tegenwoordig te luid is
en allemaal hetzelfde klinkt. Met
nieuwe technologie en een fikse
database – in hun geval, de ‘Million Song Dataset’, waarin 464 411
popsongs van tussen 1955 tot
2010 zitten – konden Serrà en
co nagaan of pop meetbaar evolueert. Ze maten patronen van
drie dingen: geluidssterkte, pitch
en timbre. Ze goten hun metingen in wiskundige algoritmes en
25
30
35
statistieken. En die wijzen allemaal op hetzelfde. ‘Muziek wordt
steeds minder divers’, zegt Serrà.
Met ‘loudness’ of geluidssterkte
doelde het team niet op wat u
zelf met de volumeknop kunt
regelen. Geluid heeft een intrinsieke geluidssterkte, een volume
dat door digitale opnametechnieken en compressie kan worden verhoogd. Geluidstechnici
die spreken over een ‘loudness
war’ krijgen nu bewijzen in de
studie: muziek is de laatste vijftig
jaar alleen maar luider geworden.
Ze ontdekten dat die melodieën
steeds meer op elkaar gaan lijken.
50
55
40
45
‘Pitch’ is de harmonische inhoud
van songs: de akkoorden, de
melodie, de arrangementen. De
wetenschappers keken hoeveel
variatie er zat in de pauzes en
hoe breed de melodieën gaan.
60
Het onderzoek gaf gelijkaardige
resultaten voor ‘timbre’, de geluidskleur of textuur van songs.
Dezelfde noot klinkt helemaal
anders op een piano of een trompet. Het aantal timbres piekte
in de jaren zestig, maar neemt
sindsdien gestaag af. Populaire
klanken blijken de ongewone
klanken steeds meer te verdringen: misschien omdat veel instrumenten die in de jaren zestig
nog live werden ingespeeld in
de studio, tegenwoordig uit een
keyboard komen.
ISG (auteur), Bewezen: alle popmuziek klinkt hetzelfde, Het Nieuwsblad, 2012-07-30.
Bewezen: alle popmuziek klinkt hetzelfde
Tekststructuur:
Vraag 1:
Vraag 2:
Vraag 3:
Vraag 4:
Vraag 5:
48
DEEL 1 • Helden
Opdracht 32
1 Lees het artikel Smeltend permafrost bedreigt Zwitserse dorpjes aandachtig.
2 Noteer in de tabel de naam van de tekststructuur.
3 Noteer in de linkerkolom de vier hoofdvragen van deze structuur.
Ken je de naam van deze structuur of de hoofdvragen niet meer, blader dan even door naar
de kenniskoffer op p. 51.
4 Beantwoord de hoofdvragen in de rechterkolom.
Smeltend permafrost
bedreigt
Zwitserse dorpjes
Guttannen is een dorpje in de Berner Alpen met 310 inwoners. Het
is de laatste stop omhoog, op weg naar de Grimselpas, die een groot
deel van het jaar dicht is. Toch is het dorp niet voor iedereen meer
veilig. In juni 2009 braken grote rotsen af op de noordoostelijke
flank van de Ritzlihorn (3282 meter) en sindsdien komen er elke
zomer enorme stromen puin naar beneden.
1
5
10
15
Modderstromen
In drie jaar tijd is er 630 000
kubieke meter puin naar beneden gekomen. In de zomer,
als het hevig heeft geregend,
moet de enige weg door de
nauwe vallei vaak worden
gesloten. Een huis bij de rivier
hebben ze al moeten afbreken en het lokale rioolzuiveringsstation zal binnenkort
misschien volgen. Sinds 2010
komt het puin ook in het gehuchtje Boden, waar het tien
huizen bedreigt.
20
25
30
Ingenieurs, geologen en
glaciologen nemen aan dat
de oorzaak ligt bij smeltend
permafrost. Dat is een ondergrondse laag, rots of stenen,
die permanent bevroren is
en soms ijs bevat. Op noordoostelijke hellingen komt het
over het algemeen voor boven
2600 meter. Het functioneert
als een soort stopverf die
steile rots- of puinhellingen in
het hooggebergte stabiliseert.
Als het smelt, gaan rotsblokken en puin schuiven.
