JAARVERSLAG 2013
NV NOM JAARVERSLAG 2013 NV NOM JAARVE
RSLAG 2013 NV NOM JAARVERSLAG 2013 NV
M JAARVERSLAG 2013 NV NOM JAARVERSLAG
2013 NV NOM JAARVERSLAG 2013 NV NOM JA
VERSLAG 2013 NV NOM JAARVERSLAG 2013 N
NV NOM JAARVERSLAG 2013 NV NOM JAARVE
RSLAG 2013 NV NOM JAARVERSLAG 2013 NV
M JAARVERSLAG 2013 NV NOM JAARVERSLAG
2013 NV NOM JAARVERSLAG 2013 NV NOM JA
VERSLAG 2013 NV NOM JAARVERSLAG 2013 N
NV NOM JAARVERSLAG 2013 NV NOM JAARVE
RSLAG 2013 NV NOM JAARVERSLAG 2013 NV
M JAARVERSLAG 2013 NV NOM JAARVERSLAG
2013 NV NOM JAARVERSLAG 2013 NV NOM JA
VERSLAG 2013 NV NOM JAARVERSLAG 2013 N
NV NOM JAARVERSLAG 2013 NV NOM JAARVE
RSLAG 2013 NV NOM JAARVERSLAG 2013 NV
M JAARVERSLAG 2013 NV NOM JAARVERSLAG
2013 NV NOM JAARVERSLAG 2013 NV NOM JA
VERSLAG 2013 NV NOM JAARVERSLAG 2013 N
NV NOM JAARVERSLAG 2013 NV NOM JAARVE
RSLAG 2013 NV NOM JAARVERSLAG 2013 NV
M JAARVERSLAG 2013 NV NOM JAARVERSLAG
2013 NV NOM JAARVERSLAG 2013 NV NOM JA
VERSLAG 2013 NV NOM JAARVERSLAG 2013 N
NV NOM JAARVERSLAG 2013 NV NOM JAARVE
Verslag over het negenendertigste boekjaar
1 januari 2013 t/m 31 december 2013
N.V. NOM
Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij
voor Noord-Nederland • www.nom.nl
Inhoudsopgave
Personalia 4
1.
Verslag van de Raad van Commissarissen
5
2.
Verslag van de directie
8
2.1
Ontwikkelingen in 2013
8
2.2
Toekomst
9
2.3
Duurzaam ondernemen
10
3. Organisatieprofiel
12
3.1Algemeen
12
3.2Organisatiestructuur
14
3.3Personeel
15
3.4
Organisatorische wijzigingen
17
3.5
Ethiek en integriteit
18
3.6
Commitering aan externe initiatieven
18
4.Waardeketen
19
4.1
NOM Finance
19
4.2
NOM Foreign Direct Investment
22
4.3
NOM Business Development
24
4.4
Significante wijzigingen in waardeketen
24
5.Belanghebbenden
26
6. Toelichting behorende tot het jaarverslag
30
6.1
Doel verslag
30
6.2
Proces bepaling inhoud
30
6.3
Materiële aspecten
32
6.4Afbakening
34
6.5 Verslaggevingsbeleid
35
7.Realisatie
38
7.1
NOM Algemeen
38
7.1.1
Financiële positie NOM
38
7.1.2
Eigen Duurzaamheidsresultaten
40
7.2
NOM Finance
44
7.3
NOM Foreign Direct Investment
53
7.4
NOM Business Development
57
7.5
Flinc NXT
61
8.Governance
63
9.Jaarrekening
67
10.
Overige gegevens
111
Bijlagen113
Bijlage 1 Verklarende woordenlijst
114
Bijlage 2 GRI inhoudsopgave
118
Bijlage 3 Participaties en leningen
122
Bijlage 4 Profielschets van de leden van de Raad van Commissarissen 135
Bijlage 5 Profielschets van de directie
137
3
Personalia
Raad van Commissarissen
R.P. Prins (voorzitter)
Mr. H. Bosma
A.M.J. Vogd
J.E. de Vries
Prof. dr. ir. R. Rabbinge
Managementteam
Drs. S. Jansen, directeur
Mr. G. Buiter, plv. directeur, manager NOM Finance
Ir. S. Oosterhof, manager Foreign Direct Investment en Business Development
Drs. Y. Dijkshoorn RA, directiesecretaris, hoofd Algemene Zaken en Financiën
Medewerkers
4
Gemiddeld bedroeg het aantal medewerkers in 2013: 46 (2012: 50)
1.
Verslag van de Raad van Commissarissen
2013 heeft in het teken van NOM 2.0 gestaan. De NOM heeft zich in afgeslankte vorm maximaal ingezet om haar doelen te realiseren. De Raad van Commissarissen is verheugd over
het positieve resultaat van € 2,4 miljoen waarmee 2013 is afgesloten en in het bijzonder over
het bijna kostendekkende resultaat van het Ontwikkelbedrijf, dat daar in geslaagd is door het
aantrekken van aanvullende projectfinanciering en het terugdringen van kosten. Het financieringsbedrijf heeft dit jaar opnieuw een goed resultaat geboekt, met name door ontvangen
dividenden en overige resultaten op participaties.
De investeringsbereidheid van bedrijven is in 2013 weliswaar toegenomen ten opzichte van
het voorgaande jaar, niettemin blijft de Raad zich zorgen maken over het investeringsklimaat
binnen de bedrijven en de impact hiervan op de regionale economische ontwikkeling. Deze
trend heeft met name zijn weerslag op de resultaten van het financieringsbedrijf van de NOM.
Hoewel de uitzettingsdoelstelling helaas niet is behaald, zijn de uitgezette financieringen
verdubbeld ten opzichte van 2012. Het lage uitzettingenniveau is veelvuldig tijdens de vergaderingen van de RvC aan de orde geweest. Opnieuw is vastgesteld dat het een optelsom is van
een beperkt aanbod van kwalitatief goede plannen, het gewenste risico en het uitzettingsbeleid, dat mede door de aandeelhouders is geformuleerd. De kwaliteit van de portefeuille is verbeterd, niet in de laatste plaats doordat er in 2013 afscheid is genomen van enkele bedrijven,
die volledig waren voorzien en waarvoor geen vooruitzichten waren op het terugverdienen
van de investering.
Het ontwikkelbedrijf heeft de doelstellingen met betrekking tot het creëren en behouden van
arbeidsplaatsen, de investeringen en de innovatie impuls ruim gehaald. Een positief signaal.
Na een moeilijk jaar in 2012 voor de personele organisatie hebben de NOM en haar medewerkers in 2013 een nieuw gezicht laten zien. Iedereen heeft zich enorm ingezet om de
doelstellingen van de NOM te realiseren, met het gewenste resultaat. Daarvoor wil de Raad de
medewerkers bedanken.
De Raad vindt het een goede ontwikkeling dat de maatschappelijke impact van de resultaten
van de NOM steeds meer tot uitdrukking komen in het jaarverslag. Dat doet het duurzame
karakter van de activiteiten van de NOM meer recht.
Er is door de Raad van Commissarissen en de directie veel effort gestoken in het vergroten van
het ‘eigenaarsgevoel’ van met name de Noordelijke aandeelhouders. Veelvuldig is gesproken
over de organisatorische inrichting van de uitvoeringstaken met betrekking tot regionale
economische ontwikkeling. In samenwerking met de clusters heeft de NOM modellen voor
deze organisatorische inrichting aangereikt. Daarnaast heeft de NOM met de provincies
gesproken over het beheer van provinciale fondsen, wat de provincies in de gelegenheid
stelt om, in aanvulling op de investeringsmogelijkheden vanuit het NOM fonds, bedrijven in
de regio te stimuleren. Om de financieringsketen verder te sluiten is de NOM bovendien met
haar aandeelhouders in gesprek over de vorming van een innovatiefonds voor de financiering
van innovatieve ideeën leidend tot een vermarktbaar product. De gegroeide samenwerking
5
met de provincies met betrekking tot deze fondsen heeft geleid tot een betrokkenheid van de
provincies bij de NOM, die wij toejuichen. Aan het einde van het jaar zijn afspraken gemaakt
tussen de aandeelhouders die bemoedigend zijn voor de nieuwe toekomst van de NOM. Positief is dat de NOM een spil blijft in het netwerk van de Noordelijke economie.
Eind 2013 heeft, op basis van de gezamenlijke afspraken, een dividenduitkering naar de aandeelhouders plaatsgevonden. De Directie en de Raad van Commissarissen hebben vastgesteld
dat de uitkering geen nadelige gevolgen heeft voor de financiële positie van de NOM en voor
de uitvoering van haar taken.
Bij de verkiezing van de ondernemingsraad in 2013 waren er onvoldoende kandidaten om
een ondernemingsraad te vormen en is de ondernemingsraad opgeheven. Gezien het aantal
medewerkers van de NOM is er geen wettelijke plicht meer om een ondernemingsraad te vormen. Aangezien de NOM nog continue in beweging is, waarbij het goed is dat de werknemers
meepraten, valt het stoppen van de ondernemingsraad te betreuren.
Voor mij is dit het laatste het laatste jaarverslag namens de Raad van Commissarissen. Met ingang van vandaag zal ik de voorzittershamer overdragen aan mijn opvolger. Voor het invullen
van de vacature is een benoemingscommissie gevormd. De belangrijkste taak van de commissie is, dat ook de nieuwe samenstelling van de Raad zodanig is, dat de leden van de Raad verschillende expertises hebben, waardoor kennis aanwezig is van alle facetten van de NOM. Uit
onze zelfevaluaties is opnieuw gebleken dat het erg belangrijk is dat de leden elkaar aanvullen.
Ik heb vertrouwen in de nieuwe samenstelling van de Raad en wens de nieuwe voorzitter veel
succes.
R.P. Prins, voorzitter Raad van Commissarissen
6
Een kort overzicht van de activiteiten van de Raad van Commissarissen in 2013:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
De Raad vergaderde negen maal in de aanwezigheid van de directie.
Er zijn vier nieuwe financieringen goedgekeurd uit het Groei & Overname fonds waarvan er drie zijn verstrekt.
Er zijn vier herfinancieringsvoorstellen goedgekeurd uit het Groei & Overname fonds.
Er werd kennis genomen van vier nieuwe financieringen uit het Aanjaagfonds, waarvoor geen formele toestemming van de Raad is vereist.
Er werd kennis genomen van vier uitbreidingsfinancieringen, waarvoor geen formele
toestemming van de Raad is vereist.
Er zijn zes verkopen gerealiseerd waarvan twee zijn goedgekeurd en waarvan voor
vier geen formele toestemming van de Raad is vereist.
Maandelijks werd de Raad geïnformeerd over mutaties en ontwikkelingen in de
portefeuille.
Tweemaal werden de gehele portefeuille en de daaraan verbonden risico’s besproken.
Aan de hand van de kwartaalrapportages werd de financiële performance van de
portefeuille besproken.
De Raad is geïnformeerd over ontwikkelprojecten en de daaraan verbonden risico’s.
De Raad heeft eenmaal overleg gehad met de OR, waarbij de interne organisatieveranderingen aan de orde zijn geweest.
De Raad heeft eenmaal buiten de aanwezigheid van de directie haar eigen functioneren en het functioneren van de directie geëvalueerd.
De directie heeft het jaarverslag en de jaarrekening over het boekjaar 2013 opgesteld. De
Raad van Commissarissen heeft op 25 april 2014 kennis genomen van goedkeurende verklaring van PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. met betrekking tot de jaarrekening.
De Raad heeft de jaarrekening volgens deze rapportage goedgekeurd en voorgelegd aan de
Algemene Vergadering van Aandeelhouders (AvA).
Preadvies
Preadvies
Wij stellen de AvA voor de balans, winst en verliesrekening en de toelichting vast te stellen.
Inzake het resultaat stellen wij voor de winst van € 2.396.099 toe te voegen aan de overige
reserves.
Groningen, 25 april 2014
Raad van Commissarissen
R.P. Prins (voorzitter)
Mr. H. Bosma
A.M.J. Vogd
J.E. de Vries
Prof. dr. ir. R. Rabbinge
7
2.
2.1
Ontwikkelingen
in 2013
Verslag van de directie
Eén van de eerste zinnen in het jaarverslag over 2012 was “Dit sentiment heeft zich in 2012 niet
hersteld”. Het sentiment betrof het investeringsklimaat dat echt op een dieptepunt was aangeland. In 2013 is ons gebleken dat de bodem bereikt werd, met een opgaande trend, maar te
weinig om al te spreken van een blijvende verbetering.
Het jaar 2013 zelf sluiten wij af met een positief resultaat van € 2,4 miljoen, het resultaat van
ontvangen dividenden en overige resultaten op participaties. Ten opzichte van 2012 was er
sprake van een verdubbeling van het bedrag aan uitzettingen, maar de uitzettingen zijn nog
niet op het niveau van de € 8 - € 12 miljoen die we ons intern ten doel hadden gesteld. Behalve
marktomstandigheden, blijven de kwaliteit en haalbaarheid van businessplannen ons zorgen
baren en dat leidt tot lastige financieringstrajecten in de markt, waar de NOM als één van de
financiers ook mee te maken heeft.
Voor het jaar 2013 zijn met de subsidieverstrekkers gekwantificeerde afspraken gemaakt op
het gebied van Foreign Direct Investment (FDI) en Business Development (BD), die gerelateerd zijn aan het Topsectorenbeleid, zodat de prestaties van de NOM beter kunnen worden
beoordeeld. De resultaten ten aanzien van acquisitie (FDI) waren goed. De investeringen zijn
hoger dan de doelstelling en ten aanzien van de arbeidsplaatsen was sprake van een boven
gemiddelde score in 2013 van 696 nieuwe en 352 behouden arbeidsplaatsen. Een bijzonder
lichtpunt. Ook de resultaten van BD waren goed. Met € 24 miljoen aan investering in innovatieve projecten, wordt de doelstelling behaald. Bovendien zijn de resultaten van het ontwikkelbedrijf vrijwel kostenneutraal gerealiseerd door het verkrijgen van tijdelijke extra financiering
en het verlagen van de kosten.
Tabel 1
Resultaten op hoofdlijnen
Resultaat
Economie
FDI: Investeringen
BD: Innovatie impuls (financierbare projecten)
F: Uitzettingen
Flinc: Directe en indirecte investeringen
(doel voor 2 jaar)
Sociaal
FDI: Arbeidsplaatsen (incl. behoud)
BD: Aantal manjaren arbeid in Ontwikkelprojecten
F: Aantal arbeidsplaatsen bij NOM-deelnemingen
Flinc: Aantal arbeidsplaatsen (doel voor 2 jaar)
8
Realisatie
2012
Doel
2013
Realisatie
2013
€ 124 mln
€ 4,0 mln
€ 2.9 mln
-
€ 100 mln
€ 13 mln
€ 8 - 12 mln
€ 4 mln
€ 148 mln
€ 24 mln
€ 5,8 mln
€ 1,1 mln
306
20
2.205
-
100
36
1.048
124
2.658
19
2.2
Toekomst
Eind 2013 is een akkoord gesloten tussen aandeelhouders met betrekking tot de toekomst van
de NOM. Uitgangspunt daarvan is dat de NOM een belangrijke rol speelt in de uitvoering van
het regionaal economisch beleid. De erkenning van deze rol zien wij als een waardering voor
onze activiteiten en inspanningen. De uitwerking zal in 2014 plaats vinden, maar wij zien die
als directie en management met vertrouwen tegemoet. Daar waar in het vorige jaar verslag
nog melding gemaakt werd van het wegvallen van de subsidie door het Ministerie van Economische Zaken is er nu sprake van een stabiel niveau van 1 miljoen per jaar voor een periode
van drie jaar. Weliswaar is dat minder dan in 2012, maar door daarop te anticiperen is er sprake
van een stabiele organisatie.
Onderdeel van het akkoord is dat aan de aandeelhouders, naar verhouding, 20 miljoen dividend is uitgekeerd. In het publieke debat is de indruk ontstaan dat daardoor de NOM haar
taak niet meer zou kunnen uitoefenen. Door middel van een bijzondere advertentie hebben
wij ons standpunt duidelijk gemaakt, namelijk dat de NOM doorgaat met haar werk. Er is
voldoende kapitaal beschikbaar om te investeren in Noord-Nederland en dat zullen we blijven
doen. Wel komt uit de discussie tussen aandeelhouders de vraag naar boven hoe de NOM haar
geld investeert. In de loop van 2014 zal de aandeelhoudersinstructie worden geëvalueerd en
kunnen aandeelhouders reageren op het investeringsbeleid als zodanig. Overigens maakt ook
de afspraak tussen aandeelhouders dat, mocht in de toekomst er een probleem ontstaan, de
aandeelhouders aan zet zijn om hierin te voorzien, onderdeel uit van het akkoord.
In 2013 is veel tijd gestoken in contacten met de overheden. Met name met betrekking tot het
beheer van provinciale fondsen ter aanvulling van het bestaande instrumentarium. De afspraken daarover zullen tot gevolg hebben dat in de loop van 2014 de uitvoering start en daarmee
nieuwe doelgroepen bediend kunnen worden. In het kader van het genoemde akkoord tussen
aandeelhouders is veel tijd besteed aan de voorbereiding van een ‘vroege fase’ risico financiering van projecten. Ook dit fonds zal van start gaan.
In 2013 is op basis van het projectplan Agrifood/BBE gestart met het afzonderlijke cluster
‘Greenlincs’, onder verantwoordelijkheid van de NOM (zie paragraaf 7.4). Per 1 maart is bovendien Flinc NXT van start gegaan, in samenwerking met KvK, Syntens en de drie provincies (zie
paragraaf 7.5).
Uit de geschetste ontwikkelingen wordt duidelijk dat het toekomst perspectief van de NOM
in 2014 aanmerkelijk verbeterd is. De personele ingrepen in 2012 hebben geleid tot een forse
afslanking per 1 januari 2013. In de loop van het jaar is er sprake van lichte groei vanwege de
start van Flinc NXT. Naar verwachting zal in 2014 met name vanwege de nieuwe fondsen een
aantal nieuwe medewerkers in dienst van de NOM treden. Daarbij kijken we vooral naar tijdelijke arbeidscontracten om voldoende flexibiliteit te houden. Voor de overige afdelingen blijft
terughoudendheid het uitgangspunt en verwachten we geen grote veranderingen.
Vanzelfsprekend is de NOM een middel en geen doel. Maar dat middel heeft zich bewezen en
kan een goede bijdrage aan de economische ontwikkeling van Noord-Nederland leveren.
9
2.3
Duurzaam
ondernemen
Een belangrijke trend die wij in het kader van duurzaamheid constateren is die van de ‘circulaire economie’; het voorzien in eigen energie en voedsel. Zowel de energiesector, als de landbouw en voedingsindustrie, hebben sterke wortels in Noord-Nederland, waardoor dit voor ons
een belangrijk thema is. Ook het sluiten van ketens van productie past hierin en biedt kansen
om innovatie te koppelen aan regionale productie door de ‘maakindustrie’. Deze trend past ons
inziens prima bij de RIS strategie en juist in de ‘topsectoren’ zien we veel projecten ontstaan,
die dit principe toepassen.
Het werken aan een ‘circulaire economie’ kan door middel van hergebruik van grondstoffen,
maar ook het betrekken van lokale toeleveranciers maakt hier deel van uit. Dat maakt dat de
brede “maakindustrie” de belangrijke kurk van onze economie is en zal blijven. Gelet op de
omvang en structuur van onze regio biedt dit kansen. Er is sprake van korte lijnen, een goede
arbeidsmoraal en een onderwijsinfrastructuur die goed opgeleide vakmensen kan afleveren.
Duurzaamheid krijgt door de trend van ‘circulaire economie’ concrete vormen in nieuwe
producten als gezondere aardappelen, biopolymeren als behuizing voor apparaten en sensormotoriek voor kwaliteitsbewaking van waterproductie. Ontwikkeld en gemaakt in NoordNederland.
De NOM draagt bij aan duurzaamheid en een circulaire economie vanuit haar visie en missie en door uitvoering van haar kerntaken. Het komt direct tot uitdrukking in de met onze
aandeelhouders/ subsidieverstrekkers overeengekomen doelstellingen, met betrekking tot
stimulering van de economie in Noord-Nederland.
Duurzaam ondernemen begint voor ons bij het continuïteitsperspectief van ondernemingen.
Hierdoor wordt bestaande werkgelegenheid behouden, wat betrekking heeft op het sociale
aspect van duurzaamheid. Dit is natuurlijk van toepassing op de werkgelegenheid bij de NOM,
maar vooral op het behouden van arbeidsplaatsen bij bedrijven in de regio. Als de continuïteit
is gewaarborgd, kan groei een volgende stap zijn. Groei in aantallen bedrijven door acquisitie
met inzet van Foreign Direct Investment en groei in omvang van de bestaande bedrijven. Groei
in omvang kan worden gerealiseerd door het zoeken naar nieuwe producten en diensten.
Gelet op de veranderende maatschappelijke context willen veel ondernemers inspelen op de
vraag naar duurzaamheid. Met name onze medewerkers van Business Development zijn actief
op zoek naar antwoorden op die marktvraag. In de projecten die zij de laatste jaren ontwikkelen voeren het ‘vergroenen’ en verduurzamen van de samenleving de boventoon.
Het project Agri&Food/Biobased Economy dat in 2013 onder de verantwoordelijkheid van
de NOM van start is gegaan, is erop gericht dat Noord-Nederland een rol gaat spelen in de
komende biobased economy en dat de regio zich in Europa een toonaangevende positie
verwerft in duurzaam gebruik van groene grondstoffen en hergebruik van groene rest- en nevenproducten. Om dat te realiseren is het onder andere van wezenlijk belang om een verdere
verbinding tussen de Chemie en de Agri&Food-sector tot stand te brengen. Het realiseren van
een dergelijke cross-over is de kracht van de NOM.
10
Dat duurzaam ondernemen in de missie en kerntaken van de NOM verankerd ligt, willen we
beter tot uitdrukking laten komen in onze verslaglegging. In dit jaarverslag is derhalve geen
apart duurzaamheidsverslag meer opgenomen. De strategie, activiteiten en resultaten met
betrekking tot duurzaamheid zijn volledig geïntegreerd in het jaarverslag van de NOM. Door
middel van voorbeelden met betrekking tot projecten en activiteiten die wij ontwikkelen,
proberen we in dit jaarverslag een gezicht te geven aan het duurzame karakter van onze werkzaamheden. Om inzicht te geven in de interne resultaten van de NOM wordt voor prestatieindicatoren aansluiting gezocht bij de indicatoren gedefinieerd door het Global Reporting
Initiative (GRI). De resultaten met betrekking tot de externe en interne prestatie indicatoren,
worden in paragraaf 7.1.2 uiteengezet.
S. Jansen, directeur
11
3.
3.1
Algemeen
Onze organisatie
De NOM gelooft in de kracht van Noord-Nederland en vindt dat zij de plicht heeft om een
bijdrage te leveren aan een gezond en duurzaam Noord-Nederland voor ons en onze kinderen.
Voor de NOM betekent dat het op de juiste wijze stimuleren van de Noord-Nederlandse economie. De NOM heeft op basis hiervan haar visie, missie en strategie geformuleerd.
Visie
Een economisch toekomstbestendig Noord-Nederland
Missie
De N.V. NOM, Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland (NOM) heeft
als missie om de permanente katalysator van economische ontwikkeling in Noord-Nederland
te zijn.
Strategie
De NOM wil haar doel, de werkgelegenheid in Noord-Nederland bestendigen en ontwikkelen
door het stimuleren van duurzaam winstgevende economische activiteiten, bereiken door het
tijdelijk verstrekken van risicodragend kapitaal, investeringsbevordering en ontwikkeling &
innovatie. Daarbij realiseren we ons dat investeringen steeds minder een direct effect hebben
op werkgelegenheid. Door toelevering en outsourcing wordt buiten het investerende bedrijf
soms meer werkgelegenheid gecreëerd dan er binnen. De NOM is georganiseerd naar de aard
van haar activiteiten en kent de afdelingen NOM Finance, NOM Foreign Direct Investment en
NOM Business Development. Voor breder inzicht in de producten en diensten van de afdelingen, alsmede de markten waarin de NOM opereert, wordt verwezen naar de hoofdstuk 7 (paragrafen per afdeling). In dit hoofdstuk worden de bedrijfsmodellen van de NOM weergegeven,
alsmede het proces van waardecreatie, dat uit de strategie volgt.
De NOM heeft haar hoofdkantoor in Groningen en een dependance in Leeuwarden. De werkzaamheden van de NOM zijn gericht op de versterking van de private sector van Noord-Nederland en worden verricht in opdracht van de provincies en gemeentes in deze regio (provincies
Groningen, Fryslân en Drenthe) en het Ministerie van Economische Zaken. In het kader van
investeringsbevordering zijn er intensieve contacten met andere landen, zoals China, de VS en
Noord Europa (voor FDI zie paragraaf 4.2). De publieke en private sector in Noord Nederland
worden als afzetmarkt aangemerkt.
Met de aandeelhouders/subsidieverstrekkers is in de loop van 2012 het beeld met betrekking
tot de langetermijnontwikkeling binnen Noord-Nederland gedeeld. De door de provincies
vastgestelde speerpunten daarin, vallen samen met de door de Ministerie van Economische
Zaken gepresenteerde Topsectoren. Als afgeleide daarvan heeft de NOM haar maatschappelijke doelen uitgezet tot en met 2016. In 2013 is blijvend afstemming gezocht met de aandeelhouders en subsidieverstrekkers, als financiers van onze werkzaamheden. De uitvoering door
de NOM van projecten, zoals bijvoorbeeld in de vorm van het cluster Greenlincs en Flinc NXT,
valt daar ook onder. De langetermijndoelstellingen worden jaarlijks in het werkplan vertaald
naar concrete doelen. Na afloop van het jaar wordt de realisatie geëvalueerd met de aandeel-
12
houders en subsidieverstrekkers, op basis waarvan de doelen voor het volgende jaar eventueel
worden bijgesteld. In 2013 waren, naast het ontwikkelen van een cluster voor biobased economy, het beperken van de belasting van het milieu, onder andere door verduurzaming van
energie en door waterbesparende technologieën, belangrijke thema’s.
Interne bedrijfsvoering
Ten einde het realiseren van de doelstellingen van de NOM te waarborgen, heeft de organisatie een managementbeheerssysteem ingericht met betrekking tot haar kernprocessen. Omdat
de NOM maatschappelijk verantwoord ondernemen definieert als het realiseren van haar
basisdoelstellingen, kan ten aanzien van het monitoren van maatschappelijk verantwoord ondernemen gesteund worden op het algemene managementbeheerssysteem van de NOM. Dit
systeem van de NOM is ingericht op basis van een voor de organisatie van toepassing zijnde
risicoanalyse. De belangrijkste risico’s kunnen worden onderscheiden met betrekking tot de
volgende aspecten:
Strategisch
Financieel
politieke risico’s
waardering participaties
wet- en regelgeving
liquiditeit
concurrentie
fiscaal
imago
Operationeel
Interne organisatie
operationele doelstellingen
IT beheer
interne procedures
archivering
personeel
integriteit
financiering v.d. activiteiten
calamiteiten
Ten aanzien van deze aspecten zijn de risico’s geïnventariseerd en de mogelijke gevolgen ingeschat, waarbij gekeken is naar de kans dat ze zich voordoen en de impact indien ze zich voordoen. Wanneer de kans dat een risico zich manifesteert en de impact laag zijn, dan accepteert
de NOM het risico. Wanneer de kans dat het risico zich voordoet laag is en de impact hoog is,
dan wordt het risico verzekerd. Bij een hoge kans dat een risico zich voordoet, onafhankelijk
van de impact dan er zijn beheersmaatregelen gedefinieerd. Deze maken onderdeel uit van de
bedrijfsprocessen.
Gedurende het grootste deel van 2013 bleef de financiering van onze activiteiten onzeker. Dit
risico kwam voort uit een discussie over de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van het
regionaal economisch beleid. Nieuwe inzichten hebben er toe geleid dat eind 2013 duidelijkheid ontstond over een herziend financieringsmodel. De NOM ontvangt tot en met 2016
€ 1,0 miljoen per jaar. Dit is weliswaar lager dan de bijdrage voor 2013, maar door op dit bedrag te anticiperen is één van de grootste risico’s voor de NOM voorlopig van tafel.
13
Hoewel de basisfinanciering voor de komende jaren is veilig gesteld, gaat de directie voort met
de nieuw ingezette werkwijze om ontwikkelingen op projectbasis te financieren. In 2013 is
met een tweetal op projectbasis gefinancierde projecten gestart, te weten Biobased Economy
en Flinc NXT. In het personeelsbeleid wordt hierop geanticipeerd door toe te groeien naar een
beperkte vaste personeelsbezetting met een flexibele, projectgerelateerde schil. Om dit te
realiseren wordt personeel vaker op projectbasis in dienst genomen.
De systemen, die tot doel hebben de geïnventariseerde significante risico’s waaraan de onderneming is blootgesteld optimaal te beheersen, zijn op orde. Zij kunnen echter geen absolute
zekerheid bieden tegen het niet realiseren van ondernemingsdoelstellingen, noch kunnen zij
alle onjuistheden, verlies, fraude en overtredingen van wetten of regels geheel voorkomen.
Het geheel van werkzaamheden inzake de risicobeheersing is besproken met de Raad van
Commissarissen.
3.2
Organisatie
structuur
Eigendomsstructuur
De organisatie is een naamloze vennootschap, waarvan de aandelen voor 99,97% in het bezit
zijn van het Ministerie van Economische Zaken en voor 0,03% in het gelijke bezit van de provincies Groningen, Fryslân en Drenthe. De vennootschap wordt aangestuurd door de directie
en heeft een Raad van Commissarissen, die toezicht houdt. De NOM is gevestigd in Groningen,
met een dependance in Leeuwarden.
Operationele structuur
De NOM heeft een viertal 100% dochterondernemingen, te weten Venture Kapitaalfonds II B.V.,
Venture Kapitaalfonds III B.V., B.V. Drentse Participatie Maatschappij en Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V. die, evenals de NOM, voorzien in risicodragend kapitaal.
De beide Venture Kapitaalfondsen zijn mede gefinancierd met Europese gelden en daarmee
gebonden aan Europese regelgeving. De investeringen van B.V. Drentse Participatie Maatschappij en Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V. zijn provinciegebonden.
De dochterondernemingen hebben geen personeel in dienst.
14
Omvang van de organisatie
De volgende kengetallen geven de omvang van de organisatie weer:
Tabel 2
Omvang van de organisatie
Opbrengsten Financieringsbedrijf (in € x 1.000)
Opbrengsten Ontwikkelingsbedrijf (in € x 1.000)
Totale opbrengsten (in € x 1.000)
2012
13.712
2.929
16.641
2013
8.089
3.090
11.179
Omvang portefeuille (in € x 1.000)
Omvang overige activa (in € x 1.000)
Omvang totale activa (in € x 1.000)
21.487
71.005
92.492
20.207
53.557
73.764
43,9
39,3
Gemiddeld aantal FTE
3.3
Personeel
Figuur 1
De NOM bestaat uit de afdelingen NOM Finance, NOM Foreign Direct Investment en NOM
Business Development. De organisatie kan schematisch als volgt worden weergegeven:
Organisatieschema
Algemeen directeur
Manager Algemene
Zaken & Financiën
Afdeling AZ & Financiën
Manager Finance,
plv. directeur
Afdeling Finance
Manager Foreign Direct
Investment en Business
Development
Afdeling Foreign Direct
Investment (FDI)
Afdeling Business
Development (BD)
15
Personeelsbestand
Het aantal medewerkers bedroeg in 2013 gemiddeld 46 (39,3 FTE). De inkrimping van het
personeelsbestand ten opzichte van 2012 is het gevolg van de reorganisatie die in 2012 heeft
plaatsgevonden, in verband met de afnemende subsidie. In 2012 zijn in dit kader 5 arbeidscontracten voor onbepaalde duur opgezegd, waarvan de beëindiging van 4 dienstverbanden
begin 2013 is geëffectueerd.
