2 Inhoud Inleiding ................................................................................................................................................... 3 Januari ..................................................................................................................................................... 4 Februari/ Maart ....................................................................................................................................... 7 April ....................................................................................................................................................... 10 Mei......................................................................................................................................................... 13 Juni ........................................................................................................................................................ 17 Juli/ augustus ......................................................................................................................................... 23 September/ Oktober ............................................................................................................................. 28 November/December ........................................................................................................................... 31 Vrijwilligers ............................................................................................................................................ 33 Stallijst ................................................................................................................................................... 34 3 Inleiding Na jarenlang een overzichtelijke opsomming te hebben gegeven van alle gebeurtenissen in begrazingsgebied het Geuzenbos Amsterdam gaan we het dit jaar anders doen. Want het gebied heeft zelf ook een heel mooi verhaal te vertellen, waarbij de in het gebied levende grote grazers de vertellers zijn. Zij leven in het gebied en veranderen het aanzien er van, nadat mensen vroeger het landschap hebben gecreëerd en de natuur tientallen jaren zijn gang kon gaan. Door deze samenwerking is er een prachtig afwisselend gebied ontstaan met verschillende soorten bos, slootjes, mooie vergezichten, bloemrijk grasland, moerassen, veel afwisseling en redelijk hoge natuurwaarden, zo ingeklemd tussen een recreatiegebied, de industrie van het havengebied en Halfweg. Voor mij als beheerder is het elke keer een verrassing wat ik nu weer mee maak, elke week is er weer wat anders te zien en te beleven. Sinds 2007 lopen er Schotse Hooglanders en konikpaarden in het gebied, die het landschap naar hun hand zetten en zorgen voor een extra belevingswaarde. Indirect of direct spelen zij een belangrijke rol in de soortenrijkdom van het gebied. Omdat dit gebied zich blijft ontwikkelen blijven voorlopig af en toe menselijke ingrepen nodig, zoals het openhouden van de struinpaden, het maaien van duindoorn op de bosweides, het uitbaggeren van de paddenpoelen voor rugstreeppadden en het bevorderen van natuurlijk bos door openingen te maken in de dichte aanplant. Uiteindelijke doel is dat de grazers het gebied ‘beheren’ en wij als beheerders het in goede banen leiden, maar hiervoor hebben we nog een lange weg te gaan. Ik neem jullie als beheerder van het begrazingsgebied en amateur natuurfotograaf dan ook graag mee, om jullie in dit jaarverslag door de maanden heen het gebied te laten zien en met alles wat daarin groeit en gebeurt. Dit verslag volgt het verloop van de maanden en de daarbij wisselende jaargetijden. Bij mijn werk wordt ik ondersteund door een kleine groep vrijwilligers en de mensen van het Havenbedrijf, zonder wie dit gebied nooit zo bijzonder zou zijn. Want zij zorgen ervoor dat er naast mijn wekelijkse toezicht ronde, om de paar dagen ook iemand de dieren opzoekt, dat bezoekers een stukje voorlichting en een folder van FREE Nature krijgen en dat bijzondere waarnemingen worden doorgeven. Veel lees- maar vooral ook kijk plezier! Arjen Boerman, beheerder FREE Nature 4 Januari Nadat in de laatste maanden van 2012 er al verschillende malen een periode met sneeuw en vorst was geweest, moesten de grazers overschakelen op nog onaangesproken voedselbronnen als