35
40
45
Het puin weghalen uit de
vallei en uit de rivier is geen
optie. Het is te riskant en ook
te duur. Alleen al het puin uit
de rivier halen, zo’n 50 000
vrachtwagens vol, zou 18
miljoen Zwitserse frank (15
miljoen euro) kosten. Voor de
inwoners van Boden is er dus
weinig hoop, uiteindelijk zullen ze ergens anders moeten
gaan wonen.
Naar: DE BECKER, A., Smeltend permafrost bedreigt Zwitserse dorpjes, Het Laatste Nieuws, 2012-07-01.
5 Tekstverbanden
49
Smeltend permafrost bedreigt Zwitserse dorpjes
Tekststructuur:
Vraag 1:
Vraag 2:
Vraag 3:
Vraag 4:
Opdracht 33
Zelfevaluatie
––
Ik ben tevreden over mijn prestaties.
Ik kan tekststructuren herkennen.
Ik kan signaalwoorden aanduiden.
Ik kan verbanden tussen tekstdelen benoemen.
Ik kan de hoofdvragen van een tekststructuur beantwoorden.
Ik ken de tekststructuren.
Ik ken de hoofdvragen bij elke tekststructuur.
1 Wat kan beter?
2 Wat ga je daaraan doen?
50
DEEL 1 • Helden
–
+
++
Tekststructuren
1 Evaluatiestructuur
Hoofdvragen:
Wat wordt er geëvalueerd?
Wat zijn de positieve punten?
Wat zijn de negatieve punten?
Wat is het eindoordeel/besluit?
2 Handelingsstructuur
Hoofdvragen:
Wat is het doel van de handeling?
Wat zijn de voorwaarden ervoor?
Hoe verloopt de handeling in grote lijnen?
Hoe wordt de deelhandeling uitgevoerd?
Hoe wordt het verloop van de handeling gecontroleerd?
3 Onderzoeksstructuur
Hoofdvragen:
Wat wordt er onderzocht?
Waarom wordt het onderzocht?
Hoe wordt het onderzocht?
Wat zijn de resultaten van het onderzoek?
Wat is het besluit bij het onderzoek?
4 Probleemstructuur
Hoofdvragen:
Wat is het probleem?
Waarom is het een probleem?
Wat zijn de oorzaken van het probleem?
Wat zijn de gevolgen van het probleem?
Hoe kan het probleem aangepakt worden? / Welke oplossingen zijn
er voor het probleem?
5 Tekstverbanden
51
6
Een kleine stap voor de mens
Wat oefen je in dit hoofdstuk?
• Je vindt en verwoordt de verschillen en gelijkenissen tussen twee nieuwsfragmenten over
hetzelfde onderwerp.
• Je geeft je mening over twee nieuwsfragmenten over hetzelfde onderwerp.
• Je weet wat een column is en je herkent dit teksttype als dusdanig.
• Je leest een krantenartikel kritisch.
Opdracht 34
Op 26 augustus 2012 overleed Neil Armstrong, de eerste man op de maan. Hij was een echte
held. Kort nadat het nieuws bekend raakte, bracht president Obama hulde aan de astronaut. Lees
dit artikel bij wijze van inleiding bij de kijk- en leesoefeningen die volgen.
Obama: ‘Armstrong leverde prestatie
die nooit vergeten zal worden’
1
5
De Amerikaanse president Barack Obama heeft zaterdag hulde gebracht aan de overleden
Neil Armstrong. De eerste man
op de maan behoort volgens
Obama ‘tot de grote Amerikaanse helden’. Zijn exploot zal ‘nooit
vergeten worden’.
30
35
10
15
‘Neil was een van de grote Amerikaanse helden, niet enkel van
zijn tijd, maar aller tijden’, zo
verklaarde Obama vanuit zijn
buitenverblijf Camp David in
een mededeling. De president is
naar eigen zeggen ‘diepbedroefd’
door het heengaan van de astronaut.
40
25
‘Wanneer hij en zijn teamleden in 1969 aan boord van de
Apollo 11 gingen, droegen ze de
dromen van een hele natie met
zich mee. (…) Toen Neil voor
het eerst zijn voet op het oppervlak van de maan zette, leverde
Volgens Obama blijft de spirit
van Armstrong voortleven in
alle mensen die hun leven wijden aan het verkennen van het
onbekende. ‘Deze erfenis zal
blijven bestaan, aangevuurd
door een man die ons de enorme kracht van één kleine stap
leerde.’