Tabel 3
Personeelsbestand
Gemiddeld aantal medewerkers
Gemiddeld aantal medewerkers met een vast contract
Gemiddeld aantal fte’s
% vrouwen (in fte’s)
% Management (in fte's)
% Parttime (minder dan 36 uur)
% indirect (in fte’s)
% gedetacheerd bij andere bedrijvendrijven
Aantal mensen gedetacheerd bij de NOM
Aantal zelfstandigen aan het werk bij de NOM
2012
50
45
43,9
35%
11%
32%
36%
7%
-
2013
46
41
39,3
37%
10%
30%
35%
10%
-
verhouding man-vrouw (fte)
De NOM streeft naar een beter evenwicht in de verhouding
man/vrouw op totaal niveau en in hogere functies.
Het totaal aantal vrouwen steeg van 35% naar 37% als gevolg
van de uitstroom van mannelijk personeel.
37%
Alle medewerkers verrichtten hun werkzaamheden vanuit het kantoor in Groningen en kunnen gebruiken maken van de dependance in Leeuwarden.
Tabel 4
Personeelsbestand naar activiteiten
Gemiddeld aantal FTE Finance
Gemiddeld aantal FTE FDI/BD
Gemiddeld aantal FTE Subsidieprojecten en gedetacheerd
Gemiddeld aantal FTE Staf
Totaal gemiddeld aantal FTE
16
2012
10,3
19,7
2,4
11,5
43,9
2013
10,3
11,7
7,4
9,9
39,3
Arbeidsvoorwaarden
Met de medewerkers zijn individuele arbeidsovereenkomsten aangegaan. Op alle medewerkers, inclusief de directeur zijn algemene, in overleg met de OR geharmoniseerde, arbeidsvoorwaarden van toepassing. Er is geen sprake van een collectieve arbeidsovereenkomst.
De gehanteerde opzegtermijnen zijn overeenkomstig de geldende wetgeving. Bij contracten
van bepaalde tijd geldt een opzegtermijn, die conform wetgeving voor de werkgever het dubbele bedraagt van die van de werknemer. De minimale opzegtermijn voor de werkgever bij
een vast contract bedraagt bij een arbeidsduur van:
Korter dan 5 jaar: 1 maand
5 -10 jaar:
2 maanden
10 - 15 jaar:
3 maanden
Meer dan 15 jaar: 4 maanden
Deze opzegtermijnen zijn eveneens van toepassing bij beëindiging van arbeidscontracten als
gevolg van organisatiewijzigingen. Aan de contractbeëindiging zal een periode van onderling
overleg vooraf gaan. Deze periode is niet aan een termijn gebonden.
Bij belangrijke organisatiewijzigingen heeft de OR adviesrecht. Bij de herverkiezingen voor
de OR in 2013 waren er echter onvoldoende kandidaten en is de OR opgeheven. Gezien de
omvang van de onderneming is er geen wettelijke plicht meer.
De pensioenverplichtingen van de NOM zijn volledig gedekt door het afsluiten van een verzekering bij Avero/Achmea. De wetswijzigingen met betrekking tot de pensioenen zijn doorgevoerd in de regeling.
3.4
Organisatorische
wijzigingen
In tegenstelling tot de vermelding in het vorige jaarverslag, wordt de subsidierelatie met het
Ministerie van Economische Zaken niet verder afgebouwd, maar is voor 2014 tot en met 2016
een subsidie van één miljoen euro per jaar toegezegd. Dit heeft tot gevolg gehad dat verdere
organisatorische wijzigingen op dit moment niet nodig zijn.
In 2013 is er € 20 miljoen dividend uitgekeerd aan de aandeelhouders. Hoewel dit tot een
aanzienlijke verlaging van het eigen vermogen van de NOM heeft geleid, heeft de uitkering
geen invloed op onze bedrijfsvoering. We hebben voldoende liquide middelen om te blijven
investeren in de regio.
Er hebben zich geen andere wijzigingen voor gedaan in beleid en doelstellingen.
Zie paragraaf 4.4 voor wijzigingen in de waardeketen.
17
3.5
Ethiek en
integriteit
Gedragscode
In de arbeidsvoorwaardenregeling van de NOM zijn gedragscodes opgenomen met betrekking tot omgangsvormen, gebruik social media en gebruik PC’s, laptops en telefoons.
Daarnaast is een klokkenluidersregeling opgenomen en een klachtenregeling, voor klachten
binnen de hiërarchische lijn. Bij indiensttreding ontvangen werknemers de arbeidsvoorwaardenregeling. Bovendien zijn deze beschikbaar op het intranet. De code is in 2013 aangepast.
Discriminatie
Er zijn in 2013 geen gevallen van discriminatie gemeld.
Externe klachtenregeling
De NOM kent als privaat bedrijf geen externe klachtenregeling. Klantvriendelijkheid dient wel
als uitgangspunt voor ons handelen. Daar waar stakeholders klachten hebben over het functioneren van de NOM wordt per individueel geval gereageerd. In het afgelopen jaar is door de
directeur rechtstreeks met één klager gesproken.
3.6
Committering
aan externe
initiatieven
Precautionary Principle
De NOM is zich bewust van het feit dat bepaalde beslissingen een negatief effect hebben op
mens en/of milieu. Bij twijfel of wetenschappelijke onduidelijkheid kiest de NOM uit voorzorg
voor een beproefde methode.
Overige externe duurzaamheidsprincipes/Initiatieven
In aanvulling op de algemene strategie, heeft het thema duurzaamheid invloed op de investeringsbeslissingen. Hoewel de NOM nog geen expliciete eisen heeft gesteld aan het duurzaamheidsbeleid van participaties waarin wordt geïnvesteerd, beoordeelt zij wel de activiteiten van
de participaties. De NOM neemt bijvoorbeeld niet deel in bedrijven waarvan bekend is dat zij
de mensenrechten schenden, wet- en regelgeving niet naleven of grote milieurisico’s aangaan.
De NOM onderschrijft de ILO en OESO richtlijnen voor MVO.
Lidmaatschap verenigingen
De NOM is lid van de volgende brancheverenigingen en/of belangenorganisaties:
EuradaNoorderlink
NVPECSPP
American Chamber of Commerce
BIO Farmind
AWVNVNO-NCW
De NOM heeft geen belang in het bestuur en draagt niet bij aan de funding van de organisaties, behalve contributiebetaling gekoppeld aan regulier lidmaatschap. Behalve
bij Noorderlink, waar de NOM deel uitmaakt van 2 platforms, neemt de NOM geen deel in
projecten of commissies van de organisaties.
18
4.
Waardeketen
De keten waar de NOM onderdeel van uitmaakt, loopt vanaf het MKB waar de NOM inkoopt tot
en met het MKB, waarin de NOM investeert, aan adviseert en mee samenwerkt in acquisitie- en
innovatieprojecten. De inkopen van de NOM betreffen diensten, leaseauto’s en kantoorartikelen en hebben een beperkte impact op de maatschappij. Omdat de NOM in relatie tot de
inkopen geen actieve rol als ketenpartner speelt, wordt dit onderdeel van de keten als niet
materieel beschouwd en niet beschreven.
De ketenverantwoordelijkheid van de NOM ligt vanuit haar doelen, het tijdelijk verstrekken
van risicodragend kapitaal, acquisitie en ontwikkeling, veel meer in de regio, waarbij de impact
op alle drie de aspecten van duurzaamheid betrekking heeft. De NOM is georganiseerd naar
de aard van haar activiteiten en kent de afdelingen NOM Finance, NOM Foreign Direct Investment en NOM Business Development. De afdelingen hebben ieder een andere waardeketen,
van waaruit ze elkaar op tal van manieren versterken en ze actief leads voor elkaar genereren.
In de volgende paragrafen wordt de waardeketen per afdeling beschreven.
De NOM is niet betrokken bij externe controle op ketenbeheer.
4.1
NOM Finance
NOM Finance voorziet het bedrijfsleven van risicodragend kapitaal. De aandeelhouders van de
NOM hebben hiertoe kapitaal (€) ingebracht. Met de opbrengsten van de financieringsactiviteiten moet NOM Finance haar eigen activiteiten, inclusief personele kosten, financieren. De
koopkracht van het door de aandeelhouders beschikbaar gestelde vermogen moet in stand
gehouden worden, zodat NOM Finance risicodragend kapitaal kan blijven verstrekken. Dat wil
zeggen dat het financieringsbedrijf na aftrek van haar kosten in meerjarig perspectief, te weten
5 jaar, een rendement boekt dat tenminste gelijk is aan het inflatiepercentage. De NOM voegt
ter hoogte van de inflatie waarde toe aan het ingebrachte kapitaal (€).
NOM Finance verstrekt risicodragende financiering aan kansrijke MKB-ondernemingen in
Noord-Nederland in de vorm van aandelenkapitaal en/of achtergestelde leningen, omdat zij
ondernemingen wil laten groeien. Deze financiering kan worden verstrekt aan zowel startende
bedrijven, als aan bedrijven die willen groeien, een overname willen doen of waar sprake is van
bedrijfsopvolging. De financiële betrokkenheid van NOM Finance is altijd voor een bepaalde
periode. Daarna worden de aandelen (terug)verkocht, wordt de eventuele lening afgelost en
wordt de opbrengst elders geïnvesteerd.
Een aanzienlijk deel van de doelgroep wordt gevormd door starters, technologiegedreven en
innovatieve ondernemingen. Daarnaast zijn ook het bestaande bedrijfsleven, groeiende bedrijven en ondernemingen waar een overname of bedrijfsopvolging aan de orde is een belangrijk
deel van de doelgroep van NOM Finance.
NOM Finance werkt bij de totstandkoming van een financiering samen met het bedrijf,
adviseurs, banken, private investeerders en/of participatiemaatschappijen.
19
NOM Finance onderscheidt zich van andere (private) participatiemaatschappijen door haar
focus op de langere termijn en het aangaan van een duurzame samenwerkingsrelatie met
de ondernemingen waarmee zij een financieringsrelatie heeft. Snelle winst is geen doel, een
actieve participatie en een bedrijfsspecifieke aanpak met daaruit voortvloeiend een positief
rendement op termijn daarentegen wel.
NOM Finance biedt naast kapitaal in geld ook menselijk kapitaal in de vorm van denkkracht,
advies en begeleiding met als doel: groei van omzet, winst en duurzame werkgelegenheid.
Daarvoor wordt naast de eigen deskundigheid gebruik gemaakt van de deskundigheid van
de andere afdelingen van de NOM en daar waar nodig van externe, specifieke deskundigheid.
NOM Finance is een actieve aandeelhouder en denkt mee met de ondernemer en zijn/haar
managementteam bij het realiseren van zijn of haar plannen. Uitgangspunt is het aangaan van
een langdurige relatie, waarde creatie en het leggen en in stand houden van een duurzame
basis voor continuïteit van de onderneming.
De participaties en leningen liggen in een segment met hogere risico’s. Het gaat echter wel om
in de kern gezonde bedrijven en business cases met goede rendementsperspectieven, zodat
het fonds revolverend kan worden gehouden en aan de rendementseisen van de aandeelhouders kan worden voldaan.
20
Figuur 2
Bedrijfsmodel NOM Finance
Financiering (€)
Kapitaal (€)
Financiële sector
Toegevoegde waarde
Samenwerkingskader
Aandeelhouders
• Ministerie van EZ (99,97%)
• Provincie Drenthe (0,01%)
• Provincie Fryslân (0,01%)
• Provincie Groningen (0,01%)
Dividend
Kapitaal
NOM
Finance
Menselijk Kapitaal
Rente,
aflossing,
dividend,
verkoopopbrengsten
Aandelen
kapitaal
Achtergestelde
lening
Adviseurs,
banken,
participatiemaatschaappijen
en overige
financiers
Financiering
Bedrijven
• Starters
• Technologie gedreven
• Innovatief
• Snelgroeiend
• Waar overname of bedrijfsopvolging speelt
• Groei van omzet
• Groei van winst
• Duurzame werkgelegenheid
21
4.2
NOM Foreign
Direct Investment
22
De taak van NOM Foreign Direct Investment (NOM FDI) is het acquireren van (buitenlandse)
bedrijven en het voor de regio behouden van hier gevestigde bedrijven. Om nieuwe investeerders naar het noorden te halen is het van belang dat NOM FDI een zo volledig mogelijk beeld
van het vestigingsklimaat kan schetsen voor de investeerders. Dit realiseren de medewerkers
van NOM FDI door jaarlijks tal van ondernemers en ondernemingen in de regio te bezoeken
en te bevragen over hun succesfactoren, hun rol in de supply chain, hun toekomstvisie en de
obstakels die ze onderweg tegenkomen en dat te vertalen naar het beeld van het vestigingsklimaat. Deze vertaling is de waarde die de NOM toevoegt aan het kapitaal (kennis) wat van de
bedrijven wordt verkregen. Als investeerders interesse tonen geeft NOM FDI advies over vestigingslocaties, legt contacten met andere dienstverleners en leveranciers en biedt hulp bij het
aanvragen en verkrijgen van vergunningen. Voor FDI zijn kennis van de regio en het netwerk
de belangrijkste assets (menselijk kapitaal). Voor de uitvoering van deze activiteiten ontvangt
NOM FDI subsidies en bijdragen van de drie noordelijke provincies, het Ministerie van Economische Zaken en verschillende gemeenten uit de regio.
Figuur 3
Bedrijfsmodel NOM Foreign Direct Investment
Financiering (€)
Kapitaal (investeringskennis)
Samenwerkingspartners
Toegevoegde waarde
Subsidie verstrekkers FDI programma
• Provincie Groningen, Fryslân en Drenthe
• Ministerie van EZ
• Gemeenten
Samenwerkingskader
Subsidie
NFIA,
Gemeenten,
dienstverleners
en leveranciers
Regionale
bedrijven
Netwerk /
Informatie
Informatie
NOM
Foreign Direct Investment
Menselijk Kapitaal
Netwerk
Advies
vestigingsklimaat
Assistentie
Investeerders
• Regionale investeerders (behouden in de regio)
• Nationale investeerders
(vanuit andere delen van Nederland naar de regio)
• Internationale investeerders
• Behouden arbeidsplaatsen
• Nieuwe arbeidsplaatsen
• Investeringen
23
4.3
NOM Business
Development
NOM Business Development ontwikkelt innovatieve projecten, die het karakter hebben dat
zij op termijn moeten leiden tot toegevoegde waarde voor de Noordelijke economie. Vanuit
een projectidee wordt een projectgroep geformeerd met daarin ondernemers en kennisinstellingen. Eigenlijk is de NOM de kraamkamer van nieuwe ideeën, met een slagvaardig team dat
kansen en trends probeert om te zetten in vernieuwing voor het Noord-Nederlandse bedrijfsleven. Door hun omvang en het innovatieve karakter dragen de projecten bij aan de versterking van de structuur en de concurrentiekracht van de economie van Noord-Nederland. BD
treedt op als regisseur en ondersteunt met kennis en expertise.
Om haar rol in te kunnen vullen zijn de medewerkers van de NOM voortdurend in gesprek
met ondernemingen, kennisinstellingen en overheden. Zij zorgen ervoor dat ze op de hoogte
blijven van de technologische stand van zaken en dat ze een vertaling kunnen maken van
(technologische) ontwikkelingen naar ideeën voor innovatie. Het menselijk kapitaal levert de
toegevoegde waarde voor de NOM.
Veelal betreffen het initiatieven waar nauw samenwerkende bedrijven uit verschillende sectoren bij betrokken zijn. Die samenwerking zorgt ervoor dat verschillende impulsen en opvattingen bij elkaar komen. Zo ontstaat een vruchtbare kruisbestuiving waaruit nieuwe diensten en
producten voortkomen. NOM Business Development speelt een belangrijke rol door bedrijven
in een project te laten samenwerken om een idee naar een marktrijp product of marktrijpe
technologie te vertalen. Daarnaast helpt NOM Business Development met de totstandkoming van de financiering, vaak grotendeels door de betrokken bedrijven zelf, aangevuld met
financiering van bijvoorbeeld kennisinstellingen en subsidies. Tenslotte helpt NOM BD ook
door iedere keer binnen het project de vraag te blijven stellen of de ontwikkeling nog steeds
relevant is en waar nodig bij te sturen.
Voor de uitvoering van deze activiteiten ontvangt NOM Business Development subsidie van de
drie noordelijke provincies en het Ministerie van Economische Zaken.
4.4
Significante
wijzigingen in
waardeketen
Er zijn geen significante wijzigingen. In tegenstelling tot de vermelding in het vorige jaarverslag, wordt de subsidierelatie niet verder afgebouwd, maar is voor 2014 tot en met 2016 een
subsidie van één miljoen euro per jaar toegezegd. De dividenduitkering van € 20 miljoen euro
verlaagt ons saldo liquide middelen, maar heeft geen invloed op onze bedrijfsvoering. Voor
meer informatie over de ontwikkelingen in 2013 wordt verwezen naar het directieverslag
(paragraaf 2.1). Voor wijzigingen in de organisatie zie H3.4.
De trends ten aanzien van de circulaire economie en de langzaam terugkerende investeringsbereidheid van bedrijven hebben geen invloed op onze waardeketen. Wel wordt er andere
kennis gevraagd of wordt er meer effort in een project gestoken om toegevoegde waarde te
kunnen realiseren.
24
Figuur 4
Bedrijfsmodel NOM Business Development
Financiering (€)
Kapitaal (kennis)
Ontwikkelings partners
Toegevoegde waarde
Samenwerkingskader
Subsidieverstrekkers
• Provincie Groningen,
• Provincie Fryslân
• Provincie Drenthe
• Ministerie van EZ
Regionale
bedrijven
Project
financiering
Ideeën
netwerk /
informatie
Kennisinstellingen
Overheden
NOM
Business Development
Subsidie
Menselijk Kapitaal
Informatie
Netwerk
Samenwerkingsverbanden
• Bedrijven
• Kennisinstellingen
• Overheden
Innovatieve projecten
(innovatieimpuls)
25
5.
Belanghebbenden
Selectie belanghebbenden
Voor het bepalen van de belanghebbenden van de NOM is uitgegaan van de waardeketens
van de afdelingen. Deze ketens beschrijven hoe de toegevoegde waarde van de NOM tot
stand komt en welke middelen en partijen daarbij betrokken zijn. Voor de middelen is de NOM
afhankelijk van haar aandeelhouders en subsidieverstrekkers. De belangrijkste taak van de
NOM is het aan elkaar verbinden van de partijen. Zowel de financiers, als de betrokken partijen
en de partijen waarvoor de toegevoegde waarde van belang is, merkt de NOM aan als haar
belanghebbenden.
Onderstaande tabel geeft inzicht in de partijen die als belanghebbenden van de NOM aangemerkt kunnen worden.
Tabel 5
Belanghebbenden
Verwachtingen
Belanghebbende
Contactmomenten
Ondernemingen in de regio
- Bijeenkomsten
- De NOM als financier
(>10 x per jaar)
- De NOM als kennis-
- Eén op één afspraken
partner
(>1000 x per jaar)
- De NOM als schakel
belanghebbende
tussen instellingen
Ambitie NOM
- Financieren
stuwende bedrijven
- Kennisbank zijn voor
ondernemingen
- Schakel tussen
bedrijven
- Schakel tussen
de regio en het
buitenland
Aandeelhouder /
- AvA (1 x per jaar)
- Revolverendheid fonds
subsidieverstrekker
- tussentijdse formele en
- Uitvoering regionaal
informele overleggen
(>100 x per jaar)
beleid
- Aansluiting rijksbeleid
- Periodieke
- Het fonds in
stand houden
- Doelen NOM behalen,
gemeten in
prestatie-indicatoren
verslaglegging
(4 x per jaar)
Lokale overheden
- Individuele en
gezamenlijke
overleggen met
Gedeputeerden
en/of wethouders
stuwende bedrijven
- Uitvoering regionaal
beleid
- Bedrijven begeleiden
(>50 x per jaar)
bij vestiging in de
- Overleggen met
regio
ambtenaren
(>100 x per jaar)
26
- Financieren van
- Financieren stuwende
bedrijven
- Werkgelegenheid
creëren/behouden in
de regio
- Bedrijven naar de
regio halen
Belanghebbende
Contactmomenten
Werknemers
- Bijeenkomsten gehele
organisatie
(10 x per jaar)
Verwachtingen
belanghebbende
- Gezonde inspirerende
werkomgeving
- Als NOM, maar zeker
Ambitie NOM
- Een goede werkgever
zijn
- Bijdragen aan de
- Afdelingsoverleggen
ook als werknemer een
persoonlijke
(1x per 1-2 weken)
bijdrage leveren aan
ontwikkeling van
- Bilaterale overleggen
Noord-Nederland
werknemers
(1x per 1-2 weken)
- Beoordelingscyclus
(jaarlijks)
- Overleggen met OR
(maandelijks tot
opheffing OR in 2013)
- Directe onderlinge
contacten (dagelijks)
Leveranciers
- Eén op één contacten
- De NOM als klant
(>100 x per jaar)
- Inkopen voor goede
prijs/kwaliteit
verhouding
Kennisinstellingen
- Overleggen in het
- Gezamenlijk projecten
- Realiseren van
kader van ontwikkelen
ontwikkelen en/of
innovatie door
of uitvoeren van
uitvoeren
verbinden van kennis
projecten
en bedrijfsleven
(wekelijks)
Niet-Gouvernementele
Organisaties
- Bijeenkomsten met
- Aandacht voor duur
belanghebbenden in
zaamheid en andere
van de belangen van
projecten
onderdelen van MVO
verschillende
(>12 x per jaar)
Burgers in de regio
- Optimale afweging
- Geen formeel
belanghebbenden
- Werkgelegenheid
- Creëren en
georganiseerde
behouden van directe
contacten
en indirecte
werkgelegenheid
De directeur en het management zijn in wisselende samenstelling gesprekspartner in de formele en informele overleggen met aandeelhouders, subsidieverstrekkers en lokale overheden.
Daarnaast zijn zij regelmatig in gesprek met werknemers, ondernemingen in de regio en de
kennisinstellingen.
27
Tabel 6
Stakeholderdialoog
Belanghebbende
Vraagstukken
Reactie NOM
Ondernemingen in de regio
- Financiering zonder deel name in aandelenkapitaal
- Introductie aanvullende
productvariant: de
mezzaninelening
- Toelichten overwegingen
- Oprichting innovatiefonds
- Waarom niet investeren
- Financieringsvraag voor
ontwikkelen van innova tieve ideeën leidend tot
een vermarktbaar product
- Specifieke vragen of een
onderneming in de
supply chain past
- Beschikbare
technologieën
Aandeelhouder /
subsidieverstrekker
- Waarom niet investeren
- Staatssteun voorkomen
- Terugdringen algemene
subsidie
- Financiering bredere
doelgroep dan op basis
van aandeelhoudersinstructie
- Dividenduitkering
- Nieuw salarishuis, gerela teerd aan bezoldigings besluit Burgerlijke Rijks ambtenaren (BBRA)
- Toekomstbestendige
uitvoeringsorganisatie
voor regionaal beleid
Lokale overheden
28
- Waarom niet investeren
- Onduidelijke acquisitie-
structuur in NoordNederland
- Onderzoek uitvoeren
- In contact brengen met
kennisinstellingen en/of
bedrijven met deze
technologieën
- Toelichten overwegingen
- Toetsen nieuwe producten
aan staatsteunregels en
toetsen rente percentages
- Project gefinancierd wer ken (bijv. BBE, Flinc NXT)
- Beheren provinciale
fondsen
- Uitkering dividend na
vaststelling dat dit geen
belemmering vormt
voor de bedrijfsvoering
van de NOM
- Invoering nieuw salaris huis voor nieuwe
medewerkers
- visie op vraagstuk van
reactie voorzien
- Toelichten overwegingen
- Acquisitieafspraken met
gemeenten
Werknemers
- Zekerheid ten aanzien van
werkgelegenheid
- In gesprek blijven met
aandeelhouders/subsi dieverstrekkers en lokale
overheden over uitvoering
regionaal economisch
beleid door NOM en werk nemers informeren over
de ontwikkelingen
Leveranciers
-Leverancier worden van
de NOM
-Bij aflopende contracten
beoordelen van alternatieven
Niet-Gouvernementele
Organisaties
- Vakbonden: Hulp NOM bij
dreigende sluiting
- Bemiddeling tussen par tijen bij conflict. Alternatief
advies naar ondernemer
als begeleider naar nieuwe
markten
Burgers in de regio
- Waarom niet investeren
- gegeven de vertrouwlij heid reageren wij niet
publiekelijk
Dilemma’s
Als private onderneming met publieke aandeelhouders blijft er een voortdurend spanningsveld tussen het als zodanig opereren en de maatschappelijke wensen en opgaven van de
aandeelhouders. Bij het financieren van bedrijven is de beoordeling gebaseerd op het lange
termijn perspectief van continuïteit van de onderneming. Het jaar 2013 heeft zich in dat opzicht gekenmerkt door een aantal aanvragen waarin het spanningsveld tussen die beoordeling
en de wens om arbeidsplaatsen te creëren of te behouden nadrukkelijk naar voren gekomen
is. Het maatschappelijke belang vanuit de overheden is daarbij evident. Als organisatie hebben
wij ons daar ook voortdurend rekenschap van gegeven bij de beoordelingen. Toch heeft dat
niet in alle gevallen geleid tot een financiering door de NOM. Het dilemma is daarbij wel met
de publieke aandeelhouders besproken om elkaars positie daarbij goed voor ogen te hebben.
Vanuit zorgvuldigheid brengen wij deze voorbeelden niet naar buiten.
Een dilemma dat wij signaleren is de meer principiële vraag of bepaalde type activiteiten/ondernemingen passen in de economische structuur van Nederland. In dat opzicht is Aldel een
duidelijk voorbeeld. Kunnen wij als samenleving in de complexe omgeving van energiepolitiek
en Europees economisch beleid een dergelijk bedrijf perspectief bieden? Gelijktijdig beseft
iedereen dat hiermee veel arbeidsplaatsen gemoeid zijn, waarvoor bij bestuurders vanzelfsprekend veel aandacht is. De harde werkelijkheid van sluiting met alle sociale en maatschappelijke gevolgen van dien laten blijvend wonden achter.
29
Perspectief voor mensen
Bij de genoemde dilemma’s staat het korte termijn perspectief soms op gespannen voet met
het langere termijn perspectief. Vanuit de NOM geven wij regelmatig signalen af dat wij niet
zo pessimistisch zijn over de toekomst van Noord-Nederland. Daarin komt dit dilemma ook tot
uiting. Ja, er verdwijnen arbeidsplaatsen en zeker voor mensen met een lagere en middelbare
opleiding. Gelijktijdig worden business development projecten ontwikkeld met het oog op de
langere termijn. Projecten om uit biomassa polymeren te maken die verwerkt kunnen worden
in Noord-Nederlandse producten of gesprekken met zorginstellingen om te achterhalen wat
de toekomstige vraag van zorgbehoevenden is, zijn bedoeld om nieuwe producten en diensten te ontwikkelen. Hierbij gaat het over werkgelegenheid voor de toekomst. Alleen laat die
toekomst vaak even op zich wachten. De opmerking “een zwaluw maakt nog geen zomer” is
volstrekt begrijpelijk, terwijl de onderstroom perspectiefrijk is.
30
6.
Toelichting behorende tot het jaarverslag
6.1
Doel verslag
Het jaarverslag van de NOM wordt opgesteld om haar belanghebbenden te informeren over
haar prestaties in het afgelopen jaar. De NOM definieert haar belanghebbenden als de partijen
die deel uitmaken van de waardeketens (zie hoofdstuk 4) en de partijen waarvoor de toegevoegde waarde van de NOM van belang is. De belanghebbenden zijn in hoofdstuk 5 nader
gedefinieerd en betreffen aandeelhouders en subsidieverstrekkers, lokale overheden, de ondernemingen in de regio, werknemers, leveranciers, kennisinstellingen, niet gouvernementele
organisaties en burgers in de regio.
6.2
Proces bepaling
inhoud
De NOM zal verslag leggen over haar prestaties aan de hand van de materiële duurzaamheidsaspecten.
Onder materiële aspecten verstaat de NOM de aspecten die de economische, sociale en milieu
impact van de organisatie weergeven en de aspecten die de beoordeling en beslissingen van
de belanghebbenden beïnvloeden. Op basis van de waardeketens heeft de NOM een materialiteitsmatrix gemaakt op basis waarvan bepaald is welke duurzaamheidsaspecten materieel
zijn.
Het management benadert de categorieën van de duurzaamheidsaspecten als volgt:
Tabel 7
Management Benadering
Economisch
De NOM heeft als primaire functie het versterken van de economische groei- en innovatiekracht van Noord-Nederland. Namens de aandeelhouders (het Ministerie van Economische
Zaken en de provincies Groningen, Drenthe en Fryslân) heeft de NOM de afgelopen decennia deze taak uitgevoerd. Door in te zetten op financieringen, investeringsbevordering
en ontwikkeling en innovatie voert de NOM haar functie zo effectief mogelijk uit. Zie ook
hoofdstuk 2 en 4.
Arbeidsomstandigheden
De impact die de NOM heeft op arbeidsomstandigheden en werkgelegenheid is met name
terug te voeren op de uitvoering van de kernprocessen. Zo is één van de primaire taken van
de NOM om arbeidsplaatsen te behouden en te genereren in de regio door het bevorderen
van (buitenlandse) investeringen. Zie hiervoor paragraaf 4.2 en 7.3. De werknemers zijn de
belangrijkste belanghebbenden in relatie tot de interne organisatie van de NOM, waardoor
de interne arbeidsomstandigheden als belangrijk worden aangemerkt. Zie hiervoor paragraaf 3.3 en 7.1.2.
Mensenrechten
Als westerse onderneming actief in Noord-Nederland is bij de NOM het onderwerp mensenrechten minder relevant. Activiteiten om discriminatie tegen te gaan alsmede duurzaam in
te kopen zijn wel geïmplementeerd. Zie hiervoor paragraaf 3.5; 3.6 en 6.4.
31
Maatschappij
De impact die de NOM heeft op de maatschappij is met name terug te voeren op de uitvoering van de kernprocessen. Door het uitvoeren van de primaire taken wordt een positieve
maatschappelijke impact nagestreefd voor de regio. Zie hiervoor hoofdstuk 2 en 4.
Productverantwoordelijkheid
De NOM heeft als primaire functie het versterken van de economische groei- en innovatiekracht van Noord-Nederland. Namens de aandeelhouders (het Ministerie van Economische
Zaken en de provincies Groningen, Drenthe en Fryslân) heeft de NOM de afgelopen decennia deze taak uitgevoerd. Door in te zetten op financieringen, investeringsbevordering en
ontwikkeling en innovatie probeert de NOM haar functie zo effectief mogelijk uit te voeren.
De productverantwoordelijkheid van de NOM is met name terug te voeren op de uitvoering
van de kernprocessen. Zie hiervoor hoofdstuk 2 en 4.
Milieu
De milieu-impact van de bedrijfsvoering van de NOM is minimaal. De positieve impact die
de NOM heeft middels de uitvoering van haar kernprocessen is vele malen groter. Om deze
reden is besloten om in te zetten op een aantal duurzame thema’s waaronder de ‘biobased
economy’. Daarnaast is er ook een aantal maatregelen genomen die gericht zijn op de
interne bedrijfsvoering. Zie ook paragraaf 7.1.2.
