Inspirerende voorbeeldacties van milieucharterlaureaten

Inspirerende voorbeeldacties
van milieucharterlaureaten
Milieucharter Oost-Vlaanderen
cyclus 2013
In samenwerking met en gesteund door de provincie Oost-Vlaanderen
Milieucharter Oost-Vlaanderen
Het certificaat voor milieuvriendelijke bedrijven !
Milieucharter Oost-Vlaanderen richt zich naar bedrijven die een actief milieubeleid willen voeren en
die milieuzorg als een vaste waarde binnen het bedrijf zien.
Met Milieucharter Oost-Vlaanderen wil Voka - Kamer van Koophandel Oost-Vlaanderen en de
Provincie Oost-Vlaanderen bedrijven helpen in het uitwerken van hun milieubeleid én de
mogelijkheid geven erkenning te krijgen voor hun milieuprestaties.
Het milieucharter wordt toegekend indien een bedrijf voldoet aan de milieuwetgeving en tijdens het
actiejaar minimaal 4 milieudoelstellingen in concrete acties omzet. Een evaluatiecommissie,
samengesteld uit vertegenwoordigers van verschillende overheidsinstanties en vertegenwoordigers
van de bedrijfswereld, beslist over toekenning van het charter.
De deelnemers bepalen zelf de acties die ze willen realiseren. Basisprincipe hierbij is dat de acties
niet alleen een meerwaarde betekenen voor het leefmilieu, maar ook een meerwaarde hebben voor
de onderneming (personeelsbetrokkenheid, imago, …). Milieucharterdeelnemers bewijzen zo jaar
naar jaar dat milieuzorg ook economisch loont. Zij realiseren immers besparingen op ondermeer
energie, grondstoffen, afvalstoffen en tonen aan dat milieuzorg resulteert in een efficiënte
bedrijfsvoering en een betere relatie met de omgeving.
Milieucharter Oost-Vlaanderen betekent:
 Een hulpmiddel bij de uitbouw van het milieubeleid en de sensibilisering van medewerkers
 positieve profilering van het bedrijf naar stakeholders (personeel, buren, klanten, overheid, …)
 bekendmaking van de milieuprestaties van het bedrijf in de pers
 controle op conformiteit met de wetgeving
 jaarlijkse toetsing van het milieubeleid en evaluatie van de genomen acties waarbij het
evaluatieteam adviezen en aanbevelingen formuleert
 constructief contact met overheden
Dit jaar hebben alle milieucharterlaureaten één van hun acties toegelicht in een fiche, waarbij zowel
de milieu-, als de financiële en sociale voordelen van de uitgevoerde actie worden aangegeven.
Ze willen u hierdoor inspireren en dagen u uit op zoek te gaan naar de win-win voor uw bedrijf én
voor het milieu.
Wij wensen u veel leesplezier !
Annemie De Proft
Projectcoördinator duurzaam ondernemen
Katja Daems
Projectcoördinator milieu en energie
Noordlaan 21 – 9200 Dendermonde
Tel. 052 33 98 29 | fax 052 33 98 01 |Mobiel 0473 51 91 35
[email protected]| www.voka.be/oost-vlaanderen
Lammerstraat 18 – 9000 Gent
Tel. 09 266 15 61 | fax 09 266 14 41 | Mobiel 0486 66 90 91
[email protected] | www.voka.be/oost-vlaanderen
PS. Denk aan het milieu en druk de fiches niet onnodig af !
Juni 2014
In samenwerking met en gesteund door de provincie Oost-Vlaanderen
Inhoudstafel
Hieronder vindt u de acties terug per thema. Sommige acties hebben betrekking op verschillende
milieudomeinen, deze worden dan ook in de inhoudstafel bij de verschillende betreffende thema’s geplaatst.
In deze bundel zijn de voorbeeldacties alfabetisch gerangschikt per bedrijf.
U vindt deze bundel ook digitaal op onze website www.voka.be\oost-vlaanderen
Thema : Milieubeleid en milieuzorg
Assa Abloy, Melle
Benteler Automotive, Desteldonk
Cargill, Gent
Cnudde verpakking, Kruishoutem
Compaan, Sint-Amandsberg
Solutia Europe, Gent
EOC Belgium Adhesive Division,
Evergem
EOC Surfactants, Evergem
Hamann International Logistics,
Wetteren
Honda Motor Europe, Gent
KTN Truck & Trailer, Kallo
Vanas, Kruibeke
Victor Buyck, Eeklo
Thema : Water
Cargill, Gent
Cavalier, Eeklo
Drukkerij VD, Temse
EOC Belgium Latex, Evergem
Plastal, Gent
Taminco, Gent
Thema : Lucht
Eco Print Center, Lokeren
Honda Belgium, Aalst
Meyland, Adegem
On Semiconductor, Oudenaarde
Taminco, Gent
Transport Mervielde, Ertvelde –
Rieme
Thema : Energie
Aelbrecht-Maes, Gent
Op punt stellen opvolging brandstofverbruik bedrijfswagenpark
Reductie transporten papier & karton afval
Veiliger en milieuvriendelijker doseren van chemicaliën
Opleiding noodprocedure als teambuilding
Opleiding milieu: meewerken aan een leefbare omgeving
Quiz – De ‘Veiligste’ Mens
Energiegedragsscan
5S op weg naar LEAN
Bedrijf zonder papieren, digitalisering maakt onderneming efficiënter
Interne opleiding: Ten afval!
Together for a sustainable footprint
Sensibilisering bandenspanningscontrole
Meting van milieumanagementprestaties met maturiteitsindex
Veiliger en milieuvriendelijker doseren van chemicaliën
Droog reinigen (efficiënt en milieuvriendelijk)
Drukken met hemelwater
Geëmailleerde temperatuursondes in de reactoren zorgen voor minder
cleaningen
Installatie voor hergebruik van regenwater
T-CARE dag (Taminco care dag)
Omschakelen van ready made wasdoeken naar eigen fabricage
Goede verpakking zorgt voor optimaal geladen vrachtwagen
Milieubeleid: functionaliteit van beoogde doel primeert
Reductie solventverbruik
T-CARE dag (Taminco care dag)
Biofilter
Allnex, Dendermonde
Herstelling persluchtlekken
Centralisatie van departementen
Arcelor Mittal, Gent
Automatische START/STOP ook op een productielijn
Benteler Automotive, Desteldonk
Brouwerij L. Huyghe, Melle
Delaval, Drongen
Managementsysteem ISO 50001 ter ondersteuning van het energiebeleid
Koelen zonder zorgen
Duurzame energie reductie door slimme groene investeringen
In samenwerking met en gesteund door de provincie Oost-Vlaanderen
Desso, Dendermonde
Drukkerij De Cuyper, Zele
Eandis, Melle
EOC Belgium Adhesive Division,
Evergem
Havenbedrijf Gent, Gent
Initial Textiles, Lokeren
HUB-KAHO, Gent
Neyt, Beervelde
Niko, Sint-Niklaas
OVMB, Gent
Vanas, Kruibeke
Volvo Car, Gent
Vondelmolen, Lebbeke
Wycor, Wetteren
Sluiten loskade garenexpeditie
Restwarmterecuperatie compressor
Intelligent street light
Energiegedragsscan
Vergroening eigen mobiliteit
Productiehal verwarmen zonder GAS
Integratie van een energiemanagement-systeem op de
Technologiecampus Gent
Energiebesparing en geluidsreductie
Energiezuinige elektrische thermoplastmachines
Halogeen wordt LED
Sensibilisering bandenspanningscontrole
Optimaliseren temperatuur spuitcabines
Een installatie om juiste bandenspanning bij te regelen
Verminderen van persluchtverbruik
Thema : Materialen, afval en verpakkingsafval
Benteler Automotive, Desteldonk
Reductie transporten papier & karton afval
DSV Solutions, Desteldonk
Reductie papierverbruik
Solutia Europe, Gent
Dubbelwandige IBC voor gevaarlijk afval
Eco Print Center, Lokeren
Omschakelen van ready made wasdoeken naar eigen fabricage
EOC Belgium, Oudenaarde
Vervanging zakgoed door bigbags
Honda Motor Europe, Gent
Interne opleiding: Ten afval!
Milliken, Gent
Afval verminderen bias weefsel
Taminco, Gent
T-CARE dag (Taminco care dag)
Voka KvK OV, Gent
Brooddozen think out of the box
Thema : Gevaarlijke stoffen en preparaten
Cargill, Gent
Veiliger en milieuvriendelijker doseren van chemicaliën
Cavalier, Eeklo
Droog reinigen (efficiënt en milieuvriendelijk)
Solutia Europe, Gent
Dubbelwandige IBC voor gevaarlijk afval
Thema : Inkoop/investeringen
Drukkerij Schaubroeck, Nazareth
Romi Laundry Services, Wetteren
Onderhoud beheersen
Trommelfilter
Thema : Bodem
Cargill, Gent
Solutia Europe, Gent
Meyland, Adegem
Vitaline, Dendermonde
Veiliger en milieuvriendelijker doseren van chemicaliën
Dubbelwandige IBC voor gevaarlijk afval
Milieubeleid: functionaliteit van beoogde doel primeert
Vermijden van bodemverontreiniging
Thema : Geluid/licht
Eandis, Melle
Neyt, Beervelde
OVMB, Gent
Prefaco, Lebbeke
Prefaco, Lebbeke
Intelligent street light
Energiebesparing en geluidsreductie
Halogeen wordt LED
Geluidsreductie door aankoop heftruck met noise reduction kit
Geluidsreductie door vervanging rollagers
In samenwerking met en gesteund door de provincie Oost-Vlaanderen
Thema : Omgeving
Aronia, Gent
Assa Abloy, Melle
AZ Sint-Blasius
AZ Sint-Blasius
Cargill, Gent
CBR Cement, Sint-Kruis-Winkel
Cnudde verpakking, Kruishoutem
Eandis, Melle
KTN Truck & Trailer, Kallo
Vandenbussche, Aalter
TMVW, Gent
Insecten op hotel
Op punt stellen opvolging brandstofverbruik bedrijfswagenpark
Zonder motorgedruis naar het ziekenhuis
Bijen verwelkomen bezoekers
Veiliger en milieuvriendelijker doseren van chemicaliën
Ecologische jacht op konijnen
Opleiding noodprocedure als teambuilding
Intelligent street light
Together for a sustainable footprint
Sensibiliseren d.m.v. Veiligheidsdag
Nestkastjes op watertorens: een mooie thuis voor gierzwaluwen
In samenwerking met en gesteund door de provincie Oost-Vlaanderen
Herstelling persluchtlekken
Thema
Energie
Bedrijfsgegevens
Korte omschrijving
De compressor werkt op een druk van 7-8 bar omwille van de lasersnijmachine.
Om sluimerverbruiken te vermijden wordt de compressor ’s morgens en ’s avonds
manueel in- en uitgeschakeld.
Persluchtlekken werden hersteld.
Aelbrecht-Maes nv
Economisch voordeel / Financieel aspect
Skaldenstraat 131
Perslucht kost ongeveer 12 € per 1000 Nm³. Deze 12 € is als volgt verdeeld:
9042 Gent
1 € voor de investeringen in compressoren en leidingen
www.aelbrechtmaes.be
1 € voor het onderhoud van de installatie
10 € voor de energie nodig om de perslucht te produceren
Sector
Metaal
Activiteit
Studie en uitvoering
van metaalconstructies
en uitvoering van
onderhoudswerken
Lekverliezen kunnen veel geld kosten
DIAMETER OPENING LEKDEBIET BIJ 7 barg JAARKOST à 0.12 €/kWh
(mm)
(m³/u)
(€/jaar)
0.1
0.04
4
1
4.3
452
3
42
4420
5
120
12620
10
433
45520
Milieuvoordeel
Lager energieverbruik
Sociaal voordeel
Betere werkomstandigheden door beperken geluidshinder
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 27/05/ 2014
F_KRN_237 v1
Centralisatie van departementen
to van het bedrijf
Thema
Energie
Bedrijfsgegevens
Allnex
Steenweg naar
Wetteren 20
9200 Dendermonde
www.allnex.com
Korte omschrijving
De departementen Logistiek, Onderhoud en Kwaliteit van Allnex bevonden zich
vroeger verspreid over de site. Het samenbrengen van deze departementen zorgt
voor een hogere operationele efficiëntie. Een verdere optimalisatie van het
energieverbruik was dankzij deze verandering bovendien mogelijk. Zo wordt de het
water nodig voor de vloerverwarming vanaf heden verwarmd door de restwarmte van
condensaat.