Ook Romney prijst Armstrong
45
20
hij een prestatie die nooit vergeten zal worden’, aldus Obama,
die net geen acht jaar was op
het moment van de historische
ruimtereis.
50
Ook de republikeinse presidentskandidaat Mitt Romney
reageerde op het overlijden van
de astronaut. ‘De Maan zal haar
eerste zoon van de aarde missen’,
zei hij.
Neil Armstrong ‘heeft vandaag
Buzz Aldrin, Michael Collins en Neil
Armstrong poseren met de Amerikaanse president Barack Obama.
55
zijn plaats in het pantheon van
de helden. Met ongeziene moed
en grenzeloze liefde voor zijn
land heeft hij voet aan grond
gezet waar niemand ooit voet
aan grond had gezet’, verklaarde
Romney in een mededeling.
60
65
De republikeinse uitdager van
president Barack Obama bij de
Amerikaanse presidentsverkiezingen ontmoette Armstrong
enkele weken geleden nog. ‘Zijn
passie voor de ruimte, de wetenschappen en het ontdekken, en
zijn devotie voor Amerika zal
mij levenslang inspireren’.
EDM (auteur), Obama: ‘Armstrong leverde prestatie die nooit vergeten zal worden’, Het Nieuwsblad, 2012-08-26.
52
DEEL 1 • Helden
Opdracht 35
Bekijk en vergelijk de nieuwsberichten Wereld rouwt om astronaut Armstrong en Eerste man
op de maan Armstrong overleden, die op VTM en op de VRT werden uitgezonden. Bekijk de
tabel vooraf goed. De fragmenten worden maar één keer getoond. Je mag schrijven tijdens het
fragment. Het is een goed idee om eerst op een kladblad te noteren. Achteraf krijg je tijd om je
antwoorden accuraat en beknopt neer te schrijven in de tabel.
1 Welke info krijg je in welk bericht?
in beide berichten
enkel bij VTM
enkel bij VRT
2 Welk bericht vind je het beste?
3 Waarom?
Opdracht 36
A Oriënteren
Bekijk het artikel De ruimte mist helden als Neil Armstrong.
1 Waar is dit artikel verschenen?
2 Wat weet je over de bron? Beantwoord de vraag in een volzin.
3 Wie schreef het artikel?
4 Wat weet je over de schrijver?
6 Een kleine stap voor de mens
53
B Voorbereiden
5 Waarover denk je dat het artikel zal gaan?
6 Wat weet je al over het onderwerp?
C Uitvoeren
Lees het artikel volledig, zonder de antwoorden op de vragen neer te schrijven. Focus je bij de
tweede leesbeurt expliciet op de vragen. Beantwoord alle vragen in volzinnen.
7 Waarom vindt Dirk Draulans Neil Armstrong wel een held en de ingenieurs die Curiosity op
Mars lieten landen niet?
8 ‘Het Apolloprogramma van de Nasa was een mooi voorbeeld van de stelling dat oorlog stimulerend kan zijn voor menselijke creativiteit.’ Leg in je eigen woorden uit wat Dirk Draulans
daarmee bedoelt.
9 Wat bedoelt Dirk Draulans met de titel van het artikel?
6UKLYZ[YLLWKLRLUTLYRLU]HUKLJVS\TUPUKLaLKLÄUP[PL
De column
Wat
Een tekst die regelmatig en meestal op een vaste plaats in een krant of
tijdschrift verschijnt. De schrijver ervan geeft daarin op een erg persoonlijke manier zijn mening over allerlei actuele onderwerpen. Soms
worden er zelfs polemieken (= een ‘pennenstrijd’, een discussie die op
papier gevoerd wordt) in uitgevochten.
Hoewel de column eigenlijk hoort tot de didactiek, beschouwt men de
teksten van goede columnisten als literatuur.
Voorbeelden
De columns van Herman Brusselmans, Remco Campert, Gerrit Komrij,
Jan Mulder en Kees van Kooten.
VAN DEN WIJNGAERDE C.-J. e.a., Helder Nederlands, De Boeck, Antwerpen, 2010, p. 173.