32
6.3
Materiële
aspecten
Tabel 8
ECONOMISCH
Ondernemingen
in de regio
SOCIAAL
Personeel
Op basis van de management benadering zijn de volgende materiële aspecten en de issues
die hierbij horen bepaald, alsmede voor wie deze van belang zijn:
Materiële aspecten
Aspect
Issue
Belanghebbenden
Economische performance
• Economische waarde
creatie (opbrengsten,
kosten, resultaat)
• Het fonds in stand houden
• Financieren stuwende
bedrijven
• Risico’s en kansen als
gevolg van klimaatverandering
• Dekking pensioenverplichting
• Significante financiële
steun van overheid
• Aandeelhouder/subsidieverstrekker
• Werknemers
• Ondernemingen in
de regio
• Lokale overheden
Indirecte economische
impact
• Economische waarde
creatie van de bedrijven
waaraan de NOM kapitaal
verstrekt (omzet, winst)
• Investeringen in Noord
Nederland
• Innovatie-impuls
• Ondernemingen in de
regio
• Aandeelhouder/subsidieverstrekker
• Lokale overheden
• Werknemers
• Burgers in de regio
Werkgelegenheid in de regio
• Creëren en behouden van
directe en indirecte werk gelegenheid in de regio
• Burgers in de regio
• Ondernemingen in de
regio
• Aandeelhouder/subsidieverstrekker
• Lokale overheden
• Werknemers
Werkgelegenheid uit NOM
activiteiten
• Personeelsbestand en het
verloop hierin
• Samenstelling bestuurs lichamen en onderver deling medewerkers
• Arbeidsvoorwaarden
• Werknemers
• Aandeelhouder/subsidieverstrekker
33
Aspect
Issue
Belanghebbenden
Training en opleiding eigen
personeel
• Loopbaanontwikkeling
• Opleiding & scholingsuitgaven
• Tijdsbesteding aan
scholing
• Werknemers
Gezondheid en Veiligheid
eigen personeel
• Levensfasebewust
personeelsbeleid
• Ziekteverzuim
• Werknemers
Mensenrechten
Discriminatie in eigen
organisatie
• Aantal gevallen van
discriminatie
• Werknemers
Maatschappij
Bijdragen aan politiek
• Bijdragen aan politieke
partijen, politici en gerela teerde instellingen per
land
• Aandeelhouder/subsidieverstrekker
• Gemeenten
Voldoen aan wet- en regelgeving
• Boetes voor niet naleven
wet- en regelgeving
• Aandeelhouder/subsidieverstrekker
• Gemeenten
Productverantwoordelijkheid
Klanttevredenheid
• Onderzoek naar klanttevredenheid
• Boetes voor niet naleven
wet- en regelgeving
betreffende levering van
producten/diensten
• Ondernemingen in
de regio
• Aandeelhouder/subsidieverstrekker
• Gemeenten
• Werknemers
Compliance
Voldoen aan wet- en regelgeving
• Boetes voor niet naleven wet- en regelgeving
• Aandeelhouder/subsidieverstrekker
• Gemeenten
Energie en
materialen
Verbruik
• Energieverbruik in
organisatie
• Materiaalverbruik in
organisatie
• Werknemers
• Aandeelhouders
Emissies
CO2 Uitstoot
• CO2 uitstoot wagenpark • Werknemers
• Aandeelhouders
MILIEU
SOCIAAL
Personeel
34
Om meer inzicht te geven in het relatieve belang van de geïdentificeerde materiële aspecten
wordt de impact op de belanghebbenden en organisatie in onderstaande matrix
weergegeven:
Figuur 5
Materialiteitsmatrix
Hoog
Impact op de organisatie
Werkgelegenheid bij NOM
Indirecte economische impact
Werkgelegenheid in regio
Werkgelegenheid in regio
Opleiding personeel
Klanttevredenheid
Gezondheid & Veiligheid personeel
Economisch
Sociaal
Discriminatie bij NOM
Milieu
CO2 uitstoot
Verbruik
Naleving wet- en regelgeving
Naleving wet- en regelgeving
Laag
6.4
Afbakening
Belanghebbende
Bijdrage aan politiek
Hoog
Extern
De NOM heeft samen met haar aandeelhouders en subsidiegevers de prestatie-indicatoren
vastgesteld, waaruit de realisatie van de doelen kan worden afgeleid. Afgesproken is hoe deze
indicatoren meetbaar kunnen worden gemaakt. Deze indicatoren komen niet uit de door de
GRI vastgestelde lijst. De externe prestatie-indicatoren zijn:
• Uitzettingen
• Gecreëerde en behouden arbeidsplaatsen
• Investeringen in de regio
• Innovatie-impuls (investeringen in innovatieve projecten)
De NOM neemt haar verantwoordelijkheid als ketenpartner met betrekking tot investeringen
in bedrijven en deelname aan acquisitie- en innovatieprojecten voor zover zij zelf invloed
heeft op het beleid. Dit betekent dat de NOM keuzes maakt of zij wel of niet investeert in een
bedrijf of deelneemt in een project, maar dat zij geen verantwoordelijkheid neemt voor het
duurzaamheidsbeleid van de participaties of deelnemers in een project. De NOM stelt hierdoor
slechts beperkte voorwaarden aan het duurzaamheidsbeleid van partners bij investeringen en
ontwikkelingsprojecten.
Indien het de NOM bekend is dat bij potentiële deelnemingen of partners in projecten sprake
is van bijvoorbeeld schending van de mensenrechten, omkoping en corruptie, niet naleven
van wet- en regelgeving of grote milieurisico’s, heeft dat tot gevolg dat de NOM niet zal investeren in het bedrijf of zal samenwerken in een project.
35
De impact van de inkopen hebben beperkte invloed op economische, milieu en sociale aspecten. Uiteraard probeert de NOM bij de inkoop van producten en diensten de principes van
duurzaam inkopen maximaal toe te passen. Gezien de beperkte rol als ketenpartner in het geval van inkopen heeft de NOM nog geen duurzaamheidsbeleid geformuleerd met betrekking
tot toeleveranciers. In het inkoopproces zijn geen waarborgen ingebouwd om toeleveranciers
met een verhoogd risicoprofiel te identificeren en er is niet vastgesteld hoe te handelen indien
toeleveranciers zich niet houden aan interne of externe codes.
Intern
Voor de interne organisatie is vastgesteld dat het aspect arbeidsomstandigheden de meeste
impact heeft. Aan de hand van de door de GRI vastgestelde lijst van indicatoren is vastgesteld
welke indicatoren het meest relevant zijn en over welke onderwerpen meetbaar en controleerbaar kan worden gerapporteerd door de NOM. De daaruit voortgekomen selectie is door
het Managementteam beoordeeld en vervolgens vastgesteld. In het kader van de dialoog met
de stakeholders is de keuze voorgelegd aan de aandeelhouders en subsidiegevers, die met de
keuze konden instemmen.
6.5
Verslaggevingsbeleid
Verslaggevingsperiode
Het jaarverslag, inclusief duurzaamheidsverslaggeving wordt jaarlijks opgesteld uitgaande van
een verslaggevingsperiode van een kalenderjaar. Het vorige verslag d.d. 26 april 2013 had betrekking op het kalenderjaar 2012. Voor nadere informatie over het jaarverslag kunt u contact
opnemen via [email protected]. De NOM stelt feedback op het jaarverslag op prijs.
Toegepaste standaarden
De duurzaamheidsverslaggeving, die onderdeel uitmaakt van het jaarverslag van de NOM,
is opgesteld aan de hand van de GRI G4-richtlijnen op core niveau. De richtlijnen van het GRI
zijn wereldwijd de meest geaccepteerde richtlijnen voor het opstellen van (maatschappelijke)
verslaggeving. De G4-richtlijnen zijn de nieuwste generatie rapportage richtlijnen en volgen
hiermee de G3-richtlijnen op. De richtlijnen zijn te vinden op de GRI website
(www.globalreporting.org).
Afbakening
Het jaarverslag heeft evenals de jaarrekening betrekking op de NOM en haar 100% dochterondernemingen (zie pagina 73) als geheel. Het verslag heeft geen betrekking op (de duurzaamheidsaspecten van) haar participaties, omdat dit minderheidsbelangen betreffen en de
NOM beperkt invloed heeft op hun (duurzaamheids)beleid.
Bij het bepalen van de inhoud en de afbakening van het verslag is rekening gehouden met de
onderwerpen die door belanghebbenden zijn aangedragen. Dit komt tot uiting in de materialiteitsmatrix in paragraaf 6.3 en de aanvullende toelichting in paragraaf 6.4. Op deze wijze
komt de NOM de informatiewensen van belanghebbenden zoveel mogelijk tegemoet. Het
verslag gaat in op de resultaten in de waardeketen met betrekking tot uitzettingen, arbeidsplaatsen, investeringen en innovatie impuls in de regio, voor zover de NOM heeft bijgedragen
aan de realisatie hiervan.
36
Reikwijdte
De NOM legt verslag over de onderwerpen die zij als materieel heeft aangemerkt op basis van
de materialiteitsmatrix in paragraaf 6.3. Deze sluiten aan op het doel van de NOM. Het verslag
gaat derhalve vooral in op economische en sociale onderwerpen en indicatoren binnen de
organisatie en met betrekking tot Noord-Nederland. Milieu gerelateerde onderwerpen komen
vooral tot uiting in de innovatie projecten. Het toepassingsniveau van de GRI G4 richtlijnen is
‘core’, wat betekent dat informatie op basis van de richtlijnen G2, G35-G55 en G57-58 niet is
opgenomen.
De NOM streeft naar het verbeteren van haar verslaggeving, passend bij de aard, risico’s, en
kansen van de organisatie. Om deze reden heeft de NOM besloten te rapporteren op basis van
de nieuwe richtlijnen, maar stelt zij zich nog geen doel ten aanzien van het realiseren van volledige verslaglegging ten aanzien van duurzaamheid.
Het Ministerie van Economische Zaken beoordeelt de transparantie over maatschappelijke
prestaties van ondernemingen door middel van de transparantiebenchmark. Met het jaarverslag over 2012 heeft de NOM 144 van de 200 punten behaald.
Vergelijking met voorgaand jaar
De toegepaste standaarden zijn gewijzigd. De NOM rapporteert met ingang van 2013 aan de
hand van de GRI G4 richtlijnen op core niveau. Voorgaand jaar werd gerapporteerd op basis
van GRI G3, toepassingsniveau B. De afbakening is niet gewijzigd ten opzichte van voorgaand
jaar. Ondanks de verandering in de toegepaste richtlijnen, is er feitelijk geen wijziging in de
reikwijdte. De nieuwe standaarden hebben bovendien niet geleid tot herformuleringen van
eerder verstrekte informatie of wijzigingen in definities en meetmethodes.
Effect wijzigingen in de organisatie
Er zijn geen wijzigingen in beleid en/of doelstellingen ten aanzien van maatschappelijke
aspecten van ondernemen ten opzichte van vorig jaar. De organisatorische wijzigingen en de
wijzigingen in de waardeketen welke beschreven zijn in H 3.4 en H4.4 hebben geen effect hebben op het verslaggevingsbeleid.
Consolidatiegrondslagen
Voor het jaarverslag, inclusief duurzaamheidsverslaglegging en jaarrekening gelden dezelfde
consolidatiegrondslagen. Voor de grondslagen wordt derhalve verwezen naar pagina 72/73
van het jaarverslag.
De gegevens voor het verslag worden centraal verzameld en geconsolideerd.
Technieken en Berekeningsgrondslagen
De hoogte van de prestatie-indicator uitzettingen wordt bepaald op basis van de feitelijke
uitstroom van middelen. Maandelijks wordt over het uitzettingenniveau gerapporteerd door
de afdeling Finance en per kwartaal wordt dit afgestemd met de administratie.
37
De prestatie-indicatoren investeringen en gecreëerde/behouden arbeidsplaatsen in de regio
worden bepaald aan de hand van confirmation letters van de betreffende ondernemingen.
Daarmee verklaren de bedrijven dat zij onder andere door samenwerking met de NOM in de
regio hebben geïnvesteerd, arbeidsplaatsen hebben gecreëerd of behouden. Bij de verantwoording van de gecreëerde arbeidsplaatsen wordt uitgegaan van een tijdspanne van
3 jaar. De data worden na afloop van het boekjaar verzameld. Prestaties waarvan geen confirmation letter is ontvangen worden niet meegenomen in de resultaten.
De prestatie-indicator innovatie-impuls geeft inzicht in de totale projectkosten van gefinacierde projecten en is gebaseerd op projectvoorstellen, subsidiebeschikkingen en/of confirmation
letters van betrokken partijen. De data worden na afloop van het boekjaar verzameld. Prestaties die niet verifieerbaar zijn, worden niet meegenomen in de resultaten.
De overige dataverzameling met betrekking tot de overige aspecten waarover verslag gelegd
wordt, vindt jaarlijks na afloop van het boekjaar plaats.
Schattingen
Voor zover sprake is van schattingen door de directie is dit toegelicht bij het geschatte resultaat.
GRI tabel
Bijlage 2 van het jaarverslag geeft de GRI tabel weer, waarin staat waar in het verslag de standaard onderdelen van de informatievoorziening te vinden zijn.
Assurance
De accountant keurt de jaarrekening goed en stelt vast of het directieverslag niet in tegenspraak is met de jaarrekening. De maatschappelijke resultaten zijn vooralsnog geen onderdeel
van externe verificatie. De NOM heeft zich nog geen doel gesteld om het duurzaamheidsverslag te laten beoordelen door een externe deskundige.
38
7.
Realisatie
7.1
NOM Algemeen
7.1.1
Financiële
positie NOM
Figuur 6
Resultaatontwikkeling
Het ontwikkelbedrijf heeft haar activiteiten vrijwel resultaatneutraal uitgevoerd. De renteopbrengsten, dividenden en resultaten uit hoofde verkopen hebben geleid tot een positief
resultaat voor het boekjaar 2013.
Resultaat NOM (in € miljoen)
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
resultaat F
3,5
2,3
-6,0
12,4
0,1
5,2
2,5
resultaat O
-1,8
-2,1
-1,5
-1,2
-1,4
-1,0
-0,1
1,7
0,2
-7,5
11,2
-1,3
4,2
2,4
resultaat NOM
Vermogensontwikkeling
Om risicodragend kapitaal te kunnen verstrekken is door de aandeelhouders kapitaal ingebracht. De aandeelhouders stellen als eis aan het financieringsbedrijf dat de koopkracht van
het door hen beschikbaar gestelde vermogen in stand blijft. Dat wil zeggen dat het financieringsbedrijf na aftrek van haar kosten in meerjarig perspectief, te weten 5 jaar, een rendement
boekt dat tenminste gelijk is aan het inflatiepercentage. Het beschikbaar gestelde vermogen
verhoogd met de inflatiecorrectie wordt aangemerkt als doelvermogen. De 5-jaarsperiode
loopt van 1 januari 2011 tot en met december 2015. Het kapitaal was bij aanvang van de
periode € 85,2 miljoen. Ultimo 2012 is het doelvermogen gecorrigeerd voor de kosten van de
reorganisatie en ultimo 2013 voor de dividenduitkering.
Door het positieve resultaat van de NOM is het vermogen van de NOM ultimo 2013 groter dan
het doelvermogen, waarmee aan de vereiste van de aandeelhouders wordt voldaan.
39
Figuur 7
Vermogensontwikkeling (in € miljoen)
95
90
85
80
75
70
65
2011
2012
2013
vermogen
83,9
88,0
70,5
doelvermogen
87,2
88,1
70,4
Liquiditeitsontwikkeling
De liquiditeitspositie is sterk afgenomen als resultante van de dividenduitkering, de opbrengsten op participaties en aflossingen.
Figuur 8
Liquiditeit
80
60
40
20
0
aangegane
verplichtingen
beschikbaar
voor
financieringen
40
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
13,7
17,5
13,7
8,6
7,3
5,1
4,3
26,6
14,5
14,4
43,4
43,8
63,8
47,1
7.1.2
Eigen Duurzaamheidsresultaten
De duurzaamheidsverslaglegging door de NOM gaat in op de 3 categorieën aspecten die het
GRI onderkent, te weten economische, sociale en milieu aspecten. Voor alle drie de aspecten
geldt dat de interne organisatie van belang is, maar dat we het grootste effect ten aanzien van
duurzaamheid realiseren door de impact op de regio. De nadruk zal bij de resultaten derhalve
ook worden gelegd op de externe indicatoren.
Economisch
Het beleid van de NOM met betrekking tot de economische effecten, is gebaseerd op het nationale Topsectoren beleid en het regionaal economisch beleid zoals bepaald door de provincies en het nationale Topsectoren beleid.
Effecten in de regio
De effecten in de regio van het beleid van de NOM kunnen in de volgende tabel worden
samengevat. Voor een uitgebreidere toelichting op deze resultaten wordt verwezen naar paragraaf 7.2 tot en met paragraaf 7.5.
Tabel 9
Effecten in de regio
Indicator
Realisatie
2012
Doel
2013
Realisatie
2013
FDI: Investeringen
€ 124 mln
€ 100 mln
€ 148 mln
306
100
1.048
BD: Innovatie impuls
(financierbare projecten)
FDI: Arbeidsplaatsen (incl. behoud en CID)
€ 4,0 mln
€ 13 mln
€ 24 mln
F: Uitzettingen
€ 2,9 mln
€ 8 - 12 mln
€ 5,8 mln
Flinc: Directe en indirecte investeringen
(doel voor 2 jaar)
-
€ 4 mln
€ 1,1 mln
Flinc: Aantal arbeidsplaatsen
(doel voor 2 jaar)
-
36
19
Eigen economische prestaties
Voor de directe economische waarden die de NOM heeft gegenereerd en gedistribueerd,
waaronder inkomsten, operationele kosten, personeelsvergoedingen, overige maatschappelijke investeringen, ingehouden winst en betalingen aan kapitaalverstrekkers en overheden
wordt verwezen naar de jaarrekening. De investeringen die de NOM doet, dienen alle de maatschappelijke doelen, die in de missie van de NOM besloten liggen.
De materiële belastingen die de NOM moet betalen, beperken zich tot de loonbelasting in
Nederland.
Significante financiële steun van een overheid
De aandeelhouders van de NOM zijn het Ministerie van Economische Zaken en de drie noor-
41
delijke Provincies. De aandeelhouders hebben ten behoeve van de financieringsactiviteiten
kapitaal ingebracht. Dit moet door middel van de resultaten van de NOM qua koopkracht in
stand gehouden worden.
Daarnaast ontvangt de NOM jaarlijks een exploitatiesubsidie ten behoeve van de uitvoering
van de kerntaken investeringsbevordering en ontwikkeling en innovatie.
Omdat de NOM een exploitatiesubsidie ontvangt, acht zij het niet verantwoord om donaties te
doen.
Risico’s en kansen als gevolg van klimaatverandering
De NOM ziet vooral kansen voor innovatie als gevolg van de klimaatverandering. De klimaatverandering leidt onder andere tot het ontwikkelen van projecten met betrekking tot offshore
wind, biobased economy, smart grids, besturings- en watertechnologie. Voor verdere informatie over de projecten zie paragraaf 7.4.
Sociaal
Ten aanzien van de sociale aspecten van duurzaamheid wordt door de NOM onderscheid gemaakt tussen de impact die de NOM op de regio maakt en de omstandigheden in eigen huis.
NOM hecht belang aan de inrichting van de organisatie voor de eigen werknemers, omdat
hun welzijn van invloed is op de uitvoering van hun werk. Als de werknemers tevreden zijn, zal
dit positieve gevolgen hebben voor de uitvoering van hun werk en betekent dit een grotere
impact op de regio. De NOM heeft zich, anders dan bij de externe aspecten, geen meetbare
doelen gesteld ten aanzien van de interne aspecten waarover wordt gerapporteerd.
Werkgelegenheid in de regio
Door middel van investeringsbevordering creëert en behoudt de NOM arbeidsplaatsen in
Noord-Nederland. De doelstelling voor 2013 ten aanzien van arbeidsplaatsen door middel van
investeringsbevordering bedraagt 100. Daarnaast is de NOM actief betrokken bij een groot
aantal bedrijven in de regio door middel van financieringen en ontwikkelprojecten. Deze
financieringen en projecten leiden niet alleen tot instandhouding van werkgelegenheid, maar
ook tot groei. De NOM heeft ten aanzien van arbeidsplaatsen bij gefinancierde bedrijven en
ontwikkelprojecten geen doelen gesteld. De tabel bevat alleen de directe arbeidsplaatsen. Dat
wil zeggen de arbeidsplaatsen bij de bedrijven waar sprake is van een samenwerkingsverband.
Het indirecte effect van onze inspanningen kan niet door de NOM worden aangegeven, omdat
niet inzichtelijk gemaakt kan worden welke doorwerking het versterken van de positie van
stuwende bedrijven heeft op de omgeving.
Tabel 10
Werkgelegenheid in regio uit NOM activiteiten
Aantal gecreëerde en behouden arbeidsplaatsen door FDI
Aantal arbeidsplaatsen bij NOM-deelnemingen
Aantal manjaren arbeid in Ontwikkelprojecten (BD)
Aantal gecreëerde en behouden arbeidsplaatsen door Flinc
42
2012
2013
306
2.205
20
-
1.048
2.658
124
19
Werkgelegenheid in eigen huis
In totaal traden er 2 medewerkers in dienst en hebben 8 medewerkers de NOM verlaten.
Tabel 11
Personeelsverloop
Instroom
Leeftijdscategorie
20-35
36-45
Totaal instroom
Uitstroom
20-35
36-45
46-60
>60
Totaal uitstroom
Aantal m
2
0
2
2
0
4
1
7
Aantal v
0
0
0
0
1
0
0
1
De NOM heeft in 2012 vijfmaal een contract voor onbepaalde duur opgezegd op basis van het
reorganisatieplan, waarover de OR positief heeft geadviseerd. Bij de beëindiging is rekening
gehouden met de opgestelde sociale regeling en met de wettelijke termijnen. Met betrekking
tot vier van de beëindigde contracten heeft dit tot een mutatie in 2013 geleid.
Loopbaanontwikkeling
De beoordelingscyclus van de NOM bestaat sinds 2010 uit een ontwikkelgesprek aan het begin van het jaar, een functioneringsgesprek halverwege het jaar en een beoordelingsgesprek
aan het einde van het jaar. Deze cyclus is ontwikkeld om bewust te werken aan het ontwikkelen van de competenties die de medewerker nodig heeft voor de uitvoering van zijn taken.
In het ontwikkelgesprek worden afspraken gemaakt over te ontwikkelen competenties, te leveren prestaties en randvoorwaarden hiervoor, zoals begeleiding ‘on the job’ of het volgen van
trainingen, cursussen of opleidingen. Het functioneringsgesprek heeft tot doel om halverwege
het jaar vast te stellen hoe het gaat en indien nodig bij te sturen. Tot slot wordt de medewerker
aan het einde van het jaar beoordeeld. Aan deze beoordeling is de beloning op een voor de
medewerker inzichtelijke manier gekoppeld. De beoordelingscyclus is voor alle medewerkers
van toepassing.
Opleiding en scholing
Hoewel meer werknemers een opleiding hebben gevolgd, zijn de kosten in 2013 lager dan in
2012. Het budget was voor beide jaren 4% van de loonsom. In 2013 werd door 28 medewerkers een opleiding of cursus gevolgd (2012: 20). In 2013 werd, evenals in 2012 geen in house
training georganiseerd.
Tabel 12
Opleiding- en scholingsuitgaven
Uitgaven in € x 1.000
2009
2010
2011
2012
2013
55
86
93
57
47
43
De gerealiseerde opleidingskosten bedroegen 1,7 % van de loonsom (2012: 1,8%). De opleidingskosten waren in 2013 gemiddeld per medewerker € 1.044 (2012: € 1.140). Hierbij wordt
geen onderscheid gemaakt tussen de werknemerscategorieën.
De tijdsbesteding aan opleiding en scholing wordt als volgt ingeschat:
Tabel 13
Tijdsbesteding opleiding en scholing (in uren)
2012
Externe opleidingen
aantal
mw
aantal
uren
20
58
2013
totaal
aantal
mw
aantal
uren
totaal
1.160
28
22
616
Levensfasebewust personeelsbeleid
In het kader van het levensfasebewust personeelsbeleid maakte niemand gebruik van de geboden mogelijkheid om in de periode van drie jaar voorafgaand aan het pensioen in deeltijd
te gaan werken met behoud van pensioenopbouw.
Tabel 14
Ziekteverzuim
Het percentage is ten opzichte van het vorig jaar opgelopen. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door zeven langdurige zieken, om verschillende redenen.
5
4
3
2
1
0
2010
2011
2012
1,1
2,3
4,0
Ziekteverzuim %
CBS landelijk gemiddelde *
4,2
4,2
4,0
* Het gemiddelde van 2013 heeft betrekking op de eerste 3 kwartalen van het jaar
2013
4,6
3,9
Milieu
De NOM maakt impact op het gebied van milieu, door innovatieprojecten in relatie tot dit
onderwerp te ontwikkelen. Dit meet de NOM middels de indicator innovatie-impuls. De NOM
heeft zich voor 2013 een innovatie-impuls van € 13 miljoen ten doel gesteld. De interne milieuaspecten van de NOM zijn beperkt. De NOM heeft zich op dit moment derhalve nog geen
doelen gesteld met betrekking tot interne milieuaspecten.
44
In de regio
De innovatieprojecten waarin de NOM deelneemt zijn beschreven in paragraaf 7.4.
Tabel 15
Intern verbruik
Indicatoren
Eenheid
2012
2013
225.000
209.600
Gebruikte materialen
Drukwerk
aantal
pagina’s
Papierverbruik
aantal
zwart / wit kopieën
95.607
131.176
aantal
kleuren kopieën
72.377
112.189
gram
zwart
2.135
3.766
gram
kleur
6.405
10.397
Tonerverbruik
Energieverbruik
Elektriciteit
kWh
180.797
182.434
Gasverbruik
m3
30.613
28.719
Gereden door wagenpark
km
835.494
538.950
CO2 uitstoot wagenpark
kg
132.891
89.169
Milieugevolgen transport
De afgenomen energie betreft grijsstroom, hetgeen betekent dat de stroom niet volledig uit duurzame bronnen
wordt onttrokken. De NOM neemt de energie af van een energieleverancier en heeft geen verdere gegevens
met betrekking tot de energie van de energieleverancier.
7.2
NOM Finance
Tabel 16
NOM Finance heeft in 2013 een positief bedrijfsresultaat van € 2,5 miljoen behaald. Dit resultaat is opgebouwd uit rentebaten, ontvangen dividenden en resultaten uit de verkoop van
participaties. Ondanks de voortdurende moeizame economische situatie, die ook merkbaar is
binnen de portefeuille van NOM Finance, kunnen we over 2013 vaststellen dat een aanzienlijk
aantal van onze portefeuillebedrijven goed tot uitstekend heeft gepresteerd.
Het financiële resultaat van het Financieringsbedrijf (in € miljoen)
Inkomsten
Dividend, rente, provisies, commissariaten
Resultaat bij verkoop participaties
Bijdrage Provincie Drenthe
Resultaat Ontwikkelingsfinanciering
Resultaat PSC
Totaal Inkomsten
2010
5,8
22,5
1.8
-0,1
-0,5
29,5
2011
10,1
1,3
0,1
-0,6
-0,3
10,6
2012
9,2
3,8
0,2
0,5
13,7
2013
7,6
0,5
0
-0
8,1
Kosten Financieringsbedrijf
Voorzieningen
Totaal kosten
Resultaat Financieringsbedrijf
3,1
14,0
17,1
12,4
3,0
7,5
10,5
0,1
2,6
6,0
8,6
5,1
2,2
3,4
5,6
2,5
45
Investeringsniveau
Ondanks de positieve ontwikkeling in het investeringsniveau (€ 5,8 miljoen ten opzichte van
€ 2,9 miljoen in 2012) hebben we onze ambitie voor 2013 niet kunnen realiseren. Het aantal
aanvragen was ook in 2013 van voldoende niveau, met een totale omvang van circa 260 leads.
Dit heeft geleid tot 40 inhoudelijke onderzoeken en 7 daadwerkelijke investeringen bij nieuwe
portefeuillebedrijven. Daarnaast zijn in 2013 10 aanvullende of herfinancieringen bij bestaande portefeuillebedrijven gerealiseerd. Daarmee is 2013 niet alleen in investeringsbedragen
maar ook in aantal gerealiseerde financieringen een aanzienlijk beter jaar dan 2012. Net als
in 2012 hebben we moeten vaststellen dat het overgrote deel van de aanvragen niet aan de
minimale vereisten en beleidsuitgangspunten, heeft kunnen voldoen.
Naast deze oorzaken is ook de moeizame marktsituatie ten aanzien van de realisatie van
financieringen in het algemeen nog steeds een beperkende factor in het realiseren van investeringen door NOM Finance. Immers, we zijn bij alle proposities, los van de eigen beoordeling,
afhankelijk van de cofinanciering door andere partijen. Het is geen nieuws dat deze medefinanciering in de huidige tijd en binnen het risicoprofiel waarbinnen NOM Finance opereert
nog steeds moeizaam te realiseren is. Dit heeft al met al geleid tot het gerealiseerde investeringsniveau en lange doorlooptijden van financiering.
Als gevolg van de lange doorlooptijden van financieringen zijn er commiteringen vanuit de
NOM ten bedrage van € 4,3 miljoen in 2013, die in 2014 nog moeten worden afgerond, nadat
de trajecten bij medefinanciers en/of andere partijen afgerond zijn. € 1,1 miljoen van deze
verplichtingen zijn aangegaan in 2013.
Passend in het daartoe enige jaren geleden ingezette beleid is ook in 2013 intensief beheer op
de bestaande portefeuille gevoerd. Dit geldt zowel voor de Groei- en overname portefeuille als
voor de Aanjaagportefeuille. Met name in de Aanjaagportefeuille heeft dit geleid tot enerzijds
een positieve ontwikkeling van bestaande portefeuillebedrijven en anderzijds tot het definitief
afscheid nemen van niet presterende ondernemingen waarbij geen toekomstperspectief meer
zichtbaar is. Kwaliteitsverbetering binnen deze portefeuille blijft noodzakelijk om aan de financiële en maatschappelijke doelstellingen van dit fonds te kunnen (blijven) voldoen.
In het tweede kwartaal van 2013 is een aanvullende productvariant geïntroduceerd: de
mezzaninelening. Deze lening is geïntroduceerd om het bestaande MKB in Noord Nederland
een aanvullende financieringsimpuls te geven. De mezzaninelening kan verstrekt worden
voor nieuwe investeringen of groei in samenwerking met andere financiers en de bank. De
lening kent een omvang van maximaal € 1,5 miljoen. Achtergrond van deze introductie is de
verwachting dat hiermee investeringsplannen binnen bestaande ondernemingen, die door
de hogere risicoperceptie van met name banken moeizaam aan financiering kunnen komen,
alsnog gerealiseerd kunnen worden. De introductie heeft veel positieve aandacht gebracht. In
2013 is één mezzaninelening verstrekt, daarnaast is een aantal aanvragen in behandeling.
46
Donkergroen groeit en bloeit verder dankzij mezzaninelening NOM
NOM Finance heeft sinds 2013 een nieuw financieringsinstrument tot haar beschikking;
de mezzanine lening. Dit is een achtergestelde lening met een looptijd van ca. zes jaar.
De mezzanine-lening is bedoeld om de financiële structuur van een bedrijf te versterken.
NOM Finance wordt in deze gevallen geen aandeelhouder.
Het familiebedrijf Donkergroen, opgericht in 1961, is een landelijk werkende organisatie
van creatieve groendenkers en doeners met een vernieuwende kijk op de beleving van de
binnen- en buitenruimte. Naast de hoofdvestiging in Sneek, wordt er vanuit 14 andere locaties in Nederland en met ruim 500 medewerkers (in het seizoen zelfs oplopend tot 700)
gewerkt aan onder andere (binnen)tuinen, terreinen, parken, speelplekken en daktuinen.
De omzet bedraagt ruim € 54 miljoen euro.
Product- en marktontwikkeling staan bij Donkergroen hoog in het vaandel. Het is een
continu proces waaraan het bedrijf jaarlijks veel geld uitgeeft. “Dit nieuwe financieringsinstrument maakt het voor ons mogelijk om naast onze reguliere jaarlijkse investeringen,
extra innovaties door te voeren en bepaalde kansen in de markt versneld op te pakken”,
aldus Anja Kanters, algemeen directeur en mede-aandeelhouder van Donkergroen. “Wij
adviseren andere bedrijven om ook eens met NOM Finance contact op te nemen om de
mogelijkheid van dit financieringsinstrument te verkennen”.
Tabel 17
Verloop van de portefeuille (excl. persoonlijke leningen)
Aantal bedrijven
01-01-‘13
107
Bij:
Af:
3 > € 200.000
4 ≤ € 200.000
6 > € 200.000
14 ≤ € 200.000
Aantal bedrijven
31-12-‘13
94
In 2013 werden in totaal 7 ondernemingen aan de portefeuille toegevoegd. Daarnaast werd
aan 10 ondernemingen binnen de bestaande portefeuille aanvullende financieringen verstrekt. Van 20 bedrijven werd afscheid genomen, waarvan 14 ten gevolge van faillissement
of oninbaarheid (en daarmee geheel of gedeeltelijke kwijtschelding van de vordering) en 6
wegens aflossing of beëindiging door middel van verkoop van de participatie (exit).