Sector
Chemie
Activiteit
Productie van radcure
monomeren voor
acrylaatharsen
Economisch voordeel / Financieel aspect
Deze aanpassing zorgt voor een energiebesparing van 19500 euro op jaarbasis.
Milieuvoordeel
Stoom wordt gebruikt om reactoren op te warmen. Door het condensaat voldoende
te gaan afkoelen zorgen we er voor dat we minder flash-verliezen hebben. Hierdoor
gaat minder water verloren waardoor we minder vers water moeten gaan opwarmen
om opnieuw stoom te produceren.
De vroegere gebouwen werden verwarmd met elektrische vuren dewelke nu zijn
uitgeschakeld.
Sociaal voordeel
De operationele efficiëntie weerspiegelt zich voornamelijk in een betere
communicatie en een nog betere teamspirit.
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 14 / 04 / 2014
F_KRN_237 v1
Automatische START/STOP
ook op een productielijn
Thema
Energie
Bedrijfsgegevens
ArcelorMittal Gent
Kennedylaan 51
9042 Gent
www.arcelormittal.com/gent
Basisindustrie
Vlak koolstofstaal
Korte omschrijving
ArcelorMittal Gent beschikt over 3 lijnen om het vlak staal te inspecteren alvorens het
naar de klant te verzenden. Vroeger was het zo dat de hydraulische pompen, de
koelventilatoren van de motoren en de frequentieomvormers ingeschakeld bleven
tijdens momenten van inactiviteit, tijdens ploegwissels en tijdens maaltijden. Ook bij
langere stilstanden werd het manueel uitschakelen van de lijn al eens vergeten.
Naar analogie met wat vandaag in vele auto’s ter beschikking is worden op één van
deze lijnen alle vermelde verbruikers nu automatisch uitgeschakeld op het ogenblik
dat de lijn meer dan 10 minuten inactief is. Per bedieningspaneel is er een start/stop
knop voorzien. Door het indrukken van deze knop komt de lijn automatisch in de
toestand waar de lijn verlaten werd en kan men gewoon verder werken.
Economisch voordeel / Financieel aspect
Investering (software & materiaal):
ca. 9.000 €
Verbruik vóór (zonder START/STOP): 0.0463 MWh/ton
Verbruik na (met START/STOP):
0.0215 MWh/ton
Besparing elektriciteitsverbruik in 2013 door ‘START/STOP’-project:
8604 ton/maand * (0.0463-0.0215) MWh/ton * 12 maand = 2560 MWh
De filters in de ventilatiekanalen dienen ook minder snel vervangen te worden.
Milieuvoordeel
Vermindering elektriciteitsverbruik.
Sociaal voordeel
Door het introduceren van de START/STOP is de omgeving van de lijn een stuk stiller,
aangenamer en dus ook veiliger geworden.
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 5/5/2014
F_KRN_237 v1
Insecten op hotel
Thema
Omgeving
Bedrijfsgegevens
ARONIA NV
Gustaaf Callierlaan 256
9000 Gent
www.aronia.be
Sector
schoonmaak
Korte omschrijving
Een insectenhotel, ook wel insectenmuur genoemd, is een door de mens gecreëerde
leefruimte en/of overlevingsplaats voor insecten. Het biedt onderdak aan de
beestjes tijdens de winter. In de lente en zomer is het de plaats om eitjes te leggen.
De insectenmuren zijn beschikbaar in verschillende vormen, indelingen en met
verschillende materialen. Veel mensen zijn bang om een insectenmuur aan te
schaffen, men denkt dat er dan enkel bijen of wespennest in komen. Echter is de
kans hierop zeer klein. Welke insecten op uw insectenhotel afkomen is afhankelijk
van hoe deze is ingedeeld en met welke materialen. Daarnaast speelt de
bevestigingsplaats ook nog een rol.
Het insectenhotel is de ideale manier om de natuur te steunen, daarnaast zorgt u
met een insectenmuur voor een natuurlijk evenwicht in u eigen tuin.
Activiteit
Waarom een insectenhotel?
Insecten zijn belangrijke beestjes om de natuur in evenwicht te houden. Zo eten
Klassieke schoonmaak,
insecten bladluis op en zorgen voor de bestuiving van bloemen. Nu er steeds meer
schoonmaakconsultancy tuinen alleen bestraat worden en de verstedelijking toeneemt, wordt het voor
en facilitaire diensten
insecten steeds lastiger om veilige nestelplaatsen te vinden.
Een insectenmuur biedt insecten een beschermde leefomgeving aan. Juist nu de
maatschappij steeds meer verstedelijkt, komt de variatie van planten, insecten en
dieren in gevaar. Met het insectenhotel lok je insecten, die zich vervolgens in alle
rust kunnen nestelen.
Economisch voordeel / Financieel aspect
Milieuvoordeel
Bijdrage aan biodiversiteit
Sociaal voordeel
Aangename werkomgeving
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 5/6/ 2014
F_KRN_237 v1
Op punt stellen opvolging
brandstofverbruik bedrijfswagenpark
Thema
Milieubeleid en milieuzorg / Omgeving
Bedrijfsgegevens
ASSA ABLOY
Entrance Systems
Belux
GontrodeHeirweg
192
9090 Melle
Korte omschrijving
Continue sensibilisering brandstofverbruik bedrijfswagens: iedereen die met een
bedrijfswagen rijdt, heeft een individuele communicatie ontvangen. Er wordt telkens een
vergelijking gemaakt met het historische verbruik van de persoon zelf en met het
gemiddelde verbruik van hetzelfde type wagen (servicewagen, personenwagen). Deze
communicatie bracht heel wat veranderingen teweeg.
Bovendien worden “zware voeten”, met een verbruik boven het gemiddelde, door hun
leidinggevende hierop aangesproken na een periode van 3 maanden.
Sector
Industriële
poorten en
dockingsystemen
Gemiddeld verbruik bedrijfswagens per jaar
11,00
Activiteit
Het plaatsen
alsmede
onderhouden,
service verlenen
en automatiseren
van industriële
overheadpoorten,
snellooppoorten,
Megadoor,
dockshelters,
docklevellers en
laadhuizen.
Verbruik (L/100km)
10,00
9,00
Gemiddeld verbruik binnendienst
(L/100km)
8,00
Gemiddeld verbruik buitendienst
(L/100km)
7,00
Gemiddeld verbruik techniekers
(L/100km)
6,00
5,00
2011
2012
2013
Economisch voordeel / Financieel aspect
Besparing brandstofverbruik per gereden kilometer.
Milieuvoordeel
Besparing van brandstof en beperking van CO2-uitstoot en andere luchtemissies.
Sociaal voordeel
Bewustmaking van personeel rond milieu-relevante thema’s.
Meten is weten: indicator
Brandstofverbruik per type
voertuig
Alle bedrijfswagens
2011
2012
2013
8,71 (L/100km)
8,59 (L/100km)
8,47 (L/100km)
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 22 / 05 / 2014
F_KRN_237 v1
Zonder motorgedruis naar het ziekenhuis
Thema
Omgeving
Bedrijfsgegevens
AZ Sint-Blasius
O.L. Vrouw van Troost vzw
Kroonveldlaan 50
9200 Dendermonde
www.azsintblasius.be
Korte omschrijving
Organisatie van een fietsactie i.s.m. de politie en het OCMW van Dendermonde.
 Er werd een ontbijt voor de fietsers aangeboden van 6u00-9u00
 Er werd een versnapering voorzien voor de laatdiensten van 12u30-14u00
 Er werden 31 fietsen gegraveerd door de lokale politie
 50 fietsen kregen een nazicht en kleine fietsenherstellingen werden
onmiddellijk uitgevoerd ism fietsherstelplaats OCMW
Sector
Gezondheidssector
Activiteit
Algemeen Ziekenhuis
Economisch voordeel / Financieel aspect
- Verhogen productiviteit en motivatie medewerkers
Milieuvoordeel
- Promoten duurzame mobiliteit
- Vermijden CO2-uitstoot
Sociaal voordeel
- Gezondere werknemers
- Gemotiveerde werknemers
Meten is weten: indicator
Ziekenhuisbreed:
- Aantal €/maand uitbetaald aan fietsvergoeding
- Aantal werkdagen in een maand
- Aantal gewerkte dagen door werknemers in een maand
Op dienstniveau
- Aantal €/jaar uitbetaald aan fietsvergoeding
- Aantal koppen per dienst
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 05/06 / 2014
F_KRN_237 v1
Bijen verwelkomen bezoekers
Thema
Omgeving
Bedrijfsgegevens
Korte omschrijving
Aanleg van een ecologische bijentuin, ter hoogte van de bezoekersparking.
Zo'n kleurenpracht kan je -volgend jaar- ook makkelijk in je eigen tuin creëren; op het
internet vind je tal van tips over het aanleggen ervan. En de bijtjes: die krijg je er
uiteraard gratis bij...
AZ Sint-Blasius
O.L. Vrouw van Troost vzw
Kroonveldlaan 50
9200 Dendermonde
www.azsintblasius.be
Sector
Gezondheidssector
Activiteit
Algemeen Ziekenhuis
Economisch voordeel / Financieel aspect
- Verhogen productiviteit en motivatie medewerkers
Milieuvoordeel
- Stimuleren biodiversiteit
Sociaal voordeel
- Gezondere werknemers
- Gemotiveerde werknemers
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 12/06 / 2014
F_KRN_237 v1
Reductie transporten
papier & karton afval
Thema
Afval en Verpakkingsafval / Milieubeleid en Milieuzorg
Bedrijfsgegevens
Benteler Automotive
Belgium nv
Mai Zetterlingstraat 70
9042 Desteldonk
www.benteler.com
Sector
Auto-industrie
Korte omschrijving
Benteler zamelt elke werkdag gemiddeld 1100 kg papier & karton afval in. Tot juli
2013 gebeurde dat in een open 40 m³ container die dagelijks geledigd werd.
In augustus 2013 werd de energiezuinige verdichtingsinstallatie Roll-Packer geplaatst.
Deze rolt enkele keren per dag over het papier & karton en drukt het samen
waardoor er gemiddeld 4000 kg in een open 40 m³ container gaat. Dit heeft als
positief gevolg dat het aantal transporten van het papier & karton afval op jaarbasis
daalde van 230 naar slechts 63.
Benteler draagt zo zijn steentje bij aan een vermindering van het aantal vrachtwagens
op de weg en zorgt er zo ook voor dat er minder CO2 wordt uitgestoten.
Activiteit
Vervaardiging van
delen & toebehoren
voor motorvoertuigen
Leveranciers
Vanheede
Environment Group
&
Bergmann
Economisch voordeel
Minder transportkosten
Milieuvoordeel
Een lagere CO2 -emissie ten gevolge van minder vrachtwagentransporten.
Sociaal voordeel
Dit initiatief past in het beleid inzake ‘Duurzaam Ondernemen’.
Meten is weten: indicatoren
De ingezamelde gewichten en het aantal transporten.