54
DEEL 1 • Helden
11 Het artikel van Dirk Draulans is een voorbeeld van een column. Dirk Draulans schrijft regelmatig zulke teksten voor het tijdschrift Knack.
Pas deze drie kenmerken van de column toe op de tekst. Haal daarvoor relevante passages uit
de tekst.
a Actueel onderwerp:
b Op een persoonlijke manier:
c Eigen mening:
+ 9LÅLJ[LYLU
12 Klopte je voorspelling bij vraag 5?
13 Wat heb je geleerd uit de tekst?
14 Heb je de leesopdracht op de juiste manier aangepakt? Wat doe je volgende keer anders?
De ruimte
mist helden als Neil Armstrong
De ruimtevaart is niet meer wat ze was ten tijde van
de maanlandingen: big science met echte helden. Zoals Neil Armstrong.
1
5
De ingenieurs die de Amerikaanse ruimterobot Curiosity begin
augustus met succes op de planeet Mars lieten landen, worden
in de Verenigde Staten als echte
helden gepresenteerd. Echte
helden? Hoe ontnuchterend kan
een bericht zijn, zeker in contrast
10
15
met de wereldwijde loftuitingen
aan het adres van de vorig weekend overleden Amerikaanse astronaut Neil Armstrong, de eerste
man op de maan. Dát was een held, een echte held,
een man die lijf en leden in de
waagschaal gooide om de wereld vooruit te helpen, die bijna
de dood vond in een crash tijdens een test (op aarde) met een
voorloper van de maanlander
(maar na het ongeval gewoon
naar zijn kantoor trok om zijn
20
25
30
werkdag af te maken met wat administratie), die uit de ruimte gehaald moest worden na een faliekant afgelopen operatie met het
ruimtetuig Gemini-8, die op de
maan de controle overnam van
het landingstuig om manueel op
zoek te gaan naar een geschikte
landingsplaats. Er is veel gespeculeerd over de
vraag waarom net Neil Armstrong gekozen werd om als
eerste mens voet op de maan te
zetten. Zijn wat introverte karak-
6 Een kleine stap voor de mens
55
35
40
45
ter en niet opvallend groot ego
zouden pluspunten geweest zijn
op het erf vol haantjes van de
Amerikaanse ruimtevaartorganisatie Nasa.
Anderen zeggen dat er gewoon
een schema gevolgd werd en
dat hij toevallig commandant
was van Apollo 11. Aanvankelijk
was Apollo 10 gepland om de
eerste landing te doen, maar er
was vertraging met de ontwikkeling van de maanlander, waardoor het Apollo 11 en Armstrong
zouden worden. Om de geschiedenis in te gaan, moeten ook de
details juist zitten. 75
80
55
60
65
Met zijn bezoek aan de maan, op
21 juli 1969, was Armstrong een
wereldvedette geworden, een rol
waarin hij zich naar verluidt nooit
echt goed voelde. Hij poogde in
de weinige interviews die hij gaf,
het onvervaarde en heroïsche
van de ruimtevaarder te nuanceren. ‘Als het goed wordt gedaan,
hoeft ruimtevaart niet gevaarlijker te zijn dan het maken van
een milkshake’, poneerde hij ooit.
Hij wees er ook altijd op dat de
astronaut maar één pion is van
een grote machine – in de tijd
van het maanprogramma werkten er ongeveer 400 000 mensen
voor de Nasa en haar onderaannemers. 95
100
105
110
70
Het Apolloprogramma van de
Nasa was een mooi voorbeeld
van de stelling dat oorlog stimu-
115
120
aan werken, een fractie van wat
de Nasa destijds tewerkstelde.