schors, ruigtes, de bladeren van bramen en alles wat er verder aan plantaardig voedsel te vinden is in het gebied. Ook zijn in de laatste maanden van 2012 verschillende dieren uit de kudde weggehaald, waaronder een jonge stier die agressief gedrag vertoonde richting bezoekers en betrokkenen. Daardoor ontstond er ruimte voor een nieuwe jonge stier die begin januari als bloedverversing naar het Geuzenbos is gekomen van een collega begrazings organisatie. Deze 2 jarige stier mag de komende drie of vier jaar in het Geuzenbos blijven en in de toekomst voor nageslacht gaan zorgen. Toen ik een tijdje met de kudde meeliep om te kijken hoe de kennismaking verliep vloog er opeens uit het riet bij de vogelkijkhut een roerdomp op, dit is een wintergast die jaarlijks de wintermaanden in het gebied verblijft. Het is altijd weer een eer om zulke waarnemingen te kunnen (mee)maken, helaas ging het te snel om er een foto van te maken. Begin 2013 hadden we een lange periode met sneeuw, waardoor de grazers gebruik moesten maken van hun terreinkennis, vetreserves en ervaring om aan voedsel te komen. Als er sneeuw ligt gaat het gebied veel meer leven, doordat er veel sporen zichtbaar worden en je alle wilde dieren makkelijker op spoort. Afb. 2) De nieuwe stier heeft na kennis te hebben gemaakt met de kudde een hele tijd alleen in een uithoek van het gebied gelopen. 5 Afb. 3) Leidstier Sudon op wacht. Afb. 4) Een torenvalk kijkt vanaf een hoge uitkijkpost met de grazende runderen mee, in de hoop dat ze een muis opjagen. Een mooie vorm van samenwerking tussen verschillende soorten! 6 Afb. 5) Konikpaarden schuiven met de hoeven de sneeuw aan de kant om zo bij het gras te komen. Andere grazers en bijvoorbeeld vogels en zoogdieren kunnen zo ook makkelijker onder de sneeuw naar voedsel zoeken. Afb. 6) December/ januari is het ranstijd bij de vossen, dit jaar een moer en rekel zeker een half uur kunnen observeren tijdens hun patrouille. Net voordat ik naar huis wilde gaan, kwamen ze samen door de passage gelopen op een meter of vijftig van de auto. 7 Afb. 7) Schotse Hooglanders hebben een mooie wintervacht waardoor ze perfect zijn aangepast aan het Nederlandse winterweer. Februari/ Maart In Februari was ik als beheerder een aantal weken op vakantie naar Tanzania, waardoor de vrijwilligers samen met een collega van FREE Nature verantwoordelijk waren voor het reilen en zeilen in het gebied. Er zijn deze maand geen noemenswaardige bijzonderheden gebeurd. De grazers stonden op de wintermodus en zochten tussen de sneeuw naar voedsel. Wel was er nog een gevecht tussen de twee leidhengsten in het gebied waardoor er eentje een paar dagen licht kreupel liep. Na een week was dit weer over. Dit gebeurt regelmatig en we houden de zaak goed in de gaten. In de meeste gevallen is ingrijpen niet nodig. Eind februari was de sneeuw uit Nederland verdwenen, maar vroor het nog geregeld. De grazers zoeken dan windstille plekken op om te rusten of herkauwen. Dit kan in een dicht stukje bos zijn of tussen twee heuvels, zoals op de foto op de volgende pagina. Deze maand begint altijd de tijd dat de koeien hun kalveren krijgen. Meestal is de leidkoe hierin de eerste ergens eind maart. Dit jaar ging alles net even wat anders en werden er drie kalveren op één dag geboren. Deze periode vaak samen met Fred, een vrijwilliger, mijn ronde gemaakt, dit was een mooie kans om hem te leren waar je op moet letten om in te schatten wanneer een koe gaat kalveren. Een zeer leerzaam traject voor hem waarbij we samen bijna de geboorte van een kalf van dichtbij konden meemaken. Alleen kende de koe het gebied toch net iets beter en verdween ze uit beeld. Haar met rust gelaten en de natuur zijn gang laten gaan. Toch blijft dit jaarlijks een prachtig tafereel om te volgen! 8 Afb. 8) De schotse hooglanders liggen in de slibvelden uit de wind te herkauwen terwijl een deel van de kudde nog op zoek is naar een lekker hapje. Afb. 9) Het pasgeboren kalf staat naast de leidkoe vlak na het drinken van zijn eerste melk, volgens mij smaakt dat naar meer… 9 Afb. 10) En maakt voor het eerst kennis met zijn broertje. Afb. 11) Kwam tijdens mijn ronde een muizende vos op jacht tegen, hij gebruikt zijn neus en oren om de muizen onder de grond te lokaliseren. Waarna hij gaat graven of als er sneeuw ligt een sprong te maken om zo bij het hol van de muis terecht te komen. 