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 26/05/2014
F_KRN_237 v1
Managementsysteem ISO 50001
ter ondersteuning van het energiebeleid
Thema
Energie / Milieubeleid en Milieuzorg
Bedrijfsgegevens
Benteler Automotive
Belgium nv
Mai Zetterlingstraat 70
9042 Desteldonk
www.benteler.com
Sector
Auto-industrie
Korte omschrijving
Binnen Benteler liepen al meerdere jaren acties om het energieverbruik te doen dalen
en om rationeler om te gaan met energie. Teneinde dit op een continue basis te
kunnen blijven doen, startte het bedrijf in september 2012 met de implementatie van
het energiemanagementsysteem ISO 50001. Op 11 juni 2013 verkreeg Benteler als
één van de eerste bedrijven in Oost-Vlaanderen het certificaat.
Zo kan Benteler ook in de toekomst verder blijven werken aan een gestructureerde
aanpak van zijn energieverbruik en levert het een belangrijke bijdrage aan de reductie
van de CO2-emissie.
Activiteit
Vervaardiging van
delen & toebehoren
voor motorvoertuigen
Economisch voordeel
Minder verbruik = minder kosten.
Milieuvoordeel
Een lagere CO2 -emissie.
Sociaal voordeel
 dit initiatief past in het beleid inzake ‘Duurzaam Ondernemen’
 bevordering energiebewustzijn bij de werknemers: zij krijgen tips & tricks die
ze ook in hun privé kunnen toepassen.
Meten is weten: indicator
 Key Performance Indicatoren: kWh elektriciteit/auto, m³ gas/auto en m³
perslucht/auto
 ter sensibilisering worden de verbruiken & de genomen acties geafficheerd.
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 26/05/2014
F_KRN_237 v1
Koelen zonder zorgen
entatieve foto van het
Thema
Energie
Bedrijfsgegevens
Korte omschrijving
Om de efficiëntie van de koeling te verbeteren (en dus het elektriciteitsverbruik te
drukken) werden
3 koelcompressoren van 45 kW vervangen door 2
koelcompressoren van
45 kW waarvan 1 frequentiegestuurde en 1 met
hoogrendement.
Brouwerij L. Huyghe
Brusselsesteenweg
282
9090 Melle
www.delirium.be
Sector
Bierbrouwerij
Activiteit
Brouwen en bottelen
van bieren en
commercialiseren van
eigen geproduceerde
bieren
Economisch voordeel / Financieel aspect
Het totale elektriciteitsverbruik is gedaald van 27,25 kWh/HL bier in 2008 naar 19,99
kWh/HL bier in 2013. Dit is een daling met 26,6%. Gelet op de energieprijzen brengt
dit een aanzienlijke kostenbesparing mee.
Milieuvoordeel
Het totale elektriciteitsverbruik is gedaald van 27,25 kWh/HL bier in 2008 naar 19,99
kWh/HL bier in 2013. Dit is een daling met 26,6%.
Meten is weten: indicator
In 2013 is het totale energieverbruik 19,99 kWh/HL bier. De target is 18 kWh/HL bier
en werd gehaald uit benchmarking.
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 20 / 05/ 2014
F_KRN_237 v1
Veiliger en milieuvriendelijker doseren van
chemicaliën
Thema
Milieubeleid en milieuzorg / Water / Bodem / Gevaarlijke
stoffen en preparaten / Omgeving
Bedrijfsgegevens
Cargill NV
Moervaartkaai 1
9042 Gent
www.cargill.be
Sector
Levensmiddelenindustrie
Activiteit
Vervaardigen van
plantaardige olie,
productie van
biodiesel
Korte omschrijving
Aan onze waterzuiveringsinstallatie dienen verschillende chemicaliën gedoseerd te
worden, zowel als nutriënt, als voor het reinigen van de membranen. Deze
chemicaliën zijn allen irriterend of corrosief. Vroeger werden hiertoe cubitainers
rechtstreeks onder de doseerpompen geplaatst, en was er slechts een zeer beperkte
manoeuvreer-ruimte voor het plaatsen van de containers. Het laatste restant kon ook
niet uit de cubitainers gepompt worden. Hiertoe was een vrij risicovolle operatorhandeling vereist, en bestond de kans op morsen van het product.
De situatie werd als volgt aangepast:
- Binnen werden 4 dubbelwandige containers geplaatst met overvulbeveiliging; van
hieruit worden de doseerpompen nu gevoed.
- Deze dubbelwandige vaten worden gravitair gevuld vanuit de buiten opgestelde
cubitainers. Deze zijn overdekt opgesteld, en voorzien van een inkuiping.
- De operator plaatst de cubitainer op de daartoe voorzien plaats, en koppelt de
losslang aan. Hij kan de lossing pas starten indien voldoende vrije ruimte
beschikbaar is. De cubitainer ledigt zich vervolgens volledig in het dubbelwandige
vat.
- Minder kans op lekken, en veiliger werkomstandigheden voor de operator.
Economisch voordeel / Financieel aspect
Beperkt. In de “oude” situatie konden de cubitainers niet volledig geledigd worden.
Dit leidde tot een beperkt productverlies.
Milieuvoordeel
Door deze aanpassing aan de installatie is de kans op morsen van product aanzienlijk
verminderd. Dit heeft (positieve) implicaties naar bodem en water, alsook is de kans
op mogelijke blootstelling aan het product ernstig gereduceerd.
Sociaal voordeel
Vergemakkelijkt het bijvullen van de chemicaliën aanzienlijk; minder risicovolle
operator-activiteiten vereist.
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 02 /06 / 2014
F_KRN_237 v1
DROOG REINIGEN
(efficiënt en milieuvriendelijk)
Thema
Water / Gevaarlijke stoffen en preparaten
Bedrijfsgegevens
Cavalier nv
Burgemeester Lionel
Pussemierstraat 46
9900 Eeklo
www.cavalier.be
Sector
Voeding
Activiteit
Producent van
chocoladeproducten
zonder toegevoegde
suikers
Korte omschrijving
Droogijsstralen of ijsstralen is een reinigingstechniek die werkt op basis van perslucht
en koolzuurgas. Het straalpistool projecteert de droogijskorrels (pellets) bij een
temperatuur van -78.5 °C met hoge snelheid tegen het te reinigen oppervlak. De
korrels komen in botsing met het oppervlak en sublimeren meteen zonder vloeistof te
vormen. Ze gaan dus direct over naar gasvormige toestand. Enkel de verwijderde
vervuiling blijft over. De vervuiling gaat bij het afval voor vergisting en komt dus niet
in het afvalwater terecht. Droogijsstralen is dus ideaal voor een grondige reiniging van
o.a. oppervlakken die niet in contact mogen komen met water.
Economisch voordeel / Financieel aspect
De techniek droogijsstralen is niet-abrasief en niet-corrosief:
 Geen agressieve inwerking op het oppervlak
 Geen materiaalbeschadiging
 Langere levensduur van uw machines
Milieuvoordeel
Milieuvriendelijk reinigen is één van de belangrijkste voordelen van droogijsstralen:
 Geen (schadelijke) chemische middelen
 Geen straalresten in machines
 Geen chemisch afval
 Geen vermenging met de verwijderde contaminant
 Weinig of geen opruimkosten
Leverancier
Naam
Adres
website
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 20/ 05/ 2014
F_KRN_237 v1
Ecologische jacht op konijnen
Thema
Omgeving
Bedrijfsgegevens
Korte omschrijving
De Groep HeidelbergCement, waarvan CBR Gent deel uitmaakt is een
industrieel pionier op het gebied van beheer van de biodiversiteit in haar
groeven en ontginningsvestigingen. Het bedrijf weet echter dit beleid door te
trekken naar haar productievestiging in Gent.
HeidelbergCement Benelux
CBR Cementbedrijven
Arbedkaai 3
9042 Sint-Kruis-Winkel
www.cbr.be
www.quarrylifeaward.be
www.heidelbergcement.com/
benelux
Sector
bouwmaterialen
Activiteit
Productie, verkoop en
levering van cement,
stortklaar beton en
granulaten
Economisch voordeel / Financieel aspect
Het Europese of wild konijn woont in zelf gegraven, veelvuldig vertakte bouwen,
met meerdere uitgangen. Konijnen kunnen zich enorm snel voortplanten: de
jongen kunnen in hun geboortejaar al weer jongen krijgen. Daardoor kan het
aantal dermate toenemen dat grote schade wordt aangericht.
Milieuvoordeel
Bejaging met roofvogel en fret noemt men de ecologische jacht omdat de
roofvogels de prooi anders bejagen dan geweerjagers en omdat deze vorm van
jagen zonder geluidshinder en hagelschade gebeurt.
Sociaal voordeel
Vermijden gebruik van vuurwapens.
Vermijden risico op onstabiele ondergrond waardoor risico op botbreuken
vermeden wordt
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 26/05/2014
F_KRN_237 v1
Opleiding noodprocedure als teambuilding
Thema
Milieubeleid en milieuzorg / Omgeving
Bedrijfsgegevens
Cnudde Verpakking
Karreweg 149
9770 Kruishoutem
www.cnudde.be
Sector
Groothandel &
Distributie
Activiteit
Groothandel
eierverpakkingen
Korte omschrijving
Cnudde verpakking is opgericht in 1987 als groothandel in verpakking voor eieren.
Met een opslagcapaciteit van 12.000 palleten met kartonnen verpakkingsmateriaal is
het risico naar brand dan ook niet gering.
In samenwerking met huisleverancier Somati werd een brandblusopleiding
georganiseerd. Doelstelling is om werknemers snel en doeltreffend te leren handelen
bij een beginnende brand en hen vertrouwd te maken met de draagbare
blustoestellen en de andere eerste interventie middelen Brand (haspel/branddeken).
Economisch voordeel / Financieel aspect
Beperken van economische schade
Milieuvoordeel
Beperken van milieuschade
Sociaal voordeel
Door de opleiding noodprocedures voor het voltallige personeel te organiseren wordt
de samenhang van het team gestimuleerd.
Verhoging personeelstevredenheid
Leverancier
Somati FIE nv
Industrielaan 19A
9320 Erembodegem
www.somatifie.be
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 27/05/2014
F_KRN_237 v1
OPLEIDING MILIEU
Meewerken aan een leefbare omgeving
Thema
Milieubeleid en milieuzorg
Bedrijfsgegevens
Compaan
Antwerpsestwg. 573
9040 Sint-Amandsberg
www.compaan.be
Korte omschrijving
Medewerkers krijgen een opleiding “Milieuzorg en correct sorteren”.
Deze opleiding is een oefening om het milieubewustzijn te bevorderen en te leren hoe
afval correct wordt gesorteerd.
Aan de hand van een individuele vragenlijst worden diverse milieuthema ’s
behandeld. Daarnaast wordt een sorteeroefening gespeeld met afvalkaartjes en
afvalbakken.
Daarna wordt een toelichting gegeven op de sorteerplaats in de organisatie
Sector
Sociale sector
Activiteit
Mensen met
mogelijkheden op de
arbeidsmarkt
duurzaam activeren in
samenwerking met
maatschappelijk
verbonden
ondernemingen
Economisch voordeel / Financieel aspect
Door goede opleiding wordt er beter gesorteerd.
Een correcte afvalstroom zorgt voor een correcte prijs.
Milieuvoordeel
Juist sorteren zorgt voor goed hergebruik en recuperatie van grondstoffen.
Milieubewustzijn kan dan leiden tot afvalbeperking.
Sociaal voordeel
Medewerkers worden geïnformeerd. Wat ze toepassen op het werk kan ook thuis
worden toegepast.
We bereiken ongeveer 25 nationaliteiten in onze opleidingen.
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 14/ 04/ 2014
F_KRN_237 v1
Duurzame energie reductie door slimme
groene investeringen
Thema
Energie
Bedrijfsgegevens
DeLaval
Industriepark-Drongen
10
9031 Drongen
www.delaval.com
Korte omschrijving
LightCatcher - Artificiële verlichting in magazijn en productieomgeving kan deels
worden vervangen door daglicht dat wordt opgevangen door een spiegel en een
diffuse filter in het gebouw wordt gebracht.
