Bruggen bouwen, nieuwsgierig zijn naar elkaars verhalen

A-Bulletin2014nr1vs03_DEF_fc 10-01-14 13:44 Pagina 8
8 Kinderen
Nieuwsgierig zijn naar elkaars verhalen
Bruggen
bouwen
Charley Fiedeldij Dop
De Amsterdamse kinderarts Hein Fiedeldij Dop (1910-1991)
en zijn vrouw Jo Fiedeldij Dop-Phaff (1911-2001) speelden
een belangrijke rol in het zogenaamde ‘Amsterdamse kinderwerk’: het verzetswerk dat zich richtte op het onderbrengen
van Joodse kinderen in de onderduik. Als vertrouwenspersoon
van vele Joodse families heeft ‘Dokter Dop’, zoals hij
genoemd werd, veel van deze gezinnen in contact gebracht
met de verzetsgroep van Piet Meerburg en Wouter van
Zeytveld, die zorgde voor de plaatsing van Joodse kinderen op
onderduikadressen. Met de hulp van Dokter Dop hebben de
studenten honderden kinderen in veiligheid kunnen brengen.
Na de oorlog bleef het echtpaar zich actief inzetten voor èn
met studenten. Daaruit ontstond het filmtheater Kriterion,
waar studenten konden werken om hun studiekosten te verdienen. Ook zette het echtpaar zich in voor de bevordering
van internationale culturele uitwisseling, om zo tot meer
onderling begrip en grotere verdraagzaamheid te komen.
Vorig jaar vertelde kleindochter Charley Fiedeldij Dop (1989)
over haar opa en oma in Kriterion tijdens het programma Huizen
van Verzet. Op ons verzoek heeft zij haar woorden nu verwerkt
in dit artikel voor het Auschwitz Bulletin.
Hoop en harde realiteit
Mijn vader vertelde mij vroeger altijd verhalen over zijn jeugd. Ze
waren spannend en vol fantasie, met soms een donkere ondertoon. Het waren verhalen over pestkoppen die hem met blote
benen in een bosje brandnetels duwden, over een geliefd konijn
dat mijn oma zonder pardon heeft laten slachten en over een
wachtkamer vol kinderen die meer aandacht van mijn opa kregen dan zijn jongste zoon. Het waren fantastische verhalen om
naar te luisteren, juist omdat ze de toehoorder confronteerden
met de soms harde realiteit van het leven.
Op 5 mei 2013 heb ik, voor het programma Huizen van Verzet,
over mijn opa en oma verteld in het filmtheater Kriterion: over
hun rol binnen het verzet, hun bijdrage bij de oprichting van
Kriterion, en over hun gezamenlijke ideaal van internationale
solidariteit en wederzijds begrip. De verhalen die ik in het afgelo-
Auschwitz Bulletin 58, nr. 1, januari 2014
Dokter Hein Fiedeldij Dop, 1950 (foto ©Maria Austria, met dank aan
het MAI)
pen jaar over hen verzameld heb zijn ook verhalen over de harde
realiteit van het leven, maar met een tot de verbeelding sprekende, hoopgevende ondertoon. Over de rebellie tegen het kwaad
zonder daarbij het individu uit het oog te verliezen, over de
wederopbouw en over het belang van oprechte interesse in een
ander. Het heeft me wederom doen inzien dat het leven niet zo
zwart/wit is als men in eerste instantie geneigd is te denken.
Kinderarts
Ik heb mijn opa nooit gekend. Hij mij wel, als klein meisje. Ik was
twee jaar oud toen hij overleed en ken hem alleen uit verhalen
en van foto’s. Het beeld dat ik van hem heb, van hoe hij was, als
mens, als man, als vader en als opa, is dan ook gebaseerd op een
combinatie van kinderlijke fantasieën en interpretaties. Mijn opa
was kinderarts, destijds één van de bekendste in Amsterdam. Zijn
leermeester was een Joodse kinderarts, die aan het begin van de
Tweede Wereldoorlog zelfmoord pleegde. Een andere Joodse
collega dook onder. Mijn opa heeft in het geheim de zorg voor
hun patiënten overgenomen, waardoor hij steeds vertrouwder
raakte met de Amsterdamse Joodse gemeenschap.
Het vertrouwen onder en zijn bekendheid binnen de Joodse
gemeenschap bleek een onmisbaar element voor het verzetswerk dat mijn opa tijdens de oorlog heeft verricht. Hij werkte
samen met de verzetsgroep van de studenten Piet Meerburg en
Wouter van Zeytveld, die zich inzette voor het veilig onderbrengen
van Joodse kinderen. Mijn opa had een contact bij de politie, de
A-Bulletin2014nr1vs03_DEF_fc 10-01-14 13:44 Pagina 9
9
Duitse bankier E.A.P. Puttkammer, die hem inzicht kon verschaffen in de tijd en plaats van geplande razzia’s. Hij waarschuwde
vervolgens de Joodse gezinnen die hij in de desbetreffende buurt
kende, waarna de studenten van de groep van Meerburg de kinderen vóór het plaatsvinden van de razzia konden ophalen. De
kinderen werden naar verschillende onderduikadressen in andere
delen van het land gebracht.