10 April De meeste Hooglanders krijgen zoals al eerder gemeld een kalf ergens tussen februari en april. Bij de konikpaarden worden de meeste veulens geboren in april/ mei. Doordat er begin 2012 twee nieuwe merries uit Limburg met hun veulens naar het gebied waren gebracht om een nieuwe harem te stichten, stond de geboorte van minimaal vier veulens in de planning. Omdat een hengst uit de hengstengroep de twee Limburgse merries onder zijn hoede had genomen, liep de oude leidhengst nog steeds met één merrie. Dit is de reden dat er nogmaals twee nieuwe jonge merries vanuit een gebied van FREE bij Rotterdam naar het Geuzenbos zijn gebracht. Deze merries zijn van een zeldzame bloedlijn en ze moesten een nieuw plekje krijgen. Ze zijn eerst in een deelgebied opgesloten om ze te laten wennen aan de oude leidhengst en zijn leidmerrie. Dit heeft een maand geduurd waarna ze het gehele gebied tot hun beschikking kregen. Omdat beide harems elkaar nog wel eens in het gebied tegenkomen, zag de andere leidhengst nu ook voor het eerst de nieuwkomers. Het gevolg was een lang gevecht tussen beide hengsten waarbij de jongere hengst een nieuwe merrie van de oude hengst kaapte en aan zijn eigen harem toevoegde. Helaas bleef het veulen als wees achter bij de harem waarin die geboren was. Als FREE grijpen we zo min mogelijk in om het natuurlijke gedrag van deze dieren zoveel als toelaatbaar is te bevorderen. Toch hebben we een poging gedaan om merrie en veulen bij elkaar te brengen. Dit is uiteindelijk niet gelukt, waarna het veulen door de donkere leidmerrie werd “geadopteerd”en bij haar mag mee drinken. Het welzijn van het veulen was dan ook niet langer in gevaar en we konden de natuur zijn gang laten gaan en gezamenlijk met alle betrokken dit leerzame proces volgen. Afb. 12) Het eerste veulen van 2013 is geboren op 4 april. 11 Afb. 13) De Hooglander kalveren liggen in een “crèche” in het dorre gras zodat de koeien rustig kunnen grazen, vaak blijft een jonge koe zonder kalf erbij om op te passen. Afb. 14) De ervaren donkere leidmerrie zal zelf bij haar veulen op wacht staan, zodat het veulen kan slapen. 12 Afb. 15) De oude leidhengst is al wat blij dat het langzaam voorjaar wordt en neemt alvast een bad. Afb. 16) Ook de buizerd draait weer zijn rondjes en zoekt zijn nest en partner weer op. 13 Mei Bij de grotere kuddes van FREE Nature zijn er, naast verschillende harems, ook hengstengroepen en pubergroepen aanwezig. Als een hengst of merrie geslachtsrijp wordt, zullen ze om inteelt te voorkomen uit de vertrouwde harem worden verstoten. Een dier zal dan op zoek gaan naar aansluiting bij een puber of hengstengroep. In het Geuzenbos is door het formaat van het gebied ruimte voor twee harems, met als gevolg dat de jonge merrie na een paar dagen aansluiting vond bij de andere in het gebied levende harem. Dit gaat meestal gepaard met een hoop spektakel want de leidhengst en vader wil haar het liefst bij zijn harem houden. We hebben dit jaar de jonge merrie dan ook zeker een week zien zoeken. Uiteindelijk heeft ze de andere harem gevonden, werd ze hier door die leidhengst aan toegevoegd en was het weer rustig. Afb. 17) De jonge merrie zat vol met bijtwonden van de hengst tijdens haar zoektocht naar aansluiting bij een andere harem, terwijl de vertrouwde harem op de achtergrond ook aan het grazen is onder de bomen. 14 Afb. 18) Langzaam aan gaat het gras weer groeien en komen de eerste meidoorns in blad, de goede vruchtbare tijd breekt weer aan zodat de grazers kunnen herstellen van de strenge winter. Afb. 19) Dit veulen is zich nergens iets van bewust en ligt lekker in het voorjaarszonnetje te slapen, zoals alleen een veulen dat kan doen.. 15 Afb. 20) De koniks snoeien de onderste paar meter van een meidoorn op, daarboven heeft de struik vrij spel en bloeit hij overvloedig. Deze foto vertelt daarmee een heel eigen verhaal van directe en indirecte gevolgen van begrazing. Zo kunnen jonge loofbomen veilig kiemen tussen de doorns nadat de zaden daar zijn terecht gekomen toen een gaai zijn wintervoorraad aanlegde, een merel kan er haar nest bouwen en bijen zoeken er naar nectar. Afb. 21) De Schotse hooglanders liggen in deze tijd op warme dagen graag in de schaduw vanwege hun warme wintervacht. 