Groen dak – Uit de haalbaarheidsstudie blijkt dat een groen dak de
temperatuurschommelingen in het gebouw kan opvangen waardoor er op een
efficiëntere manier kan worden verwarmd (winter) en gekoeld (zomer).
Sector
Chemie
Activiteit
Productie van
detergenten en
hygiëneproducten
voor de
melkveehouderij
Economisch voordeel / Financieel aspect
Reductie van 10-15% van het elektriciteitsverbruik en 20-30% van het
aardgasverbruik.
Milieuvoordeel
Reductie van CO2-emissie en minder uitputting van fossiele brandstoffen .
Sociaal voordeel
Naast een groen imago streeft DeLaval naar een verbeterde ergonomische situatie
van de eigen medewerkers. Deze investeringen dienen als voorbeeldacties voor ander
productiesites.
Leverancier
Econation
www.econation.be
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 20 / 05 / 2014
F_KRN_237 v1
SLUITEN LOSKADE GARENEXPEDITIE
Thema Energie
Bedrijfsgegevens
Desso nv
R. Ramlotstraat 89
9200 Dendermonde
www.desso.com
Korte omschrijving
Ter hoogte van garenexpeditie werd de loskade aangepast. Deze bestond in het
verleden uit een rolpoort, waarlangs de vrachtwagens naar binnen rijden voor de
laad- en losactie. Echter doordat de gemiddelde lengte van de vrachtwagens is
toegenomen, was het niet meer mogelijk de rolpoort te sluiten. Hierdoor bleef
deze rolpoort geopend tijdens het laden en lossen van de vrachtwagens met
warmteverliezen tot gevolg.
Daarom werd aan de binnenzijde een
scheidingswand geplaatst met twee dockshelters.
Dit zorgt voor een energiebesparing en extra beveiliging ter hoogte van de kade.
Sector
Textiel
Activiteit
Vervaardigen van tapijt en
kunstgrasgarens
Leverancier
Mathieu Gijbels
Economisch voordeel / Financieel aspect
Aangezien de fabriekshal gedurende 24u per dag, 5dagen per week en 16 weken
per jaar verwarmd wordt, betekent dit dat de warmluchtlazers 1920 draaiuren
hebben. Dit betekent een gasbesparing van 99,2MWh of een jaarlijkse
kostenbesparing van 2977€.
Milieuvoordeel
Energiebesparing van 324 GJp.
Sociaal voordeel
Behoud van temperatuur ter hoogte van de betreffende losplaats.
Meten is weten: aardgasverbruik
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 27/05/2014
F_KRN_237 v1
Restwarmterecuperatie compressor
Thema
Energie
Korte omschrijving
Bedrijfsgegevens
Drukkerij De Cuyper
Drukkerijstraat 11
9240 Zele
www.decuyper.be
Een groot deel van de energie die aan compressoren wordt toegevoerd, komt vrij in
de vorm van warmte. Deze warmte kan zinvol worden ingezet voor het verwarmen
van de productieruimte en het magazijn. De terugwinning van warmte van
compressoren gebeurt door middel van een warmtewisselaar. Afhankelijk van de
warmtebehoefte kan de warmte in een te verwarmen ruimte worden geblazen of
naar buiten worden afgevoerd.
Sector
Grafische sector
Activiteit
Rotatieoffset drukkerij
Economisch voordeel / Financieel aspect
Lagere energiefactuur
Terugverdientijd 2 jaar
Milieuvoordeel
Daling energieverbruik
Sociaal voordeel
-
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 28/5/ 2014
F_KRN_237 v1
ONDERHOUD BEHEERSEN
Thema
Inkoop/investeringen
Korte omschrijving
Het beheersen van de bedrijfsmiddelen is voor een productiegericht bedrijf van
primordiaal belang. Daarom ontwikkelde Drukkerij Schaubroeck een softwarepakket
waarin zij :
Bedrijfsgegevens
 alle onderhoudstaken, metingen, keuringen en controles kunnen vastleggen
en opvolgen,
Drukkerij Schaubroeck

dit kan inzetten zowel voor productiemiddelen als voor alle infrastructuurSteenweg Deinze 154
en nutsvoorzieningen,
9810 Nazareth
 de historiek van elk bedrijfsmiddel kan traceren.
http://www.schaubroeck.be
Sector
Grafische sector
Activiteit
Offset en digitale
drukkerij met
geïntegreerde prepress
en afwerking.
Economisch voordeel / Financieel aspect
 Correct onderhouden bedrijfsmiddelen zorgen op termijn voor besparingen
op gebied van herstellingen.
 Door de historiek van een bedrijfsmiddel op te volgen kunnen snellere en
meer gefundeerde investeringsbeslissingen genomen worden.
Milieuvoordeel
 Goed onderhouden machines verbruiken minder energie en minder
grondstoffen.
 Dit biedt zekerheid dat alle wettelijke verplichte metingen, keuringen en
controles tijdig worden ingepland en uitgevoerd.
 Het systeem werkt volledig digitaal wat papierbesparing tot gevolg heeft.
Sociaal voordeel
Een goed onderhouden machinepark en infrastructuur motiveren de medewerker en
maken het werk voor iedereen aangenamer.
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 9/05/2014
F_KRN_237 v1
Drukken met hemelwater
Thema
Water
Korte omschrijving
Drukkerij VD heeft een omgekeerde osmose installatie aangekocht voor bevochtiging
van zijn productiehallen.
Bedrijfsgegevens
Drukkerij VD
Walgoedstraat 1
9140 Temse
Website
Sector
Drukkerij
Activiteit
Offsetdrukkerij
commercieel
drukwerk
De technologie van omgekeerde osmose kan eveneens gebruikt worden voor de
drukpersen. Het hemelwater wordt voor gebruik gezuiverd door een grof filter, fijn
filter, omgekeerde osmose, UV lamp.
Economisch voordeel / Financieel aspect
- Lagere leidingwaterfactuur
Milieuvoordeel
- Hergebruik van hemelwater ipv leidingwater
- Besparing van 25 % water
Sociaal voordeel
Meten is weten: indicator
Indien relevant: geef een kerncijfer of key performance indicator weer
vb. waterverbruik per ton afgewerkt product
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 28 / 05 / 2014
F_KRN_237 v1
REDUCTIE PAPIERVERBRUIK
Thema
Afval en verpakkingsafval
Bedrijfsgegevens
DSV Solutions nv
Eddastraat 21
9042 Desteldonk
www.dsv.com
Korte omschrijving
DSV reduceerde het papierverbruik in zowel de productie als office omgeving. Deze
reductie werd verwezenlijkt door diverse acties:
 Aanpassen van printer instellingen
 Implementatie van een nieuw formaat pickbon
 Digitaliseren van diverse processen door middel van process management
software
 Het gebruik van tablet pc’s in plaats van papieren kopijen bij het
voorraadcontroleproces en het eerste stukscontrole proces
Economisch voordeel / Financieel aspect
 Reductie van papierverbruik en printer gebruik = reductie van kost
Milieuvoordeel
 Minder papierverbruik = minder afval
 Minder tonerverbruik = minder KGA
Sociaal voordeel
 Medewerkers zijn zich bewust van afvalproblematiek en proberen zoveel als
mogelijk het printen te beperken.
Meten is weten: indicator
 Target papierverbruik 2013:
 Resultaat papierverbruik 2013:
reductie t.o.v. jaarverbruik 2012 met 10%
reductie t.o.v. jaarverbruik 2012 met 12%
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 11/04/2014
F_KRN_237 v1
INTELLIGENT STREET LIGHT
Thema
Lawaai/licht / Energie / Omgeving
Korte omschrijving
Bedrijfsgegevens
Langs het fietspad aan de Gaardeniersweg in Gent past de verlichting zich aan in
functie van de reële vraag. Hierdoor is een lager energieverbruik mogelijk. Samen met
de Stad Gent en nog andere partners installeerde Eandis hier een proefsite met ledverlichting volgens het principe van ‘Intelligent Street Light’.
Eandis
Brusselsesteenweg
199
9090 Melle
Website
Sector
Energie
Activiteit
Distributie van
elektriciteit en aardgas
Economisch voordeel / Financieel aspect
Vroeger was dit fietspad ’s nachts continu verlicht. Nu brandt de led-verlichting enkel
op aangepast lichtniveau als de sensoren voorbijgangers of fietsers detecteren.
Het energieverbruik kan daardoor gemiddeld met 25 % dalen. Minder branduren
betekent een langere levensduur van de lampen en ook minder onderhoudskosten.
Voor de installatie van detectoren en intelligente sturing was een extra investering
nodig, zo’n 150 tot 200 euro per lichtpunt.
Milieuvoordeel
De nieuwe technologie van ‘Intelligent Street Light’ levert een energiebesparing op van
10 tot 50 %, afhankelijk van de locatie. Naast het lager energieverbruik, vermindert
ook de lichthinder voor de omgeving.
Meten is weten: indicator
Het kencijfer voor het energieverbruik openbare verlichting is het aantal kWh per jaar
per installatie.
Volgens ons studieproject komt 15 % van de verlichte wegen in Gent in aanmerking
voor ‘Intelligent Street Light’.
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 27 / 05 / 2014
F_KRN_237 v1
Dubbelwandige IBC voor gevaarlijk afval
Thema
Bodem / Afval / Gevaarlijke stoffen en preparaten
Bedrijfsgegevens
Solutia Europe BVBA
A subsidiary of
Eastman Chemical
Company
Ottergemsesteenweg 707
Gent
www.eastman.com
Sector
Korte omschrijving
Een grondige audit naar afvalverwerking bracht noodzaak naar boven voor:
- Standaardterminologie
- standaardlabels (met EURAL-code en transportcode)
- informeren werknemers
Dit werd concreet in de praktijk gebracht door:
- in kaart brengen alle afvalstromen met afdelingsverantwoordelijken
- afbakening te gebruiken recipiënten voor afval met gevaarseigenschappen
- opleiding werknemers
- optimalisatie gevaarlijk afval area
- Waste ID’s gedefinieerd in afvalcontract
- PINKA’s: Procesinstructiekaarten per departement
- Dubbelwandige IBC’s: niet meer met kraantje omdat ze toch leeggezogen worden
- Optimalisatie sluiten materialenkringlopen
Kunststoffen
Activiteit
Plastiekverwerking
Economisch voordeel / Financieel aspect
- Economische schade door risico’s beperken
Milieuvoordeel
- Verminderen risico op lekkage door vermijden tapkraantje
Sociaal voordeel
- IBC is manipuleerbaar met de heftruck
Verhoging orde en netheid
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 27/05 / 2014
F_KRN_237 v1
Quiz - De “Veiligste” Mens
Thema
Milieubeleid en milieuzorg
Korte omschrijving
Jaarlijks organiseert Solutia VGMS-dagen (Veiligheid – Gezondheid – Milieu – Security)
Bedrijfsgegevens
Solutia Europe BVBA
A subsidiary of
Eastman Chemical
Company
Ottergemsesteenweg 707
Gent
www.eastman.com
Sector
Kunststoffen
Werkplanning was georganiseerd zodat mensen uit ploegen konden deelnemen. Om
de interactie met de deelnemers te verhogen, werd de quiz “De veiligste mens”
georganiseerd. “Afval sorteren” werd meegenomen in de rondgang.
Volgende topics kwamen aan bod:
- Corporate Energy Awareness Programma
- Bodemsanering opent zijn deuren
- Werken op hoogte – zelf stellingen laten bouwen – actieve workshop
- Gezondheid
- Veiligheid op de weg
- Ergonomie
- Brandveiligheid
- Persoonlijke beschermingsmiddelen
Activiteit
Plastiekverwerking
Economisch voordeel / Financieel aspect
- Economische schade door risico’s beperken
Milieuvoordeel
- Betrokken medewerkers doen zelf suggesties voor energiebesparingen
Sociaal voordeel
- Verhoogde personeelstevredenheid
Verhogen veiligheids- en milieubewustzijn
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 27/05 / 2014
F_KRN_237 v1
omschakelen van ready made wasdoeken
naar eigen fabricage
Thema
Lucht / Afval en verpakkingsafval
Bedrijfsgegevens
Eco Print Center nv
Brandstraat 30
9160 Lokeren
www.epc-nv.be/
Sector
drukkerij
Korte omschrijving
Voor het uitwassen van de rubberdoeken van de pers gebruikte EPC van bij de opstart
in 2006 nieuw aangeleverde wasdoeken. Die wasdoeken werden door de leverancier
geïmpregneerd, op kunststof kokers gerold, in plastiek verpakt en in kartonnen dozen
gestoken en zo aangeleverd bij EPC.
