Klik hier - Sportcoachdevelopment

67-71_Mentaal_67-71 17-04-12 08:52 Pagina 67
PSYCHOLOGIE
Tekst: Ton Biessels
??
??
In deze rubriek ‘Hoe coaches leren en zich ontwikkelen’ zijn
we aanbeland in het leerveld ‘psychologie’. Hoe word je als
coach een betere begeleider van je spelers? Wat moet je we‐
ten, kennen en kunnen? Welke leerstrategie is hierbij het
meest effectief? Fons Groenendijk (FC Den Bosch) en Michel
Vonk (Sparta) vertellen over hun ervaringen en opvattingen
Fons Groenendijk
over mental coaching.
Zondagmiddag: een eredivisietrainer
wordt in het interview direct na de
wedstrijd het verlies van zijn team
onder de neus gewreven. “We moeten
er beslist de vinger achter zien te krijgen”, is zijn antwoord. Dat is stevige
en toepassen op dit terrein van de
psyche, de mentale begeleiding of
mental coaching? Als duidelijk is wat
de vaardigheden, kennis en de specifieke rol en taken zijn, pas dan kan er
gewerkt worden aan eigen ontwikke-
taal. Maar... wie bedoelt hij precies
met ‘we’? En… hoe krijg je die vinger
erachter?
Kennelijk gaat het om een zorgelijke
situatie. Zijn team draait niet naar
wens. Er worden nu al vijf wedstrijden op rij verloren. De staf is op zoek
naar de reden hiervoor. Spelers mopperen in codetaal, publiek is teleurgesteld en de pers weet al wat er zal
gaan gebeuren. Het bestuur spreekt
het vertrouwen uit in de trainer, nog
wel. Er is een complexe situatie ontstaan.
Wat moet een trainer weten, kunnen
ling. Laten wij dáár de vinger eens
achter zien te krijgen!
Mentale begeleiding
Mentale begeleiding of mental
coaching, waar staan deze termen
voor? Het gaat om het kunnen analyseren en beïnvloeden van persoonlijke interne en externe factoren die
prestatie en motivatie kunnen beïnvloeden. Het gaat om inzicht in de
persoonlijke drijfveren, die sporters
helpen te presteren of juist ongunstig
beïnvloeden. Het is gedrag op het veld
dat getriggerd wordt door deze drijfwww.devoetbaltrainer.nl
veren. Positief productief gedrag; negatief of contraproductief gedrag.
Prestatiemotivatie, ambitie, perfectionisme, frustratie, zelfvertrouwen,
overschatting, onderschatting. Deze
termen komen regelmatig langs bij
sportbegeleiders. En dan gaat het alleen nog maar over de individuele begeleiding. Gaan we naar team mental
coaching, dan wordt het nog complexer. Gedragskundige processen in
teams, groepsdynamiek, productief en
contraproductief gedrag, faalangst, falend leiderschap, compensatie en coping; het is een complex terrein, ook
wel de mysterieuze kanten in de
sport genoemd.
Tijd om te gaan praten met trainers
zelf, hoe zij mental coaching zien en
ermee omgaan. We doen dat met
twee trainers die al ruime ervaring
hebben bij verschillende BVO’s, ook
Foto: Pro Shots
67-71_Mentaal_67-71 17-04-12 08:52 Pagina 68
als speler en in internationaal verband.
Fo n s G r o e n e n d i j k
Fons Groenendijk is trainer/coach bij
FC Den Bosch. Het team draait goed
mee in de competitie en heeft een periodekampioenschap op zak maar
speelt tussendoor wisselvallige wedstrijden. Het is een fenomeen dat je
vaker ziet bij jeugdige teams.
Fons Groenendijk: “Om te beginnen
moet ik me altijd bewust zijn van de
effecten die ik zelf oproep, met de
wijze zoals ik begeleid en coach. Zelfinzicht is heel belangrijk. Welke effecten roep ik onbewust op met mijn
coachgedrag? Voorts begint mental
coaching bij jezelf. Kennis van groepsprocessen is de start, direct gevolgd
door kennis van de spelersgroep zelf.
Individuele mental coaching noem ik
gewoon begeleiden, maar dan breder
dan alleen voetbal.
In alle gevallen gaat het om meer dan
voetbal. Een KNVB-slogan, die ook
geldt voor mentaal begeleiden. Er
staan mensen in het veld, niet alleen
spelers. Ik probeer helder te krijgen
wat er speelt in de persoonlijke mindset van een speler. Iedere speler moet
op een andere wijze benaderd worden. Daar kom je alleen achter als je
ze goed leert kennen en hen daarop
benadert. Een brede blik is noodzakelijk. Ik zorg dus voor veel contactmomenten. Ze lopen gewoon bij me binnen, ik houd de drempel laag en de
deur zoveel mogelijk open.