47
Tabel 18
Uitzettingen 2012 en 2013
Aantal
2012
2013
Nieuwe bedrijven
NOM
POG
DPM
Subtotaal
Uitbreidingen
NOM
DPM
Subtotaal
PSC faciliteit
Totaal
Bedrag (x € 1.000)
2012
2013
4
2
6
7
7
1.360
300
1.660
4.072
4.072
6
1
7
13
9
1
10
17
1.170
25
1.195
2.855
1.665
20
1.685
5.757
Topsectoren
Met ingang van 2011 worden de nieuwe uitzettingen en uitbreidingen, in aansluiting bij het
Topsectorenbeleid ingedeeld naar de 9 gedefinieerde Topsectoren. De investeringen in nieuwe
bedrijven en de uitbreidingen zijn overeenkomstig onderstaande tabel ingedeeld.
Tabel 19
Tabel 19Aantal nieuwe uitzettingen en uitbreidingen in de Topsectoren in 2013
Nieuw
in 2013
Topsector
High Techmaterialen
en systemen
Energie
Water
Life Sciences
Chemie
Agri&Food
Tuinbouw en
uitgangsmaterialen
Logistiek
Creatieve industrie
Overig
Totaal
Uitbreiding
in 2013
Totaal
vanaf 2011
Aantal
€
x 1.000
Aantal
€
x 1.000
Aantal
€
x 1.000
1
1.225
1
20
14
3.848
2
0
0
0
0
250
0
0
0
0
0
1
2
1
2
0
15
260
100
650
5
3
6
3
8
1.023
930
2.525
250
3.700
0
0
0
0
2
725
1
1
2
7
60
150
2.387
4.072
1
1
1
10
85
55
500
1.685
3
2
17
63
210
205
5.946
19.362
Van de totale uitzettingen in 2013 in euro is 50% uitgezet in de Topsectoren, van de nieuwe
uitzettingen is dit 41% en van de uitbreidingen 70%. Van de totale uitzettingen vanaf 2011 is
69% uitgezet in de Topsectoren.
48
Figuur 9
Uitgezette bedragen in 2009 t/m 2013
25
20
€ mln
15
10
5
0
2009
2010
2011
2012
2013
Uitgezet bedrag
Streefwaarde
Omvang van de verstrekkingen in 2013
7
6
5
aantal
Figuur 10
4
3
2
1
0
tot 100.000
100.001-300.000
300.001- 1 mln
> 1 mln
omvang in €
49
Led Light Europe reorganiseert, investeert en innoveert met behulp van een
Aanjaagfinanciering
Led Light Europe (LLE), gevestigd in Leeuwarden, ontwikkelt en verkoopt tubes, downlighters, oriëntatie-, nood- en straatverlichting en armaturen. Advisering maakt daarbij een
belangrijk onderdeel uit van de dienstverlening. Led Light Europe B.V. is opgericht in 2006.
In 2011 is de LED-handelsonderneming overgenomen door de beide huidige directeuren,
Andrew Fidder en Arjan Witteveen, en gereorganiseerd. Met de huishouding en de balans
op orde werd in datzelfde jaar LED Nederland B.V. te Zoetermeer ingelijfd. Hiermee werd
innovatiekracht aan de onderneming toegevoegd.
LLE wil door productinnovatie en het bedienen van nichemarkten in het hogere segment
de komende jaren de groei en continuïteit veilig stellen. Inmiddels heeft LLE diverse projecten uitgevoerd in binnen- en buitenland en daarmee een mooie referentielijst opgebouwd. In 2013 is de organisatie verhuisd naar de nieuwe locatie in Sneek, met een aantal
specialisten uitgebreid en verder geprofessionaliseerd. R&D is een essentieel onderdeel
van de activiteiten en strategie en onmisbaar om de ambitieuze doelstellingen van LLE
te bereiken.
In de loop van 2014 wordt de marktintroductie verwacht van een nieuwe reeks industriële
LED producten, die een revolutionaire beweging in de markt op gang moeten brengen.
Vanuit het Aanjaagfonds van de NOM is samen met het Ir. G.J. Smid Fonds een financiering
aan LLE verstrekt om deze ambities waar te kunnen maken. De NOM ziet LLE als één van
de meest innovatieve en op termijn toonaangevende MKB bedrijven op het gebied van
LED toepassingen.
50
Duur van participaties en leningen boven € 200.000
12
10
aantal
Figuur 11
8
6
4
2
0
<1
1-3
3-5
5-7
7-9
9 -11
11-13
13-17
17-19
>20
jaar
De gemiddelde duur van participaties en leningen bedraagt ruim 7,8 jaar (2012: 7,6 jaar). Het
gemiddelde voor 2013 is langer dan het gemiddelde van vorig jaar. Dit wordt veroorzaakt
doordat er in de laatste 2 jaren relatief weinig is geïnvesteerd en er wel exits plaats hebben
gevonden binnen 8 jaar na investeren. De stijging van het gemiddelde is het gevolg van het
afnemen van het aantal participaties met een investeringsduur van minder dan 8 jaar en niet
het gevolg van een toename van het aantal participaties met een langere investeringsduur.
Het streven blijft de duur van de participaties in de tijd te beperken zonder dat daarbij een
op voorhand (en daarmee vaak geforceerd) exit moment vanuit de NOM wordt vastgelegd.
Desondanks dient ook vastgesteld te worden dat, behoudens de deelnemingen die een goed
dividend rendement opleveren, het veelal niet in het belang van het rendement voor NOM
Finance is, en dus voor het revolverend karakter van het fonds, om meer dan 8 jaar betrokken te zijn bij een participatie. Derhalve worden eventuele exit mogelijkheden gedurende de
looptijd van de investering actief gevolgd en daar waar een reële mogelijkheid zich voordoet
actief opgevolgd en bespreekbaar gemaakt met de andere aandeelhouders en bestuurder(s)
van de onderneming.
Een klein aantal participaties wordt door ons als strategisch aangemerkt, en daarmee wordt op
die ondernemingen geen actief exit beleid gevoerd. Een voorbeeld van een dergelijke strategische participatie is Nedmag Industries BV te Veendam.
Nieuw
in 2013
Topsector
(Door)starter
Expansie
MBO / MBI
Turnaround
Totaal
Totale
portefeuille
Aantal
%
Aantal
%
1
4
1
1
7
14 %
57 %
14 %
14 %
100 %
45
32
12
5
94
48 %
34 %
13 %
5%
100 %
51
Management By-Out/Buy-In en bedrijfsovernames
Naast een actieve marktbenadering van bedrijven die actief zijn in één van de Topsectoren is
ook in 2013 blijvend ingezet op Management Buy-Out en management Buy-In (MBO en MBI)
trajecten en bedrijfsovernames binnen het bestaande MKB in Noord-Nederland. De NOM is
hiervoor in het noorden de aangewezen partner, voor zowel kopende als verkopende partijen.
Eén van de doelstellingen van de NOM is gezonde bedrijven binnen de regio een continuïteitsbasis te geven en daarmee de onderneming en de werkgelegenheid voor de regio te behouden.
In geval van opvolging- en overnametrajecten speelt NOM Finance graag een actieve rol, niet
alleen door te financieren maar ook actief MBI- dan wel overnamekandidaten te benaderen.
Daarnaast krijgen deze trajecten extra aandacht, omdat hiermee onze rendementsdoelstelling
ingevuld kan worden.
Bij veel bedrijven in de Topsectoren zijn de technologieën (en daarmee de onderneming als
geheel) nog in ontwikkeling. De investeringen dragen een hoog risicoprofiel met zich mee,
waardoor het reëel is ook rekening te houden met een minimaal rendement of zelfs afboekingen op de investeringen. Met de (toekomstige) rendementen van MBO’s en MBI’s en bedrijfsovernames kan dat gecompenseerd worden.
Op basis van deze strategie creëert en houdt NOM Finance een uitgebalanceerde portefeuille
van startende, jonge en bestaande (groeiende) bedrijven.
Koninklijke labels van één van de oudste bedrijven in Nederland.
Royal Hoitsema Labels is opgericht in 1653 en is daarmee één van de oudste bedrijven
van Nederland. In 1953 kreeg het bedrijf het predicaat ‘Koninklijk’. Royal Hoitsema Labels
is gevestigd in de stad Groningen en produceert etiketten voor de food-, beverage- en
tabaksindustrie. Ze levert wereldwijd aan gerenommeerde multinationals. Er werken bijna
100 medewerkers.
Vanaf 1985 tot aan zijn plotselinge overlijden in maart 2013 voerde de heer Fred Stutterheim de directie. Direct na deze tragische gebeurtenis is een interim-directeur aangesteld
om te borgen dat de bedrijfsvoering van Royal Hoitsema Labels hier niet onder zou lijden.
Parallel hieraan is een overnametraject ingezet. In samenspraak met NOM Finance is daarbij een traject opgestart om een geschikte overnamekandidaat en een mede-investeerder
te vinden.
Dit heeft ertoe geleid dat vanuit het netwerk van de NOM een management buy-in kandidaat is voorgedragen. Deze MBI’er heeft met financiële ondersteuning van een informal
investor en de NOM, de onderneming uiteindelijk over kunnen nemen. Met de overname
door deze partijen is een goede basis gelegd om de lange termijn toekomst te garanderen. De onderneming kan de groei en ontwikkeling die zij de afgelopen jaren heeft doorgemaakt, hiermee versneld voortzetten. Royal Hoitsema Labels en NOM zien de toekomst
dan ook met vertrouwen tegemoet.
52
Marktpositie en investeringsdilemma’s.
In 2013 is ook weer actief gewerkt aan de naamsbekendheid van NOM Finance door middel
van nieuwe aanpassingen aan en aanvullingen op de website, het aanwezig zijn op verschillende netwerk bijeenkomsten en eigen bijeenkomsten als NOM on Tour, het midzomerfeest
en masterclasses binnen het Aanjaagfonds. NOM Finance heeft mede hierdoor in 2013 haar
positie in de markt als laagdrempelige, betrouwbare en gedegen investeerder/financier kunnen vasthouden in een moeizame markt.
In 2013 hebben zich opnieuw veel bedrijven bij de NOM gemeld met een verzoek om financiering. Verwacht wordt dat dit ook in 2014 zo zal zijn. Nu de financierbaarheid van startende
en groeiende bedrijven moeizaam zal blijven, is en blijft er uitdrukkelijk een rol voor de NOM
als risicofinancier van in de kern gezonde ondernemingen. NOM Finance blijft op de markt een
partij die bereid is stevige risico’s te nemen, in veel gevallen ook meer dan de commerciële
marktpartijen. Er zijn en blijven echter partijen als banken en andere medefinanciers nodig om
de totale financieringsvraag van een onderneming te realiseren. In die zin zal ook 2014 een
jaar vol met uitdagingen zijn.
De positief kritische opstelling ten opzichte van financieringsaanvragen van de onderneming
en haar ondernemer leveren binnen de huidige economische situatie echter af en toe spanningen en dilemma’s op. Ondanks de moeizame economische situatie heeft NOM Finance haar
kritische beoordeling vastgehouden vanuit de overtuiging dat dit vanuit het lange termijnperspectief de beste benadering is. Hoe pijnlijk ook vanuit werkgelegenheidsperspectief en de
werknemers die door sluiting van een onderneming worden getroffen is het naar onze overtuiging niet alleen onverstandig maar ook onjuist om met publieke middelen ondernemingen in
stand te houden die geen middel- en langetermijn toekomstperspectief kunnen hebben.
Prestarters
Het (pre)starters begeleidingsproject Flinc in combinatie met de NOM Pre Seed Capital (PSC)
faciliteit is per 1 april 2011, wegens het aflopen van de financiering, afgerond. Flinc richtte zich
op het beter toegankelijk maken van het aanbod van risicofinanciering voor nieuwe ondernemingsinitiatieven en fungeerde als onafhankelijk ‘loket’ voor risicokapitaal. PSC verstrekte
vanuit het revolving fund van de NOM (pre)seed capital, vroegefasefinanciering, om de activiteiten tot en met de eerste marktintroductie mogelijk te maken. De doelgroep van Flinc-PSC
bestond uit ondernemers en ondernemingen met een behoefte aan risicofinanciering. Deze
ondernemers en ondernemingen bevonden zich in de (pre)start fase, hadden een nieuw innovatief idee/project/product/dienst, hadden een gezonde groeiambitie en waren in potentie
regio-overstijgend.
Het verloop van het fonds wordt in tabel 21 weergegeven. Wegens het beëindigen van de
projectperiode per 1 april 2011 worden er geen investeringen meer gedaan vanuit dit fonds.
53
Tabel 21
Verloop portefeuille Flinc-PSC in 2013
Aantal Financieringen PSC-Flinc 1/1
Af: Aandelenverkoop
Af: Aflossing - beëindiging
Af: Faillissement - oninbaar
Aantal Financieringen PSC-Flinc 31/12
2012
43
3
6
34
2013
34
2
2
7
23
In 2013 heeft Flinc een herstart gemaakt. Zij richt zich nu uitsluitend op het begeleiden van
ondernemers naar financieren zonder zelf een financieringsfaciliteit te beheren
(zie paragraaf 7.4).
Toekomst
Het beeld voor 2014 is redelijk positief. Het aantal aanvragen eind 2013 en begin 2014 vertoont een stijgende lijn zowel in aantal als in kwaliteit. Vanwege het revolverende karakter van
het investeringsfonds en de minimale rendementseisen van aandeelhouders, die daarmee
gepaard gaan, zal NOM Finance ook in 2014 de binnengekomen proposities positief kritisch
beoordelen.
De bedrijfseconomische beoordeling van businessplannen en de ondernemers blijft het kernaspect van het investeringsproces. NOM Finance zal, ingegeven door de minimale rendementseisen die de aandeelhouders hebben gesteld, geen hoger risicoprofiel accepteren in haar
afweging bij te beoordelen proposities dan in de afgelopen jaren.
7.3
NOM Foreign
Direct Investment
54
Met de drie Noordelijke provincies worden gesprekken gevoerd omtrent het beheer van door
hen in te stellen en te financieren investeringsfondsen met verschillende doelstellingen, maar
alle gericht op het geven van een economische impuls aan de regio door middel van risicodragende financiering. Deze fondsen zullen zich gedeeltelijk richten op een bredere doelgroep en
een andere levensfase van ondernemingen dan NOM Finance. Hiermee wordt risicodragende
financiering bereikbaar voor een grotere groep MKB ondernemingen hetgeen een positieve
ontwikkeling voor de gehele Noord-Nederlandse regio is.
In 2013 werd met inspanning van NOM FDI voor 148 miljoen euro door bedrijven in Noord-Nederland geïnvesteerd waarmee 1048 arbeidsplaatsen werden gecreëerd of behouden. Dat was
het resultaat van een elftal succesvolle projecten. Het aantal arbeidsplaatsen en het investeringsniveau lag in 2013 op een prima niveau, mede door de investering van IBM in Groningen,
wat een goed voorbeeld is van een succesvol project. Ook dit jaar is de belangstelling voor de
regio groot gebleken.
Tabel 22
Overzicht projecten NOM FDI
Aantal externe leads
Aantal projecten
Investeringen (x € 1 miljoen)
Aantal arbeidsplaatsen
2012
realisatie
69
8
124
306
2013
realisatie
70
11
148
1.048
2013
doel
80
8
100
100
verschil
-10
3
41
948
Dit jaar is er opnieuw een hoog aantal nieuwe leads gegenereerd (70), op een vergelijkbaar
niveau als in 2012. Dit is weliswaar lager dan de doelstelling, maar de conversieratio is beter
dan het uitgangspunt van 10%. Ook in 2013 blijkt dat de proactieve en sectorgerichte manier
waarop de acquisitie wordt uitgevoerd tot meer succes leidt. NOM FDI slaagt erin om voor
steeds meer gebieden tot een dergelijke aanpak te komen en om dat in een betere samenhang met andere regio’s in Nederland te doen. Goede voorbeelden daarvan zijn de sectoren
Agri&Food en Life Sciences. Andere sectoren waarin NOM FDI in de komende jaren successen
denkt te gaan halen door een gestructureerde aanpak zijn Datacenters en Offshore Wind. Er
ligt een gezamenlijke propositie van NOM, Groningen Seaports en de gemeente Groningen
met betrekking tot een nieuwe samenwerking op het gebied van Datacenters. Voor Offshore
Wind wordt heel nauw samengewerkt met Energy Valley en de KvK.
Tabel 23
Resultaten naar Topsectoren
Topsector
Water
Life Sciences
Agri&Food
ICT
Overig
Totaal
Tabel 24
a.p.
nieuw
70
197
60
350
19
696
a.p.
behoud
0
312
0
0
40
352
Investering
(in € x1.000)
16.400
22.400
90.000
8.000
10.800
147.600
a.p.
nieuw
490
0
0
206
696
a.p.
behoud
0
352
0
0
352
Investering
(in € x1.000)
114.800
16.500
0
16.300
147.600
Resultaten naar soort project
Soort project
Nieuw
Behoud
Joint Venture
Uitbreiding
Totaal
NOM-FDI geeft nieuwe investeerders advies over vestigingslocaties, legt contacten met andere
dienstverleners en leveranciers en biedt hulp bij het aanvragen en verkrijgen van vergunningen. Essentiële onderdelen van een acquisitietraject. De met acquisitie vergaarde kennis
is tevens een belangrijke bron van leads voor Finance en de programma’s van Flinc NXT en
55
Business Development, de drie andere hoofdonderdelen van de NOM. Alleen voor leads voor
Finance is er een interne doelstelling (tenminste 10) vastgesteld, welke ook gehaald is. Uit de
leads die NOM FDI aan Flinc NXT heeft doorgespeeld, blijkt dat er een duidelijke behoefte
bestaat aan dit initiatief. Als gevolg van een steeds verdere integratie tussen FDI en BD, worden
de leads voor BD niet apart geregistreerd als leads vanuit FDI.
Tabel 25
Leads gegenereerd voor andere afdelingen
Finance
Flinc NXT
12
7
Actieve Acquisitie
In 2013 is de NOM verder gegaan met de in 2011 ingezette focus op internationale acquisitie
langs de sectorlijnen. De NOM richt zich nu nadrukkelijk op de sectoren Water, Energie, Chemie
en Agri & Food en Life Sciences (Healthy Ageing), zodat de sterke positie van deze sectoren in
Noord-Nederland verder uitgebouwd kan worden. Voor elke sector is één verantwoordelijke
medewerker aangewezen.
Deze specialistische aanpak sluit aan bij het Topsectorenbeleid dat het ministerie van Economische Zaken voor heel Nederland heeft vastgesteld. Bovendien leidt deze aanpak ertoe dat
de NOM tot in detail begrijpt hoe het vestigingsklimaat er in Noord-Nederland uitziet. Naast
de relevante topsectoren blijven we Noord-Nederland ook profileren als vestigingsplaats voor
datacenters.
Stand van zaken andere clusters
Ook in 2013 leverde de sector Watertechnologie de nodige resultaten op voor Noord-Nederland, 3 nieuwe vestigingen en 70 nieuwe arbeidsplaatsen die in de komende 3 jaar worden
gerealiseerd.
De Agri & Food sector was in 2013 volop in beweging doordat de melkindustrie anticipeert op
een toename van de hoeveelheid beschikbare melk doordat vanaf 2015 de melkquota gaan
verdwijnen. Dat heeft eind 2012 en begin 2013 al geleid tot een aantal investeringsbeslissingen van buitenlandse partijen en hangen er ook nog een aantal boven de markt. Daarnaast
blijkt ook bij bijna alle vestigingen van Friesland Campina in het noorden dat er flink wordt
uitgebreid.
De ICT is een onderdeel van de topsector Creatieve Industrie. Een belangrijke vestiging voor
Noord-Nederland was die van IBM in Groningen, waarvan wordt verwacht dat daar over 3 jaar
ongeveer 350 hoogopgeleide mensen zullen werken. Daarnaast zet NOM FDI nog steeds volop
in op het verwerven van Datacenters voor de regio. De daarvoor ontwikkelde propositie heeft
in ieder geval al tot nieuwe leads geleid.
56
IBM maakt een vliegende start in Groningen
In het hart van de stad Groningen, aan het Zuiderdiep, is sinds de zomer van 2013 het
IBM Services Center gevestigd. Na een acquisitietraject dat in sneltreinvaart verliep, is IBM
volop in beweging. Een IT-gigant met een enorme toegevoegde waarde voor de regio.
De NOM fungeerde in de keuze voor de vestigingslocatie als katalysator door de juiste
contacten te leggen tussen IBM en het netwerk van de noordelijke kennisinstellingen, met
de Hanzehogeschool voorop. Immers, juist het potentieel aan getalenteerde afstudeerders
in de hoek van de programmeurs, ontwikkelaars en testers is groot. De kennisinstellingen
willen tevens graag samenwerken in de richting van bij IBM passende studieprogramma’s
De eerste contacten met IBM werden in 2011 gelegd via een zogenaamde fact finding trip
met PLI (Plant Location International, onderdeel van IBM Consultancy). Op dat moment lag
er nog geen specifieke vraag vanuit IBM. In 2012 trok de NOM wederom bij IBM aan de bel
met als doel de noordelijke regio met haar ambitieuze projecten in de energie, sensortechnologie, water en healthy ageing als marktkansen onder de aandacht te brengen.
Daarna werd op zeker moment duidelijk dat Groningen in beeld was als vestigingslocatie
voor een Services Center leidend tot de uiteindelijke vestiging in juni 2013.
“We zijn uitermate goed gefaciliteerd”, aldus IBM over de inzet en begeleiding van de
NOM tijdens het acquisitietraject. “Het is zonder meer doorslaggevend geweest in het
beslisproces”.
Samen met de bij de Energy Academy betrokken partijen is in het najaar begonnen met een
aanbod voor het verwerven van energie gerelateerde bedrijven. Hierin zal de offshore wind
propositie worden opgenomen. De verwachting is dat dit pakket in het eerste halfjaar van
2014 gereed is en vanaf het tweede halfjaar zal leiden tot een verhoogd aantal leads.
Masterclass NFIA
Afgelopen jaar is, door inspanningen van NOM FDI, voor het eerst de masterclass van het
Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA) buiten de Randstad georganiseerd. De bijeenkomst is in het Groninger museum gehouden. Bij deze masterclass komen medewerkers van
het NFIA, inclusief de kantoren in het buitenland en de regionale acquisitiepartners (zoals de
regionale ontwikkelingsmaatschappijen) bijeen om over actuele onderwerpen te spreken. De
feedback was zeer positief en de intensieve kennismaking met het Noorden heeft inmiddels
ook geleid tot leads.
Verankering CID
Momenteel is in Noord-Nederland een groot aantal buitenlandse bedrijven of bedrijven met
een buitenlandse moeder gevestigd. Deze leveren een grote bijdrage aan de economische
structuur van het Noorden, naast een grote hoeveelheid werkgelegenheid. Daarom is het
naast acquisitie minstens zo belangrijk dat de contacten met reeds gevestigde bedrijven
worden versterkt en verder ontwikkeld. Daartoe is vanuit het NFIA een Current Investor
57
Development (CID) programma ontwikkeld. De mensen van het NFIA, een belangrijke partner
van NOM FDI, hebben waardevolle contacten met het internationale bedrijfsleven. Ze leveren
leads waar NOM FDI actief werk van maakt. Door mee te denken met bedrijven, slimme oplossingen te bieden en samen te werken met gemeenten, zorgt de NOM er voor dat bedrijven die
plannen hebben om een vestiging te sluiten of de activiteiten te verplaatsen naar vestigingen
buiten de regio, toch in de regio blijven. Dat heet verankering. De NOM richt zich met CID overigens niet uitsluitend op buitenlandse bedrijven. Ook Nederlandse bedrijven worden middels
het programma in de regio verankerd.
Naast de bezoeken die in onderstaande tabel zijn opgenomen is ook in Japan een 6 tal bedrijven bezocht die een vestiging in Noord-Nederland hebben, samen met delegaties van Meppel
en Emmen. Buitenlandse ondernemingen worden regelmatig uitgenodigd om deel te nemen
aan door de NOM georganiseerde evenementen, zoals het Midzomerfeest.
Tabel 26
Current Investor Development 2013
Soort
Strategische
planvorming
Omschrijving
De onderneming beraadt zich over de toekomst. Gedacht
kan worden aan een exit door de moeder, herpositionering,
mogelijke sluiting en nieuwe product markt combinaties
Aantal
16
Netwerkprogramma
De onderneming wil graag deelnemen aan door de NOM
ontwikkelde netwerkprogramma’s, bijvoorbeeld op het
gebied van lean manufacturing
8
Uitbreiding
De onderneming plant of is bezig met uitbreiding of
uitbreidingsinvesteringen
8
Behoud
De onderneming wordt door de moeder gesloten of gaat
failliet
2
Geen
Totaal
Er spelen geen issues waarin de NOM een rol kan spelen
14
48
Het overzicht van de door NOM Foreign Direct Investment uitgevoerde CID bezoeken laat zien dat bij 34 van de
48 bezochte bedrijven zaken spelen waar de NOM toegevoegde waarde kan leveren.
7.4
NOM Business
Development
Tabel 27
NOM Business Development heeft in 2013 haar doelstelling voor de innovatie-impuls gerealiseerd. In veel gevallen spelen de projecten zich af op het snijvlak van meerdere topsectoren,
deze worden gerapporteerd onder de sector die in het project leidend was.
Realisatie innovatie impuls (in € miljoen)
Energie
Agri&Food
MKB
High Tech
Totaal
58
2012
2,7
1,3
4,0
2013
1,0
3,0
3,1
16,9
24,0
De resultaten lijken aan te tonen dat de investeringsbereidheid van ondernemingen ten
opzichte van 2012 is toegenomen, aangezien zij toch een groot deel van de investering in
innovatie voor hun rekening nemen. Overigens moet ook worden opgemerkt dat een aantal
projecten al in 2012 is ingezet, die zich pas in 2013 hebben gematerialiseerd.
Tabel 28
Leads gegenereerd voor andere afdelingen
Finance
FDI
1
4
In 2013 waren in de volgende sectoren activiteiten gepland:
Energie
Dutch Drying Institute
In 2012 en 2013 is hard gewerkt om de totstandkoming van het Dutch Drying Institute voor te
bereiden. Dit instituut zou een samenwerking betekenen tussen een 25-tal bedrijven van verschillende grootte, op het terrein van onderzoek naar droogtechnieken. Dit instituut zou deels
worden ondergebracht bij Wetsus in Leeuwarden. De doelstelling was om in de komende jaren
nieuwe energiebesparende droogtechnieken te ontwikkelen. Naast nieuwe producten, was er
een hoge verwachting ten aanzien van de maatschappelijke opbrengst, omdat er sprake zou
zijn van een aanzienlijk lager energieverbruik en dus een lagere CO2 uitstoot. Verder konden
de activiteiten van het Dutch Drying Institute leiden tot verbetering van de concurrentiekracht van bedrijven en uiteindelijk tot te vermarkten en exporteerbare kennis. Helaas bleken
de belangrijke partijen in het consortium het niet eens te kunnen worden over de opzet van
het programma. Omdat het belang voor de bedrijven en de maatschappij alle partijen wel
duidelijk is, wordt er naar een andere vorm gekeken. Het is de verwachting dat dit in 2014 zal
worden gerealiseerd.
Als gevolg van deze vertraging is van de geplande €4 miljoen aan investeringen van ondernemingen in projecten €1 miljoen daadwerkelijk tot stand gekomen.
Northern Netherlands Offshore Wind
Een ander belangrijk project in de sector Energie is Northern Netherlands Offshore Wind
(NNOW), dat samen wordt uitgevoerd met Energy Valley en de Kamer van Koophandel. Dit
project loopt en heeft tot doel Noord-Nederlandse (inclusief Noord-Hollandse) bedrijven te
betrekken bij de aanleg van windparken op zee en op land. Het is de verwachting dat dit in
de komende jaren, als deze aanleg van start gaat, zal leiden tot additionele omzet bij NoordNederlandse bedrijven. Daarnaast wordt binnen het cluster innovatie nagestreefd, die moet
leiden tot een verlaging van de kostprijs van windenergie op zee en wordt gestreefd naar het
aantrekken van nieuwe bedrijven.
Belangrijke doelstelling dit jaar was om het aantal betalende deelnemers aan het cluster te
vergroten en zo de levensvatbaarheid te verbeteren. Dat is gelukt, er zijn inmiddels ruim 60
bedrijven lid.
59
Agri & Food
Greenlincs
Om de Agrifood&Biobased Economy een impuls te geven is Greenlincs, de clusterorganisatie
AgriFood&Biobased Economy van start gegaan. Het eerste half jaar is gewerkt aan het opzetten en verder ontwikkelen van business development activiteiten op het gebied van agro, food
en BBE. In de tweede helft van het jaar is een aantal leads omgezet naar innovatieve samenwerkingsprojecten. Daarnaast is de clusterorganisatie geformaliseerd en gelanceerd.
Greenlincs staat centraal in het implementeren van de innovatieagenda voor de Agri & food en
Bio Economie in Noord-Nederland, de zogenaamde AgroAgenda. In het afgelopen jaar heeft
Greenlincs een belangrijke rol gespeeld in het opzetten hiervan, samen met bedrijven, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties. De innovatieve samenwerkingsprojecten uit
2013 zijn erop gericht de Noord-Nederlandse sterktes te versterken.
Tabel 29
Resultaten Greenlincs ( x € 1.000)
Innovatieimpuls
Leads voor FDI
2013
realisatie
3.010
2
2013
doel
3.000
5
verschil
10
-3
De biobased economy gaat over de overgang van een economie die draait op fossiele grondstoffen naar een economie die draait op biomassa als grondstof. En dus wordt er een nauwere
samenwerking tussen de agrarische en chemische sector, traditioneel goed in de regio vertegenwoordigd, gevraagd om marktkansen te benutten. Dat de ‘groene’ economie in NoordNederland leeft, lieten de ontwikkelingen in 2013 overduidelijk zien. Er is een snel groeiende
belangstelling voor de biobased economy te zien.
Steeds meer ondernemers en ondernemingen beseffen dat Noord-Nederland met zijn grote
agrarische industrie en coöperaties, de sterke chemiesector, de goed gelegen havens en de
aanwezige kennisinstellingen flink kan profiteren van nieuwe groene ontwikkelingen.
Water
Business Development binnen de sector watertechnologie heeft een tweeledig doel: innovatie bij ondernemingen ondersteunen en ook het cluster vergroten en steviger maken. Dat
laatste leidt er ook toe dat Leeuwarden en Noord Nederland steeds aantrekkelijker worden als
vestigingsplaats voor bedrijven in de sector. Mede door inspanning van NOM BD is een zevental innovatieprojecten met ondernemingen voorbereid en (via Fryslân Fernijt) gefinancierd.
Daarnaast loopt er een aantal andere projecten waarvan het de verwachting is dat die in 2014
tot uitvoering zullen komen. Dit is van belang omdat deze innovatieprojecten leiden tot een
versterking van de betrokken ondernemingen en uiteindelijk tot additionele omzet en nieuwe
arbeidsplaatsen.
60
High Tech
Behoud SRON voor Noord-Nederland
SRON, voluit het ‘Netherlands Intstitute for Space Research,’ ontwikkelt en fabriceert complexe instrumenten voor de ruimtevaart voor het doen van astrofysich en aardatmosfeer
gericht onderzoek. SRON ontwikkelt daarnaast detectorsystemen. Met haar hoogwaardige technologie en hooggeschoolde werknemers, waaronder veel buitenlandse expats,
speelt SRON in de Champions League van de topsector High Tech Systemen en Materialen
(HTSM). In 2012 dreigde de Groningse vestiging van SRON, gevestigd op het Zernike-complex van de RUG, te worden verplaatst naar Utrecht of Amsterdam. Daarmee zouden niet
alleen 40 tot 50 hoogwaardige banen verloren gaan, maar ook een potentiele aanjager
van het Noordelijke HTSM-cluster dat in ontwikkeling is. SRON richt zich weliswaar volledig op het ruimteonderzoek , maar de onderliggende technologieën kunnen van grote
waarde zijn voor meer “down-to-earth” toepassingen, dus bij de reguliere maakindustrie.