Na gebruik werden de wasdoeken incl. de binnenkokers verzameld in ASP 1200
containers en opgehaald door de afvalophaler voor verwerking.
Met het nieuwe systeem worden de gebruikte doeken opgehaald, het doek wordt
door de leverancier verwijderd en de kunststof binnenkoker wordt hergebruikt om er
een nieuwe wasdoek op te rollen.
Er komt geen verpakking meer aan te pas gezien de doeken van bij EPC naar de
leverancier en terug vervoerd worden in herbruikbare verzamelcontainers.
Enkel de afgerolde doeken worden nog verwerkt als afval.
Activiteit
Drukken van kranten
en magazines op
ecologische waterloze
technologie
Economisch voordeel / Financieel aspect
Besparing tot 300 kokers per maand (aan 7 EUR/stuk).
Besparing in afvalverwerking.
Milieuvoordeel
Vermijden afvalverwerking binnenkokers (hergebruik) circa 300 rollen per maand
Vermijden van verpakking
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 22/ 05 / 2014
F_KRN_237 v1
Energiegedragsscan
Thema
Milieubeleid / Energie
Korte omschrijving
ENO project ism firma Encon ter bewustmaking van het personeel om het
energieverbruik te verminderen.
Bedrijfsgegevens
EOC Belgium Adhesive
Division
Durmakker 35A
9940 Evergem
www.eocgroup.com
Sector
ENO gedragsenergiescan & communicatiescan
- Fase 1: uitvoeren van audit waar verliezen berekend worden
- Fase 2: oplijsting verbeterprojecten verlichting, meldingen (van persluchtlekken,
defecten, stoom), verwarming
- Fase 3: uitvoering via opleiding, sensibiliserende affiches met tekeningen van de
kinderen van de werknemer
Communicatiecampagne verloopt in golven, Encon komt meten na elke golf om
resultaten te meten
Chemie
Activiteit
productie van
watergedragen lijmen
Leverancier
ENCON
www.encon.be
Economisch voordeel / Financieel aspect
- Lagere energiefactuur
Milieuvoordeel
- Lager energieverbruik
Sociaal voordeel
- Personeelsbetrokkenheid verhogen
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 02/06/ 2014
F_KRN_237 v1
Vervanging zakgoed door bigbags
Thema
Afval en verpakkingsafval
Korte omschrijving
In de compound-afdeling werd voor 7 productsoorten werden overgeschakeld van
zakgoed naar bigbags
Bedrijfsgegevens
EOC Belgium
De Bruwaan 24
9700 Oudenaarde
www.eocgroup.com
Sector
Chemie
Activiteit
Productie van latex,
compound, lijmen en
emulsies
Economisch voordeel / Financieel aspect
- sneller in gebruik
- lagere VAL-I-PAC bijdrage
Milieuvoordeel
- Minder verpakkingsafval
Sociaal voordeel
- verbetering ergonomie
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 02/06 / 2014
F_KRN_237 v1
Geëmailleerde temperatuursondes in de
reactoren zorgen voor minder cleaningen
Thema
Water
Bedrijfsgegevens
EOC Belgium Latex
Division II
Durmakker 41
9940 Evergem
www.eocgroup.com
Sector
Chemie
Activiteit
productie van
gecarboxyleerde
butadiëen-styreen
latexen
Korte omschrijving
Geëmailleerde temperatuursondes (ipv klassieke metalen PT100) in de reactoren
zorgen ervoor dat de reactoren steeds minder moeten gecleaned worden). Correcte
temperatuur is belangrijk om tijdstip voor cleaning te gaan bepalen. Geëmailleerde
temperatuursondes zorgen voor een correcte weergaven.
Het aantal batchen tussen twee cleaningen met de metalen detectoren bedroeg 25;
met de geëmailleerde detectoren worden meer dan 50 batchen mogelijk tussen de
cleaningen.
Economisch voordeel / Financieel aspect
- Investering 1000 € per geëmailleerde temperatuursonde
- Meer output (1 batch gewonnen per tijd die cleanbeurt in beslag neemt)
Milieuvoordeel
- Besparing 30 m³ leidingwater voor 4 reactoren
- Minder verloren product
Sociaal voordeel
- Risicodaling omdat minder manueel gecleand wordt – vroeger 2x/week nu
nog 1x/2 weken
Meten is weten: indicator aantal batchen tussen een cleanbeurt
2008
2014
21
56
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 02/06 / 2014
F_KRN_237 v1
5S op weg naar LEAN
Thema
Milieubeleid en milieuzorg
Bedrijfsgegevens
EOC Surfactants
Durmakker 35
9940 Evergem
www.eocgroup.com
Sector
Chemie
Activiteit
productie van de
basisproducten voor
de zeep- en
detergentindustrie
Korte omschrijving
5S is tool om te helpen organiseren op de werkvloer vanuit alle medewerkers
5S helpt om op weg te gaan naar Lean
- Schiften
- schikken (plaats geven in functie van gebruiksfrequentie en ergonomie)
- Schoonmaken (preventie van vervuiling, regelmatige inspectie, onmiddellijke
correctie van vervuiling)
- Standaardiseren (verantwoordelijke aanduiden, visualisatie – gemakkelijk
vinden wat je nodig hebt – het is eenvoudig om iets terug te plaatsen)
- Standhouden – regelmatig stappen opnieuw ondernemen van bij het begin
Economisch voordeel / Financieel aspect
- Efficiëntieverhoging
- Verhoogde productkwaliteit
Milieuvoordeel
- Verhoging orde en netheid
- Verduidelijken instructies o.a. afvalinzameling, noodprocedures
Sociaal voordeel
- Veiligere werkomgeving
- Verhoging personeelstevredenheid
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 28/05/ 2014
F_KRN_237 v1
Representatieve foto
van het bedrijf indien
gewenst
BEDRIJF ZONDER PAPIEREN
(Digitalisering maakt onderneming efficiënter)
Thema
Milieubeleid en milieuzorg
Bedrijfsgegevens
Hamann International
Logistics
Industriezone 1,
Vantegemstraat 3
B-9230 Wetteren
www.hamann.be
Sector
Logistiek
Activiteiten
Logistieke
dienstverdeler
Welkom in het Paperless Office
Veel ondernemingen kreunen onder vuistdikke mappen en lange archiefkasten waar
niemand zijn weg in vindt. Nochtans zijn er in onze gedigitaliseerde wereld tal van
oplossingen die een onderneming efficiënter maken.
Het Paperless Office is een kantoor waar het gebruik van papieren documenten tot
een minimum wordt herleid en waar de scanner op volle toeren draait.
Economisch voordeel / Financieel aspect
Het project Paperless Office bij Hamann International Logistics startte zo’n 6 jaar
geleden met de digitalisering van de vervoersdocumenten. Drie jaar geleden maakte
de facturatieafdeling kennis met het digitale tijdperk. Inkomende facturen komen
sindsdien niet verder meer dan de receptie. Aangezien Hamann International Logistics
een groeiend bedrijf is, zouden we zonder de digitale facturatie 2 mensen extra
moeten aannemen. Naast het besparen op papier en archiefruimte, werd er natuurlijk
ook al grondig geïnvesteerd in het paperless office. Heel belangrijk bij de switch is een
goede software. Hieraan besteedde Hamann reeds 100.000 euro.
Milieuvoordeel
De papierstapel is al aanzienlijk geminderd en zal ook aanzienlijk minderen.
Medewerkers hebben sinds januari allemaal een tweede computerscherm gekregen
waardoor men heel wat minder papieren afprint om de dagelijkse taken te kunnen
uitvoeren.
Sociaal voordeel
- De werkdruk voor de medewerkers wordt gereduceerd
- Fouten worden gereduceerd (bv. geen dubbele facturatie mogelijk)
- Documenten raken niet meer verloren
- Groeien naar een bedrijfscultuur waar iedereen virtueel samenwerkt
- Documenten zijn allemaal digitaal beschikbaar dus bij ziekte of verlof van een
collega kan een andere collega de lopende dossiers heel snel overnemen
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 05/02/2014
F_KRN_237 v1
Vergroening eigen mobiliteit
Thema
Energie
Bedrijfsgegevens
Havenbedrijf Gent nv
van publiek recht
J.Kennedylaan 32
9042 Gent
Korte omschrijving
In 2013 werd een poolwagen en een wagen voor werftoezichters vervangen door
enerzijds een hybride wagen voor langere afstanden en anderzijds een elektrische
wagen bestemd voor gebruik binnen het havengebied zelf. Deze elektrische wagen zal
voornamelijk worden gebruikt door werftoezichters.
Een tweede initiatief werd genomen op de bezoekersparking. Een elektrische laadpaal
werd geïnstalleerd en wordt ter beschikking gesteld van bezoekers en eigen
werknemers.
www.havengent.be
Sector
Havenbedrijf
Activiteit
Ondersteuning aan
diensten over het
water
Leverancier
 Peugeot
 Renault
 Max Mobiel
Voskenslaan 27,
9000 Gent
www.maxmobiel.be
Bovendien stelt het Havenbedrijf aan alle personeelsleden een bedrijfsfiets ter
beschikking. In de loop van 2013 werden in totaal 3 gewone en 50 elektrische fietsen
geleverd door Max Mobiel. Wie een bedrijfsfiets gebruikt, gaat de verbintenis aan om
bij een gewone fiets minstens 1.000 km (privé en woon-werk) of 30 dagen (woonwerkgebruik) per jaar te rijden. Bij een elektrische fiets is dat minstens 1.500 km of 50
dagen (woon-werkgebruik) per jaar.
Economisch voordeel / Financieel aspect
De TCO voor een elektrische wagen (96 maanden) ligt nog iets hoger dan een model
op fossiele brandstof. De TCO van de hybride wagen (60 maand) ligt lager dan die van
een gangbaar model.
Milieuvoordeel
 Reductie in aantal gereden kilometers
 Reductie in brandstofverbruik per gereden kilometer
 Reductie in uitstoot van CO2 en schadelijke emissies naar lucht
Sociaal voordeel
 Het havenbedrijf speelt haar voorbeeldrol naar de omgeving
 Personeelsleden bewegen meer
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 25 / 02 / 2014
F_KRN_237 v1
Goede verpakking zorgt voor optimaal
geladen vrachtwagen
entatieve foto van het
Thema
Lucht
Korte omschrijving
Veranderen van de verpakking- en stapelmethode in de trailer voor het transporteren
van onderdelen naar Rusland.
Bedrijfsgegevens
Honda Belgium
Factory NV
Noord V
Wijngaardveld 1
9300 Aalst
Activiteit
Lakken en verpakken
van bumpers,
magazijnbeheer van
bumpers en body
parts voor de
Europese
wisselstukkenmarkt
oud
nieuw
Economisch voordeel / Financieel aspect
+/- 126.000€ per jaar.
Milieuvoordeel
Per maand zijn er 3 transporten minder. Hierdoor vermindert de emissie met
ongeveer 110 ton CO2 per jaar.
Sociaal voordeel
Bewustmaking onder medewerk(st)ers inzake efficiënte invulling van een trailer. Zij
geven ideeën door om in andere situaties de laadruimte beter/vollediger te vullen.
Het is een bijdrage tot het verminderen van de verkeersdrukte.
Meten is weten: indicator
De laadruimte wordt voor +/- 20% meer gevuld.