16 Afb. 22) Dit lijkt toch net Oost Afrika? Een mooie harem konikpaarden met verschillende veulens. Afb. 23) Bij de kroning van Koning Willem-Alexander vlogen er als groet aan de nieuwe koning vier F-16’s over van de luchtmacht. Hierbij was de aanvliegroute over het Geuzenbos, het gebied ligt onder de tweede F-16 van rechts. Bron van de foto; Defensie. 17 Juni Deze maand is de overgang van het voorjaar naar de zomer, alle bomen hebben blad en de soortenrijkdom is op zijn hoogst. Een groot deel van het gebied heeft als bodemsoort klei, wat zorgt voor een enorm voedselrijk gebied. Er groeien drie soorten orchideeën in het gebied: gevlekte rietorchis, gewone rietorchis en brede wespenorchis. De eerste twee zijn op verschillende plekken in het gebied vaak bij elkaar, vanaf eind mei tot eind juni op veel plekken zichtbaar in het gebied. Deze plant profiteert van de aanwezigheid van de grazers en dan vooral van hun invloed tijdens de winter door het kort afgrazen van de graslanden en bosweides. Elk jaar vind ik als beheerder op nieuwe plekken rietorchis terwijl andere groeiplaatsen door de successie dichtgroeien met struiken als kornoelje en duindoorn. Dit is de natuurlijke successie, die wordt geremd door de grazers waardoor een bepaald stadium langer aanwezig blijft. De brede wespenorchis is een plantensoort die je vooral in de halfschaduw van bosranden aantreft. Deze komt pas in augustus tevoorschijn. De zomer is de tijd dat de jonge dieren redelijk hard groeien en hun moeders goede stevige melk produceren. Het zijn tijden van overvloed en de grazers maken gericht een keuze waar ze wel of juist niet grazen. Ze zullen de graslanden regelmatig bezoeken, terwijl het bos overwegend bij warm weer wordt gebruikt om te rusten in de schaduw. Het gevolg hiervan is dat de mest van de grazers, met daarin veel voedingsstoffen, wordt verplaatst van de graslanden naar het bos. De graslanden worden daardoor langzaam schraler, terwijl de bossen voedselrijker worden. Afb. 24) Begrazing zorgt voor structuur in het gebied, waardoor vele plantensoorten en diersoorten op een paar vierkante meter elk hun eigen gewenste successiestadium tot hun beschikking hebben. Van kale bodem, via gras, naar kruiden, struiken naar jonge bomen en uiteindelijk bos. 18 Afb. 25) Nadat ook de tweede Rotterdamse merrie door de jonge leidhengst met haar veulen is verhuisd naar de andere harem, zorgt de donkere merrie voor twee veulens. Erg bijzonder en een zeldzame situatie, want normaal zorgen konikpaarden alleen voor hun eigen nageslacht. Deze donkere merrie stamt af van een moederlijn waarin uit het verleden ook zulke waarnemingen bekend zijn. Ze is dan ook van grote waarde voor de kudde in het Geuzenbos Amsterdam. Afb. 26) In de mest van Schotse hooglanders leggen strontvliegen hun eitjes. Zodra de larven uitkomen, trekken ze zich terug in de bodem waardoor ze zorgen voor een verplaatsing van voedingsstoffen uit de mest de bodem in. Hiervan profiteren lokaal weer veel plantensoorten. Ook vogels dragen hun steentje bij door de mest uit elkaar te halen op zoek naar de larven met als gevolg een groter gebied wat wordt bemest. 19 Afb. 27) Ook in het bos zorgen rund en paard voor structuur, waar vele planten en diersoorten van profiteren. Er ontstaan open plekken, struiken worden kort gehouden en tijdens een storm waait er nog wel eens een boom om. Een combinatie van natuurlijke processen zorgt hierdoor voor een zeer gevarieerd gebied met veel verrassingen. Afb. 28) Deel van de kudde hooglanders aan het grazen vlakbij de uitzichttoren. 20 Afb. 30) In het gebied zorgen de Hooglanders voor veel verschillende micromilieus op een relatief klein oppervlakte, waar veel insecten van profiteren doordat er behalve gras ook vele bloeiende kruiden in dit type grasland voorkomen. Afb. 31) Rietorchissen komen in grote aantallen in het gebied voor, doordat gedurende de winter de grazers de graslanden tot op de bodem afgrazen. Hierdoor vormt er zich geen dikke grasmat en kunnen de rietorchissen elk jaar weer bloeien. 21 Afb. 32) Een jong veulen wisselt van baby/wintervacht naar zomervacht. Afb. 33) Icarusblauwtjes zijn zeer talrijk in het noordelijk deel van het Geuzenbos. Ze zijn gebaat bij de bloemrijke graslanden. 