Het lokale management van SRON Groningen vroeg de NOM, het insider in het Noordelijke HTSM-cluster, om mee te denken over alternatieve toepassingen voor SRON-expertise
én om SRON te introduceren bij de beeldbepalende Noordelijke industrieën. Dit werd een
intensieve , maar zeer vruchtbare ontdekkingstocht. Met name de zogenaamde Terahertztechnologie van SRON lijkt goed inzetbaar te zijn buiten de ruimtevaart, bijvoorbeeld als
sensorsysteem voor de bepaling van vochtgehaltes bij allerlei industriële droogprocessen of om structuren van materialen te analyseren. Op dit laatste onderwerp loopt er nu
een eerste pilotproject bij Fokker in Hoogeveen. De inspanningen hebben ertoe geleid
dat SRON inmiddels kind aan huis is bij bedrijven zoals Philips in Drachten en Fokker in
Hoogeveen. SRON heeft samen met andere NWO instituten, zoals ASTRON, en TNO het
initiatief genomen voor de officiële Roadmap Advanced Instrumentation samen met
het nationale Topteam HTSM. SRON is tevens toegetreden tot het nieuwe, door de NOM
ontwikkelde, consortium “Northern Netherlands: Region of Smart Factories” dat zich richt
op nieuwe informatietechnologie voor “zero defect design & manufacturing” (de ‘fabriek
van de toekomst’)
De ruime mogelijkheden buiten de ruimtevaart, zoals SRON en de NOM in korte tijd
zichtbaar hebben gemaakt speelden een belangrijke rol bij de uiteindelijk beslissing van
de RUG en de Provincie Groningen om extra fondsen beschikbaar te stellen zodat SRON in
Groningen kon blijven. De partijen hebben daartoe de ‘Deal van het Noorden’ opgesteld
waarin een additionele investering van 6,5 miljoen Euro voor de komende 4 jaar is vastgelegd. De werkgelegenheid in Groningen wordt daarmee gewaarborgd én het Noordelijke
HTSM-cluster is een nieuwe gangmaker rijker.
Ecostructuur Philips in Noord-Nederland
Verdere uitwerking van het in 2011, samen met Philips Consumer Lifestyle in Drachten, ontwikkelde programma Ecostructuur Philips in Noord-Nederland, waarin ook de Provincie Fryslân,
gemeente Smallingerland, de noordelijke hogescholen en de RUG participeren, heeft geleid
61
tot het opzetten van het Smart Factory Competence Center in 2013, samen met Philips en
Fokker. In dit centrum kunnen bedrijven enerzijds hun technieken en producten laten zien en
anderzijds kunnen bedrijven de kennis en know-how vinden om hun eigen productieprocessen te optimaliseren. Het is de bedoeling dit in 2014 tot uiting te laten komen in het programma “Northern Netherlands, region of Smart Factories” en daarmee betere aansluiting met
de topsector High Tech te realiseren. Daarnaast wordt rond Philips in Drachten een zevental
innovatieprogramma’s ontwikkeld waarvan er twee in 2013 daadwerkelijk zijn gestart. De
maatschappelijke effecten van deze programma’s laten zich, naast omzet en concurrentiepositie voor de verschillende ondernemingen, vertalen in beter gebruik van grond- en reststoffen,
maar ook van energie. Zo beoogt één van de projecten om kunststof afval in Noord-Nederland
zodanig te bewerken dat het in nieuwe apparaten kan worden hergebruikt. Een ander project
is gericht op de productie van bioplastic uit plantaardige resten.
Behalve de innovatiedoelstelling van dit programma, had het programma ook tot doel om
bedrijven in Noord-Nederland te verankeren. In 2013 heeft dat resultaat gehad voor de topsector High Tech. Het gericht werken aan Business Development heeft tot het behoud van een
onderneming met 40-50 hooggekwalificeerde medewerkers voor Noord Nederland geleid.
7.5
Flinc NXT
Tabel 30
Na een periode van afwezigheid is op 1 maart 2013 Flinc in een nieuwe vorm van start gegaan
onder de naam Flinc NXT. Flinc NXT speurt actief naar innovatieve startups in hun vroege fase
om hen te helpen bij het vervolmaken van hun ondernemingsplan en het leggen van de juiste
contacten. Bovendien legt Flinc NXT de koppeling met potentiële financiers en investeerders
en heeft Flinc NXT een aantal ondersteunende masterclasses en events georganiseerd. De
doelstelling van Flinc NXT is om in contact te komen met ondernemers die innovatieve ideeën
hebben en hiervoor financiering nodig hebben. Met een aantal van deze ondernemers zal een
adviestraject in worden gegaan, waarvan vervolgens een aantal initiatieven zullen worden
gefinancierd. Flinc NXT bouwt aan een actief investeerdersnetwerk dat hiervoor ingezet kan
worden.
Resultaten Flinc NXT in relatie tot doestellingen eerste twee jaar
Contacten met Ondernemers
Deelnemers Investeerdersnetwerk Flinc
Adviestrajecten
Financieringen
Masterclasses
- deelnemers masterclasses
Events
- deelnemers events
Doel
200
20
40
30
8
60
-
2013
202
20
47
5
5
46
2
490
Flinc NXT heeft in 2013 een vliegende start gemaakt en is overspoeld met financieringsvragen
uit de markt. Duidelijk merkbaar was dat een grote groep innovatieve startups reeds bekend
was bij de initiatiefnemende partners NOM, Syntens, KvK en de drie noordelijke provincies,
maar tot de komst van Flinc NXT niet goed bediend kon worden. Flinc NXT heeft bovendien
62
snel weer aansluiting kunnen vinden bij, en werkt samen met een veelheid van marktpartijen
en lokale overheden waardoor zij goed wordt gevonden.
De vliegende start heeft er toe geleid dat Flinc NXT in 2013 haar doelstelling in negen maanden tijd voor contacten met ondernemers en het aantal afgesproken adviestrajecten, waaruit
de eerste financieringsvragen zijn geformuleerd, al heeft gerealiseerd. Doordat de meeste
adviestrajecten nog lopen, lijkt de conversieratio van adviestraject naar financiering lager dan
vooraf ingeschat.
De bovenstaande resultaten hebben effect op de regio in de vorm van directe investeringen
behaald in de financieringsrondes, waarbij tevens additionele investeringen worden uitgelokt. Bovendien worden er bij de gefinancierde ondernemingen arbeidsplaatsen gecreëerd of
behouden. Met de sterke ambitie tot groei van de bedrijven, wordt verwacht dat dit op termijn
nog tot extra arbeidsplaatsen zal leiden.
Tabel 31
Impact Flinc NXT op de regio in relatie tot doestellingen eerste twee jaar
Directe investeringen
Additionele investeringen
Additionele arbeidsplaatsen
€
€
Doel
1.000.000
3.000.000
36
€
€
2013
450.000
620.000
19
Toekomst
In 2013 is veel tijd gestoken in het opnieuw opstarten van de organisatie en het bekend
maken in de markt van de terugkomst van Flinc NXT. De uitdaging voor 2014 ligt met name
op het vlak om vanuit de grote toestroom van financieringsvragen te komen tot daadwerkelijk
gerealiseerde financieringen. In 2014 wordt een toename van het aantal gerealiseerde financieringen door lopende adviestrajecten die in 2013 zijn opgestart verwacht en de op komst
zijnde nieuwe fondsen vanuit de Noordelijke provincies, het intensiever samenwerken met
investeerders en een blijvende actieve rol van Flinc NXT. Door de nauwe band tussen Flinc NXT
en de Noordelijke provincies, versterkt doordat deze Flinc NXT mede mogelijk maken, ziet de
NOM goede samenwerkingsmogelijkheden om ondernemers gebruik te laten maken van de
genoemde nieuwe fondsen.
63
8.
Governance
De directie en Raad van Commissarissen van de NOM laten zich, hoewel de NOM in formele zin
geen structuurvennootschap is, in het algemeen in de verhoudingen tussen bestuur, Raad van
Commissarissen en (algemene vergadering van) aandeelhouders leiden door de Nederlandse
Corporate Governance code zoals die in 2009 is herzien door de commissie Frijns.
Het bestuur
Het bestuur van de NOM wordt statutair uitgeoefend door de directeur die de vennootschap
in de rechte vertegenwoordigt. De directeur conformeert zich volledig aan het principe ter
zake van zijn verantwoordelijkheid met inbegrip van zijn verantwoordelijkheid en zijn verantwoordingsplicht voor het naleven van wet- en regelgeving, het beheersen van risico’s en de
in hoofdstuk 6 geïdentificeerde materiële onderwerpen. Aan de daarop betrekking hebbende
best practice bepalingen wordt voldaan. Voor de wijze van risicobeheersing wordt verwezen
naar paragraaf 3.1 van het jaarverslag. De nevenfuncties van de directeur en van diens plaatsvervanger worden vermeld in bijlage 5.
De bezoldiging van de directeur is vermeld op pagina 94 van de jaarrekening. De bezoldiging
past binnen de grenzen, die de minister van Economische Zaken bij zijn aanstelling heeft
gesteld. De directeur ontvangt geen beloning in de vorm van aandelen of opties. Er zijn
geen aspecten van maatschappelijk verantwoord ondernemen opgenomen in de beloningsstructuur.
De Raad van Commissarissen bewaakt mogelijke tegenstrijdige belangen. In 2013 hebben zich
geen gevallen voorgedaan waarin sprake was van mogelijke tegenstrijdige belangen.
Omdat het bestuur uit één directeur bestaat, wordt niet voldaan aan de vereiste van een evenwichtige verdeling van mannen en vrouwen in het bestuur. Bij de huidige omvang zal ook niet
aan deze vereiste voldaan kunnen worden.
Raad van Commissarissen
De principes op het gebied van toezicht, raad, belang van de vennootschap, maatschappelijke
aspecten en kwaliteit van eigen functioneren worden door de Raad onderschreven.
De commissarissen zijn en handelen volledig onafhankelijk; zowel ten opzichte van de voordragende aandeelhouder, als ten opzichte van de bestuurder, alsook ten opzichte van elkaar.
De commissarissen ontvangen rechtstreeks noch indirect persoonlijke financiële vergoedingen
voor verrichte werkzaamheden voor de NOM, anders dan de vaste vergoeding in hun rol van
commissaris en de aan die werkzaamheden verbonden reis- en verblijfskosten. De vergoeding
is vastgesteld door de AvA. De vergoeding is niet afhankelijk van de behaalde resultaten.
De Raad is zodanig samengesteld dat op alle terreinen die de NOM bestrijkt voldoende deskundigheid aanwezig is om de taken van de Raad te kunnen vervullen. Er is echter geen sprake
van een evenwichtige verdeling van de zetels tussen mannen en vrouwen. Het profiel van de
leden van de Raad is vermeld in bijlage 4.
Bij mutaties in de samenstelling en bij herbenoemingen wordt aan het aspect deskundigheid
en de evenwichtige verdeling tussen mannen en vrouwen aandacht besteed. Na het aftreden
64
van de heer Weggemans op 29 april 2011 is expliciet gezocht naar een vrouwelijke commissaris. Er waren echter geen vrouwelijke kandidaten met de gewenste deskundigheid beschikbaar. Ook bij de vervanging van de voorzitter, na aftreding in april 2014 wordt expliciet naar
een vrouwelijke kandidaat gezocht.
Aan de benoemingstermijnen wordt de hand gehouden.
De code schrijft voor dat de Raad drie kerncommissies in het leven roept. De Raad heeft deze
bepaling als volgt ingevuld:
Er is één gecombineerde selectie- en benoemingscommissie en remuneratiecommissie.
De Raad acht de betrokkenheid van alle commissarissen bij de taken van een auditcommissie
zo essentieel dat, mede gezien de betrekkelijk geringe omvang van de Raad, alle leden geacht
worden deel uit te maken van de auditcommissie, waardoor de instelling van deze commissie
overbodig is. Dit betekent dat aan de bepaling dat de voorzitter van de auditcommissie niet
tevens voorzitter is van de Raad van Commissarissen, niet wordt voldaan.
De bepalingen met betrekking tot een one-tier bestuursstructuur zijn niet van toepassing
aangezien de NOM geen one-tier bestuursstructuur kent. De directeur en de Raad van Commissarissen achten dat ook niet wenselijk.
De AvA
De AvA maakt volledig gebruik van haar bevoegdheden, zoals die in de code wordt omschreven. De statuten van de vennootschap zijn in lijn met de code. De AvA wordt qua informatievoorziening vanuit de directie naar beste weten in staat gesteld om van haar bevoegdheden
gebruik te maken. De stelregel is daarbij dat de AvA geen informatie ontvangt die door individuele ondernemingen vertrouwelijk aan de NOM ter hand is gesteld.
De directie en Raad van Commissarissen streven een optimaal overleg met de aandeelhouders
na. Overleg met de directie vindt met enige regelmaat plaats, ook buiten de formele AvA.
Audit
Het jaarverslag en de jaarrekening worden opgesteld onder de directe verantwoordelijkheid
van de directeur. De Raad van Commissarissen ziet er op toe dat de directeur deze verantwoordelijkheid naar behoren vervult.
De door de AvA benoemde onafhankelijke accountant brengt verslag uit aan de Raad van
Commissarissen. Dit verslag wordt in aanwezigheid van de accountant besproken met de voltallige Raad van Commissarissen. De externe accountant is aanwezig bij de jaarlijkse AvA zodat
deze door de aandeelhouders rechtstreeks kan worden bevraagd.
Er is geen interne auditor. De controller heeft rechtstreeks toegang tot de externe accountant
en tot de voorzitter van de Raad van Commissarissen.
De rollen en verantwoordelijkheden voor duurzaamheid
Omdat de NOM het goed uitvoeren van de kerntaken beschouwt als duurzaam ondernemen,
ligt deze verantwoordelijkheid logischerwijs bij managers van de afdelingen, ingericht naar
de kerntaken, met de eindverantwoordelijkheid bij de directeur. De Raad van Commissarissen
houdt toezicht.
65
66
JAARREKENING
V NOM JAARVERSLAG 2013 JAARREKENING NV
RVERSLAG 2013 JAARREKENING NV NOM JAAR
2013 JAARREKENING NV NOM JAARVERSLAG 2
REKENING NV NOM JAARVERSLAG 2013 JAARR
V NOM JAARVERSLAG 2013 JAARREKENING NV
RVERSLAG 2013 JAARREKENING NV NOM JAAR
2013 JAARREKENING NV NOM JAARVERSLAG 2
REKENING NV NOM JAARVERSLAG 2013 JAARR
V NOM JAARVERSLAG 2013 JAARREKENING NV
RVERSLAG 2013 JAARREKENING NV NOM JAAR
2013 JAARREKENING NV NOM JAARVERSLAG 2
REKENING NV NOM JAARVERSLAG 2013 JAARR
V NOM JAARVERSLAG 2013 JAARREKENING NV
RVERSLAG 2013 JAARREKENING NV NOM JAAR
2013 JAARREKENING NV NOM JAARVERSLAG 2
REKENING NV NOM JAARVERSLAG 2013 JAARR
V NOM JAARVERSLAG 2013 JAARREKENING NV
RVERSLAG 2013 JAARREKENING NV NOM JAAR
2013 JAARREKENING NV NOM JAARVERSLAG 2
REKENING NV NOM JAARVERSLAG 2013 JAARR
V NOM JAARVERSLAG 2013 JAARREKENING NV
RVERSLAG 2013 JAARREKENING NV NOM JAAR
2013 JAARREKENING NV NOM JAARVERSLAG 2
REKENING NV NOM JAARVERSLAG 2013 JAARR
V NOM JAARVERSLAG 2013 JAARREKENING NV
RVERSLAG 2013 JAARREKENING NV NOM JAAR
Geconsolideerde balans
per 31 december 2013
bedragen x €1000,(voor resultaat bestemmming)
2013
Activa
2012
Financiële vaste activa
Participaties 1
Vorderingen op participaties 2
Overige leningen u/g 3
Stimuleringskredieten 4
Pre Seed Capital Faciliteit 5
11.681
12.000
6.008
4.553
672
3.201
1.355
1.009
491
724
20.207
21.487
Vlottende activa
Vorderingen en overlopende activa 6
Liquide middelen 7
Passiva
2.185
2.115
51.372
68.890
53.557
71.005
Totaal activa
73.764
92.492
Groepsvermogen 8
70.456
88.060
75
77
Voorzieningen 9
Langlopende schulden
Lening Provincie Drenthe (TAFF) 10
Kortlopende schulden 11
Totaal passiva
68
1.500
1.500
1.500
1.500
1.733
2.855
73.764
92.492
Geconsolideerde winst- en verliesrekening
2013
Financieringsbedrijf
2012
Opbrengsten
Rente- en provisiebaten 12
3.639
3.916
Ontvangen dividenden 13
3.948
5.280
48
58
469
3.780
34
197
-49
481
Opbrengst commissariaten 14
Resultaat verkopen
participaties 15
Resultaat Stimuleringskredieten 16
Resultaat Pre Seed Capital
Faciliteit 17
8.089
13.712
Kosten
Personeelskosten 23
Overige kosten 24
Saldo van dotaties aan de
voorziening voor financiële vaste
activa 25
1.416
1. 688
765
949
3.430
5.942
5.611
Resultaat Financieringsbedrijf
Ontwikkelingsbedrijf
8.579
2.478
5.133
Opbrengsten / vergoedingen
Ministerie van Economische
Zaken 18
1.202
1.789
Bijdrage Provincies 19
547
550
Bijdrage Provincies inzake
Regionale Netwerken 19
160
348
Bijdrage acquisitie
Gemeenten, CID 19
146
91
Projectfinciering 20
771
Opbrengst Detachering 21
262
151
2
-
Diensten aan derden 22
3.090
2.929
Kosten
Personeelskosten 23
2.019
2.890
Overige kosten 24
1.153
1.018
3.172
Resultaat Ontwikkelingsbedrijf
Resultaat voor en na belasting
3.908
-82
-979
2.396
4.154
69
Geconsolideerd kasstroomoverzicht
per 31 december 2013
bedragen x €1000,-
2013
2012
Kasstroom uit
operationele activiteiten
Bedrijfsresultaat
2.396
4.154
Aanpassingen voor:
Mutatie voorzieningen
Mutatie voorzieningen
waardering financiële vaste activa
-2
-11
-12.726
-7.305
-70
-167
-1.122
-651
Verandering in werkkapitaal:
Mutatie vorderingen
Mutatie kortlopende schulden
-13.919
Kasstroom uit bedrijfsoperaties
-8.134
-11.524
-3.980
Kasstroom uit
investeringsactiviteiten
Investeringen in participaties
-7.203
-6.083
21.209
27.854
Mutatie effecten
Ontvangsten inzake de verkoop
van participaties en aflossing
leningen
14.006
21.771
14.006
21.771
Kasstroom uit
financieringsactiviteiten
Dividenduitkering NOM
-20.000
-
-17.518
17.791
Saldo liquide middelen
begin boekjaar
68.890
51.099
Saldo liquide middelen
einde boekjaar
51.372
68.890
-17.518
17.791
Netto kasstroom
Mutatie liquide middelen
70
-20.000
Toelichting behorende tot de geconsolideerde
jaarrekening 2013
Algemeen
De onderneming, gevestigd te Groningen aan de Paterswoldseweg 810, is een naamloze vennootschap, waarvan de aandelen voor 99,97% in het bezit zijn van de Staat der Nederlanden.
De resterende 0,03% is in het bezit van de provincies Groningen, Fryslân en Drenthe.
Uitgangspunt bij participatie door de N.V. NOM Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij
voor Noord-Nederland (statutair gevestigd te Groningen) in ondernemingen, is het in principe
tijdelijk verstrekken van risicodragend kapitaal met als doel nieuwe activiteiten op te starten of
bestaande activiteiten te versterken. Behoudens bijzondere omstandigheden wordt daarbij
gestreefd naar minderheidsbelangen.
Verslagleggings
periode
Toegepaste
standaarden
Deze jaarrekening is opgesteld uitgaande van een verslaggevingsperiode van een kalenderjaar.
De geconsolideerde jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de wettelijke bepalingen van Titel 9 Boek 2 BW en de stellige uitspraken van de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving, die uitgegeven zijn door de Raad voor de Jaarverslaggeving. De vennootschappelijke
winst- en verliesrekening is opgesteld met inachtneming van art. 2:402 BW.
De grondslagen die worden toegepast voor de waardering van activa en passiva en de
resultaat­bepaling zijn gebaseerd op historische kosten.
Vergelijking met
voorgaand jaar
Continuïteit
Grondslagen
voor waardering
De gehanteerde grondslagen van waardering en van resultaatbepaling zijn ongewijzigd ten
opzichte van het voorgaande jaar. Om het inzicht te vergroten zijn de detacheringsopbrengsten in 2013 gepresenteerd onder de opbrengsten van het ontwikkelbedrijf, in plaats van in
mindering te worden gebracht op de personele kosten. Ten behoeve van de vergelijkbaarheid
is de presentatie over 2012 eveneens aangepast.
Deze jaarrekening is opgesteld uitgaande van de continuïteitsveronderstelling.
Activa en verplichtingen worden in het algemeen gewaardeerd tegen de verkrijgings- of vervaardigingsprijs of de actuele waarde. Indien geen specifieke waarderingsgrondslag is vermeld
vindt waardering plaats tegen de verkrijgingsprijs. In de balans, de winst- en verliesrekening
en het kasstroomoverzicht zijn referenties opgenomen. Met deze referenties wordt verwezen
naar de toelichting.
Een actief wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de toekomstige
economische voordelen naar de onderneming zullen toevloeien en de waarde daarvan
betrouw­baar kan worden vastgesteld. Een verplichting wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de afwikkeling daarvan gepaard zal gaan met een uitstroom van
middelen die economische voordelen in zich bergen en de omvang van het bedrag daarvan
betrouwbaar kan worden vastgesteld.
71
Baten worden in de winst- en verliesrekening opgenomen wanneer een vermeerdering van
het economisch potentieel, samenhangend met een vermeerdering van een actief of een
vermindering van een verplichting, heeft plaatsgevonden, waarvan de omvang betrouwbaar
kan worden vastgesteld. Lasten worden verwerkt wanneer een vermindering van het economisch potentieel, samenhangend met een vermindering van een actief of een vermeerdering
van een verplichting, heeft plaatsgevonden, waarvan de omvang betrouwbaar kan worden
vastgesteld.
Indien een transactie ertoe leidt dat nagenoeg alle of alle toekomstige economische voordelen
en alle of nagenoeg alle risico’s met betrekking tot een actief of verplichting aan een derde zijn
overgedragen, wordt het actief of de verplichting niet langer in de balans opgenomen. Verder
worden activa en verplichtingen niet meer in de balans opgenomen vanaf het tijdstip waarop
niet meer wordt voldaan aan de voorwaarden van waarschijnlijkheid van de toekomstige economische voordelen en betrouwbaarheid van de bepaling van de waarde.
De opbrengsten en kosten worden toegerekend aan de periode waarop zij betrekking hebben.
Opbrengsten uit verkoop van participaties worden verantwoord indien alle belangrijke risico’s
met betrekking tot de participaties zijn overgedragen aan de koper.
De jaarrekening wordt gepresenteerd in euro’s, de functionele valuta van de onderneming.
Alle financiële informatie in euro’s is afgerond op het dichtstbijzijnde duizendtal.
De opstelling van de jaarrekening vereist dat het management oordelen vormt en schattingen
en veronderstellingen maakt die van invloed zijn op de toepassing van de grondslagen en de
gerapporteerde waarde van activa en verplichtingen, en van baten en lasten. De daadwerkelijke uitkomsten kunnen afwijken van deze schattingen.
De schattingen en onderliggende veronderstellingen worden voortdurend beoordeeld.
Herzieningen van schattingen worden opgenomen in de periode waarin de schatting wordt
herzien en in de toekomstige perioden waarvoor de herziening gevolgen heeft.
Grondslagen
voor consolidatie
De geconsolideerde jaarrekening omvat de financiële gegevens van de onderneming en haar
groeps­maatschappijen en andere rechtspersonen waarop overheersende zeggenschap kan
worden uitgeoefend dan wel waarover de centrale leiding bestaat. Groepsmaatschappijen zijn
deelnemingen waarin de onderneming een meerderheidsbelang heeft, of waarin op een andere wijze een beleidsbepalende invloed kan worden uitgeoefend. Bij de bepaling of beleids­
bepalende invloed kan worden uitgeoefend worden financiële instrumenten die potentiële
stemrechten bevatten en direct kunnen worden uitgeoefend, betrokken. Participaties die
worden aangehouden om te vervreemden worden niet geconsolideerd.
Nieuw verworven deelnemingen worden in de consolidatie betrokken vanaf het tijdstip
waarop beleidsbepalende invloed kan worden uitgeoefend. Afge­stoten deelnemingen worden
in de consolidatie betrokken tot het tijdstip van beëindiging van deze invloed.
72
per 31 december 2013
bedragen x €1000,-
In de geconsolideerde jaarrekening zijn de onderlinge schulden, vorderingen en transacties geëlimineerd, evenals de binnen de Groep gemaakte winsten. De groepsmaatschappijen zijn integraal
geconsolideerd, waarbij het minderheidsbelang van derden afzonderlijk tot uitdrukking is gebracht.
Geconsolideerde deelnemingen
Geconsolideerde deelnemingen
%
Plaats
Venture Kapitaal Fonds II B.V.
100 %
Groningen
Venture Kapitaal Fonds III B.V.
100 %
Groningen
B.V. Drentse Participatie Maatschappij
100 %
Groningen
Participatiemaatschappij Ondernemend
Groningen B.V.
100 %
Groningen
Overige deelnemingen
Het volgende meerderheidsbelang wordt, gezien de geringe omvang van deze
deelnemingen, niet geconsolideerd:
Overige deelnemingen
%
Plaats
NOM Daq B.V.
100 %
Groningen
NOM Fin B.V.
100 %
Groningen
Noordelijke Scheepvaart I B.V.
100 %
Groningen
Rozenborg B.V.
100 %
Groningen
Het volgende meerderheidsbelang wordt, omdat er geen sprake is van een duurzaam karakter, niet geconsolideerd:
Prins Holding B.V.
Grondslagen
voor omrekening
vreemde valuta
79,2 %
Dokkum
Transacties in vreemde valuta
Transacties luidend in vreemde valuta worden in de betreffende functionele valuta van de groepsmaatschappijen omgerekend tegen de geldende wisselkoers per de transactiedatum. In vreemde
valuta luidende monetaire activa en verplichtingen worden per balansdatum in de functionele
valuta omgerekend tegen de op die datum geldende wisselkoers. Niet-monetaire activa en passiva
in vreemde valuta’s die tegen historische kostprijs worden opgenomen, worden naar euro’s omgerekend tegen de geldende wisselkoersen per transactiedatum. De bij omrekening optredende
valutakoersverschillen worden als last in de winst- en verliesrekening opgenomen.
73
Grondslagen
voor waardering
Financiële vaste activa
Aandelenparticipaties worden gewaardeerd tegen kostprijs, onder aftrek van voorzieningen
die worden gevormd als de situatie bij de betrokken ondernemingen daartoe aanleiding geeft.
Deze waardering tegen kostprijs heeft tot gevolg dat waardestijgingen van participaties niet
in de cijfers tot uitdrukking komen. Om een nader inzicht te geven in de verandering van de
waarde van de participatieportefeuille wordt in de toelichting op de balans de benaderde
actuele waarde vermeld.
De leningen betreffen zowel leningen aan participaties als leningen aan ondernemingen
waarin de NOM niet participeert. Het betreft hier, behoudens uitzonderingsgevallen, (converteerbare) achtergestelde leningen. De leningen zijn opgenomen tegen nominale waarde
onder aftrek van eventueel noodzakelijk geachte voorzieningen voor oninbaarheid.
Deelnemingen waarin invloed van betekenis op het zakelijke en financiële beleid kan worden uitgeoefend, worden gewaardeerd volgens de vermogensmutatiemethode op basis
van de netto­vermogenswaarde. Bij de bepaling van de nettovermogenswaarde worden de
waarderings­grond­slagen van de onderneming gehanteerd. Deelnemingen met een negatieve
netto­vermogens­waarde worden op nihil gewaardeerd. Wanneer de onderneming garant staat
voor de schulden van de betreffende deelneming wordt een voorziening gevormd.
Effecten worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs of lagere marktwaarde.
Voorzieningen financiële vaste activa
Voorziening participaties, leningen aan participaties en overige leningen
Vaste activa met een lange levensduur dienen te worden beoordeeld op bijzondere waarde­
vermin­deringen wanneer wijzigingen of omstandigheden zich voordoen die doen vermoeden dat de boekwaarde van een actief niet terugverdiend zal worden. De terugverdien­
mogelijkheid van activa die in gebruik zijn, wordt bepaald op basis van een beoordeling van
de resultaten in het verleden, de te verwachten toekomstige resultaten, het management, de
organisatie, de uniekheid van het product en/of de productontwikkeling, de marktpositie en
de ontwikkelingen in deze.
Wanneer de boekwaarde van een actief naar verwachting niet terugverdiend kan worden, zal
er een voorziening worden gevormd voor het verschil tussen de boekwaarde en de te
verwachten realiseerbare waarde.
Voorziening deelnemingen
De voorziening deelnemingen wordt primair ten laste van de vorderingen op deze deelneming gevormd en voor het overige onder de voorzieningen ter grootte van het aandeel in de
door de deelneming geleden verliezen, dan wel voor de verwachte betalingen door de onderneming ten behoeve van deze deelneming.
74
Vorderingen
Vorderingen worden bij eerste verwerking gewaardeerd tegen de reële waarde van de tegenprestatie. Vorderingen worden na eerste verwerking gewaardeerd tegen de geamortiseerde
kostprijs. Als de ontvangst van de vordering is uitgesteld op grond van een verlengde overeengekomen betalingstermijn wordt de reële waarde bepaald aan de hand van de contante
waarde van de verwachte ontvangsten en worden er op basis van de effectieve rente renteinkomsten ten gunste van de winst- en verliesrekening gebracht. Voorzieningen wegens
oninbaarheid worden in mindering gebracht op de boekwaarde van de vordering
Projecten
Projecten met meerdere deelnemers, die de NOM als subsidieaanvrager coördineert, worden
in de balans verantwoord. De balanspost is het saldo van de gemaakte projectkosten en de
ontvangen bijdragen. Personele kosten die subsidiabel zijn worden aan het project toegerekend en in mindering gebracht op de personele kosten van de NOM. Een eventuele eigen
bijdrage van de NOM wordt ten laste van het resultaat gebracht. Indien ultimo het boekjaar de
projectkosten hoger zijn dan de ontvangen bijdragen, wordt het saldo gepresenteerd onder
overige vorderingen. Indien de ontvangen bijdragen hoger zijn de projectkosten, wordt het
saldo onder kortlopende schulden gepresenteerd.
Kosten en opbrengsten met betrekking tot op projectbasis gefinancierde werkzaamheden van
de NOM, die op verzoek van derden worden uitgevoerd, worden in de Winst- en Verliesrekening verantwoord.
Liquide middelen
Liquide middelen bestaan uit kas, banktegoeden en (direct opeisbare) deposito’s met een
looptijd korter dan één jaar. Rekening-courantschulden bij banken zijn opgenomen onder
schulden aan kredietinstellingen onder kortlopende schulden. Liquide middelen worden
gewaardeerd tegen de nominale waarde.
Voorzieningen
Voorzieningen worden gewaardeerd tegen hetzij de nominale waarde van de uitgaven die
naar verwachting noodzakelijk zijn om de verplichtingen en verliezen af te wikkelen, hetzij de
contante waarde van die uitgaven.
Een voorziening wordt in de balans opgenomen, wanneer er sprake is van:
• een in rechte afdwingbare of feitelijke verplichting die het gevolg is van een gebeurtenis
in het verleden; en
• waarvan een betrouwbare schatting kan worden gemaakt; en
• het waarschijnlijk is dat voor afwikkeling van die verplichting een uitstroom van middelen
nodig is.