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 12 / 02 / 2014
F_KRN_237 v1
Interne opleiding: Ten afval!
Thema
Milieubeleid en milieuzorg / Afval en verpakkingsafval
Bedrijfsgegevens
Honda Motor Europe
Logistics NV
Langerbruggestraat 104
9000 Gent
www.hondamotoreurope
logistics.be
Sector
Automotive - logistiek
Activiteit
Het gecentraliseerde
beheer en controle van
alle logistieke operaties in
Europa, Afrika en het
Midden Oosten, voor alle
Honda-producten en hun
wisselstukken en de
ontwikkeling en beheer
van informaticasystemen
Korte omschrijving
Afgelopen jaren werd er binnen het Logistiek centrum van
Honda reeds diverse acties genomen om zoveel mogelijk
verschillende afvalstromen selectief in te zamelen. Op deze
manier is intern hergebruik (vb van karton) mogelijk of kunnen
de afvalstromen extern gerecycleerd worden.
Om de kwaliteit van de selectieve inzameling te verbeteren, werd in 2013-2014
een interne opleiding gegeven aan alle operationele medewerkers. Gedurende
een uur werd er niet alleen cijfermateriaal maar ook toelichting gegeven wat er
verder in de keten met het afval gebeurt en hoe afval kan vermeden worden. Dit
geïllustreerd met heel wat voorbeelden.
Economisch voordeel / Financieel aspect
De opleiding zou in de toekomst moeten resulteren in minder kosten voor de
afvalverwerking.
Milieuvoordeel
Doordat medewerkers nu bewuster omgaan met afval, wordt de impact van de
afvalverwerking op het milieu kleiner.
Sociaal voordeel
In de opleiding kwam niet alleen het bedrijfsafval aan bod maar ook gegevens en
toelichting over afval in de thuissituatie en zwerfvuil. Op deze manier proberen
we een positieve gedragswijziging te krijgen naar omgang met afval zowel op het
werk als in de samenleving.
Meten is weten: indicator
De afgelopen maanden kwamen er minder klachten binnen over foutief
geselecteerde afvalstromen.
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van28/05/2014
Productiehal verwarmen zonder GAS
Thema
Bedrijfsgegevens
Firmanaam
Initial Textiles
Straat
Moortelstraat 12
Gemeente
Lokeren
Energie
Korte omschrijving
Restwarmte gebruiken bij toestel dat
zorgt voor luchtverversing.
Zuigt warme bovenlucht weg en
gebruikt deze om in tegenstroom de
koude ingevoerde lucht op te
warmen.
Moet alleen bij verwarmen met gas na
een vriesweek end
Economisch voordeel / Financieel aspect
Geen gasverbruik meer voor het verwarmen van onze productiehal
Afmetingen productiehal LxBxH 80 x35 x 9= 25.200 M³
http://www.initialservices.be/Sector Milieuvoordeel
Geen verbranding van Gas dus geen CO2 uitstoot
Activiteit
Linnenverhuur wasserij
Sociaal voordeel
Aangename temperatuur in de winter en voor een stuk in de zomer
,door het regelmatig verversen van de lucht in onze
wasserij(afwerkzone)
Meten is weten: indicator
Hebben op deze leiding geen meter geplaatst door dat er geen verbruik
te noteren viel
Het systeem voorzag 4 gasbranders van 128 Kwh th of 512 Kwh th wordt
niet gebruikt
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 18/03 / 2014
F_KRN_237 v1
Integratie van een energiemanagementsysteem op de Technologiecampus Gent
Thema Energie
Bedrijfsgegevens
HUB-KAHO
Gebroeders
Desmetstraat, 1
9000 Gent
hubkaho.be
Korte omschrijving
Door de snel stijgende energieprijzen gekoppeld aan de explosieve groei van de
Technologiecampus werd door REG (Rationeel Energie Gebruik) beslist om de
energiestromen van gas en elektriciteit in kaart te brengen. De hardware van het
elektrisch registratiesysteem werd aangekocht bij Schneider Electric. De gasregistratieopnemers werden aangekocht bij de Zwitserse firma Xemtec. Hun
apparatuur laat toe om elke gas- en waterteller met mechanisch telwerk digitaal uit te
lezen. Er werd een eigen softwarepakket ontwikkeld waarmee data afkomstig uit deze
twee systemen wordt opgeslagen in een redundante database en via een webapplicatie worden gevisualiseerd.
Sector
Schoolgebouwen
Activiteit
Onderzoek en
onderwijs
Leveranciers
Schneider Electric
Dieweg 3
1180 Ukkel – België
schneider-electric.be
Xemtec AG
c/o CSEM Alpnach
Untere Gründlistrasse 1
CH-6055 Alpnach
Switzerland
xemtec.ch
Economisch voordeel / Financieel aspect
Door middel van deze energiemetingen is het mogelijk potentiële energiebesparingen
te definiëren. In samenwerking met de studenten uit de academische en
professionele opleiding werden nu reeds besparingen van enkele duizenden euro’s
gerealiseerd.
Milieuvoordeel
Wetenschappelijke artikels zijn het er over eens dat er een duidelijk verband bestaat
tussen de procentuele energie- en CO2-besparing. Bij elke energiebesparende
maatregel die op de Technologiecampus wordt doorgevoerd, wordt de ecologische
voetafdruk van de campus gereduceerd.
Sociaal voordeel
Door de installatie van dit energiemanagementsysteem en de daaruit volgende
energiebesparingen werkt de Technologiecampus aan een imago met veel groen en
een bijzondere aandacht voor milieuzorg, geconcretiseerd via de deelname aan het
milieucharter.
Meten is weten: indicator
Via de web-applicatie worden rapporten gegenereerd met energiekengetallen
(kWh/m², graaddagen,…). A.h.v. deze indicatoren wordt het energieverbruik op de
Technologiecampus op de voet gevolgd en kan abnormaal energieverbruik snel
gedetecteerd worden.
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 20 / 02 / 2014
F_KRN_237 v1
together for a sustainable footprint
Bedrijfslogo
Bedrijfsgegevens
KTN Truck & Trailer
Service nv – afdeling
Silo Cleaning
Haandorpweg 1
kaai 1227
9120 KALLO
www.katoennatie.com
Thema
Milieubeleid en milieuzorg / Omgeving
Korte omschrijving
Sensibilisatiecampagne naar alle bezoekers van Katoen Natie zowel leveranciers,
klanten als eigen personeel m.b.v. onderstaande affiche. Beschikbaar zowel in het
Nederlands, Frans als Engels.
Voor 2014 worden per kwartaal onderstaande thema’s onder de aandacht gebracht
a.h.v. een interne nota die in het Nederlands, Frans en Engels wereldwijd verspreid
wordt via intranet: Q1 : heating; Q2 : lighting; Q3 : airco; Q4 : turn off computers +
Sector
transport & logistiek
Activiteit
inwendig reinigen van
bulkwagens die geen
ADR-goederen
vervoerd hebben
Economisch voordeel / Financieel aspect
Besparing zowel qua globaal energieverbruik als papierverbruik.
Milieuvoordeel
Energie- en papierbesparing.
Sociaal voordeel
Iedereen tracht elkaar te sensibiliseren
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 13 / 05 / 2014
F_KRN_237 v1
MILIEUBELEID
(Functionaliteit van beoogde doel
primeert)
Thema
Lucht / Bodem
Bedrijfsgegevens
Korte omschrijving
Onze lakinstallatie was verouderd. Om deze aan de wettelijke eisen te laten voldoen
was een flinke investering nodig. De behoefte werd geïnventariseerd en na een
grondige evaluatie werd vast gesteld dat het beter was de afdeling te sluiten en
opzoek te gaan naar een gespecialiseerde partner. Onze werknemers werden
overgeplaatst naar andere afdelingen binnen ons bedrijf.
Meyland NV
Vaartkant 3
9991 Adegem
www.meyland.be
Sector
Machine bouw
Activiteit
Studie, productie,
Montage en
Onderhouden van …
Economisch voordeel / Financieel aspect
Na een proefperiode van 6 maand werd vast gesteld dat de aankoopprijs beter was
dan de eigen productieprijs. Tevens was een betere kwaliteit merkbaar.
Milieuvoordeel
Lakken was op onze site de afdeling met het grootste risico van milieuverontreiniging.
Sociaal voordeel
Ondertussen zijn we opzoek gegaan naar andere bedrijven om mee samen te werken
en dezelfde evaluatie te doen als met de lakkerij. We proberen onze mensen iedere
keer een “mooier” werk aan te bieden.
Meten is weten: indicator
Dagelijks is de vaststelling te maken dat we een stuk flexibeler tewerk gaan dankzij
deze uitbesteding.
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 20/ 04 / 2014
F_KRN_237 v1
Afval verminderen bias weefsel
Thema
Afval en verpakkingsafval
Bedrijfsgegevens
Milliken BVBA
Ham 24
9000 Gent
Korte omschrijving
Optimalisatie van de machine instelling om op die manier meer goede spoelen en
minder afval te maken. Bijkomend plaatsen van een detectiesysteem dat continu de
breedte meet en er zo voor zorgt dat we exacter kunnen snijden. Door het
detectiesysteem kan per hoofdrol 1 spoel extra geproduceerd worden, terwijl dat die
spoel voordien afval was.
www.millikeneurope.com
Sector
Technisch textiel
Activiteit
Versterkingsweefsel
voor de
rubberindustrie
Economisch voordeel / Financieel aspect
15% meer output
Milieuvoordeel
1899 kg afval/jaar vermeden
Sociaal voordeel
-
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 02/06 / 2014
F_KRN_237 v1
ENERGIEBESPARING EN
GELUIDSREDUCTIE
Thema
Geluid / Energie
Korte omschrijving
Vervangen 7 oude riemaangedreven ventilatoren door 3 nieuwe frequentie gestuurde
waardoor opstartpiek vermeden wordt
Bedrijfsgegevens
Neyt nv
Heistraat 12
9080 Beervelde
neytfurniture.com
Sector
Houtbewerking
Activiteit
Meubelproductie
Oude ventilatoren met riemaandrijving
Leverancier
Typhoon nv
Grote Heerweg 67
8791 Beveren-Leie
Typhoon.be
nieuwe ventilatoren + geluidsomkasting
Economisch voordeel / Financieel aspect
Lagere energiefactuur door vermijden piekverbruiken
Milieuvoordeel
- Minder energieverbruik
- geluidsreductie
Sociaal voordeel
- geluidsreductie
Meten is weten: indicator
Installatie kWh-meting op ventilatoren.
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 02/06 / 2014
F_KRN_237 v1
Energiezuinige elektrische
thermoplastmachines
Thema
Energie
Korte omschrijving
Bedrijfsgegevens
Het vervangen van 7 hydraulische thermoplastmachines door 7 elektrische
thermoplastmachines.
Niko n.v.
Industriepark West 40
9100 Sint-Niklaas
www.niko.be

Sector
Metaalbewerking
Activiteiten
Economisch voordeel / Financieel aspect
Ontwerp en productie
van vooruitstrevende
oplossingen: elektrisch
schakelmateriaal,
stopcontacten,
lichtregeling,
deurtelefonie,
videofonie,
huisautomatiseringssystemen
De elektrische thermoplastmachine verbruikt minder elektriciteit t.o.v. de
hydraulische omdat de motoren enkel in werking zijn wanneer een beweging
noodzakelijk is, bij de hydraulische machine werken de motoren continu om de olie
te verpompen ==> lagere elektriciteitsfactuur.
Milieuvoordeel




Leverancier
Netstal Belgium
Hermesstraat 8B
1930 Zaventem
www.netstal.com
15.000 kW/jaar/machine x 7 => 105.000 kW/jaar minder
elektriciteitsverbruik.
Vermijden van 200 liter olie afval afkomstig van de hydraulische machine.
Geen kans op bodemverontreiniging door lekkage van olie uit de hydraulische
machine.