22 Afb. 34) ”De drie eenheid”; alle drie de kalveren zijn geboren op dezelfde dag en hebben een sterke band opgebouwd. De jonge koe op de achtergrond houdt ze in de gaten terwijl de rest van de kudde rustig aan het grazen is. Afb. 35) Af en toe moet de rangorde opnieuw worden vastgesteld, de dominante stier kijkt toe. Hij grijpt pas in als het nodig blijkt. In een sociale kudde leven vaak meerdere jonge en dominante stieren. Dit is mede afhankelijk van de samenstelling van de kudde en het karakter van de stieren. Om zijn dominantie aan te tonen, maakt de stier vaak stierenkuilen waar veel zonminnende insecten van profiteren. 23 Afb. 36) Rupsen Dagpauwoog op brandnetel. Juli/ augustus Vanaf begin juli tot eind augustus vindt in het Geuzenbos de bronst plaats bij de Schotse hooglanders. Er zijn een aantal koeien die niet in het goede ritme zitten, maar over het algemeen worden de meesten koeien in deze tijd door de sterkste of slimste stier gedekt. Dit jaar zijn er twee stieren in het gebied, de dominante stier en een nieuwe jonge stier. Beide zullen proberen om koeien te dekken om zo voor het doorgeven van hun genen te zorgen. Pas na de vangactie blijkt door DNA onderzoek wie de vader is van een kalf, vaak wordt de echte dekking niet waargenomen door een beheerder of vrijwilliger. Afgelopen jaar bleek dat een stier die apart van de kudde in een hoek van het gebied liep, wel voor nageslacht had gezorgd. Hoe sterk of mooi de stier ook is, uiteindelijk bepaalt de koe of merrie door wie ze gedekt wordt. Zij is degene die een keuze maakt en daardoor zal ze in een sociale kudde nooit door haar eigen zoon gedekt worden In deze tijd zijn de vliegen zeer actief en zoeken de grazers plekken op waar het een beetje waait. Een andere optie is om kop aan kont te gaan staan en bij elkaar met de staart voor de kop te zwaaien om zo de vliegen te verjagen. Het zijn tijden van grote weelde in het Geuzenbos wat bestaat uit zeer voedselrijke graslanden op kleigrond. Met een enorme explosie aan soorten en grasgroei, de grazers maken dan ook in deze tijd een selectie uit locaties waar voor hun het lekkerste, beste voedsel staat. De rest wordt pas in de loop van de winter opgegeten. Deze planten krijgen de tijd voor zaadvorming en verspreiding en dat waarborgt de aanwezigheid van bepaalde soorten vlinders en vogels. Als alle distels bijvoorbeeld in de loop van de zomer zouden worden opgegeten is er tijdens de winter geen voedsel meer voor zaadetende vogels als de putter of groenling. Ook dit is weer een mooi voorbeeld hoe de grazers zo indirect voor de ontwikkeling van het gebied zorgen. En zie je het Geuzenbos zich elk jaar verder ontwikkelen, gestuurd door de seizoenen , hoe extreem ze ook zijn, mensen en de grazers. 24 Afb. 37) De leidmerrie van de nieuwe harem met vele vliegen om haar hoofd. 25 Afb. 38) Als een koe tochtig is zie je een stier flehmen, hierbij proeft hij uit de urine van de koe het gehalte feromonen. Als dit gehalte hoog genoeg is weet de stier dat de koe gedekt kan worden. In het verhemelte van de mond en net onder de bovenlip zitten de receptoren waarmee hij de feromonen opneemt. Waarna in de hersenen deze worden geanalyseerd. Wanneer de koe dan uiteindelijk een eisprong heeft zal ze na een aantal pogingen van de stier blijven staan en kan hij zijn werk doen, dit wordt het sta reflex genoemd. Afb. 39) De harem van Panor en alle hooglanders staan op de oude schapenweides, met op de achtergrond het rietveld waar jaarlijks een bruine kiekendief en soms de roerdomp broedt. 26 Afb. 40) De dominante stier met op de achtergrond de kerktoren van Halfweg. 27 Afb. 41) Konik paard met gebroken been (21 juli 2013). Zondag 21 juli werd ik als beheerder ‘s middags gebeld door vrijwilligster Anita. Ze meldde dat ze tijdens haar toezicht een dode merrie had gevonden, doodsoorzaak was door het warme weer al niet meer te achterhalen. Het ging om één van de nieuwe Rotterdamse merries, maar een paar uur later kwam er van een Bijzonder opsporingsambtenaar van Recreatieschap Spaarnwoude nog een melding. Er zou een zwaar kreupele merrie in het gebied lopen, dus snel mijn spullen gepakt en er heen gereden. Onderweg ook de dierenarts ingeschakeld en deze zou stand-by blijven. Bij aankomst bleek het been linksvoor op twee plekken te zijn gebroken en werd besloten om deze Rotterdamse merrie door de dierenarts te laten euthanaseren. Ook hiervan was de doodsoorzaak moeilijk te achterhalen, er