Cursussen erover volg ik niet per se.
Ik heb zo’n elf jaar ervaring als trainer
en heb zelf twintig jaar gespeeld. Deze ervaring zie ik als een cursus, want
67
68
ervaring is kennis! Ik ben daarbij vrij
eigenwijs, ik observeer en denk in
mijn eentje na over dingen die ik zie.
Daar leent de wedstrijd zich het best
voor. In het veld zie je de persoon en
de karakters van spelers. Je ziet dan
bij sommigen de introversie, je ziet bij
anderen de coachende krachten. Ik
bespreek dat met mijn assistent-trainers. Zo ontstaat een gewogen en gedeeld beeld van je spelers, dat je gebruikt in de wedstrijd.
Ik probeer ook buiten het bekende
voetbalwereldje ervaringen op te
doen. Ik ben nieuwsgierig naar andere
teamsporten. Ik zit af en toe op de tribune bij ZZ Leiden Basketball en bespreek met trainer/coach Toon van
Helfteren zijn wedstrijd na. Ik observeer zijn manier van coachen, met
name zijn gedrag richting de spelers.
Daar volgt dan een gesprek op waar
ik weer van leer en hij wellicht van
mij. Ook heb ik contact met hockeycoach Marc Lammers over ons vak.
Beiden zijn heel goede coaches, toppers in hun sport. Marc levert zelfs regelmatig een bijdrage aan de mentale
processen binnen mijn team.
Maar ook buiten de sport valt veel te
leren. Een bevriende teamchef van
een politie-arrestatieteam vertelt mij
over zijn aanpak van teamprocessen,
teambuilding en teamafstemming in
zeer spannende situaties. Wij zijn uiteraard geen arrestatieteam, maar
toch zijn er parallellen. Denk maar
eens aan het onder druk zetten en
houden van een tegenstander. Daarvoor moeten wij in ons team sluitende afspraken maken. Dat zijn teamprocessen die een arrestatieteam van
politie goed beheerst. Bij bas-ketball
(full court press) en bij hockey (pressing) zie je dat net zo goed. Zo houd
ik mij op de hoogte van ontwikkelingen, ik bespreek ze met deze trainers
en werk zo aan mijn eigen ontwikkeling. Ik houd het cursusaanbod zoals
van het CBV wel in de gaten en kies
ook voor de ervarings- en besprekingsaanpak. Bill Beswick’s workshop
over mental coaching heb ik wel gevolgd. Dat is een heel motiverend verhaal, zeer expressief en dynamisch.
Maar de diepgang haal ik meer uit
De Voetbaltrainer 185 2012
67-71_Mentaal_67-71 17-04-12 08:52 Pagina 69
PSYCHOLOGIE
mijn interactieve aanpak met andere
coaches.”
D e To p 5 a a n p a k va n
Fo n s G r o e n e n d i j k :
• Zorg voor kennis van groepsprocessen en ken je eigen rol hierin.
• Ken je spelers als mens, niet alleen als voetballer.
• Kijk in wedstrijden ook breed,
niet alleen naar de taak; kijk
naar karakter en gedrag.
• Bespreek je observaties met anderen die kritisch (durven te)
zijn. Toets je ideeën.
• Kijk ook buiten het voetbal, binnen andere teamsporten.
Maar wat te doen als je team van
slag is, zoals dit artikel begon? Hoe
krijg je de vinger erachter?
D e To p 5 a a n p a k a l s
het echt spannend
wo r d t :
• Toegeven aan jezelf dat je het
niet weet.
• Peil de stand van zaken binnen
je team, samen met hen.
• Overleg met je vaste staf, intensiveer de interactie met hen.
• Geef vertrouwen aan de spelers
en duidelijkheid over je keuzes.
• Blijf op je koers en handel daarnaar, zwalk niet mee met goed
bedoelde adviezen.
M i c h e l Vo n k
In de catacomben van het Kasteel
geeft Michel Vonk zijn visie op het
‘Spartaanse’ systeem van mental
coaching.