Hoe kwam mijn opa tot het besluit om mee te werken aan het
verzet? Is dat iets waar hij bewust voor heeft gekozen, of is hij er
eerder ‘ingerold’ vanwege zijn grote Joodse patiëntengroep en
de informatie die hij verwierf via de politie? Hoe heeft hij vervolgens gekozen met welke verzetsgroep hij samen wou werken?
In een archief vond ik een anekdote waarin mijn opa vertelde dat
hij eerst een andere verzetsgroep benaderde, die hem zonder
enige terughoudendheid hun volledige wijze van handelen vertelde. Mijn opa heeft toen aangegeven niet te willen samenwerken met een groep die haar informatie zo gemakkelijk met
vreemden deelt. Uiteindelijk is hij bij de groep van Meerburg
terecht gekomen.
Bruggen bouwen
Na mijn voordracht in Kriterion hebben meerdere mensen mij
gevraagd of ik dacht dat mijn generatie zich ook op dergelijke
wijze hard zou durven te maken voor een ander. Los van het feit
dat ik niet voor mijn gehele generatie kan spreken, lijkt het mij
nagenoeg onmogelijk om bij voorbaat te weten hoe je zou handelen in zulke omstandigheden. Het vergt moed, verstand en
vertrouwen om deel te nemen aan dergelijke vormen van verzet.
Je zou bijna kunnen zeggen blind vertrouwen, aangezien mijn
opa tijdens de oorlog alleen via de telefoon contact heeft gehad
met Piet Meerburg. Het komt bijna ironisch op mij over, de mate
van vertrouwen die je moet hebben binnen een context die zo
onbetrouwbaar is als die van een oorlog. Een Duitse bankier
bleek te vertrouwen, terwijl de vader van mijn oma de gehele
oorlog in het ongewisse gehouden moest worden over de verzetspraktijken van zijn dochter en schoonzoon (hij praatte te
graag, ongeacht wie zijn gesprekspartner was). Ik weet niet wat
ik, de kleindochter, zou doen. Ik hoop dat ik het in me heb, maar
ik hoop nog meer dat ik er nooit achter hoef te komen.
Na de oorlog heeft de Amsterdamse Studenten Groep, die tijdens
de oorlog nauw met de groep van Meerburg samenwerkte, zich
hard gemaakt voor de oprichting van het filmtheater Kriterion.
Het achterliggende idee was dat jonge mensen moesten kunnen
werken om zo hun studie te betalen: studenten waren werkzoekend en Kriterion bood een uitkomst. Het begon destijds met een
bioscoop en een oppascentrale, waarbij studenten zich konden
aanmelden. De bioscoop bestaat nog steeds en wordt nog altijd
voor en door studenten gerund. Mijn opa vervulde wederom een
ondersteunende rol bij dit project: hij leverde het hout voor de
bouw van de filmzalen. Samen met mijn oma had hij bovendien
een bestuurlijke functie op zijn schouders genomen bij een organisatie die zich inzet voor internationale, culturele uitwisseling:
Dokter Fiedeldij Dop & Jo Fiedeldij Dop-Phaff in Griekenland voor
the Experiment, ± 1964
the Experiment in International Living. Het uitgangspunt van the
Experiment is dat mensen die elkaar kennen, elkaar niet zulke
gruwelijkheden aandoen. Doel is om, middels culturele uitwisselingen, werelden, culturen en mensen met elkaar te verbinden en
daarmee onbegrip en onwetendheid te verminderen.
Ik herken mijzelf in het geloof van mijn opa en oma in het belang
van het verbinden van mensen. Bruggen bouwen, dat is wat zij
deden: tussen de Joodse gemeenschap en de verzetsstrijders,
tussen de vraag van studenten naar werk en het aanbod ervan;
en tussen jonge mensen over de hele wereld. Tweeëntwintig jaar
na het overlijden van mijn opa is er nu ook een brug gebouwd
tussen mijn grootouders en mijzelf. Mensen die ik niet tot nauwelijks heb gekend, heb ik beter leren kennen en begrijpen door
verhalen over ze te horen, te lezen, en vervolgens een verhaal
over hen te vertellen. Onze nieuwsgierigheid verbindt ons, met
elkaar en met de ander. En het is deze nieuwsgierigheid die ik door
wil geven, aan u, de lezer van dit verhaal: laten we nieuwsgierig zijn
naar elkaars verhalen, om zo de wereld en elkaar beter te leren
begrijpen. Laten we allemaal bruggenbouwers worden.
Auschwitz Bulletin 58, nr. 1, januari 2014

Download Report