zijn verschillende mogelijkheden. Één ding is wel duidelijk: het is met veel kracht gebeurd. Zeer waarschijnlijk in volle galop, waarbij ze in een gat is gestapt en haar evenwicht heeft verloren waardoor het been door haar gewicht in een onnatuurlijke stand werd geduwd en is gebroken. Maar hoe is dit dan een gebeurd? Dat blijft een vraag en gissen, maar feit is wel dat iedereen in de buurt mijn nummer heeft zodat we snel konden handelen om verder lijden te voorkomen. Grote verliezers van dit alles zijn de twee weesveulens, waarvan er bij beide harems nu eentje loopt. Het is zaak om deze gedurende de winter goed te blijven volgen en indien nodig actie te ondernemen. [Tijdens het schrijven van het jaarverslag is begin januari 2014 besloten om het merrieveulen wat al sinds mei apart liep te euthanaseren. Het dier was in een te slechte conditie om op eigen houtje de winter te overleven.] 28 September/ Oktober Het najaar is de periode waarin de natuur en de daarin levende dieren zich gaan voorbereiden op de komende winter. De eerste wintergasten komen aan, zoals kramsvogels en koperwieken, maar ook de wintertaling en goudhaantje arriveren in het gebied. Altijd weer een verrassing in welke aantallen de vogels het gebied gaan bezoeken. Doordat er weinig duindoorn bessen waren dit jaar, vlogen veel lijsterachtigen verder op zoek naar voedselrijkere gebieden. In dit jaargetijde maak ik als beheerder altijd even een rondje langs de rasters en zag ik een nieuw bezoeker van het gebied; een roodwang schilpad. Heel benieuwd of deze de komende winter gaat overleven, maar hij is welkom! Afb. 42) Roodwang schilpad bij de vogelkijkhut. Eind september was er een gevecht tussen beide leidhengsten waarbij de ene hengst de andere precies op het gewricht in het been had gebeten. Mijn vrijwilligers hadden dit geconstateerd bij hun toezicht en het aan mij doorgeven. Hengsten zijn wel vaker kreupel na een gevecht, wat meestal na een week wel is hersteld. Maar door het warme weer was de wond aan de binnenzijde van het been gaan ontsteken en volgde een week van behandelen samen met de dierenarts. Hierbij hebben de betrokken vrijwilligers en de dierenarts super goed werk verricht. Samen hebben we ervoor gezorgd dat de hengst om de twee dagen werd verdoofd, waarna het kon worden behandeld. Aan het einde van de week was de ontsteking verdwenen, maar liep de hengst nog wel kreupel. Omdat het gevaar was geweken is besloten om de natuur het zelf verder op te laten lossen. En dat is inmiddels met het gewenste resultaat gebeurd. Ik had als beheerder ook de keuze kunnen maken om de leidhengst bij zijn harem weg te halen, maar de komst van een nieuwe leidhengst zou zorgen voor een aantal maanden van sociale onrust. De meeste merries geven zich pas echt aan een hengst over als ze door hem zijn gedekt, daar voor zal ze steeds proberen om haar eigen keuzes te maken. 29 Afb. 43) Ontsteking wond van de hengst. Afb. 44) Grote kaardenbol, in dit geval een micro ecosysteem op zichzelf. Een spin heeft zijn web gespannen tussen twee kaardenbollen in afwachting van een prooi zoals de vlieg links in beeld. In de loop van de winter eten zaadetende vogels de kaardenbollen leeg, waarna de konikpaarden de koppen ervan opeten in tijden van schaarste. Zomers leven veel insecten van de nectar van de plant en in de loop van de winter speelt hij nog steeds een belangrijke rol. Het is een tweejarige plant die na ontkiemen in zijn het eerste jaar een rozet op de grond vormt en pas het tweede jaar een bloeistengel vormt en gaat bloeien. 30 Afb. 45) In het Geuzenbos leven veel soorten libellen en juffers, zoals deze grote keizerlibel. Afb. 46) In 2013 was er in het gebied op verschillende plekken een explosie waarneembaar van grote klis. Deze plant vormt zaadbollen met weerhaakjes die zo in de vacht van grazers blijven hangen en daardoor door het gehele gebied hun zaden kunnen uitstrooien. Pas in het najaar zorgt de grote klis dat zijn blad eetbaar wordt, zodat de grazers zijn dan rijpe zaden verspreiden. Grazers zijn voor veel planten belangrijk om zich te verplaatsen naar geschikte groeiplaatsen. Ook in de mest zitten vaak onverteerde zaden, die zo een mooie start krijgen op een bemeste bodem. 