Minder geluid: 75 dB t.o.v. 80 dB vroeger.
Sociaal voordeel


Aangenamer werken door minder lawaai.
Minder uitval afgewerkte producten door een beter regelbaar/stabieler
proces (servomotor i.p.v. hydraulische motor).
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 05/ 06 / 2014
F_KRN_237 v1
REDUCTIE SOLVENTVERBRUIK
Thema Lucht
Bedrijfsgegevens
On Semiconductor
Westerring 15
9700 Oudenaarde
www.onsemi.com
Korte omschrijving
Een track is een productietoestel voor het ontwikkelen van een fotolaag op een wafer
(waaruit uiteindelijk chips worden geproduceerd). Dit toestel maakt hiervoor gebruik
van een chemische vloeistof, nl. Fotoresist. Om het verbruik van fotoresist en
daarmee ook de solventemissies te verminderen, werd een nieuw type pomp
geïnstalleerd. Op 3 tracks werden de oude Bellows pompen vervangen door
Intelligence pompen. De oude generatie Bellows pompen verbruiken hoge dispense
volumes om een uniforme laag te kunnen leggen op de wafer terwijl de nieuwe
generatie Intelligence pompen door elektronische bijsturingen stabielere dispense
volumes hebben (zie onderstaande grafieken).
Sector
Micro-elektronica
Activiteit
Productie van
geïntegreerde
schakelingen
Economisch voordeel / Financieel aspect
De kost bedraagt € 30.000, de besparing bedraagt € 65.000/jaar.
Milieuvoordeel
Het fotoresistverbruik kon worden verminderd van 1,8 cc/laag naar 0,8 cc/laag.
Sociaal voordeel
Door het lager verbruik moeten de flessen fotoresist minder vaak aangevuld worden
door de operatoren, waardoor de blootstelling aan chemische agentia tijdens de
flessenwissel en zo ook het risico van de operatoren wordt verlaagd.
Meten is weten: indicator
Verbruik fotoresist uitgedrukt in cc/laag.
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 15 / 05 / 2014
F_KRN_237 v1
Halogeen wordt LED
Thema
Energie / Licht
Bedrijfsgegevens
OVMB nv
John Kennedylaan 50
9042 Gent
www.ovmb.be
Korte omschrijving
Om plaatselijk te verlichten werden halogeenlampen gebruikt. Deze halogeenlampen
zijn nu vervangen door energiezuiniger LED-stralers met tijdsklok en
bewegingsmelder.
Sector
Afvalverwerking
Activiteit
Deponie voor
bedrijfsafvalstoffen en
solidificatie-installatie
Economisch voordeel / Financieel aspect
Beperken van het energieverbruik door:
- het plaatsen van energiezuinigere verlichting; de LED-stralers verbruiken immers 20
keer minder elektriciteit.
- het gebruik van een tijdsklok en bewegingsmelder zodat vermeden wordt dat de
verlichting onnodig brandt.
Milieuvoordeel
Energieverbruik en lichtvervuiling beperken.
Sociaal voordeel
Vermijden dat verlichting onnodig brandt.
Meten is weten: indicator
Bij het vervangen van een halogeenstraler van 1000 W door een LED-straler van 50W
wordt jaarlijks 190 kWh bespaard.
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 12/05/2014
F_KRN_237 v1
Installatie voor hergebruik van regenwater
Thema
Water
Korte omschrijving
Bij de uitbreiding van het bedrijfsgebouw werd geopteerd om extra
wateropvangputten te voorzien om naast de nieuwe ook bestaande sanitaire
blokken te voorzien van regenwatertoevoer.
Ook worden de vervuilde hangers uit de lakkerij vanaf heden gereinigd met
regenwater i.p.v. leidingwater.
Bedrijfsgegevens
PLASTAL N.V.
Skaldenstraat 72
9042 GENT
www.plastal.com
Sector
Automotive
Activiteit
Productie van gelakte
kunststofonderdelen
Economisch voordeel / Financieel aspect
Lagere waterfactuur
Milieuvoordeel
Reductie van het leidingwaterverbruik
Meten is weten: indicator
Waterverbruik per wagen is gedaald van 28,57 liter naar 24,03 liter of 15%!
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 28 / 05 / 2014
F_KRN_237 v1
Geluidsreductie door aankoop heftruck
met noise reduction kit
Thema
Lawaai
Bedrijfsgegevens
PREFACO NV
Hoeksken 5a
Lebbeke
www.prefaco.be
Korte omschrijving
Prefaco NV is gelegen in een woonomgeving. Met verscheidene geluidsmetingen
werd geluidshinder naar de omgeving systematisch in kaart gebracht. Een belangrijke
geluidsbron was de zware heftruck voor het verplaatsen van betonplaten op het
bedrijfsterrein.
Prefaco NV investeerde 235.000 euro in een nieuwe heftruck voor het verplaatsen
van deze betonplaten. De motor van de heftruck werd voorzien van extra inkapseling
en automatische begrenzing.
Het brongeluid van de nieuwe heftruck ligt 8,6 dB lager dan dat van de oude heftruck.
Sector
Bouwsector
Activiteit
Productie prefab
beton
Economisch voordeel / Financieel aspect
- Investering: 235.000 euro
- Lager brandstofverbruik
Milieuvoordeel
- Geluidsreductie met 8,6 dB(A)
- Betere inkapseling motor
- Motor airco is mee ingekapseld beneden in de motorblok (niet erbovenop!)
Sociaal voordeel
- hoorbaar lager geluidsniveau, minder hinder voor omgeving
- verhoogde veiligheid (begrenzing motor op 15 km/u)
- betere werkomstandigheden voor werknemers
- beter imago
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 02 / 06 / 2014
F_KRN_237 v1
Geluidsreductie door vervanging rollagers
Thema
Lawaai
Bedrijfsgegevens
Korte omschrijving
Prefaco NV is gelegen in een woonomgeving. Tijdens geluidsmetingen werd
vastgesteld dat de verouderde rollagers van de transportband (voor granulaten naar
de betoncentrale te brengen) de oorzaak waren van de geluidshinder. Het bedrijf
investeerde 7000 € ter vervanging van 300 rollagers.
PREFACO NV
Hoeksken 5a
Lebbeke
www.prefaco.be
Sector
Bouwsector
Activiteit
Productie prefab
beton
Economisch voordeel / Financieel aspect
- Investering: 7.000 euro
- Lager energieverbruik
Milieuvoordeel
- Geluidsreductie met 10,8 dB(A)
Sociaal voordeel
- betere werkomstandigheden
- beter imago
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 02 / 06 / 2014
F_KRN_237 v1
TROMMELFILTER
Thema
Inkoop/investeringen
Korte omschrijving
Lint X Rotor werd aangekocht binnen een project “Sanoxy®Max” op de drie
wasstraten om minder water, energie en chemicaliën te gaan gebruiken.
Bedrijfsgegevens
Romi Laundry Services
Honderdweg 5
9230 Wetteren
www.romi-ls.be
Sector
Textiel
Activiteit
Industriële wasserij
voor horecalinnen
Leverancier
N.V. Christeyns
Afrikalaan 182
9000 Gent
www.christeyns.com
Economisch voordeel / Financieel aspect
Door de implementatie van het Sanoxy®Max Systeem samen met het plaatsen van
een Lint X Rotor trommelfilter, zijn we in staat geweest om een aanzienlijke besparing
te realiseren op waterverbruik en energieverbruik. Deze gerealiseerde besparingen
zijn te verifiëren met de facturen voor en na deze implementatie.
Milieuvoordeel
Minder waterverbruik.
Minder energie.
Minder chemie.
Effectieve cijfers : zie facturen
Meten is weten: indicator
waterverbruik per kg afgewerkt linnen ligt op 3 à 5 liter
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 23/05 / 2014
F_KRN_237 v1
T-CARE DAG
(Taminco care dag)
Thema
Water / Afval en verpakkingsafval / Lucht
Bedrijfsgegevens
Taminco
Pantserschipstraat 207
9000 Gent
www.taminco.com
Korte omschrijving
Op 14 mei organiseerden we een T-care dag(Taminco Care). Op deze dag wensten we
onze medewerkers te sensibiliseren rond Veiligheid, Gezondheid en Milieu en dit op
een leuke en aangename manier. In dat kader hebben wij (milieudienst) een aantal
workshops, infosessies of rondleidingen georganiseerd rond thema’s zoals
afvalwaterzuivering, geurhinder-bestrijding, afvalsortering, luchtemissies en energie.
Zo werd er tijdens de infosessie over afvalwaterzuivering stilgestaan bij de impact van
afvalwater op het leven in Kanaal Gent Terneuzen. Men kon dan het leven van een
watervlo onder een microscoop bekijken.
Tijdens de infosessie over geur werd uitleg gegeven rond de werking van de neus en
was het vrij duidelijk dat de neus van de dames onder ons vaak beter werkte dan die
van onze mannelijke collega’s.
Sector
chemie
Activiteit
Productie van
methylaminen en
afgeleiden
Info sessie over Waterzuivering
Infosessie over Geur
Milieu en sociaal voordeel
Door onze medewerkers op een leuke en eenvoudige manier te informeren over een
aantal milieu-aspecten van onze fabriek wensten we dat ze in hun dagelijkse doen en
laten nog meer nadenken bij de mogelijke impact van hun taken om zo ook deze
impact nog beter te beheersen en/of te voorkomen.
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 27/ 05/ 2014
F_KRN_237 v1
Biofilter
Thema
Lucht
Bedrijfsgegevens
Korte omschrijving
Transport Mervielde is gelegen nabij de woonzone van Rieme. Om geurhinder naar
de buurt te voorkomen werd preventief een biofilter geplaatst. Deze biofilter bevat
een polypropyleen kolom met een vulling van vochtige houtsnippers.
Transport Mervielde
Monumentstraat 13
9940 Ertvelde - Rieme
www.mervielde.be
Sector
Transport
Activiteit
Nationaal en
internationaal
tanktransport en
tankreiniging
Leverancier
Trevi nv
Dulle-Grietlaan 17/1
9050 Gentbrugge
www.trevi-env.com
Economisch voordeel / Financieel aspect
Milieuvoordeel
Geurhinder preventief vermijden
Sociaal voordeel
Beter imago
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 28/05/2014
F_KRN_237 v1
Sensibilisering
bandenspanningscontrole ism
Recytyre
Thema
Milieubeleid en milieuzorg/ Energie
Bedrijfsgegevens
Vanas nv
Zwaluwbeekstraat 10
9150 Kruibeke
Korte omschrijving
Medewerkers werden gesensibiliseerd d.m.v. kaartjes van Recytyre:
- Schat, ik krijg te weinig lucht
- Wie is er hier de leegloper
De kaartjes werden uitgehangen en in de refter gelegd.
Op de achterzijde staan tips om de bandenspanning te controleren.
Bandenspanningsmeters werden uitgedeeld aan de werknemers.
Vanas Engineering nv
Zwaluwbeek 3
9120 Melsele
www.vanas.eu
Sector
Groothandel
Activiteit
Gereedschappen
MRO artikelen
Lifting equipment
Warehouse and
workshop equipment
Economisch voordeel / Financieel aspect
De juiste bandendruk zorgt voor minder brandstofverbruik, minder bandenslijtage,
een betere wegligging en dus een betere verkeersveiligheid.
Milieuvoordeel
Minder brandstofverbruik, minder materiaalverlies (banden). Hoeveelheden niet
onmiddellijk in te schatten.
Warehouse
Management Systems
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 17 / 06 / 2014
F_KRN_237 v1
SENSIBILISEREN d.m.v.
VEILIGHEIDSDAG
Thema
Omgeving
Korte omschrijving
Bedrijfsgegevens
Vandenbussche
nv Groendreef 21
9880 Aalter
Winteropleidingsdag veiligheid wordt weersafhankelijk gepland ism brandweer Aalter
4 sessies:
- Initiatie brand blussen – vloeistofbrand werd gesimuleerd.