Schulden
Schulden worden bij de eerste verwerking gewaardeerd tegen reële waarde. Transactiekosten
die direct zijn toe te rekenen aan de verwerving van de schulden worden in de waardering bij
eerste verwerking opgenomen. Schulden worden na eerste verwerking gewaardeerd tegen
geamortiseerde kostprijs, zijnde het ontvangen bedrag rekening houdend met agio of disagio
75
en onder aftrek van transactiekosten.
Het verschil tussen de bepaalde boekwaarde en de uiteindelijke aflossingswaarde wordt op
basis van de effectieve rente gedurende de geschatte looptijd van de schulden in de winst- en
verliesrekening als interestlast verwerkt.
Personeelsbeloningen
Periodiek betaalbare beloningen
Lonen, salarissen en sociale lasten worden op grond van de arbeidsvoorwaarden verwerkt in
de winst-en-verliesrekening voor zover ze verschuldigd zijn aan werknemers.
Pensioenen
Toegekende pensioenaanspraken zijn gebaseerd op het salaris van de werknemer, onder
aftrek van een AOW-franchise, rekening houdend met de leeftijd van een werknemer. Jaarlijks
wordt geindexeerd op basis van de consumentenprijsindex, met een maximum van 1,5%.
Toegekende pensioenaanspraken worden door middel van periodieke premiebetaling aan de
pensioenverzekeraar afgefinancierd. Uitgangspunt is dat de in de verslagperiode te verwerken pensioenlast gelijk is aan de over die periode aan het pensioenverzekeraar verschuldigde
pensioenpremies. Voor zover de verschuldigde premies op balansdatum nog niet zijn voldaan,
wordt hiervoor een verplichting opgenomen. Als de op balansdatum reeds betaalde premies
de verschuldigde premies overtreffen, wordt een overlopende actiefpost opgenomen voor
zover sprake zal zijn van terugbetaling door de verzekeraar of van verrekening met in de toekomst verschuldigde premies.
Verder wordt op balansdatum een voorziening opgenomen voor bestaande additionele verplichtingen ten opzichte van de verzekeraar en de werknemers, indien het waarschijnlijk is dat
voor de afwikkeling van die verplichtingen een uitstroom van middelen zal plaatsvinden en de
omvang van de verplichtingen betrouwbaar kan worden geschat. Het al dan niet bestaan van
additionele verplichtingen wordt beoordeeld aan de hand van de uitvoeringsovereenkomst
met de verzekeraar, de pensioenovereenkomst met de werknemers en andere (expliciete of
impliciete) toezeggingen aan de werknemers. De voorziening wordt gewaardeerd tegen de
beste schatting van de contante waarde van de bedragen die noodzakelijk zijn om de verplichtingen op balansdatum af te wikkelen.
Voor een op balansdatum bestaand overschot bij het pensioenverzekeraar wordt een vordering opgenomen als de onderneming de beschikkingsmacht heeft over dit overschot,
het waarschijnlijk is dat het overschot naar de onderneming zal toevloeien en de vordering
betrouwbaar kan worden vastgesteld.
Operationele Leasing
Bij de vennootschap kunnen er leasecontracten bestaan waarbij een groot deel van de vooren nadelen die aan de eigendom verbonden zijn, niet bij de vennootschap ligt. Deze leasecontracten worden verantwoord als operationele leasing. Verplichtingen uit hoofd van operationele leasing worden, rekening houdend met ontvangen vergoedingen van de lessor, op lineaire
basis verwerkt in de winst- en verliesrekening over de looptijd van het contract.
76
Grondslagen voor
resultaatbepaling
Opbrengstverantwoording
Opbrengsten worden alleen verantwoord als er een redelijke zekerheid bestaat dat toekomstige voordelen naar de onderneming zullen toevloeien en dat deze voordelen betrouwbaar
kunnen worden geschat.
Rente- en provisiebaten
Rentebaten worden tijdsevenredig verwerkt, rekening houdend met de effectieve rentevoet
van de betreffende activa.
Dividenden
Dividenden van niet op nettovermogenswaarde gewaardeerde deelnemingen, worden verantwoord in het jaar van ontvangst.
Verkoop van participaties
Opbrengsten uit de verkoop participaties worden opgenomen in de opbrengsten tegen de
reële waarde van de ontvangen of te ontvangen vergoeding, na aftrek van de boekwaarde van
de participatie. Opbrengsten uit de verkoop van participaties worden in de winst- en verliesrekening verwerkt wanneer de belangrijke risico’s en voordelen van eigen­dom aan de koper
zijn overgedragen, de inning van de verschuldigde vergoeding waarschijnlijk is, de hier­mee
verband houdende kosten betrouwbaar kunnen wor­den ingeschat en er geen sprake is van
aanhoudende management­betrokken­heid bij de participaties.
De overdracht van risico’s en voordelen varieert naargelang de voorwaarden van de betref­
fende verkoopovereenkomst.
Diensten
Opbrengsten van verleende diensten worden in de winst- en verliesrekening als netto-omzet
opgenomen naar rato van het stadium van voltooiing van de transactie op verslagdatum.
Het stadium van voltooiing wordt bepaald aan de hand van beoordelingen van de verrichte
werkzaamheden. De opbrengsten van diensten worden verantwoord in het jaar waarin zij zijn
verricht.
Overheidssubsidies
Overheidssubsidies worden aanvankelijk in de balans opgenomen als vooruitontvangen
baten zodra er redelijke zekerheid bestaat dat zij zullen worden ontvangen en dat zal worden
voldaan aan de daaraan verbonden voorwaarden. Subsidies ter compensatie van gemaakte
kosten worden systematisch als opbrengsten in de winst- en verliesrekening opge­no­men in
dezelfde periode als die waarin de kosten worden gemaakt.
Projectfinanciering
De opbrengsten van op projectbasis gefinancierde projecten worden in de winst- en verliesrekening opgenomen in de periode waar de opbrengsten betrekking op hebben.
Opbrengst detachering
Detacheringsopbrengsten worden systematisch als netto-omzet in de winst- en verliesrekening opgenomen in dezelfde periode, als die waarin de kosten worden gemaakt.
77
Resultaat deelneming
De resultaten van deelnemingen die gedurende het boekjaar zijn verworven of afgestoten,
worden vanaf het verwervingsmoment respectievelijk tot het moment van afstoting verwerkt
in het resultaat van de Groep.
Kosten
Personele en overige kosten
De kosten worden verantwoord in het jaar waarop zij betrekking hebben. De kosten van het
Ontwikkelingsbedrijf worden verantwoord in het jaar waarop zij betrekking hebben dan wel
wanneer de externe verplichting is aangegaan.
Saldo dotaties aan de voorziening voor financiële vaste activa
Verliezen bij afstoting van participaties of bij oninbaarheid van leningen worden afgeboekt op
de daarvoor gevormde voorziening. Toevoegingen aan deze voorziening komen ten laste van
het resultaat van het Financieringsbedrijf.
Rentelasten
Rentelasten worden tijdsevenredig verwerkt, rekening houdend met de effectieve rentevoet
van de betreffende passiva. Bij de verwerking van de rentelasten wordt rekening gehouden
met de verantwoorde transactiekosten op de ontvangen leningen die als onderdeel van de
berekening van de effectieve rente worden meegenomen.
Grondslagen voor het
kasstroomoverzicht
Belastingen
Omdat alleen publiekrechtelijke organisaties aandeelhouder van de N.V. NOM kunnen zijn
en de N.V. NOM geen bedrijf uitoefent als bedoeld in het 3e lid van artikel 2 van de Wet op de
Vennootschapsbelasting 1969 is de N.V. NOM, evenals Venture Kapitaal Fonds II B.V., Venture
Kapitaal Fonds III B.V., B.V. Drentse Participatie Maatschappij en Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V. niet belastingplichtig voor de vennootschapsbelasting.
Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. De geldmiddelen in het
kasstroomoverzicht bestaan uit de liquide middelen. Ontvangsten en uitgaven uit hoofde
van interest en ontvangen dividenden zijn opgenomen onder de kasstroom uit operationele
activiteiten. Betaalde dividenden worden opgenomen onder de kasstroom uit financieringsactiviteiten.
Bepaling actuele waarde
Een aantal grondslagen en de toelichtingen in de jaarrekening vereisen de bepaling van de
actuele waarde van zowel financiële als niet-financiële activa en verplichtingen. Ten behoeve
van waardering en informatieverschaffing is de actuele waarde op basis van de volgende
methoden bepaald. Indien van toepassing wordt nadere informatie over de uitgangs­punten
voor de bepaling van de actuele waarde vermeld bij het onderdeel van deze toelichting dat
specifiek op het betreffende actief of de betreffende verplichting van toepassing is.
78
Toelichting op de geconsolideerde balans
per 31 december 2013
bedragen x €1000,-
Activa
Financiële
vaste activa
Financiële activa
De actuele waarde van financiële activa wordt bepaald op basis van de rentabiliteitswaarde of de
waarde op basis van de methode van de European Private Equity & Venture Capital
Association .
1.
Participaties
Het verloop van de participaties was als volgt:
Verkrijgingswaarde
per 1 januari
Bij:
Nieuwe participaties
Uitbreidingen / conversies
2013
2012
45.464
53.148
837
670
20
1.598
857
Af:
Faillissementen /
liquidaties
Afgestoten participaties
2.268
5.078
6.218
250
3.734
5.328
-7.684
40.993
45.464
-
4.541
Saldo per 31 december
40.993
40.923
Voorziening na aanpassing
i.v.m. inzicht
29.312
28.923
11.681
12.000
Nominaal bedrag
per 31 december
Af:
Af:
9.952
-4.471
Aanpassing i.v.m. inzicht *
De actuele waarde van de participaties bedroeg ultimo 2013 circa € 31 miljoen
(2012: € 30 miljoen)
79
per 31 december 2013
bedragen x €1000,-
Het verloop van de voorziening op de participaties was als volgt:
Voorziening per 1 januari
Bij:
Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.
waardeveranderingen
2013
2012
33.464
36.789
926
3.241
926
Af:
Vrijval door desinvestering /
afboekingen /
faillissementen
3.241
5.078
6.566
5.078
Voorziening
per 31 december
Af:
Aanpassing i.v.m. inzicht *
Saldo per 31 december
6.566
-4.152
-3.325
29.312
33.464
-
4.541
29.312
28.923
* Ten einde het inzicht te vergroten zijn de saldi aangepast voor een aantal participaties waaruit
op geen enkele wijze opbrengsten meer gerealiseerd kunnen worden.
80
2.
Vorderingen op participaties
Dit betreffen converteerbare achtergestelde leningen verstrekt in combinatie met een
participatie in het aandelenkapitaal.
Nominaal bedrag
per 1 januari
Bij:
Nieuwe leningen
2013
2012
18.014
23.823
3.531
840
Uitbreiding leningen
495
862
Bijgeschreven rente
129
494
4.155
Af:
Aflossingen
Herrubricering lening
Conversie
Afboekingen /
faillissementen
2.196
1.578
2.689
93
-
-
1.182
5.146
4.134
6.817
Nominaal bedrag
per 31 december
Af:
Aanpassing i.v.m. inzicht *
Saldo per 31 december
Af:
Voorziening na aanpassing
i.v.m. inzicht
8.005
-2.662
-5.809
15.352
18.014
-
5.146
15.352
12.868
9.344
8.315
6.008
4.553
81
per 31 december 2013
bedragen x €1000,-
Het verloop van de voorziening op de vorderingen op participaties was als volgt:
Voorziening per 1 januari
Bij:
Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.
waardeveranderingen
2013
2012
13.461
17.065
1.029
530
1.029
Af:
Vrijval door desinvestering /
afboekingen /
faillissementen
530
5.146
4.134
5.146
Voorziening
per 31 december
Af:
4.134
-4.117
-3.604
9.344
13.461
-
5.146
9.344
8.315
Aanpassing i.v.m. inzicht *
Saldo per 31 december
* Ten einde het inzicht te vergroten zijn de saldi aangepast voor een aantal participaties waaruit
op geen enkele wijze opbrengsten meer gerealiseerd kunnen worden.
3.
Overige leningen u/g
Dit betreft (achtergestelde) leningen aan bedrijven waarin de NOM niet participeert in het
aandelenkapitaal
Nominaal bedrag per
1 januari
Bij:
Nieuwe leningen
Uitbreiding leningen
Bijgeschreven rente
2013
2012
13.417
19.752
-
300
-
25
1.382
896
1.382
Af:
Aflossingen
1.221
2.435
7.342
5.636
214
Conversie
Afboekingen /
faillissementen
8.071
Af:
82
7.556
-6.689
-6.335
Saldo per 31 december
6.728
13.417
Voorziening
6.056
10.216
672
3.201
Het verloop van de voorziening op de overige leningen u/g was als volgt:
2013
Voorziening per 1 januari
Bij:
Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.
waardeveranderingen
2012
10.216
1.476
8.310
2.120
1.476
Af:
Vrijval door
desinvesteringen /
afboekingen /
faillissementen
2.120
5.636
214
5.636
Saldo per 31 december
4.
214
-4.160
1.906
6.056
10.216
Stimuleringskredieten
Dit betreffen achtergestelde leningen aan bedrijven met een maximum van € 200.000,2013
Nominaal bedrag per
1 januari
Bij:
Nieuwe leningen
2012
1.688
496
Herrubricering lening
93
Uitbreiding leningen
150
Bijgeschreven rente
39
2.835
250
50
81
778
Af:
381
Aflossingen
280
219
Afboekingen /
faillissementen
159
1.309
439
Saldo per 31 december
Af:
Voorziening
1.528
339
-1.147
2.027
1.688
672
679
1.355
1.009
83
per 31 december 2013
bedragen x €1000,-
Het verloop van de voorziening op de stimuleringskredieten was als volgt:
2013
Voorziening per 1 januari
Bij:
Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.
waardeveranderingen
2012
679
152
1.975
12
152
Af:
Vrijval door
desinvesteringen /
afboekingen /
faillissementen
12
159
1.308
159
Saldo per 31 december
1.308
7
1.296
672
679
De dotatie aan de voorzieningen is in de winst- en verliesrekening verwerkt als onderdeel van
het resultaat Stimuleringskredieten.
5.
Pre Seed Capital Faciliteit (PSC)
Dit betreffen financieringen aan innovatieve starters middels participaties, leningen aan
bedrijven en persoonlijke leningen
2013
PSC Participaties
100
245
PSC Leningen
391
479
Totaal Pre Seed Faciliteit
84
2012
491
724
PSC Participaties
Het verloop van deze post was in het verslagjaar als volgt:
2013
Nominaal bedrag per
1 januari
Bij:
Uitbreiding participaties
2012
267
65
474
-
65
Af:
Afboekingen/
Faillissementen
-
211
207
211
Saldo per 31 december
Af:
Voorziening
207
146
207
121
267
21
22
100
245
Het verloop van deze voorziening op de PSC participaties was als volgt:
2013
Voorziening per 1 januari
Bij:
Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.
waardeveranderingen
2012
22
130
377
-148
130
Af:
Vrijval door desinvesteringen / afboekingen / faillissementen
-148
131
207
131
Saldo per 31 december
207
-1
-355
21
22
De dotatie aan de voorzieningen is in de winst- en verliesrekening verwerkt als
onderdeel van het resultaat Pre Seed Capital Faciliteit.
85
per 31 december 2013
bedragen x €1000,-
PSC Leningen
Het verloop van deze post was in het verslagjaar als volgt:
2013
Nominaal bedrag per
1 januari
Bij:
Nieuwe leningen
Bijgeschreven rente
2012
1.199
1.787
51
-
6
17
57
Af:
17
Aflossingen
220
183
Afboekingen /
faillissementen
214
422
434
Af:
605
-377
-588
Saldo per 31 december
822
1.199
Voorziening
431
720
391
479
Het verloop van de voorziening op de PSC lening was als volgt:
2013
Voorziening per 1 januari
Bij:
Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.
waardeveranderingen
2012
720
-74
1.351
-209
-74
Af:
Vrijval door
desinvesteringen /
afboekingen /
faillissementen
-209
215
422
215
Saldo per 31 december
422
289
631
431
720
De dotatie aan de voorziening is in de winst- en verliesrekening verwerkt als onderdeel van
het resultaat Pre Seed Capital Faciliteit. Een overzicht van de participaties en leningen u/g per
31 december 2013 is vermeld in de bijlagen.
86
Vlottende activa
6.
Vorderingen en overlopende activa
2013
Te vorderen subsidie inzake
apparaatskosten
Debiteuren
Projecten
Te ontvangen interest op
liquide middelen
Overige vorderingen
2012
54
102
581
617
1.025
636
486
582
39
178
2.185
2.115
Debiteuren
Nominale waarde
uitstaande vorderingen
Af:
Voorziening oninbaarheid
592
686
11
69
Stand per 31 december
581
617
Projecten
Food Future
108
69
AOP
690
337
European Regions for
Innovative Productivity
146
146
72
75
9
9
NSSC
Overige projecten
Stand per 31 december
1.025
636
In de vorderingen en overlopende activa is een bedrag van € 482.188 begrepen, welke betrekking heeft op een periode langer dan één jaar (2012: € 435.822).
Dit bedrag bestaat voornamelijk uit overlopende projecten en nog te ontvangen interest op
liquide middelen.
87
per 31 december 2013
bedragen x €1000,-
7.
Liquide middelen
Voor een verklaring van de mutatie van het saldo liquide middelen wordt verwezen naar
het geconsolideerd kasstroomoverzicht. In de liquide middelen zijn de volgende deposito’s
begrepen:
Looptijd tot
12 maart 2012
16 januari 2013
17 januari 2014
14 februari 2014
8 september 2014
31 december 2014
31 december 2014
31 december 2014
31 december 2014
31 december 2014
2013
€ 4,6 miljoen
€ 4,2 miljoen
€ 5,0 miljoen
€ 2,5 miljoen
€ 1,6 miljoen
€ 5,0 miljoen
€ 5,0 miljoen
€ 5,0 miljoen
€ 32,9 miljoen
2012
€ 4,0 miljoen
€ 4,0 miljoen
€ 4,0 miljoen
€ 5,0 miljoen
€ 17,0 miljoen
De deposito’s zijn direct opeisbaar, evenals de liquide middelen.
Het gemiddelde rendement op de liquide middelen bedraagt 1,6% (2012: 2,5%).
8.
Groepsvermogen
Voor een toelichting wordt verwezen naar de toelichting op de vennootschappelijke balans.
Voorzieningen
9.
Voorzieningen
Het verloop van de voorziening dienstjubilea in het verslagjaar was als volgt:
2013
Stand per 1 januari
Bij:
Af:
77
Dotatie ten laste van winsten verliesrekening
2
Jubileumuitkeringen
4
Stand per 31 december
2012
87
-3
7
-2
10
75
77
De voorziening dienstjubilea is gevormd ten behoeve van toekomstige uitkeringen inzake
10- en 20-jarige dienstjubilea. De voorziening is opgenomen voor de personeelsleden, welke
voor de pensioendatum het jubileum kunnen halen. Daarbij is op basis van de leeftijd van de
werknemers rekening gehouden met de kans dat het dienstverband voor het bereiken van
10- en 20 jarige jubileum wordt beëindigd. De voorziening is opgenomen voor het aan de
verstreken dienstjaren toe te rekenen verplichting. Van de voorziening is een bedrag van
€ 1.853 als kortlopend (korter dan 1 jaar) aan te merken.
88
10.
Lening Provincie Drenthe (TAFF)
De provincie Drenthe heeft een lening verstrekt aan de B.V. Drentse Participatie Maatschappij
van maximaal € 4,0 miljoen, op te vragen in tranches van € 500.000 tot uiterlijk 31 december
2010. In 2011 is de tranche ontvangen, die eind 2010 is aangevraagd. De lening is verstrekt
voor de uitvoering van het projectplan tijdelijke additionele financieringsfaciliteit. De rente
bedraagt 4% en de aflossing zal uiterlijk in een keer op 31 december 2015 worden voldaan.
Het verloop in het verslagjaar was als volgt:
Er heeft geen mutatie plaatsgevonden in het verslagjaar.
11.
Kortlopende schulden
2013
2012
Belastingen en sociale
verzekeringen
325
351
Reservering vakantietoeslag
105
105
Reservering vakantiedagen
106
95
Nog te betalen kosten
414
1.255
Projecten
363
660
Crediteuren
172
150
Pensioenen
8
8
170
170
Vooruit ontvangen subsidie
Provincie Drenthe
Overige schulden
70
61
1.733
2.855
In de kortlopende schulden is een bedrag van € 363.000 (2012: € 660.000) begrepen, zijnde
de projecten welke mogelijk een looptijd langer dan 1 jaar hebben.
89
Financiële instrumenten
Algemeen
De NOM maakt in de normale bedrijfsuitoefening gebruik van financiële instrumenten die in de
balans zijn opgenomen. De NOM handelt niet in deze financiële instrumenten en heeft procedures
en gedragslijnen om de omvang van het kredietrisico bij elke tegenpartij of markt te beperken.
Bij het niet-nakomen door een tegenpartij van aan de NOM verschuldigde betalingen blijven eventuele daaruit voortvloeiende verliezen beperkt tot de waarde van de desbetreffende posten.
Kredietrisico
De vorderingen uit hoofde van leningen zijn niet in overwegende mate geconcentreerd bij één of
enkele participaties en overige ondernemingen. Bij deze leningen is sprake van een vast rentepercentage over de gehele looptijd. De leningen worden aangehouden tot het einde van de looptijd.
De onderneming heeft derhalve als beleid om geen afgeleide financiële instrumenten te gebruiken
om (tussentijdse) rentefluctuaties te beheersen.
Renterisico
Marktwaarde
Het renterisico is beperkt tot eventuele veranderingen in de marktwaarde van opgenomen en
uitgegeven leningen.
De marktwaarde van de in de balans verantwoorde financiële instrumenten, waaronder leningen,
liquide middelen en kortlopende schulden, benadert de boekwaarde ervan.
Niet in de balans opgenomen
activa en verplichtingen
Claims
Tegen de onderneming en/of groepsmaatschappijen is een claim ingediend die door haar/hen
worden betwist. Hoewel de afloop van deze geschillen niet met zekerheid kan worden
voorspeld, wordt – mede op grond van ingewonnen juridisch advies – aangenomen dat deze geen
nadelige invloed van betekenis zal hebben op de geconsolideerde financiële positie, anders dan
waarvoor een voorziening is gevormd.
Optierechten
Bij een aantal participaties heeft de NOM aan medeaandeelhouders het recht van aankoop op de
door de NOM gehouden aandelen verleend (call optie). Tevens heeft de NOM in sommige gevallen het recht bedongen haar aandelen aan medeaandeelhouders te kunnen verkopen (put optie).
Het totaalbedrag van deze opties bedraagt ca. € 7,5 miljoen (2012: € 8,9 miljoen). De NOM heeft in
2013 geen verplichtingen bij verkoop van aandelen (2012: geen verplichtingen).
Garanties
90
Er zijn ultimo 2013 geen openstaande garanties meer.
Lease
Ultimo 2013 zijn voor 18 personenauto’s leasecontracten afgesloten. De restantverplichting op
balansdatum betreft € 0,12 miljoen en daarvan heeft € 0,11 miljoen betrekking op het volgende
boekjaar.
Huur
Voor het kantoorpand aan de Paterswoldseweg 810 te Groningen is per 1 november 2011 een
huurovereenkomst aangegaan voor de duur van 3 jaar. De restantverplichting op balansdatum
bedraagt ca. € 0,2 miljoen. De looptijd hiervan is korter dan 1 jaar.
per 31 december 2013
Toelichting op de geconsolideerde
winst- en verliesrekening
bedragen x €1000,-
Opbrengsten
12.
Rente- en provisiebaten
2013
2012
Rente leningen u/g
2.517
2.613
Rente op liquide middelen
1.064
1.147
Provisies
58
156
3.639
3.916
13.
Ontvangen dividenden
Gedurende het verslagjaar is € 3.948.097 aan dividenduitkering ontvangen
(2012: € 5.280.621).
14.
Opbrengst commissariaten
In 2013 had de NOM bij 9 participaties een zetel in de Raad van Commissarissen waarvoor
een vergoeding in rekening is gebracht (2012: 8). De opbrengst in 2013 is lager vanwege het
afboeken van oude, niet betaalde, nota’s.
15.
Resultaat verkopen participaties
2013
Af:
Bij:
2012
Gerealiseerde opbrengst
verkopen participaties
719
7.118
Aanschafwaarde
participaties
250
3.734
Vrijval voorziening
469
3.384
-
396
469
3.780
91
per 31 december 2013
bedragen x €1000,-
16.
Resultaat Stimuleringskredieten
Dit betreft het saldo van de rente- en provisiebaten en de dotatie aan de voorziening van
Stimuleringskredieten.
De specificatie van deze post luidt als volgt:
2013
Ontvangen rente- en
provisiebaten
Dotatie voorziening nieuwe
kredieten
2012
186
210
-152
-13
34
17.
197
Resultaat Pre Seed Capital Faciliteit
Dit betreft het saldo van de rente- en provisiebaten en de dotatie aan de voorziening van
financieringen uit hoofde van de Pre Seed Capital Faciliteit.
De specificatie van deze post luidt als volgt:
2013
Ontvangen rente- en provisiebaten.
78
114
Opbrengst verkopen PSC
-70
10
Dotatie voorziening nieuwe
kredieten
-57
357
-49
92
2012
481
18.
Ministerie van Economische Zaken
De bijdrage van het Ministerie van Economische Zaken is een bijdrage in de exploitatie van
het Ontwikkelingsbedrijf en bedraagt maximaal € 1.202.500 in 2013.
19.
Bijdrage Provincies en Gemeenten
De provincies Groningen, Fryslân en Drenthe dragen in totaal € 561.500 bij in de exploitatie
van het Ontwikkelingsbedrijf. Daarnaast dragen de provincies en gemeenten € 173.281 bij
in de kosten van de regionale netwerken Groninger Bedrijfslocaties, Drentse Bedrijfslocaties,
Netwerk Fryslân en CID.
20
Projectfinanciering
De projectfinanciering bestaat uit de bijdrage van de provincies Groningen, Fryslân en Drenthe in het project Agrifood & BBE (€ 501.000) en Flinc NXT (€ 119.643). Daarnaast wordt de bijdrage van de Kamer van Koophandel in het Flinc NXT project (€ 150.000) hierin meegenomen.
Kosten
21
Opbrengst Detachering
In 2013 zijn vier werknemers volledig gedetacheerd aan respectievelijk NPAL (1, t/m maart) en
TCNN(3). De opbrengst van deze detachering bedraagt in totaal € 262.567.
22.
Diensten aan derden
De diensten aan derden bestaan voornamelijk uit verricht projectmanagement voor derden.
23.
Personeelskosten
In 2013 waren gemiddeld 39,3 FTE in dienst van de NOM, in 2012 waren dat gemiddeld
43,9 FTE. Alle personeelsleden waren werkzaam in Nederland. De personeelsomvang is als
volgt te verdelen over de afdelingen:
2013
2012
Finance
10,3
10,3
Ontwikkelbedrijf
11,7
19,7
Projecten
7,4
2,4
Overhead (incl. administratie
en communicatie)
9,9
11,5
39,3
43,9
De personeelskosten zijn als volgt te specificeren:
2013
Salarissen
2012
2.963
3.915
-660
-821
Sociale lasten
388
463
Pensioenlasten
551
606
Doorbelaste
personeelskosten
Uitzendkrachten
14
26
Vergoeding woon-werk
28
25
151
213
Overige personeelskosten
3.435
4.427
93
per 31 december 2013
bedragen x €1000,-
Bezoldiging bestuurder en Raad van Commissarissen
Bezoldiging bestuurder
In onderstaande tabel is de bezoldiging (in €) van de bestuurder weergegeven:
2013
Belastbaar loon,
incl. sociale premies
2012
166.825
170.963
Levensloop uitkering*
47.442
-
Pensioenbijdrage
46.144
Totaal
42.331
260.411
213.294
* Het opgebouwde tegoed in het kader van de levensloopregeling is in 2013 vrijgevallen in
verband met de afschaffing van de levensloopregeling en de fiscale regeling die hiervoor in
2013 geldt. Het reguliere salaris van de directeur heeft geen wijzigingen ondergaan.
De pensioenregeling betreft een middelloonregeling, uitgaande van pensionering op de
65-jarigeleeftijd. Er is geen systeem van prestatiebonussen van kracht.
Bezoldiging commissarissen
De bezoldiging van de commissarissen bedroeg in 2013 € 72.003 (2012: € 61.285).
Ultimo 2013 waren 5 commissarissen aan de vennootschap verbonden (2012: 5).
24.
Overige kosten
2013
Algemene kosten
2012
1.070
1.337
Projectkosten
832
576
Overige kosten
16
54
1.918
1.967
Onder de algemene kosten worden onder meer de kosten van huisvesting, automatisering en
public relations verantwoord. De projectkosten bestaan uit de onderzoeks- en beheerkosten
van het Financieringsbedrijf, de acquisitiekosten van Investeringsbevordering en de kosten
van Ontwikkeling & Innovatie. De overige kosten bestaan voornamelijk uit kosten voor VKF III.
94
25.
Saldo van dotaties aan de voorziening voor financiële vaste activa
2013
2012
Dotatie aan voorziening
voor participaties
926
3.289
Dotatie aan voorziening
voor vorderingen op
participaties
1.028
530
Dotatie aan voorziening
voor overige vorderingen
1.477
2.120
-
3
Dotatie voorziening
dubieuze debiteuren
m.b.t. participaties
3.431
5.942
Transacties met verbonden partijen
Van transacties met verbonden partijen is sprake wanneer een relatie bestaat tussen de
onderneming, haar deelnemingen en hun bestuurders en leidinggevende functionarissen.
Er hebben zich geen transacties met verbonden partijen voorgedaan op niet zakelijke
grondslag.
Toelichting op het geconsolideerd kasstroomoverzicht
Toelichting op de kasstromen
Het saldo liquide middelen van de NOM daalde gedurende het boekjaar 2013 met € 17,6
miljoen, tot € 51,3 miljoen, met name als gevolg van onze dividenduitkering t.h.v. € 20,0
miljoen. Daartegenover staat een ontvangst van € 3,9 miljoen aan dividenden en hebben
enkele debiteuren hun leningen volledig afgelost. De operationele activiteiten laten een
positieve kasstroom zien van € 11,8 miljoen.
95
Vennootschappelijke balans
per 31 december 2013
bedragen x €1000,(voor resultaat bestemmming)
2013
Activa
2012
Financiële vaste activa
Participaties 26
Vorderingen op participaties 27
Overige leningen u/g 28
Stimulerings- en innovatiekredieten 29
Pre Seed Capital Faciliteit 30
Deelnemingen 31
Vorderingen op deelnemingen 32
11.318
11.468
5.974
4.508
34
2.288
1.355
1.009
491
724
22.477
32.549
-
709
41.649
53.255
Vlottende activa
Vorderingen en overlopende activa 33
Liquide middelen 34
2.155
2.135
36.512
52.358
Totaal activa
Passiva
38.667
54.493
80.316
107.748
Eigen Vermogen
Gestort en opgevraagd kapitaal 35
51.899
51.899
Overige reserves 36
16.161
32.007
2.396
4.154
Onverdeelde winst 37
70.456
88.060
75
77
9.785
19.611
80.316
107.748
Voorzieningen
Personeelsvoorzieningen 38
Kortlopende schulden 39
Totaal passiva
96
Vennootschappelijke winst- en verliesrekening
2013
Resultaat uit deelnemingen
Overige baten en lasten
Resultaat voor en na belasting
2012
101
1.027
2.295
3.127
2.396
4.154
Toelichting behorende tot de enkelvoudige
jaarrekening 2013
Algemeen
De enkelvoudige jaarrekening maakt deel uit van de jaarrekening 2013 van de onderneming.
Ten aanzien van de enkelvoudige winst- en verliesrekening van de onderneming is gebruik­
gemaakt van de vrijstelling ingevolge artikel 2:402 BW.
Voor zover posten uit de enkelvoudige balans en enkelvoudige winst- en verliesrekening
hierna niet nader zijn toegelicht, wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde
balans en winst- en verliesrekening.