31 Afb. 47) De vacht van de grazers kan helemaal vol zitten met klitten, gelukkig vallen deze ook weer vanzelf uit de vacht. Veel bezoekers hebben medelijden met de dieren, maar dat is nergens voor nodig. Deze samenwerking die met een mooi woord co-evolutie wordt genoemd is zo ontstaan in de loop van vele duizenden jaren, waar we als mens geen rol in hebben gespeeld. Vooral de wissels en wandelpaden worden het jaar erop omzoomd door de grote klis. November/December Begin november waren er een aantal dagen met storm, met op het hoogtepunt windkracht 9-10. Dat zorgde er voor dat enkele tientallen wilgen in het gebied omwaaiden. Sommige over de wandelpaden, andere zorgden voor nieuwe open plekken in het bos. Als FREE Nature houden we alleen de struinpaden open voor de bezoekers, de rest van het gebied is onder regie van de natuur. Door de storm is er een nieuwe extra wintervoedselbron beschikbaar gekomen in de vorm van twijgen en schors. De grazers hebben dan ook een extra voordeel om de winter door te komen. Tijdens de winter worden de zwakke dieren van de sterke dieren gescheiden. Om dit te volgen houdt de beheerder een conditiescore lijst bij, die loopt van 1 (graatmager/ levensbedreigend) naar een 5 voor moddervet met alle daarbij horende gevolgen. Gemiddeld gaan de dieren met een 3 of 4 de winter in en komen ze er met een score 2 weer uit. De draagkracht bepaalt hoeveel dieren erin het gebied kunnen leven en omdat de draagkracht nog niet is bereikt, is besloten om de huidige kudde in zijn geheel in 2014 in het gebied te laten lopen. Toch kan het altijd gebeuren dat er dieren weg gaan die bijvoorbeeld agressief gedrag vertonen of jonge hengsten/ stieren die anders voor inteelt en of sociale onrust kunnen gaan zorgen. Op deze manier is er in de loop van de jaren een zeer stabiele kudde konikpaarden en schotse hooglanders ontstaan die het gehele gebied benutten. De jaarlijkse vangacties zijn het moment om te sturen in de begrazingsdruk en de samenstelling van de kudde. 32 Afb. 48) Beide veulens drinken bij de leidmerrie, het weesveulen mocht alleen meedrinken. Zelfstandig proberen te drinken liet de merrie of haar veulen niet toe. Op deze manier kon dit weesveulen ondanks dat hij alleen was door de sterke karakters in de harem overleven. (Foto; Anita van de Meer) Afb. 49) En zo gaan we rennend het nieuwe jaar in op weg naar weer een mooi natuurrijk jaar in het Geuzenbos Amsterdam! 33 Vrijwilligers Het beheer in het Geuzenbos leunt naast de samenwerken tussen het Havenbedrijf Amsterdam, de Dienst Ruimtelijke Ordening en Stichting FREE Nature op de inzet van mensen die zich vaak belangeloos als vrijwilliger willen inzetten voor het gebied. Dit zijn de echte steunpilaren waardoor we het nodige werk kunnen verzetten en de grazers op de juiste manier in het gebied kunnen laten leven. En elke vrijwilliger zorgt door zijn eigen achtergrond en karakter voor verfrissende inzichten. De ene vrijwilliger wil het liefst elke week de dieren opzoeken en kijken hoe het met ze gaat, terwijl het een ander om het totaal plaatje gaat en die persoon zich inzet waar dat nodig blijkt. Deze combinatie zorgt voor een team aan mensen die zich allemaal in mooie en moeilijke tijden inzetten voor ditgebied. Met de huidige vrijwilligers hebben we een ploegje van 4-5 mannen en vrouwen die zich verbonden voelen met het gebied. Elk jaar zijn er ’s winters wel wat grote klussen als het snoeien of vrijzagen van de struinpaden, het nalopen of repareren van het buitenraster en de jaarlijkse vangacties. Een deel van het begrazingsgebied is in het verleden gebruikt als vuilstort waardoor er enorm veel voor de in het gebied levende dieren gevaarlijke stukken afval in het gebied rond zwerven. Vanaf 2014 krijgen we daarbij hulp van DWI Vinkenbrug, die naast het afval ook de struinpaden gaan onderhouden en de raster vrij houden van begroeiing. Langzaam aan wordt het gebied steeds bekender en zien we steeds vaker mensen door het gebied wandelen of de hond uitlaten. 2014 wordt dan ook hopelijk een jaar waarin we het gebied weer wat beter op de kaart krijgen! 