Michel Vonk: “Wij werken op het gebied van mental coaching samen met
de TalentenAcademie. Zij brengen al
enige jaren ons potentieel in beeld,
via een eerste intakegesprek. Eerst alleen onze jeugdteams en nu ook de
selectie. Via hun methodiek van
vraaggesprekken komt er een profielschets uit per speler die de trainers
Michel Vonk
gebruiken in het coachen en begeleiden. Zo heet het model ook: C&B-model. Als nieuwe trainer is dit voor mij
een geweldige binnenkomer. Binnen
no time leer ik de karakters van de
hele spelersgroep kennen. Dat zouden
anders 22 gesprekken zijn geweest.
Deze wijze is professioneel en we
rugzien. Het trainingskamp tijdens de
winterstop heeft hier ook een belangrijke rol gespeeld. Ik heb zelf uiteraard ook een profielonderzoek gedaan. Mijn rol heeft weer effecten op
het proces en op spelers als ik ze aanspreek. Zelfinzicht helpt mij hierbij.
Een ander model helpt ons om bege-
hanteren dezelfde profielset voor alle
spelers. Zo leren zij over elkaar en
over zichzelf alsmede over hun eigen
positie in de groep.
Nieuwe spelers worden in dit model
gebracht en gekarakteriseerd. Vervolgens gebruiken wij deze informatie in
de persoonlijke begeleiding én in de
teamprocessen. Dat noemen we de
spiegelgesprekken, deze doen we met
het complete team. Hier komen de
profielen samen, de waarde van een
ieder, de waarde in de groep die ieder
heeft. Als spelers elkaar meer kennen
en begrijpen, kun je dat in het veld te-
leidingsgesprekken op mentaal terrein te voeren, waarin emoties worden besproken die productief dan wel
contraproductief kunnen zijn in wedstrijdsituaties. Zo worden diverse psychologische elementen in kaart gebracht. Dit is voor ons als trainers en
staf een belangrijke bron van informatie. Uiteraard doen we ook fysieke
metingen op basale fysiologische aspecten als hartslag en vetgehalte.
Ook meten we belastbaarheid en
prikkelbaarheid door objectieve
vragen te stellen. Zo hebben we
informatie over de trainbaarheid en
www.devoetbaltrainer.nl
67-71_Mentaal_67-71 17-04-12 08:52 Pagina 70
dit onderwerp goed in de gaten. CBVseminars kunnen ook nuttig zijn omdat zij de kans bieden om met collega-trainers in con-tact te komen. Bovendien put ik met regelmaat uit mijn
eigen carrière als voetballer. Ik denk
dat we spelers niet alleen als voetballer moeten benaderen. Het begrip ‘people management’ dat veel orga-nisaties hanteren, sluit hier heel goed bij
aan: het gaat om mensen, niet alleen
om medewerkers.”
Foto: Pro Shots
D e To p 5 a a n p a k va n
M i c h e l Vo n k :
inzetbaarheid van onze spelers.
Opvallend was dat we minder goede
resultaten haalden als we de mentale
begeleiding op een lager pitje hadden
staan. Mentale training en activiteiten
houden ons scherp.”
Hoe kun je met spanningen omgaan
als de prestaties achterblijven?
Michel Vonk: “Stress die de omgeving
veroorzaakt in de vorm van een hausse aan meningen en opvattingen,
moet je proberen te relativeren. De
buitenwacht kan heel actief zijn met
het bestoken van de staf. Onze lijn is
dan: er is alleen communicatie, afstemming en advisering tussen technische staf en de technisch directeur.
Door de technische staf wordt vervolgens de te volgen lijn vastgesteld.
Al hebben we permanent experts in
huis, via seminars en clinics houd ik
• Voer persoonlijke gesprekken
met spelers.
• Werk volgens een bepaald model. Er zijn er vele, die niet duur
hoeven te zijn.
• Voer ook de teamgesprekken
volgens hetzelfde model.
• Laat spelers elkaar vertellen wat
ze van een ander en elkaar verwachten.
• Benader je spelers als mens, niet
alleen als voetballer.
Maar wat te doen als je team van
slag is. Hoe krijg je de vinger
erachter?
D e To p 5 a a n p a k a l s
het echt spannend
wo r d t :
• Reduceer de spanning door te
relativeren.
• Realiseer je dat de buitenwacht
meeleeft, maar dat ze alleen de
buitenkant zien.
• Analyseer alleen met bestuur,
algemeen directeur en technisch
directeur.
• Zet dan de lijnen uit naar spelers en omgeving.
• Bespreek met de spelers de eerder afgesproken ‘morele waarden’ die het team verbinden.
• Benader je spelers met intuïtie.
Kijk goed wat er speelt; een
schouderklop doet goed.
69
70
Hoe pakken deze trainers hun eigen
ontwikkeling aan? Welke leerstrategieën zetten ze in?