Vergelijking met
voorgaand jaar
De gehanteerde grondslagen van waardering, van resultaatbepaling en van presentatie zijn
ongewijzigd ten opzichte van vorig jaar, zoals opgenomen in de toelichting behorende tot
de geconsolideerde jaarrekening.
Grondslagen voor
de waardering
Grondslagen voor de waardering van activa en passiva en de resultaatbepaling
De grondslagen voor de waardering van activa en passiva en de resultaatbepaling zijn gelijk
aan die voor de geconsolideerde balans en winst- en verliesrekening, met uitzondering van
het volgende:
Grondslagen voor
de waardering
Resultaat deelnemingen
Het aandeel in het resultaat van ondernemingen waarin wordt deelgenomen omvat het
aandeel van de onderneming in de resultaten van deze deelnemingen.
97
Toelichting op de vennootschappelijke balans
per 31 december 2013
bedragen x €1000,-
Activa
Financiële
vaste activa
26.
Participaties
Het verloop van de participaties was als volgt:
2013
Verkrijgingswaarde per
1 januari
Bij:
Nieuwe participaties
Uitbreidingen / conversies
2012
43.527
50.708
837
670
-
1.400
637
Af:
Faillissementen /
afboekingen
Vervreemde participaties
2.070
5.078
5.702
250
3.549
5.328
Nominaal bedrag
per 31 december
Af:
Af:
98
9.251
-4.491
-7.181
39.036
43.527
-
4.541
Saldo per 31 december
39.036
38.986
Voorziening na aanpassing
i.v.m. inzicht
27.718
27.518
11.318
11.468
Aanpassing i.v.m. inzicht *
Het verloop van de voorziening op de participaties was als volgt:
Voorziening per 1 januari
Bij:
Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.
waardeveranderingen
2013
2012
32.059
35.061
737
2.955
737
Af:
Vrijval door
desinvesteringen /
afboekingen /
faillissementen
2.955
5.078
5.957
5.078
Voorziening
per 31 december
Af:
Aanpassing i.v.m. inzicht *
Saldo per 31 december
5.957
-4.341
-3.002
27.718
32.059
-
4.541
27.718
27.518
* Ten einde het inzicht te vergroten zijn de saldi aangepast voor een aantal participaties waaruit
op geen enkele wijze opbrengsten meer gerealiseerd kunnen worden.
99
per 31 december 2013
bedragen x €1000,-
27.
Vorderingen op participaties
Dit betreffen converteerbare achtergestelde leningen verstrekt in combinatie met een
participatie in het aandelenkapitaal.
Het verloop van deze post was in het verslagjaar als volgt:
Nominaal bedrag
per 1 januari
Bij:
Nieuwe leningen
2013
2012
17.947
23.086
3.531
840
Uitbreiding leningen
495
862
Bijgeschreven rente
127
499
4.153
Af:
Aflossingen
Herrubricering lening
Doorplaatsing / conversie
Afboekingen /
faillissementen
2.201
1.559
2.355
93
-
-
184
5.146
4.801
6.798
Nominaal bedrag
per 31 december
Af:
Aanpassing i.v.m. inzicht *
Saldo per 31 december
Af:
100
Voorziening na aanpassing
i.v.m. inzicht
7.340
-2.645
-5.139
15.302
17.947
-
5.146
15.302
12.801
9.328
8.293
5.974
4.508
Het verloop van de voorziening op de vorderingen was als volgt:
Voorziening per 1 januari
Bij:
Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.
waardeveranderingen
2013
2012
13.439
16.607
1.035
835
1.035
Af:
Vrijval door
desinvesteringen /
afboekingen /
faillissementen
835
5.146
4.003
5.146
Voorziening
per 31 december
Af:
Aanpassing i.v.m. inzicht *
Saldo per 31 december
4.003
-4.111
-3.168
9.328
13.439
-
5.146
9.328
8.293
* Ten einde het inzicht te vergroten zijn de saldi aangepast voor een aantal participaties waaruit
op geen enkele wijze opbrengsten meer gerealiseerd kunnen worden.
101
per 31 december 2013
bedragen x €1000,-
28.
Overige leningen u/g
Dit betreft achtergestelde leningen aan bedrijven waarin de NOM niet participeert in het
aandelenkapitaal.
Het verloop van de participaties was als volgt:
Nominaal bedrag per
1 januari
Bij:
2013
2012
11.257
17.289
Nieuwe leningen
Uitbreiding leningen
Bijgeschreven rente
1.320
859
1.320
Af:
859
Aflossingen
2.113
6.891
Afboekingen /
faillisementen
5.285
7.398
Af:
6.891
-6.078
-6.032
Saldo per 31 december
5.179
11.257
Voorziening
5.145
8.969
34
2.288
Het verloop van de voorziening op de overige leningen u/g was als volgt:
2013
Voorziening per 1 januari
Bij:
Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.
waardeveranderingen
2012
8.969
1.461
7.055
1.914
1.461
Af:
Vrijval door
desinvesteringen /
afboekingen /
faillissementen
1.914
5.285
5.285
Saldo per 31 december
-3.824
1.914
5.145
8.969
Een overzicht van de participaties en leningen u/g per 31 december 2013 is vermeld in de
bijlagen.
102
29.
Stimulerings- en innovatiekredieten
Voor een toelichting wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans.
30.
Pre Seed Capital Faciliteit
Voor een toelichting wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans.
31.
Deelnemingen
De deelnemingen in Venture Kapitaal Fonds II B.V., Venture Kapitaal Fonds III B.V., B.V. Drentse
Participatie Maatschappij en Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V. worden
gewaardeerd tegen netto vermogenswaarde. Het verloop gedurende het boekjaar was als
volgt:
2013
Stand per 1 januari
Bij:
Resultaat deelnemingen
Dividenduitkering VKFII
Saldo per 31 december
2012
32.549
31.522
101
1.027
-10.173
22.477
32.549
103
per 31 december 2013
bedragen x €1000,-
32.
Vorderingen op deelnemingen
Dit betreft een lening verstrekt aan Venture Kapitaal Fonds N-O Nederland B.V., welke medio
2007 door VKF II is overgenomen. De rente bedraagt 6% per jaar en zal worden bijgeschreven.
Halverwege 2013 is deze lening volledig afgelost.
Het verloop gedurende het verslagjaar was als volgt:
2013
Stand per 1 januari
Bij:
Rente
Af:
Afboeking lening
709
33.
669
-
40
709
-709
40
-
709
Saldo per 31 december
Vlottende activa
2012
Vorderingen en overlopende activa
2013
Vorderingen op
groepsmaatschappijen
Venture Kapitaal
Fonds III B.V.
-
2012
287
-
Te vorderen van
subsidiënten inzake
apparaatskosten
Debiteuren
Projecten
Te ontvangen interest op
liquide middelen
Overige vorderingen
287
54
102
581
617
1.025
636
456
315
39
178
2.155
1.848
2.155
104
2.135
34.
Liquide middelen
Voor een verklaring van de mutatie van het saldo liquide middelen wordt verwezen naar
het geconsolideerd kasstroomoverzicht. In de liquide middelen zijn de volgende deposito’s
begrepen:
Looptijd tot
12 maart 2012
16 januari 2013
17 januari 2014
14 februari 2014
8 september 2014
31 december 2014
31 december 2014
31 december 2014
31 december 2014
31 december 2014
2013
€ 4,6 miljoen
€ 4,2 miljoen
€ 5,0 miljoen
€ 2,5 miljoen
€ 1,6 miljoen
€ 5,0 miljoen
€ 5,0 miljoen
€ 5,0 miljoen
€ 32,9 miljoen
2012
€ 4,0 miljoen
€ 4,0 miljoen
€ 4,0 miljoen
€ 5,0 miljoen
€ 17,0 miljoen
De deposito’s zijn direct opeisbaar evenals de overige liquide middelen.
Het gemiddelde rendement op de liquide middelen bedraagt 1,6% (2012: 2,5%).
Passiva
Eigen vermogen
35.
Gestort en opgevraagd kapitaal
Aandelen A nominaal € 453,78
39.941
Preferente aandelen B nominaal € 453,78
11.958
51.899
De verdeling van het aandelenkapitaal per 31 december 2013 is als volgt:
Staat der Nederlanden
99,97 %
Provincie Groningen
0,01 %
Provincie Fryslân
0,01 %
Provincie Drenthe
0,01 %
100,00 %
105
per 31 december 2013
bedragen x €1000,-
36.
Overige reserves
Het verloop in het verslagjaar is als volgt:
Saldo begin boekjaar
Bij:
Winstbestemming: resultaat
voorgaand jaar
2013
2012
32.007
13.945
4.154
-1.325
4.154
Af:
Dividenduitkering
Af:
Wettelijke toevoeging
bestemmingsreserve
Europese gelden n.a.v.
terugkerende middelen
Saldo per 31 december
Bij:
106
Vrijval bestemmingsreserve
Europese gelden n.a.v. terugkerende middelen
-1.325
20.000
-
430
20.000
430
16.161
12.190
-
19.817
16.161
32.007
37.
Onverdeelde winst
Het verloop in het verslagjaar is als volgt:
2013
Stand per 1 januari
4.154
-1.325
Af:
Winstbestemming
4.154
-1.325
Bij:
Resultaat boekjaar
2.396
4.154
Saldo per 31 december
Voorzieningen
2012
-1.758
5.479
2.396
4.154
38.
Personeelsvoorzieningen
Voor een toelichting wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans.
39.
Kortlopende schulden
2013
2012
Belastingen en sociale
verzekeringen
325
352
Reservering vakantietoeslag
105
105
Reservering vakantiedagen
106
95
Nog te betalen kosten
414
1.255
Projecten
363
661
Crediteuren
136
115
24
48
8
8
Overige schulden
Pensioenen
Rekening courant VKF II +
VKF III
8.304
16.972
9.785
19.611
107
Niet in de balans opgenomen activa en
verplichtingen
Claims
Optierechten
Garanties
Bij een aantal participaties heeft de NOM aan medeaandeelhouders het recht van aankoop op
de door de NOM gehouden aandelen verleend (call optie). Tevens heeft de NOM in sommige
gevallen het recht bedongen haar aandelen aan medeaandeelhouders te kunnen verkopen
(put optie). Het totaalbedrag van deze opties bedraagt ca. € 7,4 miljoen (2012: € 8,8 miljoen).
Er zijn ultimo 2013 geen openstaande garanties meer.
Lease
Ultimo 2013 zijn voor 18 personenauto’s leasecontracten afgesloten. De restantverplichting op
balansdatum betreft € 0,12 miljoen en daarvan heeft € 0,11 miljoen betrekking op het
volgende boekjaar.
Huur
Voor het kantoorpand aan de Paterswoldseweg 810 te Groningen is per 1 november 2011
een huurovereenkomst aangegaan voor de duur van 3 jaar. De restantverplichting op
balansdatum bedraagt ca. € 0,2 miljoen. De looptijd hiervan is korter dan 1 jaar.
403-verklaring
108
Tegen de onderneming is een claim ingediend die door haar wordt betwist.
Hoewel de afloop van deze geschillen niet met zekerheid kan worden voorspeld, wordt –
mede op grond van ingewonnen juridisch advies – aangenomen dat deze geen nadelige
invloed van betekenis zal hebben op de geconsolideerde financiële positie.
Inzake alle 100% geconsolideerde deelnemingen is een 403-verklaring afgegeven.
Toelichting op de vennootschappelijke winst- en
verliesrekening
Het resultaat uit deelnemingen betreft het saldo van de resultaten van Venture Kapitaal
Fonds II B.V., Venture Kapitaal Fonds III B.V., B.V. Drentse ParticipatieMaatschappij en
Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V..
Groningen, 25 april 2014
DirectieRaad van Commissarissen
Drs. S. JansenR.P. Prins (voorzitter)
Mr. H. Bosma
A.M.J. Vogd
J.E. de Vries
R. Rabbinge
109
5.
Overige gegevens
Aan: de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van N.V. NOM, Investerings- en
Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland
Controle
verklaring
Controleverklaring van de onafhankelijke accountant
Verklaring betreffende de jaarrekening
Wij hebben de in dit verslag op pagina 67 tot en met 110 opgenomen jaarrekening 2013 van
N.V. NOM, Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland te Groningen
gecontroleerd. Deze jaarrekening bestaat uit de geconsolideerde en enkelvoudige balans per
31 december 2013 en de geconsolideerde en enkelvoudige winst-en-verliesrekening over
2013 en de toelichting, waarin zijn opgenomen een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen.
Verantwoordelijkheid van de directie
De directie van de vennootschap is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening
die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen
van het jaarverslag, beide in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 van het in Nederland
geldende Burgerlijk Wetboek (BW). De directie is tevens verantwoordelijk voor een zodanige
interne beheersing als het noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te
maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten.
Verantwoordelijkheid van de onafhankelijke accountant
Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van
onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht,
waaronder de Nederlandse controlestandaarden. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons
geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat
een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van
materieel belang bevat.
Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie
over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden
zijn afhankelijk van de door de onafhankelijke accountant toegepaste oordeelsvorming, met
inbegrip van het inschatten van de risico’s dat de jaarrekening een afwijking van materieel
belang bevat als gevolg van fraude of fouten.
Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing in
aanmerking die relevant is voor het opmaken van de jaarrekening en voor het getrouwe beeld
daarvan, gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden. Deze risico-inschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking
te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de vennootschap. Een controle
omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële
verslaggeving en van de redelijkheid van de door de directie van de vennootschap gemaakte
schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening.
Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is
110
om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden.
Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is
om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden.
Oordeel
Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling
van het vermogen van N.V. NOM, Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor
Noord-Nederland per 31 december 2013 en van het resultaat over 2013 in overeenstemming
met Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW).
Verklaring betreffende overige bij of krachtens de wet gestelde eisen
Ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder e en f BW vermelden wij dat ons geen tekortkomingen zijn
gebleken naar aanleiding van het onderzoek of het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen
beoordelen, overeenkomstig Titel 9 Boek 2 BW is opgesteld, en of de in artikel 2:392 lid 1
onder b tot en met h BW vereiste gegevens zijn toegevoegd. Tevens vermelden wij dat het
jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals
vereist in artikel 2:391 lid 4 BW.
Groningen, 25 april 2014
PricewaterhouseCoopers Accountants N.V.
Drs. H.J. Kruisman RA
Statutaire winstbestemmingsregeling en
winstbestemming
2013
De directie stelt voor om, in overeenstemming met de winstbestemmingsregeling opgenomen in artikel 24 van de statuten, de winst van 2013 ad € 2.396.099 toe te voegen aan de
overige reserves.
111
112
BIJLAGEN
NV NOM JAARVERSLAG 2013 BIJLAGEN NV NO
RSLAG 2013 BIJLAGEN NV NOM JAARVERSLAG
AGEN NV NOM JAARVERSLAG 2013 BIJLAGEN N
ARVERSLAG 2013 BIJLAGEN NV NOM JAARVER
2 BIJLAGEN NV NOM JAARVERSLAG 2013 BIJLA
OM JAARVERSLAG 2013 BIJLAGEN NV NOM JAA
G 2013 BIJLAGEN NV NOM JAARVERSLAG 2013
NV NOM JAARVERSLAG 2013 BIJLAGEN NV NO
RSLAG 2013 BIJLAGEN NV NOM JAARVERSLAG
AGEN NV NOM JAARVERSLAG 2013 BIJLAGEN N
ARVERSLAG 2013 BIJLAGEN NV NOM JAARVER
2 BIJLAGEN NV NOM JAARVERSLAG 2013 BIJLA
OM JAARVERSLAG 2013 BIJLAGEN NV NOM JAA
G 2013 BIJLAGEN NV NOM JAARVERSLAG 2013
NV NOM JAARVERSLAG 2013 BIJLAGEN NV NO
RSLAG 2013 BIJLAGEN NV NOM JAARVERSLAG
AGEN NV NOM JAARVERSLAG 2013 BIJLAGEN N
ARVERSLAG 2013 BIJLAGEN NV NOM JAARVER
2 BIJLAGEN NV NOM JAARVERSLAG 2013 BIJLA
OM JAARVERSLAG 2013 BIJLAGEN NV NOM JAA
G 2013 BIJLAGEN NV NOM JAARVERSLAG 2013
NV NOM JAARVERSLAG 2013 BIJLAGEN NV NO
RSLAG 2013 BIJLAGEN NV NOM JAARVERSLAG
AGEN NV NOM JAARVERSLAG 2013 BIJLAGEN N
ARVERSLAG 2013 BIJLAGEN NV NOM JAARVER
2 BIJLAGEN NV NOM JAARVERSLAG 2013 BIJLA
Bijlage 1 Verklarende woordenlijst
Afkortingen
Belangrijkste
indicatoren
114
a.p.
Arbeidsplaatsen (in Full Time Equivalents)
AvA
Algemene Vergadering van Aandeelhouders
AWVN
Algemene Werkgeversvereniging VNO-NCW
AZ
Algemene Zaken
BBE
Biobased Economy
BBRA
Bezoldigingsbesluit Burgerlijke Rijksambtenaren
BD
Business Development
CID
Current Investor Development
ECSPP
European Chemical Site Promotion Platform
FDI
Foreign Direct Investment
FTE
Full-time equivalent
GRI
Global Reporting Initiative
KvK
Kamer van Koophandel
MBO/MBI
Management Buy-Out/Management Buy-In
MKB
Midden- en Kleinbedrijf
MVO
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen
NFIA
Netherlands Foreign Investment Agency
NOM
NV NOM - Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor
Noord Nederland
NVP
Nederlandse Verenigingen voor Participatiemaatschappijen
OR
Ondernemingsraad
plv.
plaatsvervangend
PSC
Pre Seed Capital
RIS
Research and Innovation Strategy
RvC
Raad van Commissarissen
VNO-NCW
Verbond van Nederlandse Ondernemingen - Nederlands
Christelijk Werkgeversverbond
VS
Verenigde Staten
Arbeidsplaatsen, behouden
Arbeidsplaatsen die zijn behouden bij bedrijven in de regio,
door samenwerking met onder andere de NOM. Dit wordt
vastgesteld op basis van confirmation letters van de betreffende ondernemingen waarin zij dit verklaren.
Arbeidsplaatsen, nieuw/gecreëerd
Arbeidsplaatsen die zijn gecreëerd doordat bedrijven in de
regio zijn uitgebreid, dan wel doordat bedrijven zich in de
regio hebben gevestigd, door samenwerking met onder
andere de NOM. Dit wordt vastgesteld op basis van confirmation letters van de betreffende ondernemingen waarin zij dit
verklaren. Bij de gecreëerde arbeidsplaatsen wordt uitgegaan
van een tijdspanne van 3 jaar.
Innovatie-impuls
De totale projectkosten van gefinancierde projecten, gebaseerd op projectvoorstellen, subsidiebeschikkingen en/of
confirmation letters van betrokken partijen
Investeringen, direct
Investeringen door bedrijven ter hoogte van het gefinancierde bedrag, waarbij Flinc heeft meegewerkt aan de totstandkoming van de financiering.
Investeringen, indirect
Investeringen ter hoogte van de aanvullende financiering, die
in dezelfde financieringsronde is gerealiseerd als de directe
investeringen.
Manjaren arbeid in ontwikkel- Een inschatting die gebaseerd is op uitgangspunten dat de
projecten
projectkosten uit 80% personele kosten bestaan en de kosten
(incl. opslagen) van een FTE € 150.000 per jaar bedragen.
(Berekening: 80% van de totale projectkosten/€ 150.000=
aantal manjaren)
Begrippen
Uitzettingen
Uitstroom van kasmiddelen als gevolg van verstrekken lening
en/of deelname in aandelenkapitaal
Aangegane verplichtingen
Voorstellen tot financiering die zijn goedgekeurd, maar
waarvan het aandelen kapitaal en/of de lening nog niet is
uitgezet.
Aanjaagfonds
Fonds waaruit zakelijke achtergestelde leningen tussen de
€ 50.000 en € 200.000 worden verstrekt aan kansrijke, jonge
bedrijven opererend binnen de Topsectoren of provinciale
speerpunten (chemie, creatieve industrie, energie, high tec
systems, logistiek, life sciences, tuinbouw, agrifood, water,
biobased economy, sensortechnologie en healthy ageing.)
Agrifood/BBE
Clusterorganisatie Agrifood en netwerkorganisatie Biobased
Economy
Inmiddels wordt daarvoor de naam Greenlincs gebruikt
Belanghebbenden
Financiers, partijen betrokken in het bedrijfsmodel en partijen waarvoor de toegevoegde waarde van belang is
Biobased Economy
De overgang van een economie die draait op fossiele grondstoffen naar een economie die draait op biomassa als grondstof; het gebruik van biomassa voor niet-voedsel toepassingen.
Circulaire Economie
Een economisch systeem dat bedoeld is om herbruikbaarheid van producten en grondstoffen te maximaliseren en
waarde vernietiging te minimaliseren.
Cluster(organisatie)
Een cluster is een nieuwe, niet–traditionele structuurbenadering, waarbij clusters een grote verwantschap hebben met
projectgroepen.
Confirmation letters
Verklaringen van ondernemingen dat de NOM heeft bijgedragen aan het realiseren van arbeidsplaatsen, investeringen
en/of innovatieve projecten
Corporate Governance
Aanduiding van hoe een onderneming goed, efficiënt en
verantwoord geleid moet worden alsmede het afleggen van
verantwoording over het gevoerde beleid richting belanghebbenden waaronder de eigenaren (aandeelhouders), werknemers, afnemers en de samenleving als geheel
Cross-over
De samenhang tussen topsectoren onderling en speerpunten
Financieringsketen
Financiering vanaf vroegefasefinanciering en aanjaagfinanciering tot groei- en overnamefinanciering
115
116
Flinc NXT
Een project met als doel het actief speuren naar innovatieve
startups in hun vroege fase om hen te helpen bij het vervolmaken van hun ondernemingsplan en het leggen van de
juiste contacten, waaronder met potentiele investeerders.
Greenlincs
De clusterorganisatie Agri&Food/BBE; met als doel om alle
ketenpartijen uit Noord-Nederland in de agro & foodsector
te helpen innoveren in de richting van een sterke biobased
regio
Groei & Overnamefonds
Fonds waaruit een financiering wordt verstrekt voor een bedrag van tussen de € 200.000,- en € 2.500.000,-, wat bestaat
uit een combinatie van aandelenkapitaal en achtergestelde
lening.
Innovatiefonds
Fonds voor de financiering van innovatieve ideeën leidend
tot een vermarktbaar product
Investeringsbevordering
Het acquireren van (buitenlandse) bedrijven en het voor de
regio behouden van gevestigde bedrijven
Ketenpartner
Een organisatie die onderdeel uitmaakt van een aaneenschakeling van opeenvolgende activiteiten van verschillende
organisaties, vanaf ‘grondstof’ tot ‘eindproduct’, waarbij de
alle organisaties waarde toevoegen.
Management Buy-In
Een overname waarbij een bedrijf of unit wordt gekocht door
managers van buiten de onderneming, die vervolgens zelf de
leiding over de onderneming nemen.
Management Buy-Out
Een overname waarbij een bedrijf of unit wordt uitgekocht
door het zittende management
Materialiteitsmatrix
Matrix waarin het relatieve belang van de materiële aspecten
op de belanghebbenden en de organisatie inzichtelijk wordt
gemaakt
Materiële duurzaamheidsaspecten
De duurzaamheidsaspecten die de economische, sociale
en milieu impact van de organisatie weergeven, dan wel de
aspecten die de beoordeling en beslissing van de belanghebbenden beïnvloeden.
Mezzaninelening
Een achtergestelde lening van maximaal € 1,5 miljoen, die
verstrekt kan worden voor nieuwe investeringen of groei, in
samenwerking met andere financiers en de bank.
Niet gouvernementele organisaties
Een organisatie die onafhankelijk is van de overheid en zich
op een of andere manier richt op een verondersteld maatschappelijk belang. Over het algemeen gaat het om organisaties die werken aan het bevorderen van milieubescherming,
gezondheid, ontwikkelingswerk of het bevorderen van mensenrechten
NOM Business Development
De NOM afdeling die bedrijven en kennisinstellingen met de
juiste competenties bij elkaar brengt om projecten uit te voeren die moeten leiden tot het omzetten van een zorgt plannen of ideeën in innovatieve producten, diensten of IP, maakt.
NOM Finance
De NOM afdeling, die ondernemingen wil laten groeien door
financiering te verstrekken aan kansrijke ondernemingen
in Noord-Nederland in de vorm van aandelenkapitaal en/of
achtergestelde leningen.
NOM fonds
Totale fonds van de NOM, bestaande uit het aanjaagfonds en
groei- en overnamefonds
NOM Foreign Direct Investment
De NOM afdeling die als kerntaak het acquireren en begeleiden van (nieuwe) investeerders in Noord-Nederland heeft.
Pre Seed Capital
Financiering idee- en planfase starters/vroegefasefinanciering
One-tier bestuursstructuur
Eén orgaan waarin de leiding van de rechtspersoon in handen is van uitvoerende bestuurders en het toezicht op de
leiding door niet uitvoerende bestuurders verenigd zijn.
Ontwikkelbedrijf
Het ontwikkelbedrijf bestaat uit de afdelingen Foreign Direct
Investment en Business Devlopment
Prestatie-indicatoren
Variabelen om prestaties van ondernemingen te meten en
analyseren.
Provinciale fondsen
Fondsen, gefinancierd door de provincies, waaruit financieringen worden verstrekt aan bedrijven in de betreffende
provincie
Raad
Raad van Commissarissen
Revolverendheid fonds
Het in stand houden van de koopkracht van het fonds
Toegevoegde waarde
De uiteindelijke doelstelling van een investering of een project in de vorm van bijvoorbeeld additionele omzet van de
betrokken ondernemingen
Topsectoren
De sectoren waarin Nederland uitblinkt, die nog sterker gemaakt kunnen worden: water, agrifood, tuinbouw, high tech
systems, life sciences, chemie, energie, logistiek en creatieve
industrie.
Topsectorenbeleid
Het beleid van de overheid dat er op gericht is om de negen
topsectoren waarin Nederland wereldwijd uitblinkt, nog sterker te maken. Om dat te bereiken, gaan overheid, bedrijfsleven, universiteiten en onderzoekscentra samen werken aan
kennis en innovatie.
Uitbreidingsvoorstellen
Voorstel voor aanvullende financiering van een bedrijf waaraan de NOM reeds een financiering heeft verstrekt.
Verankering
Activiteiten van de NOM, in samenwerking met gemeenten,
die er voor zorgen dat bedrijven die plannen hebben om een
vestiging te sluiten of de activiteiten te verplaatsten anaar
vestigingen buiten de regio, toch in de regio blijven
Vroegefasefinanciering
Financiering idee- en planfase starters/vroegefasefinanciering
Waardeketen
Een aaneenschakeling van opeenvolgende activiteiten van
verschillende organisaties, vanaf ‘grondstof’ tot ‘eindproduct’,
waarbij de alle organisaties waarde toevoegen.
Werkgelegenheid, direct
Werkgelegenheid bij bedrijven die zich mede dankzij onze
medewerking in Noord Nederland hebben gevestigd
117
Bijlage 2 GRI inhoudsopgave (‘In accordance’ - Core)
Algemene standaard informatievoorziening
Pagina
118
Strategie en analyse
G4-1
Verklaring directie /rvc over de relevantie van duurzame
ontwikkeling voor de organisatie en haar strategie
p.10
Organisatieprofiel
G4-3
Naam organisatie
p.2/p.12
V
G4-4
Producten en diensten
p.12
V
G4-5
Locatie hoofdkantoor
p.12
V
G4-6
Landen waarin actief
p.12
V
G4-7
Eigendomsstructuur en rechtsvorm
p.14
V
G4-8
Afzetmarkten
p.12
V
G4-9
Omvang organisatie
p.15
V
G4-10
Samenstelling personeelsbestand
p.16
V
G4-11
Percentage medewerkers dat onder CAO valt
p.17
V
G4-12
Waardeketen
p. 19-25
V
G4-13
Significante organisatorische wijzigingen
p.17/p.24
V
G4-14
Toepassing Precautionary Principle
p.18
V
G4-15
Extern geformuleerde duurzaamheidsprincipes en initiatieven die de organisatie onderschrijft/toepast
p.18
V
G4-16
Lidmaatschap van verenigingen (zoals brancheverenigingen
en/of nationale/internationale belangenorganisaties
p.18
V
Materialiteit en Afbakening
G4-17
Basis verslaggeving dochters/samenwerkingsverbanden
p.36-37
V
G4-18
Proces bepaling inhoud en afbakening verslag
p.31
V
G4-19
Identificatie materiële aspecten vanuit proces bepaling inhoud van het verslag
p.33-34
V
G4-20
Materiële aspecten voor de organisatie
p.33-34
V
G4-21
Materiële aspecten voor de omgeving
p.33-34
V
G4-22
Gevolgen herformuleringen
p.37
V
G4-23
Significante wijzigingen t.a.v. reikwijdte en afbakening t.o.v.
vorige verslagperiodes
p.37
V
Betrokkenheid belanghebbenden
G4-24
Lijst van betrokken belanghebbenden
p.26-27
V
G4-25
Selectie van belanghebbenden
p.26
V
G4-26
Benadering van belanghebbenden
p.26-27
V
G4-27
Reactie organisatie op onderwerpen/vraagstukken die naar
voren zijn gekomen door betrokkenheid belanghebbenden
p.28-29
V
V
Algemene standaard informatievoorziening
Pagina
Grondslagen voor verslaggeving
G4-28
Verslagleggingsperiode
p.36
V
G4-29
Datum voorgaande verslag
p.36
V
G4-30
Verslaggevingscyclus
p.36
V
G4-31
Contactgegevens
p.36
V
G4-32
GRI tabel
p.38/p.116-119
V
G4-33
Beleid en huidige praktijk m.b.t. externe Assurance
p.38
V
Governance
G4-34
Governance structuur
p.65
Ethiek en Integriteit
G4-56
Waarden en normen van de organisatie
p.18
V
V
V = Volledig aan voldaan
Er heeft geen accountantscontrole op de algemene standaard informatievoorziening
plaatsgevonden.
119
Specifieke standaard informatievoorziening
Specifieke indicatoren gerelateerd
aan de materiële aspecten
Pagina
Reden
Ommissie
Economisch EC-1
EC-2
Economische Waarden die
gegenereerd en gedistribueerd zijn
V
p.41/p.68-112
Risico’s en kansen als gevolg
p.42
van klimaatverandering
EC-3
Dekking pensioenverplichting
p.17
EC-4
Significante financiële steun
van een overheid
p.41
p. 41
Uitzettingen p. 48
Investeringen p. 55
Innovatie-impuls p. 60
Economische
waarde creatievan bedrijven
niet meetbaar
EC-8
Significante indirecte economische impact
V
V
V
V
Sociaal: Arbeidsomstandigheden
LA-1
Totale personeelsbestand
en verloop
p.16/p43
LA-4
Arbeidsvoorwaarden
p.17
LA-6
Letsel, beroepsziekten, uitvaldagen en verzuimcijfers
p.44
LA-9
Gemiddeld aantal uren dat
een medewerker besteed
aan opleidingen
p.44
LA-11
LA-12
Percentage medewerkers
dat wordt ingelicht omtrent
prestatie- en loopbaanontwikkeling
V
V
D
D
V
p.43
Samenstelling van bestuurs- p.16
lichamen en onderverdeling
medewerkers per categorie,
naar geslacht, leeftijdsgroep, het behoren tot een
bepaalde minderheidsgroep
D
Sociaal: Mensenrechten
HR-3
Totaal aantal gevallen van p.18
discriminatie binnen de organisatie en getroffen maatregelen
D
Sociaal: Maatschappij
SO-6
SO-8
120
Totale waarde van financiële Geen
en in-natura- bijdragen aan
politieke partijen, politici en
gerelateerde
instellingen
per land
Monetaire waarde van signi- Geen ficante boetes en totaal aantal niet-monetaire sancties
wegens het niet naleven van
wet- en regelgeving V
V
Specifieke standaard informatievoorziening
Specifieke indicatoren gerelateerd
aan de materiële aspecten
Pagina
Reden
Ommissie
Sociaal: productverantwoordelijkheid
PR-3
PR-9
Beleid ten aanzien van
klanttevredenheid, met
inbegrip van resultaten van
onderzoeken naar klanttevredenheid
De NOM houdt één keer in
de drie jaar een klanttevreden-heidsonderzoek. Het
laatste onderzoek heeft
plaatsgevonden in 2010. V
V
Monetaire waarde van sig- Geen
nificante boetes wegens
het niet naleven van wet- en
regelgeving betreffende de
levering en het gebruik van
producten en diensten EN-1
Gebruik materialen
p.45
EN-3
Energieverbruik in de orga p.45
nisatie
EN-11
Operationele sites in eigendom, gehuurd of beheerd,
die aan beschermde gebieden en gebieden met een
hoge biodiversiteit buiten
beschermde gebieden
grenzen.