34 Stallijst Schotse hooglanders 2013 Naam 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Marigold van Rozenburg Branita van het Geuzenbos Merel van Rozenburg Sudon vd Roode beek Macbeth van het Geuzenbos Madoc van het Geuzenbos Magnus van het Geuzenbos Beatrix van het Geuzenbos Marieke van het Geuzenbos Bertina van het Geuzenbos Bounty van het Geuzenbos Einstein van Ekogron Marius van het geuzenbos Mackency van het geuzenbos Binthy van het Geuzenbos Marit van het Geuzenbos m/v Geboortedatum koe koe koe stier koe stier stier koe koe koe stier stier stier koe koe koe 28-03-2005 26-12-2007 03-04-2008 11-03-2009 16-08-2010 10-04-2011 26-03-2012 30-04-2012 26-07-2012 23-06-2011 10-07-2013 13-08-2010 27-03-2013 27-03-2013 27-03-2013 21-07-2013 Kleur rood zwart rood rood rood rood rood zwart rood zwart zwart mix mix rood zwart zwart Actie Limburg, 2014 Limburg, 2014 Bloedverversing Geboren 2013 Geboren 2013 Geboren 2013 Geboren 2013 2013 was een rustig jaar voor de Schotse hooglanders. Er werden vijf kalveren geboren, waarvan drie eind maart en twee half juli. Elk jaar is het maar weer afwachten hoe het afkalveren verloopt, omdat er ook koeien tussen lopen die voor het eerst een kalf krijgen. Deze krijgen altijd wat extra aandacht, maar bij hooglanders is dit eigenlijk niet nodig. De meeste jonge koeien krijgen in hun tweede of derde levensjaar een kalf vaak pas als ze volgroeid zijn. Er gaan eind januari 2014 twee zwarte hooglanders naar een project van FREE Nature in Limburg, waar alleen maar zwarte hooglanders lopen naar aanleiding van de wens van de opdrachtgever. En dan hebben we nog de nieuwe stier die als bloedverversing naar het gebied is gekomen. In het Geuzenbos loopt een rustige, op een natuurlijke manier opgebouwde kudde die bestaat uit verschillende koeien en hun nageslacht. Hierdoor is er een goede balans binnen de kudde en hebben we ondanks factoren van menselijke aard als afval of hun reactie op publiek geen dieren hoeven behandelen of weghalen. 35 Koniks: Harem A (zuid) Naam 1 2 3 4 5 6 7 8 9 m/v Geboortedatum Hengst Merrie Merrie Merrie Merrie Hengst Merrie Merrie 05-06-2006 22-06-2007 03-05-2007 14-03-2012 01-04-2013 07-05-2013 05-05-2011 01-05-2011 Naam m/v Geboortedatum Goldi van de Passewaaij Donna van Leeuwen Noa van de Rug Dounya van het Geuzenbos Melinda van het Geuzenbos Hengst Merrie Merrie Merrie Merrie 30-04-2000 27-04-2006 12-04-2012 16-04-2013 23-04-2013 Panor van de Rug Nizwa vd Rug Aveana vd Rug Anita van de Rug Anna van het Geuzenbos Nimrod van het Geuzenbos Nora van de Landtong Melanie van de Landtong Veulen Aveana Kleur Actie lichtvos Geboren 2013 Geboren 2013 Euthanasie Euthanasie Vermist Koniks: Harem B (Noord) 1 2 3 4 5 Kleur Actie donker Geboren 2013 Euthanasie Bij de konikpaarden is er wel het één en ander gebeurt en hebben we drie maal de dierenarts nodig om een dier te behandelen of euthanaseren. In maart zijn er uit een begrazingsgebied van FREE Nature bij Rotterdam, de Landtong Rozenburg, twee jonge merries aan de harem van Goldi toegevoegd. Deze hebben gezamenlijk apart van de andere harem in een deel van het gebied een maand aan elkaar kunnen wennen. Inmiddels waren er ook al twee veulens geboren bij deze twee merries. In totaal zijn er dit jaar vijf veulens geboren, waarvan er één als vermist is opgegeven omdat de merrie zichtbaar een veulen had gekregen maar deze niet bij haar liep. Waarschijnlijk was het niet levensvatbaar en heeft de merrie het ter plekke achter gelaten. Zoals al eerder in het jaarverslag werd vermeld, zijn beide Rotterdamse merries ook al weer dood, de ene had een gebroken been en de andere werd dood gevonden in het gebied. Het hengsten weesveulen loopt nog bij de harem en gaat het wel redden doordat het langer samen is geweest met zijn moeder. Het merrie weesveulen ging in de loop van de winter snel achteruit en hebben we op in moeten grijpen. Voor 2014 staan er naast de komst van nieuwe veulens geen nieuwe merries gepland om in het gebied los te laten. We laat het komende jaar de kudde op natuurlijke wijze groeien tot ongeveer 15 dieren verspreid over twee harems en eventueel een puber of hengstengroep. 36 Colofon Uitgave: Nature Augustuslaan 36 6642 AB Beuningen Tekst en foto’s: Arjen Boerman, In opdracht van: Haven Amsterdam Nature © Copyright Nature Alles uit dit verslag mag worden overgenomen of geciteerd, mits de bron duidelijk wordt vermeld. Het Geuzenbos is in beheer bij Haven Amsterdam en maakt deel uit van de Provinciale ecologische hoofdstructuur. Nature beheert het Geuzenbos sinds 2007 in opdracht van Gemeente Amsterdam en sinds 2012 in opdracht van Haven Amsterdam.
© Copyright 2024 ExpyDoc