Het beheersen en kunnen hanteren
van ‘mental coaching’ leer je kennelijk niet (alleen) in een cursus of seminar. Deze helpen wel; ze geven
handvatten en je spreekt erover met
collega-trainers. Een procesmatige benadering van gesprekken met spelers
is een nuttige benaderingswijze. Zo
wordt iedereen langs dezelfde lat gelegd, zijn de individuele verschillen
juist interessant en bij spelers on-derling bekend. Zowel trainers als spelers
weten welk vlees zij in de kuip hebben.
Het professionele programma dat Michel Vonk in huis heeft, is niet voor
iedereen haalbaar. Maar een methodiek uit een cursus, een tip van een
collega of het kort inhuren van specialisten kan al een goede start zijn
van een ‘begeleidingssysteem’.
De aanpak van Fons Groenendijk en
Michel Vonk om zich verder te ontwikkelen in de theorie en praktijk van
het mental coachen ziet er in het model van ‘de 15 aspecten van coachleren’ als volgt uit: zie figuur 1 op pagina 71.
Conclusies
Beide trainers zitten qua keuze voor
leer- en ontwikkelingsstrategieën op
vier van de zeven strategieën op dezelfde lijn. Michel Vonk heeft de (luxe)
situatie dat hij kan beschikken over
een extern bureau dat hem constant
kennis en expertise biedt. De leeractiviteit ‘seminar of cursus lopen’, een
onderdeel van de strategie ‘theoretisch leren’, wordt door beiden niet
veelvuldig ingezet. Als ze gaan, is dat
niet alleen om kennis en informatie
te vergaren, maar ook voor contact
met de medecursisten en uitwisseling
van ervaringen en gedachten. Fons
Groenendijk kijkt graag en met regelmaat over de grenzen van het voetbal
en gaat bij andere sportcoaches in de
leer.
Opvallend is het niet-gebruiken van
de leerstrategie ‘leren in en van extreem spannende situaties’. Deze
De Voetbaltrainer 185 2012
67-71_Mentaal_67-71 17-04-12 08:52 Pagina 71
PSYCHOLOGIE
wordt door trainers/coaches als zeer
ontwikkelend bestempeld. Dit zijn de
situaties waarin de leermomenten
vaak het krachtigste zijn. Het kunnen
ook conflicten zijn tussen spelers of
tussen trainers onderling. Clashes
met bestuur of stafleden horen hier
ook bij. Het reduceren van spanningen, analyseren van de situatie en het
vinden van oplossingen tussen partijen ligt wellicht meer bij het managementveld en worden in een volgend
artikel besproken.
A dv i e s va n t ra i n e r a a n
t ra i n e r
Tot slot geven beide trainers het advies: begin je ontwikkeling met zelf-
kennis en zelfinzicht. Jij bent als trainer altijd een factor in het geheel:
“Een trainer beïnvloedt sowieso het
proces, zonder dat hij iets bijzonders
doet. Die effecten moet je allereerst
leren zien. Dat is een van de pijlers
onder je eigen ontwikkeling als mental coach.”
Figuur 1. Vijftien aspecten van leren door de coach.
A . L e e r s t rat e g i e ë n
6
4
leren van andere leren door zelf
trainers, het
na en vooruit te
goede van ande- denken
ren overnemen
2
1
3
5
7
leren buiten je
eigen praktijk of
andere zaken
aanpakken in je
eigen praktijk
leren binnen je
eigen praktijk
van trainingen
en wedstrijden
leren in en van
zeer spannende
situaties;
conflicten
leren door
georganiseerde
en planmatige
interactie
leren in cursus,
via dvd, pc, boeken, magazines,
of van (ingehuurde) experts
B. Leervelden
1
2
3
4
5
techniek
tactiek
fysiologie
psychologie
management
C. Leerpijlers
1
2
3
zelfkennis en
zelfinzicht
een mentaliteit
van jezelf steeds
willen verbeteren
mobiliteit,
veranderen
van baan of
omgeving
Gebruikte strategieën voor het leerveld ‘psychologie’ respectievelijk mental coaching:
o ra n j e
deze strategieën worden door beide trainers gebruikt
blauw
voorkeurstrategie van Fons Groenendijk
paars
voorkeurstrategie van Michel Vonk
deze leerstrategie wordt niet ingezet
rood
deze pijler wordt door beide trainers genoemd als belangrijk aspect in het kunnen
begeleiden van team en spelers en dus in persoonlijke ontwikkeling van een
trainer/coach
www.devoetbaltrainer.nl

Download Report