Geen
EN-17
Andere directe en indirecte
emissie van broeikassen
naar gewicht (CO2 wagenpark)
p.45
EN-22
Lozingen
Geen
EN-29
Monetaire waarde van sigGeen
nificante boetes en niet-monetaire sancties wegens het
niet naleven van milieuwet
en -regelgeving
Milieu
V
V
V
V
V
V = Volledig aan voldaan
D = Deels aan voldaan
Er heeft geen accountantscontrole op de specifieke standaard informatievoorziening
plaatsgevonden.
121
Bijlage 3 Participaties en leningen
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
122
Sinds
#
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
%
2009
1
&Talent B.V., Groningen
Achtergestelde lening
Het aanbieden van producten
en diensten voor
talentontwikkeling
www.entalent.nl
10
2004
2
ABS Beheer B.V., Veendam
Achtergestelde lening
Leverancier van hydraulische
componenten en de productie
en revisie van hydraulische
cylinders en aggregaten
www.abshydro.nl
41
2007
3
Alu-Bouw Fryslân B.V.,
Franeker
Achtergestelde lening
Productie en verkoop van
aluminiumdelen op grote luxe
pleziervaartuigen
www.alubouwfryslan.nl
10
2009
4
Anome B.V., Haren
Aandelen
Het valoriseren van het octrooi
dat gebruikt wordt bij
elementen voor bijvoorbeeld
dijkaanleg en -verzwaring
www.anome.nl
6,0%
1
2009
5
Anome Projects B.V., Haren
Aandelen
Achtergestelde lening
Het engineeren van, en de
handel in elementen die
gebruikt worden bij dijkaanleg
en -verzwaring. Deze zogenaamde Ground Consolidator
elementen worden ingezet bij
het uitvoeren van innovatieve
projecten in deze sector
www.anomeprojects.nl
6,0%
1
2010
6
Applied Polymer Innovations
Emmen B.V., Emmen
Achtergestelde lening
Ontwikkeling en productie van
high-end (biobased) polymeer
producten
www.api-institute.com
19
2008
7
AS Pol B.V., Bruntinge
Achtergestelde lening
Handelsmaatschappij die
zich hoofdzakelijk bezig houdt
met import en export
www.polbv.nl
1
2009
8
Autotrust Europe B.V.,
Assen
Aandelen
Achtergestelde lening
Verstrekker van garanties op
gebruikte auto’s
www.autotrust.nl
30,0%
Aantal
werknemers
17
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
Sinds
#
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
%
Aantal
werknemers
2008
9
Baron-de Boer Beheer B.V.,
Marum
Aandelen
Achtergestelde lening
Teelt en verkoop van
champignons
www.baronchampignons.nl
35,0%
81
2010
10
Benaulim B.V., Assen
Aandelen
Online catalogus waarin verzamelaars en handelaren hun
objecten kunnen bijhouden en
verhandelen. Veilingplatform
voor verzamelobjecten
www.catawiki.com
19,5%
46
2004
11
Bioclear Holding B.V.,
Groningen
Achtergestelde lening
Adviesbureau op het gebied van
milieu en duurzame bio technologie dat technologisch advies
combineert met implementatie
en advies
www.bioclear.nl
2006
12
BioMethanol Chemie Holding
B.V., Farmsum
Aandelen
Achtergestelde lening
Productie van en handel in
biomethanol
www.biomcn.eu
2013
13
Bosma Transport & Opslag
B.V., Heerenveen
Achtergestelde lening
Specialist op het gebied van
transport, op- en overslag van
gevaarlijke stoffen
www.bosma-logistiek.nl
2011
14
Bright Vision Entertainment
Holding B.V., Leeuwarden
Achtergestelde lening
Uitgeven van diverse dvd/blueray titels en series (muziek- en
beelddragers)
www.
brightvisionentertainment.nl
2009
15
Conoship International B.V.,
Groningen
Aandelen
Ingenieursbureau voor scheepsontwerpen en -aanpassingen.
Broker voor reders en werven
www.conoship.com
35
24,9%
97
21
2
15,0%
13
123
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
Sinds
#
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
2010
16
DairyTuner B.V., Coevorden
Achtergestelde lening
Het leveren van meetsystemen
t.b.v. het meten en verwerken
van data van aan- en afvoer van
voer en andere stromen in de
dierhouderij
www.dairytuner.com
2004
17
Data B. Mailservice Holding
B.V., Leek
Aandelen
Printen, couverteren en verzenden van mailingen i.c.m.
dienst-verlening op het gebied
van digitale databewerking en
%
Aantal
werknemers
2
31,0%
64
-beheer
www.datab.nl
124
2008
18
Datacenter Fryslân B.V.,
Leeuwarden
Achtergestelde lening
Datacenter
www.dcf.nl
2013
19
Donker Holding B.V., Sneek
Achtergestelde lening
Hoveniersbedrijf
www.donkergroen.nl
2011
20
Drenthe Tours Holding B.V.,
Assen
Achtergestelde lening
(Bemiddeling bij) verhuur van
autobussen en touringcars en
georganiseerde reizen
www.drenthetours.nl
2009
21
Dutch Theatre Systems &
Services B.V., Groningen
Aandelen
Achtergestelde lening
Het ontwikkelen, leveren,
installeren, inspecteren en
onderhouden van machines,
constructies en besturingssystemen voor podia en
theatertoepassingen
www.dts-2.com
2011
22
Dynaplak Adhesive and
Starches B.V., Veendam
Achtergestelde lening
Ontwikkeling en productie
van kleefstoffen en
zetmeelderivaten voor
industriële toepassingen
www.dynaplak.nl
11
503
46
45,0%
19
6
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
e embrace change
Sinds
#
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
%
Aantal
werknemers
2011
23
Embrace SBS B.V., Groningen
Achtergestelde lening
Ontwikkelen en leveren van
Social Business Software en het
begeleiden van bedrijven die
m.b.v. deze software de transitie
willen maken naar een eigentijdse vorm van samenwerking
www.embracesbs.com
1993
24
Emslandermeer B.V.,
Vlagtwedde
Aandelen
Lening
Bungalowpark in de zuidoostpunt van Groningen.
Beschikt over bungalows die aan
het water of bosrand staan en
een 9-holes golfbaan
www.emslandermeer.nl
2010
25
Energy Developments
Holding B.V., Groningen
Achtergestelde lening
EnerGQ is een systeem dat
in staat is om, op basis van
realtime analyse, het teveel aan
energieverbruik in de bedrijfsvoering te signaleren en te
communiceren
www.energq.com
6
2010
26
G.H. Welles Holding B.V.,
Appelscha
Achtergestelde lening
De productie en verkoop van
hout en houtproducten
www.welleshout.nl
1
2011
27
Geo Plus Holding B.V.,
Scheemda
Aandelen
Bureau voor geodesie, hydrografie en verhuur van surveyschepen (zeebodemonderzoek)
www.geoplus.nl
37,5%
36
2005
28
Global Environmental
Solutions B.V., Joure
Aandelen
Achtergestelde lening
Ingenieursbureau en projectrealisatie van biogas-, water- en
luchtreinigingssystemen
www.dirksemilieutechniek.com
25,0%
32
1989
29
Groningen Airpark Eelde B.V.,
Eelde
Aandelen
Bedrijvenpark
22,2%
1
10
33,8%
55
125
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
Sinds
#
Naam en vestigingsplaats
2002
30
GVZ Europark Coevorden-Em- Ontwikkeling en exploitatie
lichheim GmbH, Coevorden
van het grensoverschrijdend
Aandelen
bedrijven­terrein Europark
Coevorden-Emlichheim
www.gvz-europark.eu
2010
31
Hanggo B.V. , Tynaarlo
Achtergestelde lening
Productontwikkeling, productie
en vermarkting van een innovatief ophangsysteem
www.hanggo.eu
2010
32
Harlinger Kalkzandsteenfabriek Holding B.V.,
Rotterdam
Aandelen
Het produceren en verkopen
van kalkzandsteen en het
ontwikkelen van technologie
terzake
2013
33
Hei-Tech B.V. , Emmen
Achtergestelde lening
Ontwikkeling, productie, assemblage en verkoop van systemen
waarbij warm afvalwater wordt
gebruikt om vers aan te voeren
water voor te verwarmen
www.hei-tech.nl
2008
34
Hennepverwerkingsbedrijf
Verwerking van hennepstro tot
natuurvezels en hennephout
waarbij gebruik wordt gemaakt
van een nieuwe generatie
scheidingstechnieken
9,0%
6
Dun Agro B.V., Oude Pekela
Aandelen
126
Aard van het bedrijf
%
41,3%
Aantal
werknemers
1
1
4,7%
1
12
2013
35
Hoitsema Beheer B.V. ,
Groningen
Aandelen
Achtergestelde lening
Etikettendrukkerij
www.hoitsema.nl
49,0%
80
2012
36
Homemade Holding B.V.,
Roden
Aandelen
Achtergestelde lening
Ontwikkeling, productie en
verkoop van thuisbakmixen
www.homemade-bakmixen.nl
25,0%
18
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
Visual relevance
Sinds
#
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
%
Aantal
werknemers
2007
37
Inlicence B.V., Hoogeveen
Achtergestelde lening
Innovatief engineeringbureau
dat zich onder andere richt op
het ontwikkelen van oplossingen op transportgebied.
Daarnaast biedt Inlicence B.V.
diensten aan voor het implementeren van SAP business one
voor het engineering-to-order
proces
www.maxgross.nl
2005
38
Interwell Holding B.V., Assen
Aandelen
Achtergestelde lening
Technische dienstverlening
op het terrein van aardolie- en
gaswinning
www.interwell.eu
2009
39
Iwebination Group B.V.,
Groningen
Achtergestelde lening
Het faciliteren van een digitale
leeromgeving voor onderwijs en
bedrijfsleven
www.iwebination.nl
3
2009
40
Jorritsma Holding B.V.,
Giethoorn
Achtergestelde lening
Franchise organisatie welke
advies geeft en begeleidt bij
de aanleg en exploitatie van
Pitch&Putt Golf vestigingen
www.pitch-putt.nl
9
2009
41
Jouwstraat.nl, Zuidbroek
Achtergestelde lening
Het ontwikkelen, in stand houden
en exploiteren van een website
waarop buren, straat- en wijkgenoten contact met elkaar kunnen
leggen en onderhouden
www.jouwstraat.nl
1
2007
42
Kalooga B.V., Groningen
Aandelen
Achtergestelde lening
Technologieleverancier voor
het ontsluiten van databases
met afbeeldingen voor nieuws
websites, en het doorzoeken
van internet voor specifieke
doeleinden
www.kalooga.nl
2
45,9%
35,2%
1
12
127
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
128
Sinds
#
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
%
Aantal
werknemers
2013
43
Kampen Mechanical Group
B.V. , Hoogezand
Aandelen
Achtergestelde lening
Specialist op het gebied van
leidingsystemen en alle toebehoren rondom leidingsystemen
zoals pompen en andere installaties.
www.kampencare.com
2004
44
Kiadis Pharma B.V., Groningen Een pharmaceutisch productAandelen
ontwikkelingsbedrijf met een
focus op kanker die een brede
productportfolio heeft met
producten in verschillende fasen
van klinische ontwikkeling.
Het hoofdproduct van Kiadis
Pharma is in ontwikkeling om
het uitvoeren van ‘mismatched’
beenmergtransplantaties mogelijk te maken voor bloedkankerpatiënten
www.kiadis.com
2010
45
KLS Netherlands B.V.,
Hoogeveen
Achtergestelde lening
Ontwikkeling, productie en
verkoop van medicijn uitleverautomaten
www.klsnetherlands.nl
36
2010
46
Km-Engineering / Liquid
Filtration Systems V.o.F.,
Klazienaveen
Achtergestelde lening
Ontwikkeling, productie en
verkoop van filters en filterapparatuur voor industriële
toepassingen
www.lfs-kme.com
15
2010
47
KWIC Holding B.V., Zuidbroek
Achtergestelde lening
Verbeteren kwaliteit van de zorg
m.b.v. ICT, gericht op patiëntveiligheid gecombineerd met
sensortechnologie
www.kwic.nl
2
2013
48
Led Light Europe B.V. ,
Leeuwarden
Achtergestelde lening
Handel in en ontwikkeling en
verkoop van Ledproducten
www.ledlighteurope.com
9
45,0%
114
4,3%
20
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
Sinds
#
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
%
Aantal
werknemers
2007
49
Living Foods B.V., Leeuwarden Innovatie en unieke producten
Achtergestelde lening
op het vlak van nutriënten en
teelt- en verbouwmethoden
www.livingfoods.nl
1
2012
50
Longbloom B.V., Zuidlaren
Achtergestelde lening
Ontwikkeling, productie en
verhuur van boeketten van
gestabiliseerde bloemen
www.longbloom.com
1
2011
51
Metsens B.V., Assen
Achtergestelde lening
Eenvoudig en goedkoop energie monitoring systeem voor
vastgoedbeheerders, woningcorporaties en het bedrijfsleven,
waarmee een ‘slimme meterkast’
wordt gecreëerd
www.metsens.nl
8
2004
52
Miedema Holding B.V.,
Winsum (FR)
Aandelen
Het ontwikkelen, produceren en
verkopen van machines gericht
op het planten, het transport en
het inschuren van aardappels
www.miedema.com
40,0%
111
2007
53
Mucosis B.V., Groningen
Aandelen
Achtergestelde lening
Ontwikkeling van een nieuwe
technologie om vaccins
mucosaal (via de neus of de
mond) toe te dienen
www.mucosis.com
22,8%
10
2012
54
MXR V.o.F., Midlaren
Achtergestelde lening
Ontwikkeling productie en
verkoop van vernieuwde en
geavanceerde lijn röntgenaccessoires voor paardendierenartsen; het Podoblock
www.mxr.nl
1994
55
Nedmag Industries Mining
and Manufacturing Holding
B.V., Veendam
Aandelen
Productie van dead burned
magnesia en andere producten
op basis van magnesiumhoudend zout
www.nedmag.nl
50,0%
149
2007
56
No Noises Holding B.V., Sneek
Aandelen
Achtergestelde lening
Producent van akoestische
materialen
www.cellisolatie.nl
20,0%
1
3
129
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
130
Sinds
#
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
%
Aantal
werknemers
2012
57
Nomadis B.V., Hoogeveen
Achtergestelde lening
Ontwikkelen, produceren en
verkopen van schaftwagens,
specials, polyester aanhangwagens en het fungeren als
toeleverancier van polyester
halffabricaten
www.nomadis.nl
35
2010
58
NovaTrade B.V., Groningen
Achtergestelde lening
Inkoop, productie en verkoop
van insectenwering
www.novatrade.nl
9
2008
59
Orteq Ltd., Londen
Aandelen
Ontwikkeling, productie en
vermarkting van bioafbreekbaar
meniscusmateriaal, dat zowel
stevig als poreus is
www.orteq.com
4,2%
6
2011
60
Paragon Products Holding
B.V., Veendam
Aandelen
Achtergestelde lening
Productie en verkoop van
hondensnacks
www.paragondogchews.com
25,0%
31
2011
61
Pipe Proteq B.V., Emmen
Achtergestelde lening
Pipe Proteq heeft de Threadprotector ontwikkeld, waarmee de
schroefdraad van boorpijpen
wordt beschermd tijdens transport en opslag. Met de Threadprotector kan het bevestigen en
ontkoppelen sneller en milieuvriendelijker gebeuren
pipeproteq.nl
2000
62
Polyganics Holding B.V.,
Groningen
Aandelen
Onderzoek naar en ontwikkelen
en vervaardigen van handel in
(bio)medische applicaties en
(bio)materialen op basis van
bioresorbeerbare synthetische
polymeren
www.polyganics.nl
23,2%
44
1976
63
Prins Holding N.V., Dokkum
Aandelen
Achtergestelde lening
Beheersmaatschappij
79,2%
3
3
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
Sinds
#
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
%
Aantal
werknemers
2008
64
Professionele Distributiegroep B.V., Leeuwarden
Achtergestelde lening
Het ontwikkelen en leveren van
computersoftware
www.prodist.nl
18
2009
65
Proflex Containermeten B.V.,
Groningen
Achtergestelde lening
Het gasmeten en gasvrij maken
van import zeecontainers
www.containermeten.nl
3
2010
66
Punt Licenties B.V., Dokkum
Achtergestelde lening
Dwaaldetectie- en monitorsysteem op basis van actieve RFID
waar tevens verschillende bodysensoren in zijn verwerkt
www.repoint.nl
12
2005
67
R&G Beveiliging B.V.,
Wolvega
Achtergestelde lening
Verkopen van elektronische
beveiligingsapparatuur en
-systemen aan bedrijven en particulieren, alsmede onderhoud
daarvan en serviceverlening
www.rengbeveiliging.nl
5
2012
68
Refona Holding B.V.,
Westerbork
Achtergestelde lening
Ontwikkelen en leveren van
roofmijt als biologische
bestrijder van bloedmijt
www.refona.nl
2
2009
69
Resato Industries Holding
B.V., Roden
Aandelen
Ontwikkeling, productie en levering van technische producten,
met name waterstraal snijmachines, meet- en regelapparatuur,
controle- en testinstallaties
www.resato.nl
2007
70
Ritinimara B.V., Zuidlaren
Achtergestelde lening
Exploitatie van hotels / restaurants
www.hethotel.nl
23
2007
71
Rovecom Holding B.V.,
Hoogeveen
Achtergestelde lening
Rovecom ICT stelt zich ten doel
om een bijdrage te leveren aan
het verbeteren van de bedrijfsresultaten van haar relaties.
Rovecom ondersteunt die
relaties met advies, begeleiding
en een breed pakket aan
automatiseringsdiensten.
www.rovecom.nl
49
15,0%
72
131
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
Sinds
#
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
2009
72
SenzAir B.V., Groningen
Achtergestelde lening
Vervaardiging van producten
en hulpmiddelen voor het
meten van uitgeademde gassen
alsmede het geven van adviezen
op dat gebied
www.senzair.nl
2010
73
Smart Dutch B.V., Groningen
Aandelen
Ontwikkeling, productie en verkoop van systemen voor het op
afstand uitlezen van meters voor
onder meer gas, water en electra
www.smartdutch.nl
20,0%
1
2002
74
Smit Sappemeer Beheer B.V.,
Sappemeer
Aandelen
Achtergestelde lening
Het kweken, veredelen en verhandelen van sierteeltproducten
www.smitkwekerijen.nl
40,3%
175
2006
75
Solenne B.V., Groningen
Aandelen
Een chemie-gebaseerd bedrijf,
dat zich richt op de ontwikkeling, productie en verkoop van
een familie moleculen die hun
toepassing vinden als semi­
conductor in plastic zonnecellen
en andere plastic elektronica
toepassingen en als antioxidant
in huidverzorgingsproducten
www.solennebv.com
9,7%
5
2009
76
Stabi Alert B.V., Groningen
Achtergestelde lening
Ontwikkelen en vermarkten van
hoekmeting en trilllings
apparatuur
www.stabialert.nl
8
1995
77
Strating Beheer B.V.,
Oude Pekela
Achtergestelde lening
Producent van gebakken strengperssteen in diverse kleurnuanceringen
www.strating.nl
21
2010
132
78
Students Media B.V. (h.o. TTA
World), Groningen
Achtergestelde lening
Aanbieder van tools aan organisaties om tijdig en aansprekend
met talentvolle en passende
studenten in contact te komen
www.tta-world.com
%
Aantal
werknemers
1
1
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
Sinds
#
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
%
Aantal
werknemers
2013
79
Suldrun B.V. , Assen
Achtergestelde lening
Ontwikkeling en levering van
kleding en online diensten ten
behoeve van de sport, dans en
de fitnessbranche
www.byours.nl
10
2009
80
Supermailservice V.o.f.,
Hoogeveen
Achtergestelde lening
Verzorgen van post- en pakketbezorging, aangevuld met
optimale dienstverlening tegen
een gunstige prijs/ kwaliteit
verhouding
www.supermailservice.nl
5
2010
81
Syntri B.V., Hoogeveen
Achtergestelde lening
Leverancier van MKB-bedrijfssoftware en webapplicaties
www.syntri.nl
8
2007
82
TCN SIG Telehousing B.V.,
Groningen
Achtergestelde lening
Datacenters Eemshaven en
Zernike
www.tcndatahotels.com
7
2010
83
Terra Leisure Group
Holding B.V., Grou
Achtergestelde lening
Ontwikkelen, produceren
en vermarkten van lucht- en
schuimgevulde producten.
www.terraleisuregroup.com
5
2008
84
Thazza B.V., Haulerwijk
Aandelen
Het aanbieden van oplossingen
voor de verkrijging van tickets
en andere producten en
diensten voor mobiele telefoons
www.thazza.mobi
45,0%
1
1994
85
Tjaarda Oranjewoud B.V.,
Oranjewoud
Aandelen
4-sterren hotel/restaurant met
vergader- en congresfaciliteit
www.tjaarda.nl
39,1%
80
2011
86
VCN B.V., Leek
Achtergestelde lening
Het verspanen van soorten staal,
roestvast staal, aluminium, koper en messing, gespecialiseerd
in complexere delen met nauwe
toleranties
www.vcnbv.nl
1992
87
Vergnes Holding B.V.,
Leeuwarden
Aandelen
Houdstermaatschappij
45
25,0%
1
133
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
Sinds
#
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
2009
88
VIA Drupsteen B.V.,
Sneek
Achtergestelde lening
Ondersteunen van ruimtelijke
ontwikkelingsprocessen door
middel van visualisaties
www.viadrupsteen.nl
25
2010
89
Vleems Holding B.V.,
Emmen
Achtergestelde lening
Exploitatie van een bakkerij en
de productie en handel van
gemaksvoedingsproducten
www.vleemsfood.nl
63
2010
90
Web-Based Entertainment
Media B.V., Groningen
Aandelen
De website Songa maakt gebruik van een techniek die het
mogelijk maakt om bepaalde
onderdelen binnen de webpagina van content te veranderen,
terwijl andere delen actief
blijven
www.songa.nl
23,1%
2
2005
91
Wireless Value Beheer B.V.,
Emmen
Aandelen
Het ontwikkelen en produceren
van draadloze sensorsystemen
in RF netwerken met centrale
data bewerking en ontsluiting
op afstand
www.wirelessvalue.nl
15,0%
9
2010
92
WorkCity B.V., Sneek
Aandelen
Het ontwikkelen, onderhouden
en exploiteren van een website
op het gebied van werving en
selectie
www.workcity.nl
30,0%
1
2012
93
WS Kalsbeek Holding B.V.,
Tynaarlo
Aandelen
Achtergestelde lening
Dienstverlener op het gebied
van water en lucht, onder te
verdelen in drie kernactiviteiten:
Waterbehandeling, Legionella
en VGM (Veiligheid, Gezondheid
en Milieu).
www.kalsbeek.net
49,1%
49
2011
94
Zorg Office Nederland B.V.,
Stadskanaal
Achtergestelde lening
ZON heeft kennis van en
ervaring met administratieve
processen in de zorgsector en
wil zorgaanbieders maximaal
ondersteunen in deze processen
www.zorgofficenederland.nl
Het aantal persoonlijke leningen per 31 december 2013 bedraagt: 9
134
%
Aantal
werknemers
6
Bijlage 4 Profielschets van de leden van de Raad
van Commissarissen
Vastgesteld op 18 november 2005
Het publiekprivate werkterrein van de NOM dient tot uitdrukking te komen in de samenstelling van de Raad van Commissarissen. De Raad moet bestaan uit personen die voldoende ervaring en kennis hebben om de kwaliteit van de directie in alle opzichten te kunnen beoordelen.
De Raad opereert als team waarbij elk van de leden zich laat leiden door de belangen van de
onderneming.
De Raad dient te bestaan uit personen met waardering voor disciplines anders dan de hun
eigen In de Raad dient ten minste expertise en ervaring in de volgende deelterreinen vertegenwoordigd te zijn:
• Algemeen management
• Financieel-economisch management
• Sociaal beleid
• Commercie en marketing
• De regionale gemeenschap en het regionale bedrijfsleven
• De publieke sector op nationaal niveau
• De publieke sector op regionaal niveau
• Inzicht in de positie van Staatsdeelnemingen
• Inzicht in (relevante) juridische aangelegenheden.
De samenstelling van de Raad wordt in eerste instantie bepaald op basis van benodigde
expertise en ervaring. Daarbij wordt gestreefd naar een evenwichtige verdeling van de zetels
tussen mannen en vrouwen in de Raad (minimaal 30% van de zetels bezet door mannen en
minimaal 30% bezet door vrouwen).
In 2013 heeft de directeur een nieuwe profielschets opgesteld, welke in 2013 door de Raad van
commisarissen is goedgekeurd en in 2014 door de algemene Vergadering van Aandeelhouders
moet worden vastgesteld.
Leden
R.P. Prins
(1950)
Mr. H. Bosma
(1943)
Voorzitter. Benoemd in 2005 op voordracht van het Ministerie van Economische Zaken
Herbenoeming: april 2010
Einde termijn: april 2014
Bestuur/Adviescollege:
Voorzitter RvT ROC De Leijgraaf, Lid RvC Brabant Wonen, Voorzitter RvC BioConnection
Benoemd in 2005 op voordracht van het Ministerie van Economische Zaken
Herbenoeming: april 2011
Einde termijn:
april 2015
Bestuur/Adviescollege:
Lid Raad voor de Volksgezondheid en Zorg, Voorzitter RvT Nictiz, President Commissaris PI Investments, Lid RvA Sociale
Verzekeringsbank
135
A.M.J. Vogd
(1946)
Benoemd in 2006 op aanbeveling van de provincie Groningen.
Herbenoeming:
april 2011
Einde termijn: april 2015
Functie :
Algemeen directeur VESTA Meubelgroep B.V.
Bestuur/Adviescollege:
Honorair Consul voor de Bondsrepubliek Duitsland in de provincies
Groningen en Drenthe, Voorzitter stichting Meubelboulevard Groningen, Voorzitter Vereniging Meubelboulevards Nederland, Voorzitter RvT Topform, Lid instellingsadviesraad Alfa-College , Lid RvT ZINN, Lid RvA Stichting Oude Groninger Kerken, Voorzitter RvA Ondernemersfonds gemeente Groningen
J.E. de Vries
(1956)
Benoemd in 2007 op aanbeveling van de provincie Fryslân.
Herbenoeming:
april 2012
Einde termijn: april 2016
Functie :
Directeur Schansborgh Investeringsmaatschappij
Bestuur/Adviescollege:
Lid RvC Koninklijke Dekker Hout Groep, Lid RvC Oosterhof Holman
Infra en Milieu, Voorzitter RvC Itho Daalderop, Lid RvC TBI Holdings.
R. Rabbinge
(1946)
Benoemd in 2012 op aanbeveling van de provincie Drenthe.
Einde termijn:
april 2016
Bestuur/Adviescollege: Plv. voorzitter Commissie voor de Milieu Effect Rapportage,
Emeritus Universiteitshoogleraar Duurzame Ontwikkeling en
Voedselzekerheid en adviseur RvB, Adviseur Samenwerkende
Noord Nederlandse provincies voor Agribusiness, Special Envoy
Food Security Ministerie van EZ, Lid CvT Samenwerkingsverband
Noord-Nederland, Lid Koninklijke Nederlandse Akademie van
Wetenschappen, Lid van RvA Planbureau voor de Leefomgeving,
Voorzitter Bestuur Carbohydrate Competence Center, directeur
Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen, Lid van
CvT Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Voorzitter Commissie voor de Veen-Koloniën, Lid van Bestuur SER Noord Nederland, Lid RvB Alliance for a Green Revolution in Africa, Erelid RvB
International Soil Fertility Development Centre, Voorzitter Stichting
Onderzoek Wereldvoedsel-voorziening, President Virtual Fertilizer
Research Centre, Voorzitter International Advisory Board Chinese
Academy of Agricultural Sciences, Erelid Board Bibliotheca Alexandria Egypte, Vice-chairman Global Research Alliance.
Benoemings- en remuneratiecommissie,
Leden: Mr. H. Bosma (voorzitter), R.P. Prins
Alle commissarissen hebben de Nederlandse nationaliteit.
136
Bijlage 5 Profielschets van de directie
Drs. S. Jansen
(1957)
Mr. G. Buiter
(1962)
Functie:
Herbenoeming:
Bestuursfuncties:
Algemeen Directeur (per 1 maart 2007)
per 1 maart 2011
Voorzitter RvC Rabobank N.O. Friesland,
Voorzitter Stichting Stadsschouwburg de Harmonie,
Voorzitter RVT LIMIS,
Voorzitter RVT Zienn
Functie:Plaatsvervangend directeur,
Manager Financieringen (per 1 september 2009)
Bestuursfuncties:
Lid Raad van Toezicht Stichting BMD Advies Noord-Nederland Leek,
Voorzitter stichting Assagioli Haren
137
NV NOM INVESTERINGS- EN ONTWIKKELINGSMA
SCHAPPIJ VOOR NOORD-NEDERLAND NV NOM I
STERINGS- EN ONTWIKKELINGSMAATSCHAPPIJ
R NOORD-NEDERLAND NV NOM INVESTERINGSONTWIKKELINGSMAATSCHAPPIJ VOOR NOORDERLAND NV NOM INVESTERINGS- EN ONTWIKKE
GSMAATSCHAPPIJ VOOR NOORD-NEDERLAND N
OM INVESTERINGS- EN ONTWIKKELINGSMAATS
PPIJ VOOR NOORD-NEDERLAND NV NOM INVES
INGS- EN ONTWIKKELINGSMAATSCHAPPIJ VOO
ORD-NEDERLAND NV NOM INVESTERINGS- EN O
WIKKELINGSMAATSCHAPPIJ VOOR NOORD-NED
AND NV NOM INVESTERINGS- EN ONTWIKKELIN
AATSCHAPPIJ VOOR NOORD-NEDERLAND NV N
INVESTERINGS- EN ONTWIKKELINGSMAATSCHA
VOOR NOORD-NEDERLAND NV NOM INVESTERIN
EN ONTWIKKELINGSMAATSCHAPPIJ VOOR NOO
NEDERLAND NV NOM INVESTERINGS- EN ONTW
ELINGSMAATSCHAPPIJ VOOR NOORD-NEDERLA
NV NOM INVESTERINGS- EN ONTWIKKELINGSMA
SCHAPPIJ VOOR NOORD-NEDERLAND NV NOM I
STERINGSONTWIKKELINGSMAATSCHAPPIJ
N.V. NOMEN
Investeringsen Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland
Bezoekadres Paterswoldseweg 810, 9728
BM Groningen
R NOORD-NEDERLAND
NV
NOM INVESTERINGSPostadres Postbus 424, 9700 AK Groningen
ONTWIKKELINGSMAATSCHAPPIJ
VOOR NOORD521 44NOM
44 F (050) 521
44 00 E [email protected] I www.nom.nl EN ONTWIKKE
ERLANDT (050)
NV
INVESTERINGSGSMAATSCHAPPIJ VOOR NOORD-NEDERLAND N

Enclosed Switches BW 325 TPN

RefLED PAR16 5W 345LM 830 36° SL

REFLED PAR38 DIM 1300LM 18.5W 830 25° SL

Datasheet - Havells Sylvania

C.F.T. Dames - 25 Mai 2014

ToLEDo RT Candle 250LM E14 SL

SA HSI-SX 400W CO/P 4K E40 S

MR16 CLFT 12V 20W 38° GU5.3 SV

Inschrijvingsdocument ploegen 2015

Product data sheet: HF-PERFORMER II TL5