Een tuig dat ongetwijfeld meer
en fundamenteler wetenschappelijke inzichten oplevert dan alle
maanmissies samen, maar dat
geen heldenverhalen genereert,
tenzij u het gebakkelei over wie
als eerste het Higgs-deeltje beschreef als heldhaftig zou willen
omschrijven. 125
85
90
50
lerend kan zijn voor menselijke
creativiteit. In volle Koude Oorlog
sloegen een krachtige overheid
en een technisch-wetenschappelijk establishment de handen
in elkaar om een fascinerende
wedloop te winnen: de eerste
man op de maan brengen. De
Russen werden ruim geklopt – ze
raakten nooit tot zelfs maar in de
buurt van de maan. Nadat hij zich uit het astronautenwereldje had teruggetrokken
en na de laatste maanwandeling
(de laatste van de twaalf mannen
op de maan was Eugene Cernan
op 14 december 1972), maakte
Armstrong zich regelmatig zorgen over het bescheiden karakter van de latere ruimtevaart,
de nog altijd vage plannen voor
een bemande missie naar Mars,
de kleine sondes die het heelal
werden ingeschoten, de weinig spectaculaire ruimtestations
(zelfs een Belg kan tegenwoordig
commandant van een ruimtestation worden!). De tijd van big government en
big science is voorbij voor de
Amerikanen (en de Russen). De
Amerikanen hebben de plannen
voor een grote deeltjesversneller
nooit kunnen doorvoeren, zodat
Europa nu de grootste heeft, de
Large Hadron Collider in de buurt
van het Zwitserse Genève, op de
grens met Frankrijk. Een tuig waar
ongeveer tienduizend mensen
130
135
140
145
150
Geen enkel jongetje zal poneren
dat hij later elementairedeeltjesfysicus wil worden, dat hij zijn dagen in een controlekamer achter
een computerscherm wil slijten,
jongetjes dromen van de ruimte,
van astronaut zijn. Het belangrijkste gevolg van de
maanlandingen lijkt, paradoxaal
genoeg, het feit te zijn dat ze de
kwetsbaarheid van de aarde héél
zichtbaar hebben gemaakt: een
mooie, maar fragiele planeet met
een dunne atmosfeer die onder
druk komt van de gevolgen van
big science.
Een groeiend milieubewustzijn is
niet bevorderlijk voor grootschalige technologische doordrijverijen, tot ergernis van de Armstrongs van deze wereld. Zelfs
milieuactivisten, zoals de Britse
apendeskundige Jane Goodall,
kunnen nu wereldvedette worden en een heldenstatus krijgen. Dirk Draulans
DRAULANS, D., De ruimte mist helden als Neil Armstrong, Knack, 2012-08-29.
56
DEEL 1 • Helden
Opdracht 37
De media moeten tegenwoordig heel snel reageren. Scoops zijn belangrijk en dat leidt soms tot
onnauwkeurigheden. Dat lees je in dit artikel.
NBC verwart Neil Armstrong met Neil Young
1
5
De Amerikaanse zender NBC heeft een pijnlijke vergissing begaan bij de berichtgeving over het overlijden van
de Amerikaanse astronaut Neil Armstrong. De omroep
was een van de eersten om het overlijden te melden,
maar jammer genoeg gebeurde dat met de naam van
Neil Young in de titel. Volgens de Nederlandse krant De
Telegraaf was Armstrong in 1969 dan weer de eerste
man op de aarde.
10
De fout op de website van NBC werd al na zeven minuten rechtgezet. Toch was de woede bij veel internetgebruikers groot. De zender heeft zich al verontschuldigd
voor de vergissing.
15
Voor alle duidelijkheid: de 66-jarige rockster Neil Young,
bekend van nummers als Heart of Gold, Rockin’ in the
Free World en Like a Hurricane, is nog altijd springlevend. Hoe hij op de fout reageerde, is niet bekend.
20
Fans van de Canadese zanger vieren net dit jaar de 20ste
verjaardag van zijn succesvolle album Harvest Moon,
een term die gebruikt wordt om een zeer heldere volle
maan in de herfst te beschrijven.
25
‘Eerste man op aarde’
30
Ook de Nederlandse krant De Telegraaf beging een vergissing in de berichtgeving over het overlijden van de
voormalige astronaut. Volgens de website van de krant
was Armstrong in 1969 de eerste man op de aarde.
NBC verwart Neil Armstrong met Neil Young, Gazet van Antwerpen, 2012-08-27.
Een fout is snel gemaakt. Daarom is het belangrijk om je teksten goed na te lezen. Hier vind je
een aantal andere ongelukkige krantenkoppen. Bepaal wat er fout gaat en verbeter de krantenkop.
1 Veel diarree gevallen in Nickerie
2 Schietvereniging mikt op jongeren en vrouwen
3 Gevangenis van Brugge na drie jaar helemaal open
6 Een kleine stap voor de mens
57

Download Report