- Werken met een valharnas
- Ergonomisch heffen en tillen
- Preventie van arbeidsongevallen
De veiligheidsdag werd afgesloten met de maandelijkse after work Friday.
www.nvvandenbussche.be
Sector
Algemene bouwonderneming
Activiteit
Ruwbouwwerkzaamheden
Economisch voordeel / Financieel aspect
- Risico’s beheersen
- Economische en schade vermijden
- Dag weerverlet gebruiken voor opleiding
- Positieve uitstraling door persbelangstelling
Milieuvoordeel
- Vermijden risico’s naar het leefmilieu
- Accuraat kunnen optreden om verdere milieuschade te vermijden in geval van calamiteit
Sociaal voordeel
- Teambuilding
- Verhogen veiligheids- en milieubewustzijn
- Verhogen personeelstevredenheid en betrokkenheid
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 03/06 / 2014
F_KRN_237 v1
Meting van milieumanagementprestaties
met maturiteitsindex
Thema
Milieubeleid en milieuzorg
Bedrijfsgegevens
Victor Buyck
Pokmoere 4
9900 EEKLO
www.victorbuyck.be
Sector
Korte omschrijving
Hoe meet je op een objectieve manier continue verbetering? Hierop hebben wij het
antwoord gevonden! Sinds kort meet een maturiteitsindex het kwaliteitsniveau van
onze managementsystemen volgens ISO14001 en ISO50001.
Een goed managementsysteem bekom je wanneer het prestatieniveau van alle
onderdelen op gelijkaardige hoogte liggen. Dit hebben wij bijzonder wel begrepen.
Met één oogopslag wordt met de index duidelijk waar de werkpunten liggen. Deze
zullen wij bijschaven in de nabije toekomst.
metaal
Activiteiten
Studie, vervaardiging,
montage en
onderhoud van
staalconstructies
Sociaal voordeel
Belanghebbenden zoals leidinggevenden en interne auditors krijgen een objectief
beeld van de sterktes en zwaktes binnen het milieu- en energiemanagementsysteem.
Meten is weten: indicator
De index wordt opgesteld op basis de (interne) auditbevindingen en wordt gebruikt
voor de jaarlijkse directiebeoordeling.
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 02 / 04 / 2014
F_KRN_237 v1
VERMIJDEN VAN
BODEMVERONTREINIGING
Thema
Bodem
Korte omschrijving
Bedrijfsgegevens
Vitaline N.V.
Schaapveld 7
9200 Dendermonde
www.vitaline.nu
In 2011 nam Vitaline onder het bestuur van Dhr. Leo Borms de speculaasfabriek van
Maison Biscuits d’Or over en verhuisde het toenmalige Ceval van Temse naar
Dendermonde.
Om de milieuvergunning op punt te stellen en ter controle van de afvoer van ons
afvalwater hebben wij een externe firma onze afvoerwegen in kaart laten brengen.
Zij maakten hiervoor gebruik van een camerasysteem in de riolering en kleurstof in
het water om zo een exacte weergave te krijgen van waar alles naartoe gaat. Al hun
waarnemingen hebben zij voor ons uitgetekend op een vereenvoudigd plan.
Sector
Droge voeding
Activiteit
Productie van
speculaas, healthfood,
bio en fairtrade
koeken
Leveranciers
BVBA Bart Moens
www.bartmoens.be
Economisch voordeel / Financieel aspect
Kosten voor toekomstige bodemsanering worden vermeden.
Milieuvoordeel
Vermijden dat er via ons bedrijf sprake zou kunnen zijn van bodemverontreiniging.
Sociaal voordeel
Erkenning van onze milieuvergunning bij stad van Dendermonde.
Een garantie voor de omgeving dat wij de bodem niet verontreinigen en dat onze
mensen opgeleid zijn om doordacht om te springen met afvalwater en de loospunten.
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 28/05 / 2014
F_KRN_237 v1
Brooddozen
Think out of the box
Thema
Afval en verpakkingsafval
Bedrijfsgegevens
Korte omschrijving
Bij de opening van de Voka Box werden 1000 kwalitatieve Tupperware brooddozen
verdeeld. Deze zijn gepersonaliseerd en bevatten de spreuk ‘Think out of the box’.
Zowel medewerkers als bezoekers ontvingen een exemplaar. Hiermee wil Voka een
hefboom naar duurzaamheid creëren door zeer concreet aan te zetten tot actie.
Voka KvK OV
Lammerstraat 18
9000 Gent
www.voka.be/oostvlaanderen/
Sector
Bedrijvenorganisatie
Leverancier
Tupperware
Economisch voordeel / Financieel aspect
Aluminiumfolie wordt gebannen uit de Voka Box. Deze folie is namelijk niet duurzaam
en wordt slechts eenmalig gebruikt. Een degelijke boterhamdoos kan deze folie
vervangen, en is bovendien een pak goedkoper!
Milieuvoordeel
Aluminium is een duurzame grondstof, die normaliter vele keren kan worden
gerecycleerd. Aluminiumfolie komt echter altijd terecht bij het restafval. Dit is een
enorme verspilling en kan worden vermeden door het gebruik van een brooddoos.
Bovendien is voor de productie van aluminiumfolie veel elektrische energie nodig.
Deze moet worden geproduceerd en levert onvermijdelijk een belasting op voor het
milieu. Het gebruik van een brooddoos is de ideale oplossing!
Sociaal voordeel
Iedereen heeft dezelfde boterhamdoos, het moedigt aan en is een leuk zicht tijdens
de lunchpauzes!
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 22 / 05 / 2014
F_KRN_237 v1
Optimalisatie temperatuur spuitcabines
Thema
Energie
Bedrijfsgegevens
Korte omschrijving
- In de schilderijfabriek werd het kwaliteits- en milieubeleid op elkaar
afgestemd. Zo werden de procesparameters van de spuitcabine aangepast en
werd de temperatuur verlaagd van 21 °C naar 20 °C en werd de relatieve
vochtigheid aangepast van 60% naar 50%.
Volvo Car Gent
John Kennedylaan 25
9000 Gent
www.volvocars.com
Sector
Auto-industrie
Activiteit
Assemblage van
voertuigen
Economisch voordeel / Financieel aspect
- Lagere energiefactuur.
Milieuvoordeel
- Elektriciteitsverbruik daling met 230 MWh
- Gasverbruik daling met 4 670 MWh
Sociaal voordeel
-
Optimalisatie omgevingsparameters.
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 17/06/ 2014
F_KRN_237 v1
Een installatie om juiste bandenspanning
bij te regelen
Thema
Energie
edrijfslogo
Korte omschrijving
Er werd een installatie geplaatst voor het meten en bijregelen van de luchtdruk in
autobanden. Dit systeem staat ter beschikking van elk personeelslid.
Bedrijfsgegevens
Vondelmolen NV
Dendermondsesteenweg 208
9280 Lebbeke
www.vondelmolen.be
Sector
Voeding
Activiteiten
Productie van
peperkoek
Economisch voordeel / Financieel aspect
De juiste bandendruk zorgt voor minder brandstofverbruik, minder bandenslijtage,
een betere wegligging en dus een betere verkeersveiligheid.
Leverancier
Tokheim
Everdongenlaan 31
2300 Turnhout
Milieuvoordeel
Minder brandstofverbruik, minder materiaalverlies (banden). Hoeveelheden niet
onmiddellijk in te schatten.
Sociaal voordeel
Een element in het bevorderen van de personeelstevredenheid.
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 11/05/2014
F_KRN_237 v1
NESTKASTJES OP WATERTORENS
(een mooie thuis voor gierzwaluwen)
Natuur
Korte omschrijving
Watertorens zijn bakens in het landschap en ideaal om de natuur een handje te
helpen. Voor elke watertoren die gerenoveerd wordt, is dit een werkpunt. Zo werd
reeds op vier watertorens een 38-tal nestplaatsen gecreëerd voor gierzwaluwen.
Bedrijfsgegevens
TMVW cvba
Tussengemeentelijke
Maatschappij der
Vlaanderen voor
Watervoorziening
Stropstraat 1
9000 Gent
www.water-link.be
WT Brugge, St. – Andries
WT Brugge, Gentpoortvest
Sector
Watervoorziening
Activiteit
Productie, toevoer en
distributie van
drinkwater
Sanering van
afvalwater
Beheer van
weginfrastructuur
Beheer van
zwembaden en
sportinfrastructuur en
aanverwante
dienstverlening
Aanvullende diensten
WT Blankenberge
WT Lebbeke
Economisch voordeel / Financieel aspect
N.v.t.
Milieuvoordeel
TMVW engageert zich voor meer biodiversiteit in Vlaanderen. De gierzwaluwen
worden in hun bestaan bedreigd. Het domein van deze vogels, oude binnensteden en
dorpskernen, is de laatste 50 jaar totaal veranderd. De nieuwe gebouwen bieden geen
nieuwe broedplaatsen meer. Met het aanbrengen van deze kunstnesten worden aan
de gierzwaluwen nieuwe overlevingskansen geboden. Er wordt hiervoor systematisch
samengewerkt met Natuurpunt Vlaanderen, een vereniging die zich inzet voor de
natuurwaarden in onze regio.
Sociaal voordeel
Met dergelijke actie wil TMVW haar betrokkenheid voor de natuur en het milieu
versterken.
Meten is weten: indicator
Er wordt ieder jaar tussen mei-juli door de vogeldeskundige gecontroleerd of de
nesten zijn bewoond. Tevens worden lokgeluiden afgespeeld zodat vogels hun nieuwe
woonplaats gemakkelijker kunnen vinden.
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 19/03/2014
F_KRN_237 v1
VERMINDEREN VAN
PERSLUCHTVERBRUIK
Thema
Energie
Bedrijfsgegevens
WYCOR nv
Biezeweg 6
9230 Wetteren
www.wycor.eu
Sector
Korte omschrijving
Wycor beschikt over twee compressoren voor het genereren van perslucht. De perslucht
wordt gebruikt voor de werking van de houtbewerkingsmachines in het atelier. De oudste
van de twee compressoren werd vervangen door een energievriendelijke
frequentiegestuurde installatie. De gegenereerde warmte van de compressor wordt in het
atelier geblazen. Daarnaast werden de medewerkers via toolboxmeeting gesensibiliseerd
tot een verantwoord gebruik van perslucht vb. door geen kledij te reinigen met behulp
van perslucht. Tevens werd er gestart met een tweewekelijkse controle van de
persluchtleidingen op lekverliezen.
Bouw
Activiteit
Interieur, renovatie,
afwerking &
projectorganisatie
Economisch voordeel / Financieel aspect
De genomen maatregelen met betrekking tot het persluchtverbruik hebben een daling
van de elektriciteitsfactuur tot gevolg.
Milieuvoordeel
De aankoop van een nieuwe frequentiegestuurde compressor zorgt voor een lager
energieverbruik. Het sensibiliseren van de werknemers en de lektesten dragen bij tot
minder energieverlies.
Meten is weten: indicator
Elektriciteitsverbruik
Aantal en de grootte van de persluchtlekken
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2013 op datum van 21 / 05 / 2014
F_KRN_237 v1
Meer weten over Milieucharter Oost-Vlaanderen ?
http://www.voka.be/oost-vlaanderen/aanbod/Pages/MilieucharterOost-Vlaanderen.aspx
of neem contact op met :
Annemie De Proft
Projectcoördinator duurzaam ondernemen
Katja Daems
Projectcoördinator milieu en energie
Noordlaan 21 – 9200 Dendermonde
Tel. 052 33 98 29 | fax 052 33 98 01 |Mobiel 0473 51 91 35
[email protected]| www.voka.be/oost-vlaanderen
Lammerstraat 18 – 9000 Gent
Tel. 09 266 15 61 | fax 09 266 14 41 | Mobiel 0486 66 90 91
[email protected] | www.voka.be/oost-vlaanderen
In samenwerking met en gesteund door de provincie Oost-Vlaanderen